Sovon-Nieuws. 40jaarsovon.nl. 27e jaargang december 2014

Transcriptie

1 4 Sovon-Nieuws 27e jaargang december 2014 Midwintertelling januari 2014: flinke aantallen bij zeer zacht weer 2014 in meerdere opzichten een bijzonder jaar voor zeldzame vogels Zo tel je: Grauwe Ganzen in het BMP Jan van Dijk in de klei van Mauretanië HPAI H5N8: laten we ons tot de feiten beperken Wintertelperiode van het laatste atlasveldjaar van start 40jaarsovon.nl

2 2 In de ban van de Smient Sovon-Nieuws Nieuwsbrief van Sovon Vogelonderzoek Nederland over vogeltellingen, de vereniging en andere zaken betreffende vogels in Nederland. Redactie John van Betteray, Fred Hustings, Kees Koffijberg, Loes van den Bremer & Albert de Jong. Overname van artikelen of illustraties alleen in overleg. Lidmaatschap Contributie: minimaal 17,-. Sovon-leden ontvangen vier maal per jaar Sovon-Nieuws en korting op Sovon-uitgaven en het abonnement op Limosa (pluslimaatschap 34,50). Ledenadministratie Jeroen van Zuylen, zie bureau-adres Sovon. Bestuur Voorzitter Roelof ten Doesschate Secretaris Ricardo van Dijk Penningmeester Dennis Meeuwissen Overige bestuursleden Jaap van Gent, Lilian van den Aarsen, Susan Kaak en Marcel Visser Bureau Kantoor Sovon te Natuurplaza, Toernooiveld 1, 6525 ED Nijmegen. Tel: Homepage: IBAN: NL30 INGB IBAN: NL59 RABO Ledenraad Kijk op onder Over Sovon voor uw ledenraadsleden. Directeur Theo Verstrael Communicatie Carolyn Vermanen Monitoring en Inventarisaties Rob Vogel Onderzoek en Advies Julia Stahl Doelstelling Sovon Vogelonderzoek Nederland volgt de veranderingen in aantallen en verspreiding van alle in ons land in het wild voorkomende vogels. Signalerend onderzoek (monitoring) en veld- en bureaustudies dragen bij aan het verklaren van de gesignaleerde ontwikkelingen. Onze drijfveer is het toegankelijk maken van kennis en informatie voor natuurbeheer, natuurbeleid en natuurbescherming. Daarbij zorgen we voor goede borging van onze kwaliteit, onafhankelijkheid en objectiviteit. Sovon coördineert, stimuleert en ondersteunt systematisch veldonderzoek door vrijwilligers. De meetnetten voor broedvogels en watervogels zijn onderdeel van het Netwerk Ecologische Monitoring, uitgevoerd i.s.m. CBS en provincies en gefinancierd door het Ministerie van EZ en Rijkswaterstaat. Lay-out: van Groot tot Klein Druk: Veldhuis Media BV Sovon-Nieuws wordt gedrukt op FSC-papier. ISSN Foto boven: Theo Verstrael (Josien Eulderink) Foto s omslag: Grauwe Ganzen (Peter Eekelder) Jan van Dijk (Rob Buiter) Nederland was dit najaar in de ban van de Smient. In oktober haalde deze karakteristieke wintergast de pers omdat de vergunning voor afschot, afgegeven door de provincie Noord-Holland, voorlopig nietig werd verklaard door de voorzieningenrechter in een spoedprocedure die was aangespannen door enkele natuurorganisaties. De Sovon-tellingen van watervogels bleken belangrijk: de natuurorganisaties baseerden hun pleidooi tegen de vergunning op de resultaten van deze tellingen. Ze stelden dat de Smient (nog) niet in een duurzame staat van instandhouding verkeert, mede doordat de aantallen de laatste jaren sterk achteruit zijn gegaan. Jacht op de Smient past daarom niet in de internationale verantwoordelijkheid die Nederland heeft ten aanzien van overwinterende watervogels. De voorzieningenrechter honoreerde dit pleidooi. Eind november brak er enige paniek uit in Nederland vanwege de uitbraak van vogelgriep (of, zoals het eigenlijk heet, aviaire influenza) op enkele pluimveebedrijven, verspreid over het land. Omdat het een uitbraak betrof van H5N8, een zeer besmettelijke vorm van het virus, was het meteen alle hens aan dek. Vanuit de overheid is gestimuleerd dat er meer kennis werd verzameld over het voorkomen van het virus bij wilde vogels en over de wijze waarop het virus zich verspreid. Het waren weliswaar bedrijven waar het pluimvee in een afgesloten stal werd gehouden, maar wel dicht bij gebieden met watervogelconcentraties. De beelden van collega-onderzoeker Henk van der Jeugd van het Vogeltrekstation die druk in de weer was met wattenstaafjes vol vogelpoep, zullen velen nog zijn bijgebleven. En jawel, het virus werd geconstateerd bij twee Smienten: een intrigerend resultaat dat, zoals het wel vaker gaat met onderzoek, nog veel meer vragen opriep dan het beantwoordde. Want welk percentage van de honderdduizenden Smienten in ons land is besmet? Waar hebben ze het opgelopen? Hoe reageren zij op het virus? En brengen zij het virus over op andere soorten? Of hebben zij het juist van andere soorten gekregen? Anders gezegd, we staan eigenlijk nog met vrijwel lege handen als het gaat om het begrijpen van deze (en andere) uitbraak. Dus weten we ook nog niet zo goed welke maatregelen effectief zullen zijn. Nederland bezit een zeer omvangrijke pluimveesector, maar herbergt een groot deel van het jaar ook miljoenen watervogels. Deze potentiële conflictsituatie vraagt om een goede kennisagenda. Investeren in meer en vooral gestructureerde kennisontwikkeling zal hier zeker lonen. Vogelgriep is dan ook al jaren een belangrijk aandachtspunt voor Sovon. Ook binnen het net opgerichte Centre for Avian Population Studies, waarin Sovon participeert, zal worden nagedacht hoe het beleid met adequate kennis kan worden ondersteund. Theo Verstrael Agenda 2015 Januari (11) Slaapplaatstelling ganzen- en zwanen, integrale Waddentelling (17) Midwintertelling, telling van monitoringgebieden, ganzen- en zwanentelling (17-18) Tuinvogeltelling Sovon & Vogelbescherming Februari (7) Slaapplaatstelling Wulp (14) Watervogeltelling monitoringgebieden, ganzen- en zwanentelling (21) Steekproeftelling Wadden, Slaapplaatstelling Grote Zilverreiger & Aalscholver Maart (1) Begin BMP-seizoen. Vragen? Neem contact met Sovon op. (14) Watervogeltelling monitoringgebieden, ganzen- en zwanentelling, Slaapplaatstelling Grutto, Scholekster, Kemphaan (21) Steekproef- en ganzen- en zwanentelling Wadden April (4) Slaapplaatstelling Grutto, Scholekster, Kemphaan (18) Watervogeltelling monitoringgebieden, ganzen- en zwanentelling (19) Integrale Waddentelling, telling Brandgans en Rotgans

3 Midwintertelling van watervogels in januari 2014: flinke aantallen bij zeer zacht weer 3 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% overige 20% overige meeuwen 10% meeuwen overige steltlopers 0% overige steltlopers meeuwen rallen meeuwen rallen overige steltlopers eenden overige steltlopers eenden meeuwen rallen ganzen, zwanen meeuwen rallen ganzen, zwanen Figuur steltlopers steltlopers 1. Procentueel aandeel eenden eenden per soortgroep van het rallen totaal aantal getelde ganzen, vogels zwanen bij de midwintertelling rallen ganzen, 2008 zwanen eenden eenden ganzen, zwanen ganzen, 2008zwanen Roodkeelduiker. Foto: Wil Leurs (Agami) Kievieten. Foto: Marc Guyt (Agami) De internationale midwintertelling van watervogels wordt al sinds 1967 georganiseerd. Het doel is om gegevens over aantallen en verspreiding van overwinterende watervogels te verzamelen, zowel in Nederland als elders in Europa. Tussen 17 en 20 januari 2014 gingen in ons land daarom voor de 48e keer vogelaars (ongeveer 1600 dit keer) op pad om watervogels te tellen. De hele winter was het al zeer zacht weer. Zou dit voor