Welkom. Seminar Zorg voor Energie. Lunch. Kennismarkt

Transcriptie

1 Seminar Zorg voor Energie Welkom Lunch Kennismarkt

2 Opening Seminar Zorg voor Energie

3 Over DWA Opgericht in 1986 Goed rentmeesterschap is een opdracht Circa 110 medewerkers Bodegraven, Rijssen, Ede, Amsterdam Woningbouw, utiliteit, overheid, gezondheidszorg, onderwijs, monumenten, energie, agro, industrie

4 Integrale benadering van het energievraagstuk Geert Jan van Oenen Dagvoorzitter

5 Integrale benadering van het energievraagstuk Geert Jan van Oenen

6 Energievraagstuk is meer dan leveren elektriciteit Energievraagstuk gaat niet over noodstroom Energievraagstuk gaat niet over preferent Energievraagstuk is onderdeel van een veilige bedrijfsvoering Veilige bedrijfsvoering is integraal onderdeel van patiëntenzorg

7 Vanuit veilige patiëntenzorg volgt veilig energiebeheer Vanuit veilige patiëntenzorg volgt centrale en decentrale aanpak om stroom te garanderen Centrale voorziening hoogwaardig en continu gegarandeerd Kennis van de elektriciteitslevering voor een kritische afdeling Opleiding van het personeel, centraal en decentraal Oefenen en testen van de (decentrale) noodstroomvoorziening Energiebeheer moet onderdeel zijn van de bedrijfsvoering van een afdeling

8 Iets breder: bedrijfsvoering is niet alleen ten behoeve van patiëntenzorg alleen ten behoeve van patiëntenzorg elektriciteitsgarantie (centraal en decentraal) preferente stroom alleen in geval van leven en dood decentrale bedrijfsvoering is verantwoordelijk voor energiebeheer

9 Energiebeheer Centraal Configuratie voor elektriciteitsvoorziening Open staan voor moderne ontwikkelingen Verbruik en duurzaamheidsafspraken Decentraal Energie is niet gegeven, maar kost geld Afdelingen moeten een energieslag maken o Aanpak o Veiligheid o Gebruik

10 Energieambities en veranderingen in de zorg Els Sonnemans UMC St Radboud

11 Energieambities en veranderingen in de zorg Els Sonnemans 28 november 2012

12 Inhoud Achtergrond Routekaart 2030 UMC s Veranderingen in de zorg in ziekenhuizen Kansen en speerpunten Resultaat en ambities Hoe verder

13 Achtergrond UMC s nemen deel aan MJA Besparingsmaatregelen in 4 jaren-plannen Analyse veranderingen energiegebruiken Ook ketenmaatregelen

14 Resultaat MJA van alle 8 UMC s

15 Voortgang ketenmaatregelen Waar aan te denken mobiliteit duurzaam inkopen afvalmanagement Organisatorische kenmerken nooit energie gedreven andere afdelingen minder helder directe kosten - baten Conclusie: ontbeert structuur en beleid

16 Routekaart blik op de toekomst hulpmiddel bij het richten van het vizier op de toekomst en het combineren van economie en duurzaamheid materiaalketens; energiestromen; duurzame producten en diensten; duurzaamheid van afnemer en consument; business- en financiële modellen kennisvalorisatie van technologieën 10 branches voorstudie 20 branches een routekaart samenwerking verschillende branches

17 Aanpak bij routekaart UMC s Wensbeelden Toekomstbeelden Drie werkgroepen Innovatierichtingen Concreet maken Effecten Agenda - actieplan

18 Veranderingen in ziekenhuis zorg Negatief effect CO 2 Centreren behandelen Langere openingstijden Positief effect CO 2 Minder ligdagen Combinatie van afspraken Zorgnetten Digitale poli s

19 Andere factoren Het nieuwe werken

20 Wat veroorzaakt CO 2 uitstoot

21 Kansen en speerpunten UMC als gezond gebouw Innovatief ontwerp en inrichting Klimaat op maat Optimale warmte en koudebenutting UMC als duurzaam netwerk Het nieuwe patiëntencontact Het nieuwe werken en leren Clustering van energie - intensieve functies

