POWER. Bijna energieneutrale gebouwen: de basisprincipes. Hét vakblad voor de energieprofessional. Duurzame keuzes voor BEN-gebouwen

Transcriptie

1 POWER Hét vakblad voor de energieprofessional Bijna energieneutrale gebouwen: de basisprincipes Sociale woonwijk Venning te Kortrijk wordt CO 2 -neutraal De uitdaging is om tegen 2021 alle professionals mee te krijgen Duurzame keuzes voor BEN-gebouwen POWER #1 driemaandelijks januari - februari - maart 2014 ISSN December 2013

2 Meest complete assortiment op de markt Systeem D, balansventilatie met warmteterugwinning TAURAN 300 HRU OROKO 325 NANAKIA 450 PAKARI 500 Codumé biedt het meest complete assortiment van gecentraliseerde ventilatiegroepen met warmteterugwinning aan. Deze groepen zijn tevens conform aan de EPB-norm (EN308). Download gratis onze App en ontdek onze nieuwe producten en prijslijst Meer informatie op Google Apps IOS Apps

3 INHOUD VOORWOORD Bijna energieneutrale gebouwen: de basisprincipes De uitdaging is om tegen 2021 alle professionals mee te krijgen Voordelen van PV-installaties met batterijsysteem Voorstelling CeDuBo vzw Zonnepanelen en nieuwbouw Sociale woonwijk Venning te Kortrijk wordt CO 2 -neutraal Meer dan 20% van de elektriciteit in Vlaanderen duurzaam opgewekt via WKK Voorstelling Passiefhuis- Platform Duurzame keuzes voor BENgebouwen Tijden veranderen, technologieën ook Korte berichten Welkom bij Power-Pro, het nieuwe vakblad van en voor de energieprofessional. Power-Pro is een samenwerking tussen 6 sectorverenigingen, elk met 100% focus op de energiesector. Deze verenigingen zullen zich stelselmatig aan u voorstellen en de unieke content vanuit hun werking met u delen. In het eerste nummer staat de evolutie naar BEN-gebouwen centraal. Afgelopen zomer heeft de Vlaamse Regering de definitie vastgelegd. Centraal staat de E30 norm waar alle nieuwe gebouwen vanaf 2021 moeten aan voldoen. Het uitgangspunt is dat deze norm flexibel kan ingevuld worden, bijvoorbeeld door te focussen op hernieuwbare energie. In dit besluit werd ook een tijdspad vastgelegd richting Met ingang van 1/1/2014 zal het E-peil tweejaarlijks tien punten zakken, binnenkort wordt de norm voor nieuwe woningen verder verstrengd naar E60. In dit nummer geven de verschillende beroepsverenigingen toelichting bij en hun visie op de realisatie van BEN-gebouwen. Ze bekeken de evolutie naar het BEN-niveau elk vanuit hun eigen invalshoek. We blijven ook niet in eigen land, de redactie zoekt steeds goede voorbeelden in binnen- en buitenland. Op basis van de uitgangspunten zochten we ook contact met Minister van Energie, Freya Van den Bossche, om meer achtergrond te vragen bij de lange termijn doelstellingen van de nieuwe regelgeving. Jochen De Smet, Hoofdredacteur Power-Pro PARTNERS COLOFON Power-Pro magazine nummer januari - februari - maart 2014 Power-Pro verschijnt 4 keer per jaar en is een initiatief van 2Mpact nv - Oplage 2500 exemplaren ISSN Hoofdredactie: Jochen De Smet Eindredactie: Josefien D Haene en Nathanëlla Monsaert Redactieraad: Heidi Lenaerts (SGF), Bart Bode (ODE), To Simons (Cedubo), Eline D Hooge (OVED), Peter Dellaert (PHP), Jorg Baeten (Cogen Vlaanderen) Grafische vormgeving: 2Mpact nv Coverfoto: Passiefhuis-Platform Advertentieregie: Tenacs OHP bvba - Roger Casteleyn of roger@tenacs.be Verantwoordelijke uitgever: Marc Mestdagh, Kortrijksesteenweg Gent Abonnement : 100 euro gratis voor leden van de partners 3

4 ARTIKEL Bijnaenergieneutrale gebouwen: de basisprincipes Volgens de Europese richtlijn Energieprestatie van gebouwen moeten alle nieuwe gebouwen in de Europese lidstaten tegen 2021 bijna-energieneutraal zijn. Voor overheidsgebouwen geldt deze verplichting al vanaf Maar hoe pakt Vlaanderen deze richtlijn aan? Op 19 juli 2013 legde de Vlaamse Regering in een principiële goedkeuring vast welk E-peil woningen in 2021 moeten halen, om te beantwoorden aan het BEN-niveau. De definitie van een BEN-woning zal pas vastliggen bij de definitieve goedkeuring die eind 2013 wordt verwacht. De definitie is van toepassing op nieuwe en herbouwde woningen (bouwaanvraag 2013, 2014). Het eisenpakket geldt per EPB-eenheid (dus per eengezinswoning, per appartement). 4