hogere of juist lagere aantallen zorgen? Zeer zacht winterweer In het grootste deel van ons land ontbrak het afgelopen winter compleet aan sneeuw overige of noemenswaardige vorst. De oorzaak hiervan waren diepe depressies die over de meeuwen Atlantische steltlopers Oceaan naar de Britse Eilanden trokken. rallen Als gevolg daarvan kregen wij een aanhoudende eenden stroming van zachte lucht uit ganzen, zuidelijke zwanenbreedten. Tot vorst kwam het nauwelijks. Op sommige plaatsen aan zee heeft het zelfs op geen enkele dag gevroren (bron: KNMI). Alleen in het noordoosten heeft het in eind januari even kort gewinterd, waar met -7,1 C de koudste waarde van deze winter werd gemeten. Het zal niemand verbazen dat de winter van 2013/14 bij het KNMI de boeken in ging als de op één na zachtste winter ooit (alleen die van 2006/07 was nog een tikje zachter). Voor het eerst in zes jaar was er dus geen gevoelige vorstperiode. Tijdens het telweekend was het fraai weer met temperaturen die meer aan het voorjaar deden denken. Een minpuntje was de vooral in het noorden van het land stevige zuidoostenwind. Stijgers, dalers en gelijkblijvers Bij de telling in januari 2014 werden 5,5 miljoen watervogels geteld. Dat waren er een dikke meer dan bij de telling van 2013, en daarmee samen met 2012 meteen het hoogste aantal ooit. Van 54 soorten zijn meer dan 1000 exemplaren geteld (tabel 1). De top drie werd gevormd door Kolgans ( ), Brandgans ( ) en Smient ( , figuur 2). Bij 19 soorten uit deze groep waren de getelde aantallen groter (>+ 10% verandering) dan het vijfjarig gemiddelde, bij 16 soorten waren ze juist lager (< -10% verandering) en bij 19 soorten waren de aantallen vergelijkbaar (<10% verandering). De soorten met de grootste stijging ten opzichte van het vijfjarig gemiddelde waren Roodkeelduiker (+350%), Kleine Canadese Gans (+236%) en Kievit (+159%). Ook Goudplevier en Grote Zilverreiger lieten flink hogere aantallen optekenen. Tot de grote verliezers behoorde, net als vorig jaar, de Kleine Rietgans (-72%). De aantallen van deze op Spitsbergen broedende soort nemen bij ons al jaren af. Een steeds groter deel van de populatie blijft hangen in Denemarken en trekt niet verder zuidwaarts. De andere sterkste dalers waren Grote Zaagbek (-71%), Wilde Zwaan (-60%) en Nonnetje (-51%). Van beide soorten is inmiddels aangetoond dat ze in milde winters veelal in het Oostzeegebied blijven. Alleen bij aanhoudend winterweer, wanneer de Oostzee grotendeels dichtvriest, komen ze nog in flinke aantallen onze kant uit. Dat gebeurde de afgelopen vijf winters twee maal, waardoor het gemiddelde relatief hoog is (en het verschil met januari 2014 geprononceerd wordt). Bekeken vanaf 1975 zijn ganzen en zwanen verhoudingsgewijs het sterkst toegenomen (figuur 1). Ze maken momenteel zo n 40% van het totaal uit (tegen 12% halverwege de jaren zeventig). Eenden, die aan het begin nog de helft vormden van het totaal aantal watervogels, zagen hun aandeel zakken tot minder dan 30%. Het aandeel meeuwen is toegenomen, terwijl dat van de steltlopers schommelt. Zwanen en ganzen Kende de Kleine Zwaan vorig jaar nog een opleving, in 2014 stemde de soort weer mineur met een aantal van 7100 vogels. Ondanks het zachte weer werden er veel Toendrarietganzen geteld (figuur 2). Dankzij de vorsttrek in twee koude winters ligt het vijfjarig gemiddelde hoger dan ooit, maar het werd desondanks overtroffen. Het aantal getelde Dwergganzen kelderde naar 10 exemplaren, vermoedelijk door problemen in de broedgebieden in 2012 en 2013 (predatie tijdens broed- en ruitijd). De Grote Canadese Gans lijkt gestabiliseerd te zijn: drie jaar op rij bleef het aantal zo goed als onveranderd. De Kleine Canadese Gans, daarentegen, nam sterk toe vooral in Noord-Holland, waar de kern rondom Hoorn zit. De aantallen van de Brandgans zitten al lange tijd in de lift en ook 2014 vormde daar geen uitzondering op. Het ver-

4 4 Tabel 1. Getelde aantallen in januari 2014 (voorlopige cijfers) in vergelijking met het gemiddelde van de voorgaande vijf midwintertellingen (afgerond). Met groen is aangegeven indien het aantal >10% hoger is dan het vijfjarige gemiddelde, in blauw wanneer er geen of amper verandering is en in rood indien het aantal >10% lager is dan het gemiddelde. Weergegeven zijn de soorten met meer dan 1000 ex. in januari Soort 2014 afgerond Knobbelzwaan Kleine Zwaan Wilde Zwaan Toendrarietgans Kleine Rietgans Grauwe Gans Soepgans Kolgans Kleine Canadese Gans Grote Canadese Gans Brandgans Rotgans Nijlgans Bergeend Tafeleend Kuifeend Topper Eider Zwarte Zee-eend Nonnetje Brilduiker Grote Zaagbek Middelste Zaagbek Krakeend Smient Slobeend Wilde Eend Soepeend Pijlstaart Smient Wintertaling aantal Aalscholver Grote Zilverreiger Blauwe Reiger Dodaars Fuut Waterhoen Meerkoet Scholekster Kluut Goudplevier Zilverplevier Kievit Kanoet Drieteenstrandloper Bonte Strandloper Watersnip Rosse Grutto Wulp Tureluur Steenloper Kokmeeuw Stormmeeuw Zilvermeeuw Grote Mantelmeeuw schil met de Kolgans bedraagt echter nog steeds zo n vogels. De Rotgans kende, net als een jaar eerder, aantallen die duidelijk boven het gemiddelde uitstaken. We moeten terug gaan tot halverwege de jaren negentig voor vergelijkbare aantallen tijdens de midwintertelling. Eenden en rallen De Krakeend is nog steeds een rijzende ster, waarbij de laatste drie jaren de verreweg grootste aantallen in de historie van de midwintertelling opleverden. Het zwaartepunt ligt in het westen van het land (Noord- en Zuid-Holland, noordelijke Delta en het Beneden Rivierengebied). Grondeleenden waren deze winter sowieso goed vertegenwoordigd. De Slobeend liet met bijna vogels een recordaantal optekenen en Wintertaling en Pijlstaart haalden hun op één na hoogste resultaat. De Topper komt geconcentreerd voor in het noordelijk IJsselmeer. De exemplaren daar vormen bijna een derde van de flyway-populatie. Positief was ook een aantal van ruim Eiders. Voor een dergelijk aantal moeten we tien jaar terug gaan. Ook Zwarte Zeeeenden waren weer wat talrijker, Grote Zaagbek en Nonnetje juist relatief schaars. Meerkoeten waren opmerkelijk genoeg aanwezig in een van de laagste aantallen ooit. Duikers, futen, aalscholvers en reigers Futen (figuur 2) werden wederom in magere aantallen geteld. Ze nemen sinds het begin van de eeuw af. Na een decennia lange toename lijkt voor de Aalscholver het tij te keren. Dat geldt niet voor de Grote Zilverreiger. Een jaar gelden leek het plafond in zicht, maar daar ging de soort in 2014 dwars doorheen. Met bijna 3600 vogels lag het getelde aantal ruim 1200 hoger dan het record tot nu toe (in de twee jaren ervoor). Het aantal Blauwe Reigers blijft de laatste jaren juist behoorlijk constant. Een betrekkelijke nieuwkomer in dit overzicht is de Lepelaar. Het was al bekend dat de soort steeds meer in Zuidwest-Europa overwintert, maar inmiddels verblijven er stilletjes aan ook meer en meer in Nederland. Het gaat voorlopig om kleine aantallen, gemiddeld zo n 45 exemplaren (met een piekje van 75 in 2012), vooral in het Deltagebied, maar ook in Noord-Holland en het Waddengebied. Toendrarietgans aantal Fuut aantal Figuur 2. Verspreiding van Toendrarietgans, Smient, Fuut en Stormmeeuw tijdens de midwintertelling van 2014.