22 Kansen en speerpunten UMC s grondstoffenkringloop in balans Optimale grondstoffenbalans Duurzame energie uitwisseling met de omgeving Proces Organisatorische inbedding Bestuurlijk draagvlak Beslismodellen en financiële kaders No-regret lijst Werkgroepen en kennisuitwisseling Monitoring

23 Technische voorbeelden Klimaat op maat schakelbaar ventileren bijv. per verdieping in bestaande bouw duurzame luchtbevochtiging normen bijv. luchtbehandeling OK s

24 Duurzame energie Bron: Ecofys studie tbv de Routekaart UMC s

25 Grootste klappers Vernieuwen en verbeteren huidig vastgoed bestand Reduceren van aantal m 2 Vergroening elektriciteit

26 Resultaat Interpretatie 67 % besparing op primair Primair huidig is excl. verbruik in de keten, besparing is incl. ketenverbruik CO 2 besparing is wat dat betreft reëler Zet autonome stijging elektraverbruik door? Geen 67% lagere energierekening

27 En nu verder.

28 Energiemasterclass Leontine van der Meer DCMR Milieudienst Rijnmond Roberto Traversari TNO Dutch Centre for Health Assets

29 Energiemasterclass, regionale brancheaanpak binnen Rijnmondziekenhuizen Leontine van der Meer, projectleider Energiemasterclass Rijnmondziekenhuizen

30 DCMR Milieudienst Rijnmond 1. Intro DCMR 2. Rol bevoegd gezag 3. Aanpak Rijnmondziekenhuizen: stimulerend spoor: Energiemasterclass Voor een veilig en leefbaar Rijnmondgebied

31 Werkgebied Voor een veilig en leefbaar Rijnmondgebied

32 DCMR en ziekenhuizen Rijnmondgebied 9 ziekenhuizen in het Rijnmondgebied, verdeeld over 4 gemeenten (Rotterdam, Schiedam, Capelle a/d/ IJssel en Spijkenisse) Waarvan 1 UMC UMC deelnemer MJA

33 Kader: Wet milieubeheer vs MJA3 Ziekenhuizen: Universitair Medische Centra Wet milieubeheer (Wm) MJA3 Afdwingbaar Maatregelen met TVT <= 5 jaar bij > kwh of >25.000m3 Rol bevoegd gezag: stimulerende, beoordelend, en handhavend Na juli 2014 Activiteitenbesluit Convenant vrijwillig, maar niet vrijblijvend Wet+ - maatregelen met TVT > 5 jaar - maatregelen in de keten - voorstudies en routekaart Rol AgentschapNL: stimulerend en dienstverlenend

34 Aanpak Rijnmond ziekenhuizen Verkenning ziekenhuizen: achterstand Nieuwe route: stimulerend spoor Aanleiding: verzoek Erasmus MC Partners TNO DuCHA-AgentschapNL-DCMR

35 Aanpak Behoefte inventarisatie ziekenhuizen Inzicht in energiebesparingsmaatregelen die weinig tot geen investering vragen Programma: best practices andere ziekenhuizen focus op ventilatie, verlichting en luchtbehandeling benchmark

36 Aanpak Organisatievorm Doelgroepfocus op technici-milieucoordinatorenfacilitymanagers Ziekenhuizen gastheer 4 Energiemasterclassdagen in 2011 Bouwen aan netwerk: facilitator Agentschap NL

37 Bestuurlijke afsluiting energiemasterclass Voor een veilig en leefbaar Rijnmondgebied

38 Bestuurlijke afsluiting energiemasterclass Intentieverklaring: energiebesparingsplan klaar uiterlijk 31 maart 2013 Voor een veilig en leefbaar Rijnmondgebied

39 Vervolg Energiemasterclass Ziekenhuizen actualiseren energiebesparingsplan (deadline maart 2013) (inzicht in besparingspotentieel) DCMR coördineert vervolgbijeenkomsten in 2012 AgentschapNL faciliteert vervolgbijeenkomsten TNO DuCHA ondersteunt met meten-monitoren Kansen Green Deal?