5 5

6 ARTIKEL De Vlaamse Regering moet elke twee jaar het eisenpakket evalueren. De volgende evaluatie is gepland in Als naar aanleiding van die evaluatie het eisenpakket wordt aangepast, wordt de definitie van een BEN-gebouw mee verfijnd. Eisenpakket van een BEN-woning en BEN-appartement * a) De energieprestatie Een BEN-wooneenheid heeft een E-peil dat lager is dan of gelijk is aan E30. b) De thermische isolatie (U max ) De constructiedelen van een BEN-wooneenheid moeten voldoen aan volgende Umax-eisen. Constructiedeel Umax (W/m²K) Daken en plafonds 0,24 (idem EPB-eisen vanaf 2014) Buitenmuren 0,24 (idem EPB-eisen vanaf 2014) Vloeren 0,24 (strenger dan EPB-eisen vanaf 2014 : 0,30) Vensters (raamprofiel + beglazing) 1,50 (strenger dan EPB-eisen vanaf 2014: 1,8) Beglazing 1,10 (idem EPB-eisen vanaf 2014) Deuren en poorten 2,00 (idem EPB-eisen vanaf 2014) Volledige lijst met Umax waarden op c) De thermische isolatie (K-peil) Een BEN-woning heeft een K-peil dat lager is dan of gelijk is aan K40. Een BEN-appartement is gelegen in een gebouw waarvan het K-peil lager is dan of gelijk is aan K40. d) De netto-energiebehoefte voor verwarming De netto-energiebehoefte voor verwarming van de BEN-wooneenheid is gelijk aan of kleiner dan 70 kwh/m². e) Risico op oververhitting In de BEN-wooneenheid is het risico op oververhitting beperkt. In BEN-wooneenheden waarvoor de vergunning werd aangevraagd voor 1/1/2014, is de oververhittingsindicator van elke energiesector Ioverh,sec i kleiner dan de maximaal toegelaten waarde van Kh. In BEN-wooneenheden waarvan de vergunning aangevraagd wordt vanaf 1/1/2014, bedraagt de oververhittingsindicator per EPW-eenheid Ioverh, EPR niet meer dan 6500 Kh. f) Ventilatie-eisen bijlage IX van het Energiebesluit van 19 november g) Minimumaandeel hernieuwbare energie De BEN-woning beschikt over een van de hernieuwbare energiesystemen zoals opgenomen in artikel /2 van het Energiebesluit van 19 november Dit betekent dat één van de volgende zes maatregelen moet toegepast worden in de woning: Een zonneboiler met een collector waarvan de apertuuroppervlakte minstens 0,02 m² per m² bruikbare vloeroppervlakte van de woning is, tussen oost en west georiënteerd is en in een helling tussen 0 en 70 ligt. Een PV-installatie die minstens 7 kwh per m² bruikbare vloeroppervlakte van de woning produceert, tussen oost en west georiënteerd is en in een helling tussen 0 en 70 ligt. Een warmtepomp die wordt toegepast als hoofdverwarming en waarvan de seizoensprestatiefactor minstens 4 bedraagt. Een biomassa-installatie met een rendement van minstens 85%, die bepaalde emissieniveaus van CO en fijn stof niet overschrijdt en wordt toegepast als hoofdverwarming. Een aansluiting op een net voor stadsverwarming of koeling, die voor minstens 45% uit hernieuwbare energiebronnen wordt geproduceerd. Een participatie in een hernieuwbaar energieproject binnen uw provincie (minstens 20 euro per m² bruikbare vloeroppervlakte van de woning). De BEN-wooneenheid beschikt over ventilatievoorzieningen als vermeld in 6

7 Aanpak in Vlaanderen Tussen Europese richtlijn en Vlaams beleidskader zit een bouwmarkt die een behoorlijke weg moet afleggen. Daarom stelde Vlaanderen in 2010 en 2011 een actieplan op. Om zo snel mogelijk een aanzienlijke toename van het aantal bijna-energieneutrale gebouwen te realiseren zijn immers heel wat acties en maatregelen nodig, zowel voor nieuwe als bestaande gebouwen. Deze overgang naar (een draagvlak voor) een beleidskader dat bijna-energieneutrale gebouwen als eis vooropstelt, is een grote maatschappelijke en politieke uitdaging. Onze overheden kunnen en moeten een beleid realiseren via ondersteuning, informatieverspreiding (sensibilisatie) en het opleggen van wetgeving. Het Vlaams Energieagentschap (VEA) is de stuwende kracht om een en ander gerealiseerd te krijgen. Op de website worden een aantal van de maatregelen voorgesteld die gericht zijn op bouwheren, met bijzondere aandacht voor ondersteuning van voorlopers. Voorlopers creëren een dynamiek die het pad effent voor beleidsvoering. Omgekeerd hebben voorlopers nood aan ondersteuning vanuit het beleid om deze rol te kunnen opnemen. Door het vergroten van het aandeel van gebouwen dat beter presteert qua energie dan de huidige EPB-eisen, kan de energieprestatieregelgeving voor gebouwen stapsgewijs verstrengd worden. Deze verstrenging is als beleidsdoelstelling opgenomen in het Vlaams regeerakkoord. De evolutie naar bijna-energieneutrale gebouwen zal hoe dan ook een belangrijke impact hebben. De bouwsector, die vaak al moeite had om de afgelopen jaren de steeds strenger wordende vereisten te verwerken, zal in 2014 voor een nog grotere uitdaging komen te staan. Alle stakeholders zullen blijven inzetten op opleiding en bijscholing, maar dat de actuele evolutie stevige gevolgen zal hebben voor een sector die gevraagd wordt zich steeds sneller aan te passen, staat buiten kijf. Michaël Herremans, Cedubo *Informatie van het Vlaams Energieagentschap, september 2013, onder voorbehoud van definitieve goedkeuring door Vlaamse Regering. Meer info over BEN-woningen: 7