5 5 Fuut. Foto: Ran Schols Smient aantal Stormmeeuw aantal Smient aantal Stormmeeuw aantal Steltlopers, meeuwen en meer Het aantal Scholeksters was het hoogste in acht jaar, maar lag desondanks ver onder het niveau van voor de eeuwwisseling. Net als in 2012 werd een topaantal Kieviten geteld; het was pas de derde keer dat het totaal boven de uitkwam. De Goudplevier liet eenzelfde beeld zien. Bonte Strandloper, Kanoet, Rosse Grutto en Wulp hielden zich aan het gemiddelde. Het hoge aantal Kanoeten van vorig jaar lijkt vooralsnog helaas geen blijvertje. Fuut Overwinterende Fuut Tureluurs zitten al twee aantal jaar in een dip. Dit aantal jaar lag hun aantal 33% lager 1-5 dan het vijfjarig gemiddelde. De Steenloper 5-25 is, ondanks licht schommelende aantallen, misschien wel de meest stabiele midwinterwatervogel Zilvermeeuw en Grote Mantelmeeuw waren net als een jaar eerder weer opvallend schaars. De Stormmeeuw (figuur 2) was juist opmerkelijk talrijk, vooral in het binnenland, maar het aantal van betekende net geen record. Friesland nam ongeveer de helft van het totaal voor zijn rekening. Tot slot nog een opvallende soort. Bij de midwintertelling werden maar liefst drie Sneeuwuilen gezien, net iets minder dan het aantal Velduilen. Iedereen bedankt Heel veel dank gaat uit naar alle tellers die in januari 2014 de moeite namen om één of meer gebieden te tellen. Ook de instituten en terreinbeheerders, die gegevens van vaak grote en belangrijke gebieden beschikbaar stelden, worden hartelijk bedankt. Hopelijk willen jullie ook in 2015 weer tellen. Bent u door dit verhaal ook enthousiast geworden? Nieuwe tellers zijn altijd welkom! De midwintertelling is de meest eenvoudige watervogeltelling. Deze vindt maar één keer per jaar plaats en men hoeft er niet ver voor op pad te gaan (maar het mag natuurlijk wel), want ook stads/dorpsvijvers en -wateren zijn interessant! Mensen die mee willen doen, kunnen gemakkelijk via het digitale portaal ( portal.sovon.nl/portal/vacant/map/1) kijken welke gebieden vacant zijn en deze ook claimen. Vanzelfsprekend is opgave ook mogelijk bij een van de regiocoördinatoren of de landelijk coördinator Rob Goldbach Publicatie Fonds Het Rob Goldbach Publicatie Fonds is een speciaal fonds van Sovon Vogelonderzoek Nederland. Het is ingesteld na het overlijden van ons oud-bestuurslid Rob Goldbach in Het fonds wordt gevuld door donaties, legaten en een jaarlijkse bijdrage van Sovon. Wat willen we bereiken? Met het fonds wil Sovon twee zaken mogelijk maken: het schrijven van wetenschappelijke artikelen en andere publicaties over vogelonderzoek. Deze zijn van groot belang voor verdere kennisontwikkeling en -overdracht; publicaties door vrijwilligers en/of vogelwerkgroepen uit de achterban van Sovon. Met het fonds wil Sovon een bijdrage leveren aan de totstandkoming van regionale publicaties, zoals een Avifauna, een jubileumoverzicht, e.d. Recent gesteunde projecten Van IJsduiker tot IJsgors van VWG Arnhem e.o. Niet teveel praten, maar doen - 40 jaar Vogelwacht Uffelte e.o. Hoe kunt u bijdragen? U kunt op de volgende manieren helpen: een eenmalige donatie; een legaat ten name van het Fonds (of Sovon) stellen; het Fonds bekend maken bij andere mogelijk belangstellenden. Hiervoor is een folder beschikbaar. Meer informatie > sovon.nl/goldbachfonds Storm aanta Menno Hornman & Erik van Winden

6 6 HPAI H5N8 In november 2014 werd ons land opgeschrikt door berichten over vogelgriep (aviaire influenza, AI), ditmaal de hoogpathogene vorm H5N8 (oftewel HPAI H5N8). Hoewel het op het moment van schrijven (begin december) nog te vroeg is om slotconclusies te trekken er lopen immers nog verschillende onderzoeken kan al wel een beeld worden geschetst van de gebeurtenissen die zo velen de afgelopen weken bezighielden. Op 6 november werd bekend dat een AI-uitbraak was vastgesteld op een kalkoenenbedrijf bij Heinrichswalde, Mecklenburg-Vorpommern, in het noordoosten van Duitsland. Het bleek te gaan om HPAI H5N8; een type dat in al groot in het nieuws kwam in Oost-Azië, waar het in zowel pluimvee als wilde vogels werd aangetroffen. In Nederland deed deze uitbraak nog niet veel stof opwaaien, maar dat veranderde in één klap toen op 15 november vogelgriep werd vastgesteld op een kippenbedrijf bij Hekendorp, Utrecht. Ook hier ging het om HPAI H5N8. Een dag later kondigde de overheid strenge maatregelen af om verspreiding van het virus te voorkomen. Dit betekende onder meer dat gedurende 72 uur het transport van pluimvee en producten in het gehele land werd stilgelegd (een zogenaamde standstill). Ook waren onder meer de jacht en het vangen van wilde vogels (bijvoorbeeld voor ringonderzoek) tijdelijk verboden. In een zone van 10 km rond het besmette bedrijf zouden deze, en aanvullende maatregelen, zelfs gedurende 30 dagen van kracht blijven. Rond dezelfde tijd werd ook bekend dat een eendenbedrijf bij Nafferton, East-Yorkshire nabij de Engelse oostkust, besmet was geraakt. En alsof dat nog niet genoeg was, werd ongeveer gelijktijdig aan de andere kant van de wereld eveneens een HPAI H5N8-virus gevonden, ditmaal in uitwerpselen van Kleine Zwanen die op 3 november werden verzameld in Japan. Onderzoek op Nederlandse pluimveebedrijven bracht in de daaropvolgende uren geen nieuwe AI-uitbraken aan het licht en bij het verstrijken van de standstill kon men voorzichtig aan beginnen te hopen dat het hierbij zou blijven. Maar dat was van korte duur, want tot het einde van de maand volgden er AI-uitbraken in bedrijven bij Ter Aar, Zuid-Holland, Kamperveen, Overijssel (twee bedrijven) en Zoeterwoude, Zuid- Holland. Steeds ging het om HPAI H5N8. De schokgolf die dit teweegbracht deed denken aan eerdere grote vogelgriepuitbraken. Ondertussen werd het virus ook aangetroffen in een geschoten Wintertaling in Noordoost-Duitsland, in uitwerpselen van Smienten bij Kamerik, Utrecht, en opnieuw in uitwerpselen van een wilde eendachtige in Japan. Omdat de H5N8-virussen die recent in Japan zijn gevonden nauw verwant blijken te zijn aan die uit de pluimveebedrijven in Duitsland, Engeland en Nederland, wordt er hard gezocht naar een mogelijk gemeenschappelijke bron. De