40 Succesfactoren product ontwikkeld vraaggericht (ipv aanbod) Aandacht voor bouwen aan groep: facilitator Partners sterke combinatie Focus op relevante themas Kennisuitwisseling: inbreng best practicesthemainformatie /cursusmap Voor een veilig en leefbaar Rijnmondgebied

41 Contact Leontine van der Meer DCMR Milieudienst Rijnmond Parallelweg 1 Postbus AV Schiedam Voor een veilig en leefbaar Rijnmondgebied

42 Masterclass Energiebesparing Succesfactoren en belangrijkste inzichten Roberto Traversari

43 43 28 november 2012 Roberto Traversari Masterclass Energiebesparing Succesfactoren Organisatie Energiebesparing moet op de bestuurlijke agenda staan Heldere ambitie, één verantwoordelijke, ondersteuning Verantwoording (veelal op basis van extrerne druk ) Bied voldoende support en ondersteuning Gedrag Informatieverstrekking en communicatie Eigen energiebesparings initatieven waarderen en belonen Zorg dat het leuk is om ermee bezig te zijn

44 44 28 november 2012 Roberto Traversari Masterclass Energiebesparing Succesfactoren Techniek Inzicht in en volgen van energiestromen Direct inzicht in de effecten, Geen (over)last voor gebruikers Financiën Heldere uitgangspunten voor een business case Realistische en onderbouwde besparingen aanhouden Onderbouwde business case (TCO)

45 45 28 november 2012 Roberto Traversari Masterclass Energiebesparing Maak een ambitie SMART Een ambitie moet leiden tot handelingsperspectief: Dus: wij voeren alle energiebesparende maatregelen door met een terugverdientijd van minder dan x jaar. En niet: Het bereiken van een duurzame succesvolle organisatie is het resultaat van een bewuste strategie waar alle medewerkers aan meewerken. Duurzaam succesvol ligt aan de basis van ons management en onze dagelijkse werking Duurzaam ondernemen met aandacht voor de sociale en ecologische aspecten is voor ons geen dode letter.

46 46 28 november 2012 Roberto Traversari Masterclass Energiebesparing Basisgegevens Ziekenhuizen Rijnmondgebied ton CO 2 uitstoot (directindirect), circa 4% verbruik gebouwde omgeving Kosten energie gemiddeld 33,- euro/m 2 Besparingspotentieel Nederlandse ziekenhuizen 12%

47 47 28 november 2012 Roberto Traversari Masterclass Energiebesparing CO 2 footprint ziekenhuis met WKK -14% Liquid fuels; 0,04% Scope 1 Scope 2 Electricity; 0,04% Electricity (sust.); 0,00% Natural gas (CHP, heat); 45,44% Electricity (sold); - 14,22% District heating; - 0,43% Natural gas (CHP, Elec.); 42,22% refrigerants; 0,00% Drinking water; 0,22% Natural gas (boiler); 26,69% Aspect Un it 114% Use Emission Natural gas (boiler) m District heating GJ Natural gas (CHP, Elec.) m Natural gas (CHP, heat) m Electricity kwh Electricity (sust.) kwh Electricity (sold) kwh Liquid fuels liter refrigerants liter Drinking water m Total kg

48 48 28 november 2012 Roberto Traversari Masterclass Energiebesparing Waar liggen de kansen Uit de masterclass is gebleken dat er veel kansen liggen op de gebieden: Effectiviteit van de maatregel (geschat) Verlichting Ventilatie Temperatuurregeling Bevochtiging Stoomsysteem Opwekking koude Laag Hoog

49 49 28 november 2012 Roberto Traversari Masterclass Energiebesparing Inzichten: meten is weten Energieprofiel Erasmus MC: 50 % elektriciteitsverbruik buiten kantoortijden Erasmus MC Wattcampagne: 20% besparing door apparatuur buiten kantoortijden uit te zetten UMCG bespaart 15% door aandacht te besteden aan meten en monitoring Sint Franciscus Gasthuis: meten energiestromen levert een significante besparing door gerichte energiebesparingsmaatregelen te treffen