8 INTERVIEW De uitdaging is om tegen 2021 alle professionals mee te krijgen We vroegen Minister van Energie, Freya Van den Bossche, wat meer achtergrond bij de lange termijn doelstellingen van de nieuwe BEN-regelgeving. Tegen 2021 moet alle nieuwbouw de BEN-eisen volgen. Welke gevolgen heeft die evolutie volgens u voor architecten, energiebedrijven, energiedeskundigen, aannemers,? De evolutie naar steeds zuiniger nieuwbouw is natuurlijk al een tijd geleden ingezet. Logisch, want de gebouwen die we nu bouwen moeten nog decennia mee en kunnen maar beter zo weinig mogelijk energie nodig hebben. Het ultieme doel is de BEN-woning: een woning die nauwelijks nog energie verbruikt en die behoefte bijna volledig invult met eigen, hernieuwbare opwekking. Door de energienormen heel geleidelijk op te schuiven, hebben de meeste bouwbedrijven en architecten de voorbije jaren ervaring opgedaan met energiezuinig bouwen. Veel van hen hebben inmiddels bewezen dat ze ook BEN-woningen kunnen bouwen. De uitdaging is om tegen 2021 àlle betrokken bouwactoren, zowel architecten, energiedeskundigen, producenten en leveranciers van bouwproducten en -installaties en bouwondernemingen mee te krijgen. In het actie- 8

9 plan bijna-energieneutrale gebouwen van de Vlaamse regering heb ik een resem maatregelen voorgesteld die hen daarbij kunnen helpen. De evolutie naar BEN vraagt van de actoren veel kennis, vooral over nieuwe technologieën, materialen en innovatieve technieken. Wilt u werken aan een gericht beleid dat bijdraagt aan de opbouw van die kennis? Het actieplan bevat maatregelen op vijf domeinen: innovatie, kwaliteit, communicatie, financiering en energiebeleid. De pijler kwaliteit draait in essentie over de vraag hoe de kennis in de bouwsector kan worden versterkt en worden verspreid. Alle doelgroepen komen daarbij aan bod: aannemers, architecten, energiedeskundigen, verscheidene bouwprofessionelen en de vastgoedsector. Al die acties worden samen met de sector uitgewerkt om een zo groot mogelijk draagvlak te bekomen. Die aanpak werkt, want de sector heeft zelf al belangrijke stappen gezet. Zo hebben Bouwunie en de Vlaamse Confederatie Bouw specifieke opleidingen voorzien voor hun leden. Het Passiefhuisplatform heeft een opleidingsaanbod energieneutraal bouwen uitgewerkt en de VDAB bouwt in Hamme het opleidingscentrum duurzaam bouwen uit waar bouwprofessionelen kwaliteitsvol leren isoleren, luchtdicht leren bouwen, enzovoort. Ook fabrikanten en invoerders voorzien meer en meer eigen opleidingen. Ook door kwaliteitsvereisten uit te werken helpt de overheid om kennis te verspreiden in de sector. Zo kunnen premies voor spouwmuurisolatie enkel worden toegekend als de isolatie is uitgevoerd door een aannemer die daar specifiek is voor opgeleid en die dus zeker kwalitatief werk levert. In 2014 zullen gelijkaardige kwaliteitskaders voor onder meer hernieuwbare energiesystemen, buitenmuurisolatie en ventilatie worden gelanceerd. Europa vraagt dat alle bestaande gebouwen BEN zijn tegen Wat is uw mening over de BEN-doelstellingen voor renovatie? Hoe denkt u dat wij die doelstelling kunnen bereiken, rekening houdend met de capaciteit van de bouwsector (circa eenheden/jaar in Vlaanderen, terwijl er meer dan 3 miljoen te renoveren woningen zijn). Hoe wilt u deze keuze onderbouwen? De huidige vernieuwingsgraad van ongeveer 1% per jaar is inderdaad te laag om deze ambitieuze doelstelling te kunnen waarmaken. De grondige renovatie van het bestaande gebouwenpark is dan ook een van de voornaamste beleidsopdrachten voor het Vlaamse energiebeleid voor de komende decennia. Studies wijzen immers uit dat energie besparen via renovatie van bestaande gebouwen het meest kostenefficiënt en het snelst haalbaar is en bovendien een grote stimulans is voor de realisatie van werkgelegenheid en economisch herstel. Voor renovatie is het natuurlijk veel moeilijker om regels op te leggen dan voor nieuwbouw. Ik denk dat we in elk geval veel meer dan vandaag het geval is zullen moeten inzetten op zogenaamde vernieuwbouw, waarbij gebouwen die in zo n slechte staat zijn dat ze nog heel moeilijk zuinig te maken zijn, volledig afbreken en heropbouwen. In het kader van het Vlaams Klimaatbeleidsplan heb ik het voorstel gelanceerd om een sloopfonds op te richten. Daarmee kan je oude gebouwen heropbouwen, verkopen en met de opbrengst opnieuw met een ander gebouw aan de slag gaan. Ik geloof echt in zo n instrument. Foto : Sander de Wilde 9