rol die trekvogels kunnen spelen bij de verspreiding van vogelgriep wordt daarbij druk bediscussieerd en het laatste woord is daarover nog niet gezegd. Omdat er geen flyway van Oost-Azië naar West-Europa loopt, gaan de genoemde scenario s uit van de aanwezigheid van H5N8 in wilde vogels al verder westelijk in Azië gedurende het afgelopen broedseizoen, of van een soort estafetteloop. Uiteraard worden ook andere mogelijkheden van verspreiding bestudeerd, zoals het transport van pluimvee(producten); sommigen wijzen erop dat de talrijkste trekvogel op aarde de kip is. HPAI H5N8 Vooralsnog is het onduidelijk hoe het HPAI H5N8-virus doordrong tot de gesloten pluimveestallen. Zoals eerder aangegeven, lopen er momenteel nog verschillende onderzoeken, bijvoorbeeld naar de verwantschap van de gevonden virussen en naar de contacten tussen bedrijven. Ook de bemonstering van wilde vogels is recent opgeschroefd. Tezamen zullen deze onderzoeken hopelijk antwoord gaan geven op veel van de vragen die nu leven en laten we ons tot die tijd gewoon beperken tot de feiten. Er wordt al genoeg gespeculeerd. Wordt vervolgd... Roy Slaterus Bedankt voor de bijdragen aan de Landelijke Dag! Het zit er weer op, de Landelijke Dag. We willen alle bezoekers bedanken voor hun komst: dankzij u kijken we terug op een gezellige, leerzame en druk bezochte dag in de Reehorst. De volle lezingenzalen en vele ontmoetingen bij de stands maakten ook deze 37ste editie tot een geslaagde dag. Dank ook aan alle mensen die een vrijwillige bijdrage hebben gedaan. De Landelijke Dag is gratis toegankelijk, omdat we dit zien als een blijk van waardering voor de inzet van alle waarnemers gedurende het jaar. Maar met de organisatie van de dag zijn aardig wat kosten gemoeid: zaalhuur, stands, promotie, noem maar op. Naast de bijdragen van onze sponsoren, standhouders en partners is financiële steun daarom welkom. Met z n allen hebben jullie 1500 euro bijgedragen. Geweldig! Alsnog een donatie doen? Dan kan dat via sovon.nl/donatielandelijkedag

7 7 Contributie 2015 Na meer dan 10 jaar stilstand heeft de ledenraad besloten om de contributie per 2015 te verhogen. Het gewone lidmaatschap gaat per bedragen en het pluslidmaatschap 34,50. Omdat we onze actieve waarnemers extra willen waarderen, is daarbij een nieuwe mogelijkheid gecreëerd: zij kunnen tegen een gereduceerde contributie lid te zijn van Sovon. Iedere (oud) waarnemer of andere vrijwilliger die een bijdrage levert aan het werk van Sovon, betaalt een contributie van 14,50 (gewoon) of 31,- (plus, met Limosa). Ook leden van Vogelwerkgroepen en jongeren t/m 25 jaar kunnen kiezen voor het gereduceerde tarief. We hopen natuurlijk dat de verhoging je er niet van weerhoudt Sovon en het vogelonderzoek in Nederland ook in 2015 gewoon te blijven steunen. Als lid ontvang je viermaal per jaar Sovon-Nieuws, de jaarlijkse Vogelbalans, 10% korting in de webwinkel en ben je altijd op de hoogte van het wel en wee van de actuele vogelstand in Nederland. Plusleden ontvangen daarbovenop ook nog viermaal per jaar Limosa. lidmaatschap pluslidmaatschap Foto s: Dries Oomen Normaal tarief 17,50 34,50 Gereduceerd tarief voor (oud) waar- 14,50 31,00 nemers, VWG-leden en jongeren Vogelwerkgroepen (2x Sovon-Nieuws) 25,00 41,50 Goedgemutst de winter in! Nieuw in de webwinkel is de Sovon-wintermuts. Voor 12,50 heeft u niet alleen een fijne muts, maar steunt u tevens het wintervogelonderzoek in Nederland. Per verkochte muts komt namelijk vijf euro ten goede aan het Punt-Transect-Tellingenproject (PTT), het oudste wintervogeltelproject van Sovon. Wat veel mensen wellicht niet weten, is dat PTT een van de meetnetten is dat door Sovon zelf gefinancierd wordt. Door aanschaf van een muts kunt u meehelpen PTT in de lucht te houden. Nog wat aanbevelingen op een rij: - Het PTT loopt al sinds Onveranderd populair meetnet met jaarlijks zo n 400 telroutes en vele deelnemers - Weinig inspanning, maar veel plezier en nut. sovon.nl/webwinkel Foto: Harvey van Diek

8 8 Zeldzame broedvogels 2014: wouwen, Pontische Meeuwen, Velduilen, Witvleugelsterns, Grote Kruisbekken, Roodbuikwaterspreeuw en veel meer In november kwamen traditiegetrouw de broedvogel-districtscoördinatoren bij elkaar, dit keer in Groet NH. Hieronder een greep uit de nieuwtjes vanuit het Meetnet Broedvogels, aangevuld met informatie van o.a. werkgroepen (Grauwe Kiekendief, Oehoe), Waarneming.nl, Dutch Birding en literatuur als Vogels in Overijssel We hadden in meerdere opzichten met een bijzonder jaar te maken. In 2014 werden, net als in 2013, in Drenthe twee Wilde Zwaan-nesten gevonden waarvan er één in de eifase mislukte (2 eieren verlaten; man is zoon van oorspronkelijke paar). Bij het andere paar werden de 3 jongen (uit 7 eieren) niet ouder dan circa een week. Er werden zeker 16 territoria Rosse Stekelstaart bekend (minimaal baltsend mannetje of baltsend paartje) waarbij in twee gevallen ook pullen werden gezien (5 resp. 7 jongen). In een gebied in Friesland waar de soort zich in 2010 vestigde, kwam opnieuw minimaal één paar Nonnetjes tot broeden (11 eieren waarvan er 10 uitkwamen). In totaal zijn hier, nog steeds de enige broedplek van de soort, in nesten gevonden. Op de Sallandse Heuvelrug werden tijdens een simultaantelling 6 bolderende Korhanen geteld (en waarschijnlijk 6 hennen). Hoeveel daarvan oorspronkelijk uit Zweden afkomstig zijn, is niet bekend (in een poging de soort voor ons land te behouden werden 30 Zweedse vogels in bijgeplaatst). In 2013 waren er waarschijnlijk nog 2 Nederlandse hanen en 2-4 hennen aanwezig. In het Nationaal Park Hoge Veluwe werd één (uitgezette) bolderende Korhaan gezien. De vestiging van Kuifaalscholvers in ons land nabij Neeltje Jans in Zeeland in 2012 (nestbouw) en 2013 (één paar broedend op nest, tweede paar met nestbouw) kreeg in 2014 een vervolg. Er waren vier baltsende paren aanwezig, waarvan één minstens 10 dagen op het nest zat (waarschijnlijk enkele eieren) en een tweede vrijwel zeker ook een nest bouwde (in ieder geval niet succesvol). De twee resterende paren verlieten het gebied zonder nestbouw. Voor het zevende opeenvolgende jaar nestelden in deze