50 50 28 november 2012 Roberto Traversari Masterclass Energiebesparing Effect van het schakelen van apparatuur Start schakelen

51 51 28 november 2012 Roberto Traversari Masterclass Energiebesparing Voor meer informatie: E. T M

52 Pitch Hospice Chipata, Zambia Arthur Messelink DWA

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64 Wilt u meer weten of meewerken? Arthur Messelink DWA messelink@dwa.nl

65 Vervolg seminar 14:05 uur Pauze 14:30 uur Thematracks (met korte pauze) 16:15 uur Pauze Speeddaten 1. Leveringszekerheid en elektriciteit 2. Energiebesparing en verduurzaming 17:00 uur Plenaire presentatie

66 Seminar Zorg voor Energie Pauze Kennismarkt

67 Seminar Zorg voor Energie Thematracks

68 Seminar Zorg voor Energie Pauze Speeddating Kennismarkt

69 Financiering van zorgvastgoed Arie van Oord BNG Bank

70 Financiering zorgvastgoed Seminar Zorg voor Energie Bodegraven 28 november 2012

71 Agenda Perspectief zorgsector Het nieuwe zorglandschap Bancaire kredietverstrekking zorgsector Ontwikkelingen bij banken Alternatieven bancaire financiering Duurzaamheid Beoordelingskader zorgvastgoed financiers 71 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

72 Perspectief zorgsector Nederland heeft een uitstekende gezondheidszorg Dreigend tekort aan voldoende kwalitatief zorgpersoneel Zorgaanbod nog niet voldoende afgestemd op zorgvraag Alsmaar stijgende zorgvraag Breed draagvlak in samenleving voor behoud kwalitatief hoogwaardige, toegankelijke en betaalbare zorg Aanhoudende groei collectieve zorguitgaven Zorgen over de bancaire financierbaarheid van investeringen in zorg(vastgoed) 72 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

73 EUR mln % bbp Perspectief zorgsector (2) Ontwikkeling zorguitgaven bron: CBS, zorgrekeningen, versie 16/5/ ,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% uitgaven aan zorg in % bbp 73 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

74 EUR mln Perspectief zorgsector (3) Ontwikkeling zorguitgaven bron: CBS, zorgrekeningen, versie 16/5/ AWBZ Zvw 74 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

75 Nieuwe zorglandschap Nieuwe aansturing zorgsector door overheid vanaf 2012: Gewijzigd risicoprofiel spelers in zorgveld: t/m 2011 NU Aanbodgestuurd Budgetfinanciering Risicodrager: overheid Vraaggestuurd Prestatiebekostiging Risicodragers: Overheid Zorgaanbieders Zorgverzekeraars Financiers / WfZ Zorgvragers 75 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

76 Nieuwe zorglandschap (2) Observaties BNG Bank: Verandering businessmodel en risicoprofiel zorginstellingen Verbetering efficiency en financieel beheer Complexiteit zorgstelsel blijft toenemen Lange periode reguleringsonzekerheid Aanhoudend hoge kredietvraag voor investeringen in zorgvastgoed Banken ondersteunen prestatiebekostiging (hogere efficiency, uitstaande bankleningen) 76 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

77 Bancaire kredietverstrekking zorgsector Ondanks deze toegenomen risico s: Zorgsector blijft aantrekkelijk voor banken Aantrekkelijke groeisector Hoge mate van overheidsregie bekostiging 77 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

78 Bancaire kredietverstrekking zorgsector (2) Ondanks kredietcrisis veel nieuwbouwprojecten Jaarlijks circa EUR 2,5 mrd nieuwe leningen Helft onder borging WfZ Banken hebben EUR 18 mrd uitgeleend aan zorgsector 78 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

79 Bancaire kredietverstrekking zorgsector (2a) 79 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

80 Bancaire kredietverstrekking zorgsector (2b) 80 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

81 Bancaire kredietverstrekking zorgsector (3) 81 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

82 Bancaire kredietverstrekking zorgsector (4) Portefeuille zorgsector totaal zorgsector EUR 18 mrd ult 2011 Portefeuille zorgsector totaal zorgsector EUR 18 mrd ult 2011 overig 65% BNG 35% ongeborgd 47% geborgd 53% 82 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