10 INTERVIEW Te vaak zien we dat particulieren bijvoorbeeld hun dak herstellen op een manier waardoor het onmogelijk is om in de toekomst het dak te renoveren zodat het voldoet aan de BEN-regelgeving. In het voorbeeld wordt een nieuw beter geïsoleerd dak gelegd dat aansluit op de bestaande muren. Er wordt geen rekening mee gehouden dat een degelijk isolatiepakket later op de gevels gepland een verder overstekend dak nodig heeft. De huidige aanpak lijkt te gefragmenteerd. Welke beleidsmaatregelen gaat u nemen om eigenaars te motiveren het hele plaatje te bekijken. Welke organisaties kunnen daarbij als partner optreden? Niet iedereen kan zijn woning meteen volledig renoveren. De meeste mensen hebben daar niet het geld voor. Daarom renoveren ze in fasen. Ik denk dat je zo n aanpak niet kan vermijden. Wat je wel kan vermijden, is dat door een foute volgorde van renovaties of door ondoordachte ingrepen verdere energiebesparende maatregelen bemoeilijkt worden. Ik denk dat goed advies van architecten en bouwondernemingen op dat vlak van cruciaal belang is. In Vlaanderen wordt ieder huis apart gerenoveerd waarbij ingrepen gespreid worden over meerdere jaren. In Nederland, Duitsland en Scandinavië zetten de gemeentebesturen net collectieve renovatieplannen op. Zou het beleid zo n initiatief niet kunnen opzetten in Vlaanderen waarbij de gemeentebesturen eigenaars motiveren om in hun buurt samen te werken, plannen op te maken, samen aan te kopen,? Je kan Vlaanderen op dat vlak niet vergelijken met Nederland, Duitsland of Scandinavië. Het is een huizenhoog cliché dat de Vlaming met een baksteen in de maag wordt geboren, maar het klopt wel dat we daardoor een bouwpraktijk hebben die in essentie individueel bepaald is. De landen die je noemt hebben een lange traditie van collectieve bouw. Dan is het makkelijker om groepen van identieke woningen in één keer te renoveren. Bij ons bestaat dat nauwelijks. Ik geloof niet dat je die realiteit kan negeren. We moeten onze renovatie-aanpak daar dus op afstemmen. Trouwens, ook in Nederland stelt men meer en meer vast dat standaardisatie in renovatie dikwijls niet de verhoopte resultaten oplevert. Al zijn de te renoveren woningen zo goed als identiek, de renovatie-aanpak blijft vaak maatwerk vragen. Maar dat sluit niet uit dat je, naar het voorbeeld van een aantal stadsbesturen in Vlaanderen, werk kan maken van een wijkgerichte aanpak. De ervaringen die in die steden worden opgedaan, zullen we zeker gebruiken en verder verspreiden. Het aantal bouwvergunningen daalt drastisch en de prijzen van bestaande woningen schieten de lucht in zodat ook kopers geen of nauwelijks budget hebben voor renovatiewerken. Hoe denkt u om op dit probleem in te spelen? Hoe ziet u het probleem van de groeiende financierbaarheid van woningen? De betaalbaarheid van een woning kent twee aspecten: de aankoopprijs of de bouwprijs van de woning, en de maandelijkse energiekost eens je er woont. Een woning kan in aanbouw misschien duurder zijn, als je daarna voor de rest van je leven een fors lagere energiefactuur hebt, maak je winst. Van die idee moeten we in de eerste plaats de banken overtuigen, want zij zijn het die mensen leningen toekennen en dus indirect bepalen of het energiezuinig maken van een nieuwe of een bestaande woning financieel haalbaar is. Wie zuiniger bouwt of renoveert, bespaart op zijn energiefactuur en kan dus een hogere afbetaling aan. Tot nog toe heb ik al twee banken meegekregen in dat verhaal: Belfius en Triodos Bank. Met hen heb ik een energiebeleidsovereenkomst gesloten, zodat zij bij het toekennen van een lening een voordeel geven aan mensen die heel zuinig bouwen. Ik zal mijn best blijven doen om ook andere banken te overtuigen. Daarnaast hebben we natuurlijk de voordelige leningen die de overheid toekent voor energierenovaties via het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost, het FRGE. Er zijn heel wat technologische evoluties (smart grids, zelfvoorzienende wijken, nieuwe technologieën ). Hoe wilt u deze snelle evoluties ondersteunen? Bovendien moeten deze technieken ingepast worden in de huidige (3 gewesten) EPB-software. Zal dit sneller gaan dan de afgelopen jaren? De drie gewesten trokken recent extra middelen uit om de ontwikkeling van de EPB-berekeningsmethode en de software te versnellen. De ondersteuning voor het verder ontwikkelen van de EPB-berekeningsmethode zal vanaf 2014 fors toenemen. De berekeningsmethode zal sneller worden aangepast om de steeds energiezuinigere gebouwen verfijnder door te rekenen en nieuwe technieken sneller in rekening te brengen. Wanneer de technologie opgenomen is in de berekeningsmethode kan een aanpassing van de EPB-software van de drie gewesten volgen. 10

11 PUBLIREPORTAGE Recticel Insulation ontving als eerste isolatiefabrikant het Ik BEN mee uithangbord uit handen van het Vlaams Energieagentschap (VEA). BEN staat voor bijna-energieneutraal. Bouwen volgens de BEN-principes wordt vanaf 2021 de standaard voor nieuwbouwwoningen in Vlaanderen en ook de rest van Europa. Het bijzondere aan BEN-woningen is dat ze weinig energie verbruiken voor verwarming, ventilatie, koeling en warm water. De energie die nog nodig is, wordt uit groene energiebronnen gehaald. Recticel Insulation engageert zich al jaren als ambassadeur van het energiezuinig bouwen en verbouwen in Vlaanderen. De hoogkwalitatieve isolatieproducten van Recticel Insulation garanderen een uitstekende isolatiewaarde en hoge duurzaamheid. De (ver)bouwer moet zo maar 1 keer isoleren. Bovendien beperkt de goede isolatie de CO 2 -uitstoot en verhoogt het wooncomfort. Maarten De Groote, beleidsmedewerker Vlaams Energieagentschap, overhandigt het Ik BEN mee uithangbord aan Thomas Isebaert, Product Manager Buitengevelisolatie van Recticel Insulation.