aalscholverkolonie ook Grote Aalscholvers (minstens 2 paren). Grote Zilverreigers kenden niet eerder zo n ruime verspreiding in ons land. In 2014 broedden ze voor het eerst in de Lepelaarplassen Fl (10 nesten) en op de oevers van het Volkerakmeer NB/ZH (7). De Makkumer Noardwaard Fr was voor het tweede jaar bezet ( nesten, nesten). Nabij Alphen aan de Rijn ZH werden drie bijna vliegvlugge jongen op een nest gezien. In De Wieden werden twee broedparen gemeld ( ). Nestbouwende Grote Zilverreigers werden gemeld nabij Kampen Ov, langs de Nederrijn Gl, in Oost- Brabant en Noord-Limburg. In het kerngebied voor de soort, de Oostvaardersplassen, was het beeld echter veel minder positief (116 nesten, resp. 195). De afname houdt wellicht verband met een verlaging van de waterstand op het moment dat de vogels zich wilden vestigen. De Zwarte Ibis is bezig met het veroveren van NW-Europa. Na een duidelijke toename van het aantal niet-broedende vogels werden in 2014 ook de eerste broedpogingen gemeld in Engeland en België (Lincolnshire, Engeland nestbouw maar onduidelijk of er eieren zijn gelegd; Harchies, Henegouwen, België: baltsgedrag en aanbieden van potentieel nestmateriaal aan elkaar). In Nederland werd in 2012 al eens (aanzet tot) nestbouw gemeld (Zuidlaardemeergebied). De primeur voor een broedende vogel (foto van vogel in broedhouding op nest, 21 juni) ging in 2014 naar de Groene Jonker, Zevenhoven ZH. Of er ook eieren zijn gelegd, werd niet duidelijk. In Starrevaart, Leidschendam ZH sleepte in maart een paar met takken (poging tot paring begin april) maar tot een broedgeval kwam het niet. Broedende Roodhalsfuten op onverwachte plekken werden gezien op Ameland (3 jongen), bij Slochteren Gr (1 jong) en Ruinen Dr (2 jongen). Het belangrijkste broedgebied was opnieuw Diependal Dr (6 paren; in werden hier jaarlijks 4-8 paren geteld). Niet eerder werden vier Zwarte Wouwnesten gemeld in één jaar. Naast de bekende locaties in Zuid-Limburg (jongen uitgevlogen, waarschijnlijk 2) en oostelijk Noord- Brabant (3 jongen, waarvan er 2 uitvlogen) werden paren met een nest gevonden elders Boven: Jonge Rode Wouw, 19 juni 2014, Olst-Wijhe. Foto: Willem van Manen Gesneuveld ei van Zeearenden in het Lauwersmeer. Foto: Peter de Boer

9 9 Witvleugelsterns, 24 mei 2014, Zuidlaardermeer. Foto: Richard Ubels. in Zuid-Limburg (2 uitgevlogen jongen) en langs het Zwarte Water bij Zwolle Ov (mislukt rond tijdstip dat eieren uit zouden komen). Heel opvallend zijn ook de meldingen van minimaal twee broedgevallen van Rode Wouwen: nabij Olst-Wijhe Ov (3 jongen, geringd, uitgevlogen) en in Oost- Brabant (mislukt, waarschijnlijk in jongenfase). In Twente bouwde een paar een nest, maar er werd niet gebroed. In zowel Noord- Brabant als Overijssel kwamen in 2014 beide wouwen tot broeden, wat op provinciaal niveau niet eerder is voorgekomen. De vestiging van een paar Zeearenden in de Dordtse Biesbosch (2 uitgevlogen jongen) zorgde opnieuw voor een kleine groei van de stand. De andere paren broedden, net als in 2013, in de Brabantse Biesbosch (2 uitgevlogen jongen), de Oostvaardersplassen (3 uitgevlogen jongen), het Roggebotzand (mislukt in eifase) en het Lauwersmeer (mislukt in eifase door storm half april). Sinds de vestiging van de soort in 2006 zijn 28 jonge Zeearenden uitgevlogen. De Grauwe Kiekendief was na twee mindere jaren ( resp. 36) met 47 paren terug op het hoge niveau van (48-63). Er vlogen 117 jongen uit (39 succesvolle nesten). Een groot verschil met 2013 (27 succesvolle nesten; 39 uitgevlogen jongen) (Werkgroep Grauwe Kiekendief). Blauwe Kiekendieven werden alleen gemeld op Texel (1 territorium en 4 nesten waarvan 3 succesvol) en in de akkers van Oost-Groningen (2 nesten met jongen). Dit zal wellicht nog niet volledig zijn maar geeft wel aan dat de soort er erg slecht voor staat. Voor het eerst sinds 2005 ontbrak de soort op Vlieland; op Schiermonnikoog ontbrak de soort net als in 2013 (na jaarlijkse broedgevallen sinds zeker 1968). Roofvogels die we de komende jaren wellicht als broedvogel kunnen verwelkomen zijn Steppekiekendief (subadulte man gepaard met een vrouw Grauwe Kiekendief bij Finsterwolde Gr 25 april-18 mei) en Visarend (paar in Brabantse Biesbosch bouwde twee nesten in hoogspanningsmasten). In april vloog een Visarend op Tiengemeten rond met een tak in zijn poten, wellicht één van de vogels die later in de Biesbosch een nest is gaan bouwen? Klein Waterhoentjes zongen in De Wieden Ov (2) en de Weerribben Ov (1). Kleinst Waterhoentjes werden op zeker 9 plaatsen gehoord, waarbij een 9 dagen zingend exemplaar op Texel opvalt. Met ruim 100 territoria haalde de Kwartelkoning het niveau van 2011 en 2013; dat was beter dan het slechte jaar 2010 (65-80) maar bleef ruim onder bijvoorbeeld 2012 ( territoria). Kraanvogels broedden voor het 14e jaar in het Fochteloërveen Fr/Dr. Hier waren ca. 36 Kraanvogels aanwezig die 9 territoriale paren vormden waarvan 7 paren een nest bouwden en 6 paren in totaal waarschijnlijk 8 jongen kregen. Het Dwingelderveld was voor het derde achtereenvolgende jaar bezet (nest met eieren). Op twee plaatsen werd voor het eerst een nest gevonden: Engbertsdijksvenen (resten van eischalen in een nest dat rond 2 mei is mislukt, mogelijk door extreme neerslag) en, zeer verrassend, in West-Brabant (nest met misvormd ei). Daarnaast waren in verschillende gebieden baltsende paartjes aanwezig die voorzover bekend geen nest hadden (o.a. in Oost-Brabant en drie veengebieden in Twente; in Duitsland op slechts 5 km van de Duits-Twentse grens vlogen 2 jongen uit). Dat het snel kan gaan, blijkt bijvoorbeeld ook in Denemarken waar de populatie spectaculair is gegroeid van 3-4 paren begin jaren negentig tot 200 paren in Steltkluten beleefden een goed broedseizoen met minimaal 18 broedparen en meerdere vliegvlugge jongen. Vliegvlugge Nederlandse Stelkluten zien we niet vaak. Een spannende waarneming van een Bonte Strandloper met afleidingsgedrag in het Lauwersmeergebied (op laatste moment weglopen, vleugel opsteken, broedhouding aannemen) werd helaas niet gevolgd door verdere aanwijzingen voor een broedgeval. Kemphennen met jongen werden gemeld in het