83 Ontwikkelingen bij banken Door kredietcrisis hogere opslagen in tarieven voor kredietrisico en liquiditeit (met name voor lange looptijden). Strengere eisen aan liquiditeit, solvabiliteit (Basel III). Dit heeft gevolgen voor de beschikbaarheid en prijsvorming van bancair krediet. Europese schuldencrisis verhevigt dit. Omvangrijke kredietvraag vanuit zorginstellingen wordt bediend door relatief beperkt aantal Nederlandse banken. Dreiging van wegvallen concurrentie. Toename risico op schade bij (eventuele) faillissementen. 83 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

84 Ontwikkelingen bij banken (2) Wat betekent dit voor de kredietverstrekking? Banken/WfZ stellen extra voorwaarden Beschikbaarheid van leningen is niet langer vanzelfsprekend Op termijn hogere rentetarieven Op termijn kunnen de Nederlandse banken de toenemende kredietvraag uit de zorgsector niet meer aan Goede realistische businesscase noodzakelijk 84 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

85 Alternatieven voor bancaire financiering Risicodragend kapitaal ziekenhuizen (indien toegestaan) Pensioenfondsen Loek Winter (IJsselmeer ziekenhuizen, Zonnehuizen, Lange Land ziekenhuis) Participatiemaatschappij Fondsvorming (Fomava) 85 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

86 Duurzaamheid Toenemend aantal klanten actief met verduurzaming activiteiten. Missie BNG Bank duurzaam bijdragen aan lage kosten maatschappelijke voorzieningen burger Concrete producten en modellen: Stimuleren en financieel ondersteunen van zonnepanelen bij woningcorporaties. Stimuleren en financieel ondersteunen van de vervanging van traditionele straatverlichting door energiezuinige LED-verlichting. Financiering van milieuvriendelijke ( groen )zwembaden. 86 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

87 Boordelingskader zorgvastgoed financiers (1) Beoordeling realistische business case: Zakelijke voorwaarden Financiele voorwaarden Structurele voorwaarden Analyse ten aanzien van: Project Debiteur Risico-analyse: markt-, juridisch-, operationeel -, rente-, planologisch risico 87 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

88 Boordelingskader zorgvastgoed financiers (2) Zakelijke voorwaarden: Capabel management met bewezen track record Bestemmingstoets gebouw Alternatieve aanwendingsmogelijkheden Flexibiliteit gebouw Gedurende bouwfase Bestedingscontrole (administratieve organisatie) Afdekking bouwrisico s Aansluiting bij strategie organisatie Marktcondities Juridische structuur 88 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

89 Boordelingskader zorgvastgoed financiers (3) Financiële voorwaarden: Beschikbare P&C documentatie Meerjarenbegroting; liquiditeitsprognose Cash flow is bepalend Beschikbare projecties scenario s gedurende looptijd lening Solvabiliteit minimaal 13%: én na oplevering bouw 1% jaarlijkse stijging (tot 16% care, 15% cure) Liquiditeit: Debt Service Coverage Ratio (DSCR) > 1,2. DSCR = mate waarin de cash flow voldoende is om aan de toekomstige verplichtingen uit hoofde van de financiering te kunnen voldoen (rente én aflossing). Strakke monitoring (compliance certificaten accountant) 89 Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

90 Dank voor uw aandacht Mr. Arie M. van Oord MMO Business Manager Commercie Public Finance BNG Bank Bezoekadres: Koninginnegracht 2 Postadres: Postbus 30305, 2500 GH Den Haag arie.vanoord@bng.nl Vast: Mobiel: Financiering zorgvastgoed 28 november 2012

91 Inhoudelijk resumé Geert Jan van Oenen Piet Visser Jaap Schoenmaker Egbert Klop

92 Borrel Seminar Zorg voor Energie Diner Kennismarkt