12 ARTIKEL Voordelen van PVinstallaties met batterijsysteem Met het project Smart Home wil Tecnolec de elektrosector klaarstomen voor de technologische veranderingen die zich aandienen. Kris van Daele, voorzitter Smart Grids Flanders: Kijken we naar bedrijven die nu al met Grid bezig zijn, dan zit het goed. Dat zijn dan facilitaire bedrijven of grotere bouwondernemingen. Bij elektro-installateurs is het bewustzijn daarentegen nog niet helemaal doorgedrongen. Smart Home werkt hieraan door opleidingen op maat van de elektro-installateur aan te bieden. Daarnaast biedt Smart Home ook informatie via een nieuwsbrief, bijvoorbeeld over het combineren van een PV-installatie met een batterijsysteem. Foto : Creative Commons 12

13 Batterijsystemen die met een PV-installatie gecombineerd kunnen worden, ze komen steeds meer op de markt. Duitsland heeft zelfs al een subsidieregeling aangekondigd voor zo n systemen. Smart Home hoopt dat deze evolutie ook de interesse in Vlaanderen zal opwekken. Kris van Daele, voorzitter Smart Grids Flanders: Doordat meer gebruik zal worden gemaakt van hernieuwbare energie, bijvoorbeeld met zonnepanelen, wordt het reguleren van de manier waarop deze stroom op het net terecht komt steeds belangrijker. Op bepaalde momenten zal er een overaanbod zijn, waardoor een blackout dreigt. Dit moet natuurlijk ten allen prijze voorkomen worden. Maar de piek (overaanbod)- en dus automatisch ook dalmomenten zullen ook voor een variabele prijs zorgen. Je zou kunnen zeggen dat op het ogenblik dat iedereen zijn avondmaal begint te bereiden, stroom duurder zal zijn. Dit raakt ook de relatie tussen producent en net. Waar de energie die particulieren of bedrijven vandaag zelf genereren sowieso via het net loopt, kan men die in de toekomst beter zelf aanwenden zonder die tussenschakel. Men kan die gebruiken door bijvoorbeeld de vraag naar elektriciteit te verschuiven of te investeren in opslag, zoals hierna beschreven wordt. Voordelen PV-installatie met batterijsysteem Het gebruik van het batterijsysteem met een PV-installatie levert heel wat voordelen op voor de gebruiker. Het Smart Home-nieuwsbriefartikel Batterijen voor een PV-installatie somt ze voor je op: 1. De verbruiker wordt minder afhankelijk van de stijgende energieprijzen. Een studie voor het VBO (Verbond van Belgische Ondernemingen), uitgevoerd door Boston Consulting Group, gaf aan dat de elektriciteitsprijs in België zou stijgen met 40% in 2030 ten opzichte van Dat rijmt met andere studies waar men uitgaat van een toename van ongeveer 2 procent per jaar bovenop de inflatie. 2. De verbruiker weet dat de stroom die hij verbruikt overwegend groen zal zijn. 3. De kostenbesparing door deze maatregel voor actoren zoals de netbeheerder, zal uiteindelijk de kost die doorgerekend wordt aan de eindverbruiker verminderen. 4. Een PV-installatie wordt automatisch uitgeschakeld wanneer er zich bijvoorbeeld een te hoge spanning voordoet. Een stabieler net zal ervoor zorgen dat PV-installaties minder afgeschakeld worden. Op die manier zal hun opbrengst ook stijgen. 5. Indien een vergoeding voor het gebruik van het net wordt aangerekend gebaseerd op de werkelijke afname en injectie van energie, dan zal die met een batterij dalen, aangezien beide hoeveelheden dalen. injecteren wanneer de vergoeding het hoogst is. Intelligent batterijbeheer Bij de batterij voor de PV-installatie hoort een intelligent beheersysteem. Wat men best niet doet, is de batterij s morgens zo snel mogelijk laden. Het is beter om de batterij rond de middag te laden, zodat ze ook op het ogenblik van maximale productie nog stroom kan opnemen. Subsidie stimuleert eigenverbruik De elektriciteit geleverd door een huishoudelijke PV-installatie wordt deels onmiddellijk verbruikt door de toestellen in huis. De rest gaat naar het distributienet. Het deel dat naar de toestellen in huis gaat noemt men de zelfconsumptie of het eigenverbruik. Met de subsidie in Duitsland wil men de zelfconsumptie vergroten, waardoor de injectie en afname fel zou verminderen (tot -60%). Zonder het batterijsysteem komt men tot een vermindering van 30%. Op zich heeft de Duitse subsidieregeling geen impact op België. Ze zal er wel voor zorgen dat de interesse in batterijsystemen stijgt. De afzet van zo n systemen zal toenemen en dankzij het schaaleffect leiden tot dalende effecten. Nieuwe investeringen zullen gebeuren en de technologische vooruitgang van batterijsystemen ondersteunen, aldus het Smart Home-nieuwsbriefartikel. Bron: Dominic Ectors (EnergyVille). 6. Deze systemen zullen in de toekomst, in combinatie met actieve vraagsturing en/of dynamische tarieven, ook gebruikt kunnen worden om bijvoorbeeld elektriciteit van het net te verbruiken wanneer die het goedkoopst is en te 13