Zuidlaardermeergebied, het Lauwersmeer en De Wieden (alle 1). Bij Wommels Fr werd een nest met eieren gevonden. In de grote stern- en meeuwenkolonie van De Kreupel in het IJsselmeer werden dit jaar geen verdachte Dwergmeeuwen gezien ( : 1-3 paren). Wel verbleef hier het gehele broedseizoen een paar Pontische Meeuwen, met op 23 augustus een bedelend jong. Hoewel absolute zekerheid (nestvondst, niet vliegvlug jong) ontbreekt en er in augustus al jongen uit Oost-Europa in ons land gezien worden, lijkt dit het eerste succesvolle zuivere broedgeval te zijn geweest in Nederland. Niet eerder nestelde er een zuiver paartje Pontische Meeuwen in Nederland! De (al dan niet helemaal zuivere) man Pontische Meeuw die in op het stuweiland bij Amerongen Ut nestelde, is waarschijnlijk overleden; zijn partner (geringde vrouw Zilvermeeuw) broedde in 2014 met een Zilvermeeuw. Op dit stuweiland en het nabijgelegen eiland van Maurik Gl kwamen dit jaar wel Geelpootmeeuwen tot broeden (zuiver paar waarvan het jong niet vliegvlug werd; 2 mengparen met Zilvermeeuw). In het Zuidlaardermeergebied vestigde zich voor het derde opeenvolgende jaar een kolonie Witwangsterns. Er werden 23 broedgevallen gemeld en er vlogen minstens 43 jongen uit ( : 11 resp. 26 nesten). Eerdere broedgevallen zijn alleen bekend uit 1938 (9), 1945 (9), 1958 (15), 1965 (7), 1997 (1) en 1999 (1). Eén van de hoogtepunten in 2014 is de vestiging van Witvleugelsterns in hetzelfde gebied! Er werden 7 nesten gevonden. Van deze soort werden slechts twee maal eerder in Nederland nesten gevonden: in 1979 (mengpaar met Zwarte Stern) en 2007 (2 nesten nabij Stolwijk ZH en 2 nesten in de Sliedrechtse Biesbosch). Voor beide moerassterns was het Zuidlaardermeergebied het meest noordwestelijke Europese broedgebied in Dat dit een heel bijzonder moerasgebied is wordt nog eens onderstreept door de ruim 200 paartjes Geoorde Fuut. De Oehoe is sinds 1996 een jaarlijkse broedvogel in ons land met tot 2003 maximaal 3 paren. Sinds die tijd zitten de aantallen duidelijk in de lift. De grens van de 10 paren werd in 2012 bereikt (11-13 paren) en vervolgens groeide de populatie naar (2013) en ca. 20 (2014). Dit jaar was het eerste succesvolle broedgeval voor Overijssel een feit (4 jongen in een kunstnest in een bos) (Oehoewerkgroep Nederland). Velduilen profiteerden van een muizenpiek en hebben een topjaar achter de rug. Het beeld is nog onvolledig maar vooral het voorlopige aantal voor het Friese binnenland (ca. 50 paren) is zeer indrukwekkend.

10 10 Ook elders werden (mogelijke) broedgevallen gemeld zoals in Groningen (Waddenkust 1), Overijssel (Polder Mastenbroek 6-8, De Wieden 3), Utrecht (Eempolders 3), Noord-Holland (Schiphol 1), Zuid- Holland (Krimpenerwaard 1, mogelijk ook Maasvlakte) en Zeeland (Schouwen- Duiveland 2). Op de Waddeneilanden nestelden, zoals de laatste jaren gebruikelijk, niet veel Velduilen (Ameland 3, Schiermonnikoog 3, Terschelling 2, Texel en Vlieland 0). Wellicht komen we in 2014 rond de paren uit. We moeten terug naar om dat niveau te halen ( paren), maar met het opvallende verschil dat toen ca. 60% van de uilen op de Waddeneilanden broedde tegen ca. 10% in Dat deze nomaden in 2014 niet alleen Nederland wisten te vinden, blijkt uit berichten uit Vlaanderen (20 paren, meer dan in de voorgaande twee decennia bij elkaar) en (het binnenland van) Duitsland. Ook andere soorten zoals Kerkuilen profiteerden van de muizen. Bijzonder is bijvoorbeeld dat op twee naast elkaar gelegen boerderijen in Friesland elk 10 jongen opgroeiden in de nestkast. Dit jaar moeten we het doen met slechts één Bijeneter-broedgeval. Een nest in Nationaal Park Zuid-Kennemerland mislukte in de jongenfase doordat een Vos een gang tot onder de nestkamer groef. Sinds 2001 ontbrak de soort alleen in en 2009 als broedvogel in ons land, terwijl hij in de vorige eeuw in slechts drie jaren tot broeden kwam ( , 1983). De Draaihals heeft een opvallend goed seizoen achter de rug. Op minimaal 6 plaatsen werd met zekerheid gebroed in Drenthe (3) en de Veluwe (3 waarvan één in een nestkast). Ter vergelijking: in de 8 voorgaande jaren ( ) werden in totaal 7 zekere broedgevallen gemeld. Van de Veluwe werden daarnaast nog 6 territoria doorgegeven, uit Twente en Limburg ieder 1. Waar gaat het heen met de Middelste Bonte Specht? Het beeld is nog onvolledig maar ook 2014 zal de boeken in gaan als topjaar met bijvoorbeeld in Twente minimaal 224 territoria ( : 153 resp. 160), in Limburg ca. 200 ( ), in Noord- Brabant minimaal 67 ( resp. 32) en op de (met name Noord-)Veluwe ca. 35 ( : 13 resp. 23). Met 1-2 territoria nabij Sint Janssteen, Zeeuws-Vlaanderen Zl is ook deze provincie bezet geraakt door de soort. Een eerste, voorlopige, schatting van de Nederlandse populatie in 2014 komt uit op zo n territoria. Wat een verschil met bijvoorbeeld 2006, het eerste jaar dat we de landelijke stand boven de 100 durfden te schatten ( ). De waarschijnlijk allerlaatste, zingende en solitaire Kuifleeuwerik was in ieder geval tot begin juli aanwezig in Den Bosch (Haverleij). Losse meldingen in Breskens (5 april kort ter plaatse; 28 april zingend overvliegend) betreffen waarschijnlijk zwervende zuidelijke vogels, wellicht van de kwijnende Belgische populatie. De Grote Karekiet deed het net als in 2013 slecht met lage aantallen langs de Randmeren van NW-Overijssel (51 territoria, was tot 2011 rond de 100) en in de Loosdrechtse Plassen (13, was tot 2011 lange tijd stabiel rond 25-30). De landelijke populatie zal in 2014 niet ver boven de 100 uitgekomen zijn (2012: , 2013: ). In Zuid-Limburg werden twee zuivere paren Orpheusspotvogel ontdekt naast 5 zingende vogels. In het Knarbos bij Lelystad Fl werd een paar met (minimaal 4) pas uitgevlogen jongen gevolgd. Bij Baarn Ut zong een vogel van juni. Graszangers zijn weer vrijwel verdwenen uit ons land met slechts meldingen in het Verdronken Land van Saeftinghe Zl (minimaal 5 territoria) en het nabijgelegen Luntershoek (eenmalige waarneming 29 mei). In 2009, voordat we enkele koudere winters kregen, werd de populatie nog geschat op territoria. Cetti s Zangers hebben geen of weinig last gehad van de winters en