14 Centrum Duurzaam Bouwen vzw Wie professioneel bezig is met duurzaam bouwen kent ongetwijfeld Centrum Duurzaam Bouwen. Het Centrum bestaat ondertussen al meer dan tien jaar. Al die tijd ijverde het niet verbazend om de verschillende aspecten van duurzaam bouwen in het zonnetje te zetten. Vanuit de voormalige mijnsite in Heusden-Zolder ontplooit CeDuBo, zoals het in het wereldje gekend is, een gevarieerd aanbod van activiteiten. Het beschikt over verschillende ruime zalen, waaronder een compleet uitgerust auditorium voor 180 personen. Die infrastructuur gebruikt het om informatiedagen CeDuBo vzw Marktplein 7 bus 1 B-3550 Heusden-Zolder Tel. 011/ info@centrumduurzaambouwen.be 100 leden 250 contacten 5000 bezoekers op Energie & Bouw weekend 1500 professionals opgeleid per jaar bezoekers per jaar aan de tentoonstelling te organiseren voor aannemers, architecten, dakleggers, gemeenteambtenaren, installateurs van sanitair en verluchting, studiebureaus, enzovoort. Bovendien is het jaarlijks Energieweekend stilaan uitgegroeid tot een echte traditie die jaarlijks duizenden mensen op de been brengt. Op de benedenverdieping van het Centrum is een uitgebreide en laagdrempelige permanente tentoonstelling waar de verschillende aspecten van duurzaam bouwen en verbouwen worden verhelderd en waar bouwers uit de regio inspiratie komen opdoen. Maar de werking van CeDuBo richt zich niet specifiek op Limburg. Om de regio in zijn geheel te kunnen bestrijken, organiseert het samen met verschillende partners evenementen in heel Vlaanderen. Een bekend voorbeeld is I Am Architect, dat al succesvolle edities kende in Heusden-Zolder, Gent en Ranst. 14

15 Een ander onderdeel van de activiteiten is het beleidsondersteunend werk dat de stafmedewerkers van CeDuBo verrichten. Zo coördineren ze projecten voor onder meer de Diensten van het Algemeen Regeringsbeleid van de Vlaamse overheid, voor de OVAM, het Vlaamse ministerie van Onderwijs, het Vlaams Energieagentschap, Federplast, enz. Vlaggenschip is het transitieproject DuWoBo (Duurzaam Wonen en Bouwen), dat als doel heeft alle belanghebbenden bij elkaar te brengen, verbanden te leggen, nieuwe projecten op te zetten, enzovoort. Sinds het prille begin zijn enkele partners erg belangrijk voor ons geweest: onze moedermaatschappij WTCB en de gemeente Heusden-Zolder in eerste instantie, maar ook OVAM, Infrax en de Watergroep. Hun steun heeft ons o.a. toegelaten om de infrastructuur in gebruik te nemen die ons in staat stelt zoveel mensen te bereiken, aldus To Simons, directeur van Centrum Duurzaam Bouwen. We hebben de afgelopen tien jaar veel zien veranderen. In het begin riepen we nog min of meer in de woestijn. Maar geleidelijk aan is daar verandering in gekomen. De provincie Limburg en de Vlaamse overheid waren daarbij belangrijke voortrekkers. Zij hebben voluit de kaart van energiezuinig bouwen en duurzaam materiaalgebruik getrokken. Ook onze bouwbedrijven en producenten hebben enorme stappen vooruit gezet. De uitdagingen voor de komende jaren zijn groot. De economie doet het niet schitterend en de bouwsector is daar jammer genoeg geen uitzondering op. Toch blijven er perspectieven. Om duurzaam wonen en bouwen te blijven promoten en om tegemoet te komen aan de ambitieuze Europese richtlijnen, zullen we ongetwijfeld gaan in de richting van meer collectieve oplossingen, coöperatieve systemen en slimme netwerken. Ook het verouderde patrimonium zal op een bepaald moment versneld aangepakt moeten worden. Deze en andere zaken moeten ervoor zorgen dat onze bouwbedrijven aan de slag blijven en dat de Vlaming kan blijven genieten van een aangename, gezonde en comfortabele woonomgeving, besluit To Simons. Over de vereniging De vzw Centrum Duurzaam Bouwen (kortweg CeDuBo) is een informatie- en coördinatiecentrum gelegen in de voormalige badzaal op de mijnsite te Heusden-Zolder. Vanuit deze unieke locatie wenst CeDuBo het duurzaam bouwen op grote schaal te promoten en in praktijk te brengen. 15

16 ARTIKEL Zonne- panelen en nieuwbouw: Verplicht aandeel hernieuwbare energie Vanaf 1 januari 2014 moet elke nieuwe woning, nieuw kantoor en nieuwe school in Vlaanderen een minimum hoeveelheid energie halen uit hernieuwbare bronnen. Dat aandeel kan je bereiken door zonnepanelen, een zonneboiler, warmtepomp of pelletkachel, een aansluiting op een warmtenet (indien aanwezig) of een participatie in een groter lokaal project met hernieuwbare energie. Deze verplichting is gekoppeld aan de bouwvergunning of de melding van bouwwerken. Ze is ook van toepassing op alle bouwwerken waarvoor een bepaald E-peil geëist wordt, bijvoorbeeld een ingrijpende verbouwing. Uiterlijk zes maanden na de ingebruikname van het bouwproject rapporteert de verslaggever in de EPB-aangifte welke hernieuwbare energiesystemen in het bouwproject gebruikt zijn. 16

17 17

18 ARTIKEL Welke verplichting? Er wordt een onderscheid gemaakt tussen eengezinswoningen, woongebouwen met meer dan één wooneenheid en kantoren en scholen (zie figuur, bron: VEA). Minimum productie primaire energie per jaar per m 2 7 kwh/jaar per m 2 Bruto vloeroppervlakte van voorbeeldwoning 150 m 2 Totale minimum primaire energieproductie per jaar 1050 kwh/jaar Jaarlijkse zonnestroomproductie nodig voor verplichting 420 kwh/jaar* Nodig piekvermogen aan zonnepanelen 0,470 kwp Aantal zonnepanelen voor 0,470 kwp 2 *Rekenregel: elke kwh zonnestroom bespaart 2,5 kwh primaire energie in klassieke centrales eengezinswoningen: om aan de nieuwe EPB-eis te voldoen, moet je één van de zes maatregelen uit de figuur toepassen in het bouwproject. Elke maatregel moet een voldoende hoeveelheid hernieuwbare energie produceren. kantoren en scholen kunnen de maatregelen combineren om in totaal minstens 10 kwh primaire energie per jaar en per m² bruikbare vloeroppervlakte uit hernieuwbare energiebronnen te halen. woongebouwen met meer dan één wooneenheid kunnen kiezen tussen de eisen voor eengezinswoningen of voor kantoren en scholen. Minimum verplichting voor zonnepanelen Voor zonnepanelen is de verplichting berekend in verhouding tot de bruto vloeroppervlakte, met een minimum van 7 kwh/m² jaarlijkse productie van primaire energie uit zonnestroom. Dat betekent voor een woning van 150 m 2 oppervlakte ongeveer 0,5 kwp of 2 zonnepanelen. Doe maar wat meer... In praktijk is het natuurlijk zinvoller om wat meer te installeren dan 2 zonnepanelen, aan een relatief lagere prijs voor een grotere installatie. Want voor een kleine installatie liggen de vaste kosten van dakwerken, bekabeling en omvormer hoog. Een installatie van 4 kwp kan jaarlijks bijna 3600 kwh produceren, dat is zowat het gemiddelde elektriciteitsverbruik van een gezin. Op het dak heb je daarvoor een oppervlakte van ongeveer 28 m 2 nodig. En de prijs? Die is intussen gezakt tot ongeveer 2250 euro/kwp (incl. 21% BTW, bron: VEA). Voor 9000 euro heb je dus een PV-installatie die 3600 kwh zonnestroom per jaar levert, en dat gedurende minstens 25 jaar. In totaal produceren je zonnepanelen dus kwh aan een kostprijs van 10 cent/kwh dat is minder dan de helft van het huidige elektriciteitstarief voor huishoudens. En dat tarief zal in de toekomst zeker stijgen. Welke voorwaarden voor zonnepanelen? Voor elke maatregel gelden ook een aantal voorwaarden om te garanderen dat het systeem efficiënt genoeg hernieuwbare energie produceert. Voor zonnepanelen moet de oriëntatie tussen oost en west (over het zuiden) liggen en de hellingshoek tussen 0 graden (horizontaal) en 70 graden. Wel terugdraaiende teller, geen groenestroomcertificaten Zonnepanelen die vanaf 2014 op nieuwbouw worden geïnstalleerd krijgen geen groenestroomcertificaten meer, omdat een wettelijke verplichting niet financieel ondersteund wordt. Maar de besparing via de terugdraaiende teller is tien keer groter dan de steun uit groenestroomcertificaten: 3600 kwh zonnestroom per jaar levert aan 22 cent/kwh stroomtarief jaarlijks 792 euro op. De investering van 9000 euro is daarmee op 10 tot 12 jaar terugverdiend, afhankelijk van de stijging van de stroomprijzen. En als het bouwproject deze verplichting niet haalt? Voor een bouwproject dat geen enkel systeem van hernieuwbare energie aantoont of waarbij het systeem niet aan de voorwaarden voldoet, zal het vereiste E-peil 10% strenger zijn: dus niet E60 als norm, maar E54. Regelgeving De verplichting staat in de Europese Richtlijn Hernieuwbare Energie en is via een wijziging van het Energiebesluit opgenomen in de Vlaamse energieprestatieregelgeving. 18