doken in 2014 op nieuwe plaatsen op. In de Biesbosch is de sterkste groei eruit ( territoria). Eén van de klappers van 2014 is een net vliegvlugge Roodbuikwaterspreeuw die dit jaar in Zuid-Nederland werd gefotografeerd. Bij een andere waarneming, van een onvolwassen vogel in het Geuldal, is het onduidelijk of hij in Nederland uit het ei gekropen is. Zekere broedgevallen zijn in ons land alleen bekend uit Limburg ( , 1915, 1920, ), Nijmegen (1913) en Winterswijk (1933). Na de invasie van Grote Kruisbekken vanaf oktober 2013 bleven in verschillende gebieden vogels tot in het vroege voorjaar van 2014 pleisteren, waarbij ook territoriaal gedrag werd waargenomen. Territoria werden opgetekend in Drenthe (5-7), de Veluwe (5), de Achterhoek Gl (1), nabij Molenhoek Lb (minimaal 1), het Noord-Hollands Duinreservaat (1). De meest opvallende meldingen komen uit Molenhoek (vrouw met nestmateriaal) en nabij Uchelen op de Veluwe (paar met nestbouw) en uit NP De Hoge Veluwe (2 uitgevlogen jongen!, ook gefotografeerd, zie Een paartje Witbandkruisbekken was vrijwel de gehele maand januari aanwezig nabij Doorn Ut, waarbij het vrouwtje ook gevoerd werd door het mannetje. Tot een zeker broedgeval is het voorzover bekend echter niet gekomen. Een zingend 2kj mannetje Ortolaan bij Reusel, Oost-Brabant (21-31 mei) bleef ongepaard al leek de vogel wel op te trekken met een vrouwtje Geelgors. Bij Ochten Gl mislukte een broedgeval van een paar Grauwe Gorzen (perceel gemaaid op het moment dat er jongen in het nest zaten). Bij Westervoort Gl ten slotte zong een mannetje van 10 mei tot 26 juni. Mocht u nog gegevens van (zeldzame) broedvogels hebben, dan ontvangen wij die graag zo snel mogelijk. Het rapport over 2013 valt komend voorjaar bij alle broedvogeltellers in de bus als dank voor hun inspanningen. Het hier gepresenteerde overzicht is niet volledig en een deel van de gevallen is nog niet geverifieerd. In het broedvogelrapport is te zijner tijd alles na te lezen, waarbij ook de overige zeldzame broedvogels zoals Woudaap en Raaf zullen worden opgenomen. Ik wil graag alle districtscoördinatoren, tellers, werkgroepen en terreinbeheerders bijzonder bedanken voor hun inspanningen in Arjan Boele Parende Grote Kruisbekken, 18 april 2014, Hoge Veluwe. Foto: Alex Bos

11 11 Vanwege vakantie van Adri Remeeus vond de uitreiking niet zoals gewoonlijk plaats op de Landelijke Dag, maar ontving de nietsvermoedende winnaar op 28 oktober de prijs uit handen van Sovon-directeur Theo Verstrael. Foto: Gerjon Gelling Adri Remeeus verkozen tot Sovon vrijwilliger van het jaar Haagse vogelaar Adri Remeeus is uitgeroepen tot Sovon vrijwilliger van het jaar Op de ledenvergadering van zijn eigen Vogelwerkgroep Meijendel kreeg hij de eervolle prijs overhandigd. Sovon reikt de prijs ieder jaar uit aan een van zijn supervrijwilligers die zich inzetten voor vogelonderzoek. Zilveren Zwaluw Adri Remeeus kreeg de Zilveren Zwaluw opgespeld, een zichtbare erkenning voor zijn jarenlange inzet. Hij is al tientallen jaren zeer actief voor de vogels rond Den Haag. Deze inzet bestaat onder meer uit ruim 40 jaar betrokkenheid bij verschillende vogeltelprojecten van Sovon: van wintervogeltellingen tot broedvogelinventarisaties, van trektellen tot watervogeltellingen. Naast de Zilveren Zwaluw ontving hij een fraai schilderij van een Bokje een van zijn favoriete vogelsoorten - van de hand van Elwin van der Kolk. Gedreven volhouder Adri Remeeus werd verkozen uit negen voorgedragen vrijwilligers, stuk voor stuk uitstekende kandidaten. De jury, bestaande uit afgevaardigden van de ledenraad en het bestuur van Sovon, koos unaniem voor deze allrounder en spin in het Haagse vogelaarsweb: Zijn zeer lange adem en grote discipline, vriendelijkheid en betrouwbaarheid (je kunt altijd op m rekenen) zijn karaktereigenschappen die Remeeus kenschetsen aldus de jury. Vermeldenswaard zijn ook de publicaties die Remeeus gemaakt heeft voor Limosa en Hollands Duinen. Daarmee schrijft hij voor zowel de (amateur)onderzoekers als voor het brede publiek. Remeeus is tot slot ook bestuurlijk actief als vicevoorzitter van de Haagsche Vogelbescherming en voorzitter van de Vogelwerkgroep Meijendel. Vogelwerkgroepen in actie voor de Vogelatlas euro! Dat is de tussenstand van de soortsponsoring. Een enorm bedrag waar we alle ruim 140 donateurs nogmaals hartelijk voor bedanken. We willen dit bedrag echter minstens nog verdubbelen, zodat we daadwerkelijk met trots de Vogelatlas kunnen presenteren. Nu beseft Sovon heel goed dat niet iedereen in staat is om alleen of als organisatie een soort te sponsoren. Waarom dan niet gezamenlijk aan de slag? Competitie tussen soorten Gerard Ouweneel organiseerde binnen de Vogelwerkgroep Hoeksche Waard een ludieke actie. Want: Een club die zo n drom leden op de been weet te brengen, kan er toch niet onderuit dat in de nieuwe atlas onder één of meer vogelsoorten waarmee de streek voor de dag kan komen, de Vogelwerkgroep Hoeksche Waard als naam gaat prijken? De opzet was als volgt: De leden kregen tijdens een vergadering het verzoek vijf euro over te maken, waarbij ze dan bij het uitschrijven van de opdracht c.q. het verrichten van de digitale betaling, de naam van de voorkeursoort moesten vermelden. Uiteindelijk brachten 32 Hoekschewaardse leden een bedrag bijeen waarmee twee soorten gesponsord konden worden. Maar welke soorten? Ondanks de afspraak dat één sponsorbetaling recht gaf op één keuzesoort, voerden enkele leden drie soorten op, al dan niet voorzien van een rangorde. Ook leken mensen in gewetensnood te komen, waardoor ze twee keer een bedrag overmaakten. Op een Pimpelmees na, ging de voorkeur in het algemeen uit naar vanouds karakteristieke streeksoorten. De Bruine kiekendief werd de grote winnaar, gevolgd door de Blauwborst. Gerard Ouweneel vertelt meer over de actie en strijd tussen de soorten in zijn binnenkort te verschijnen bundel Een aangename onrust. Sovon wil werkgroepen, andere organisaties én particulieren graag helpen bij het organiseren van sponsoracties. Je kunt nu gemakkelijk een eigen actiepagina opzetten en zo geld inzamelen voor de sponsoring van een specifieke soort.