19 ARTIKEL Sociale woonwijk Venning te Kortrijk wordt CO -neutraal 2 Sociale huisvestingsmaatschappij Goedkope Woning gaat voor duurzaamheid De Kortrijkse sociale huisvestingsmaatschappij CVBA Goedkope Woning bouwt een CO 2 -neutrale sociale woonwijk. De bestaande sociale woonwijk Venning, met 163 woningen, was in een povere staat en dringend toe aan vernieuwing. Er werd ervoor gekozen om een deel van de bestaande tuinwijk te renoveren, een deel te slopen en te vervangen door nieuwe woningen en een deel te vervangen door nieuwe appartementen. Door de tijdelijke verhuis van de bewoners werd deze uitdaging in drie fasen aangepakt. Foto : Passiefhuisplatform 19

20 Fase 1 werd onlangs afgewerkt en de bewoners namen de 82 nieuwbouw passieve appartementen in gebruik. Op een ruimte waar voordien 34 kleine woningen stonden werden vier appartementsblokken van 3 tot 4 verdiepingen hoog gebouwd. Momenteel is Fase 2 al van start gegaan, die bestaat uit 64 nieuwe gezinswoningen met laag energieverbruik. Ook fase 3 is al aangevat. In deze fase worden 50 bestaande woningen ontmanteld en grondig gerenoveerd tot lage energiewoningen. Zo wordt de voorheen verpauperde wijk getransformeerd tot een hedendaagse passieve wijk met 196 moderne, comfortabele wooneenheden. Kers op de taart is het eigen warmtenet dat werkt op biomassa. Het wijkverwarmingsnet is aangesloten op een centrale stookplaats. De ketel werkt op houtschilfers en produceert warm water voor de hele wijk. De appartementen maken voor hun verwarming gebruik van passieve zonnewarmte en een naverwarmingsbatterij op de ventilatielucht. Indien nodig is er ook nog de radiator in de living en de badkamer die kunnen verwarmd worden via het warmtenet van de wijk. Op het gelijkvloers van het appartementsblok aan het kanaal is 900 m² voorzien om te verhuren aan initiatiefnemers voor nieuwe collectieve voorzieningen. Dat kan o.a. een wassalon, een kinderopvang of een eco-café worden. De architectuur wil sociale interactie bevorderen. De lift geeft uit op een open galerij met toegang tot de voordeuren, die de functie van een straat overneemt. Die is ongeveer 2 m breed, voldoende om het sociale contact dat sterk leeft in de wijk in stand te houden. Per galerij zijn er 8 tot 10 appartementen. Elk appartement loopt door tot de zuidgevel, waar de private zonneterrassen voorzien zijn. Die terrassen fungeren in de zomer tegelijkertijd als zonnewering voor de verdieping eronder. In fase 3 wordt een deel van de bestaande huizen grondig gerenoveerd. Hier worden de woningen dubbel zo energiezuinig als de heersende EPB-regelgeving oplegt. De nieuwbouw gezinswoningen in fase 2 hebben verschillende types ventilatiesystemen en hebben ook zonnepanelen op het dak. Gediversifieerd aanbod van woonvormen Herman Jult van BUROII & ARCHI+I en Ilse Piers van Goedkope Woning zien een duurzame wijk ook als een wijk waar je levenslang kan wonen. De aangename woonomgeving waarin je je als bewoner thuis voelt, zorgt ervoor dat je hier wil blijven wonen los van je leeftijd of inkomen. Er is dus nood aan een gediversifieerd aanbod van woonvormen. Niet alleen traditionele gezinswoningen of appartementen voor ouderen of voor kleine gezinnen, maar ook voorzieningen voor rolstoelgebruikers, studenten of zorgbehoevenden komen hieraan tegemoet, poneert Herman. Ilse Piers, directeur van de sociale huisvestingmaatschappij, zegt dat het beheer en het onderhoud van hun huidige gebouwenbestand een te zwaar kostenpakket vormt. We willen het patrimonium dan ook omvormen tot een kwaliteitsvol en duurzaam geheel, wellicht mits hogere bouwkosten, maar op termijn met veel lagere onderhouds- en herstellingskosten en veel meer comfort voor de huurders. We willen ook het voorbijgestreefde grondgebonden huisje met tuintje loslaten en op eenzelfde oppervlakte meer bouwen en verdichten om zo veel meer collectieve groene buitenruimte vrij te maken. Meer concentratie is ook bevorderlijk voor een goed functionerend openbaar vervoer. Minder afhankelijkheid van de auto betekent ook minder parkings, meer fiets- en wandelwegen en een groenere omgeving. Concerto-subsidies Het ECO-Lifeproject Venning werd net als het project aan de Pottenbakkershoek geselecteerd door Europa om in aanmerking te komen voor de belangrijke Concerto-subsidies. Het is de eerste keer dat België die eer te beurt valt. De initiatiefnemers hebben een contract getekend met Europa voor het ontwikkelen en bouwen van CO 2 -neutrale pilootprojecten in de sociale huisvesting. De belangrijkste partners zijn Goedkope Woning (bouwheer), BURO II &ARCHI+I (architectuur en technieken), de universiteit Gent (monitoring), EVR-architecten (duurzaamheidsmeter en masterplan), E-ster (energieontwerp) en de stad Kortrijk. De vakgroep Architectuur en stedenbouw van de universiteit Gent zal de monitoring verzorgen, d.w.z. zorgvuldig nameten of de beloofde resultaten gehaald worden en maatregelen voorstellen voor een energiezuiniger attitude bij de bewoners. Hoe betaal je een sociaal bouwproject van deze omvang? Ilse Piers zucht. Bij VMSW (Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen) doen we beroep op een renteloze lening over 30 jaar. Dit bedrag was gelimiteerd en berekend op het bou- 20