12 12 Als oud-schipper van de Phoca, het inspectieschip van het rijk in de westelijke Waddenzee, grapte Jan van Dijk (Oosterend, 1947) ooit dat hij wél taxi mocht spelen voor diverse onderzoekers, maar dat ze hém nooit uitnodigden voor mooie expedities. Dat heeft hij geweten. Deze expeditie naar Mauritanië was alweer mijn vijftiende als vrijwillig onderzoeksassistent. En ik krijg er nog bepaald geen genoeg van. Hand- en spandiensten in West-Afrika Het heeft er alle schijn van dat Jan van Dijk opleeft als hij in om het even welke boot zit, groot of klein. Vandaag is het een opvouwbaar sloepje met een klein buitenboord motortje, van de NIOZ-expeditie op de Banc d Arguin in Mauritanië. Van Dijk pruttelt heel rustig van het onderzoeksstation in Iwik, naar het eilandje Zira, net aan de overkant van de geul voor het station. We hebben geen haast, zegt hij. Het duurt nog twee uur voor het hoogwater is en het is ook wel zo respectvol naar de lokale Imraguen vissers in het dorp. Die mogen niet met motoren varen in het Nationaal Park, dus dan moeten wij ze ook niet provoceren door hier rond te scheuren met onze bootjes. We gaan naar het twee hectare grote eilandje als onderdeel van een simultane telling van de hoogwatervluchtplaatsen rond het onderzoeksstation bij het dorpje Iwik. Van Dijk kent de plek inmiddels heel goed. Vorig jaar had ik hier een lastige telling. Er zat van alles door elkaar en ze vlogen ook veel op. Laat ik voor de zekerheid die grote groep bontjes maar vast tellen. Het kan zijn dat ze met opkomend water nog een keer gaan verkassen, maar dat zien we dan wel. Een goeie tweeduizend Bonte Strandlopers later, lopen we rustig verder het eiland op, langs grote groepen Rosse grutto s, Kanoeten, Regenwulpen, Zilverplevieren en kleine clubjes Steenlopers en Bontbekplevieren. De vogels zijn bepaald niet vliegerig ; Van Dijk kan de aantallen goed inschatten. Aan de kop van het eiland zitten enkele dikke Pelikanen en ook de nodige Lepelaars, al gaat een deel van die groep schuil achter een richeltje. Als we die nu oppesten loop je het risico dat alles de lucht ingaat, en dan kunnen we opnieuw beginnen, dus ik houd het voor het gemak maar even op ongeveer 120 Lepelaars. De achtkoppige expeditie waar Van Dijk nu deel van uitmaakt is de zogenoemde novemberexpeditie van het NIOZ. Die draait meestal om het ringen, het aflezen van kleurringen en het tellen van vogels. De eerste dagen gaan we naar de wadplaten om geringde Rosse Grutto s, Drieteenstrandlopers, Kanoeten en Lepelaars te zoeken en af te lezen. Zodra we een flink aantal geringde dieren hebben geïdentificeerd gaan we ook nog Kanoeten ringen. Prachtig werk is dat. Kottervisser Zijn reizen als onbezoldigd onderzoeksassistent begonnen ooit met een visserij-expeditie in 1988, herinnert Van Dijk zich. Ik had ooit tegen Wim Wolff gegrapt dat we op de Phoca wel goed genoeg waren om de onderzoekers van het toenmalige RIN rond te varen op het Wad, maar als zij dan eens een mooie reis hadden, dan hoorden we niets. Nou, dat heb ik geweten. Een paar maanden later belde Wolff of ik mee wilde om de visserijzaken te regelen op een expeditie hier in Mauritanië. Voordat ik bij het ministerie kwam werken, had ik van mijn veertiende tot mijn dertigste op een kotter van ons familiebedrijf gevaren. Ik wist dus goed wat vissen was, en dat kwam Wolff natuurlijk wel van pas. Die expeditie hebben we echt keihard gewerkt. Over de hele Banc d Arguin hadden we een raster van punten uitgezet waar we op een standaard manier met een lokale vissersboot trekjes visten met een soort kleine boomkor. Alles wat we vingen ging op sterk water mee naar huis om te analyseren. Sinds die tijd mag je wel zeggen dat ik verknocht ben geraakt aan dit gebied. De interesse in vogels heb ik op de kotter van mijn broer meegekregen. Als we vis stonden schoon te maken riep hij af en toe Grote Jager! ofzo. Ik was dan de enige die opkeek van het werk. De rest interesseerde zich daar niet voor. Later, op de Phoca heb ik ook goed leren tellen. Als oudgediende in het telwerk op de Banc d Arguin heeft Van Dijk de nodige veranderingen gezien. Vorig jaar hebben we met een team onder leiding van Marc van Roomen een integrale telling van het gebied gedaan. We kwamen toen op een totaal van anderhalf miljoen vogels. Dat lijkt een hoop, maar bij een eerdere telling in 1980, de eigenlijke start van de Nederlandse expedities in Mauritanië, kwam de teller nog tot twee en een kwart miljoen. Er verandert dus absoluut het een en ander. Wat precies, dat moet je aan de onderzoekers van het NIOZ en de universiteit in Groningen vragen. Ik probeer alleen mijn steentje bij te dragen door mee te tellen.