INHOUD. BTC in de wereld. 1. Duurzame ontwikkeling 7. Afrika. 2. BTC in Azië en het Midden-Oosten. 3. BTC in de wereld

Transcriptie

1

2

3

4

5 INHOUD BTC in de wereld 1. Duurzame ontwikkeling 7 Een relevant begrip? 8 Van concept naar principes 9 Van principes naar acties 11 Ecuador: Revolutie tussen de oren 13 Marokko: De dorstige Souss Massa Drâa 18 Revolutie in Vietnam BTC in Projecten en programma's 30 Studiebeurzen en stages 30 Nieuwe activiteitsgebieden 31 BTC voor derden 32 Personeelszaken 32 Organisatie 33 Financiën BTC in de wereld 41 Afrika 42 Azië en het Midden-Oosten 82 Latijns-Amerika Bijlagen 107 Toelichting bij de indicatoren 108 Nuttige adressen 109 Contactadressen BTC 110 Situatieplan 113 Colofon 114 Afrika Zuid-Afrika 43 Algerije 45 Benin 46 Burkina Faso 48 Burundi 51 Kameroen 53 Democratische Republiek Congo 55 Ivoorkust 57 Ethiopië 59 Kenia 60 Mali 62 Marokko 64 Mozambique 66 Niger 67 Oeganda 69 Rwanda 71 SADC 74 Senegal 76 Tanzania 78 Tunesië 80 Azië en het Midden-Oosten Bangladesh 83 Cambodja 84 China 85 Indonesië 86 Laos 87 Palestijnse gebieden 89 Filipijnen 91 Thailand 93 Vietnam 94 Latijns-Amerika Bolivia 97 Ecuador 99 El Salvador 101 Guatemala 102 Haïti 103 Peru 104 5

6

7 1. Duurzame ontwikkeling De wet betreffende de internationale samenwerking van 25 mei 1999 is een belangrijke leidraad voor de Belgische Technische Coöperatie. In die wet wordt namelijk het hoofddoel van de Belgische internationale samenwerking beschreven: duurzame menselijke ontwikkeling door armoedebestrijding. In dit eerste deel belichten we het concept Duurzame Ontwikkeling vanuit de theorie en plaatsen we het in zijn historisch kader. Vervolgens formuleren we een antwoord op de vraag wat dat concept voor de Belgische Technische Coöperatie betekent en ten slotte hoe we het in ons werk, de projecten en programma's proberen te integreren. Om de theorie aan de praktijk te toetsen, deden wij een beroep op drie gespecialiseerde journalisten van de geschreven pers. Joost Loncin, Philippe Lamotte en Misjoe Verleyen trokken respectievelijk naar Ecuador, Marokko en Vietnam en bezochten er enkele BTC-projecten. Hun reportages vormen het sluitstuk van dit thematisch gedeelte. 7

8 Een relevant begrip? Op de Top van de Aarde in Rio de Janeiro in 1992 keurde de internationale gemeenschap Agenda 21 goed, een ambitieus en wereldomvattend actieplan voor duurzame ontwikkeling in de 21e eeuw. Tien jaar later maakt de wereldtop over Duurzame Ontwikkeling in Johannesburg (26 augustus - 4 september 2002) een stand van zaken op in verband met Agenda 21 en worden concrete stappen en meetbare resultaten vooropgesteld om het actieplan verder uit te voeren. De keuze van het thema voor ons jaarverslag werd sterk beïnvloed door dit belangrijke evenement. Het is ook een goede gelegenheid om even stil te staan bij onze bijdrage aan deze 'andere ontwikkeling', die de organisaties van de internationale samenwerking zo graag tot stand willen brengen. Sinds de Top van de Aarde in Rio is het concept duurzame ontwikkeling het onderwerp van vele discussies. De inhoud van het begrip is geëvolueerd. Aanvankelijk was duurzame ontwikkeling vooral gericht op de natuurlijke rijkdommen, op de noodzaak om die rijkdommen te vrijwaren voor de toekomstige generaties en ze op een verstandige manier te beheren. Deze benadering werd nooit ter discussie gesteld, maar het debat is intussen wel verruimd. Het gaat niet meer alleen om de economische, sociale en ecologische elementen, maar ook om de legitimiteit van de politieke, historische en culturele ambities als wezenlijke factoren van een duurzamer ontwikkeling. Om duurzame ontwikkeling tot stand te brengen, moet de wereld talloze uitdagingen aannemen. Hoe kunnen we de levensomstandigheden van zo veel mogelijk mensen verbeteren en tegelijk de natuurlijke rijkdommen goed beheren? Hoe kunnen we de demografische groei in het zuiden, de vergrijzing in het noorden en de talloze volksverplaatsingen in de hele wereld het hoofd bieden? Hoe kunnen we alle mensen een vlotte toegang tot gezondheidszorg en onderwijs van goede kwaliteit garanderen? Hoe kunnen we de veiligheid en de integriteit van de mensen garanderen, hoe kunnen we ervoor zorgen dat staten en instellingen de principes van behoorlijk bestuur respecteren? Dat zijn enkele fundamentele vragen die op de agenda van Johannesburg staan. 8

9 Er is duidelijk nog een lange weg af te leggen. De geïndustrialiseerde landen moeten billijker en milieuvriendelijker consumptiepatronen en productiemethodes aannemen en naar een beter beheersbare groei streven. Een van de uitdagingen voor de landen van het zuiden is te zoeken naar een economisch ontwikkelingsmodel dat de levenskwaliteit van iedereen verbetert en de natuurlijke, sociale en culturele rijkdommen goed beheert. Duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding is de hoofddoelstelling van de Belgische samenwerking. Als we daar echt werk van willen maken, moeten we ook onderstrepen dat de mens centraal staat in die ontwikkeling. We moeten ons voortdurend afvragen waar de grenzen van ruimte en rijkdom liggen, we moeten nadenken over de verdeling van de rijkdom, consumptiepatronen, welzijn, rechtvaardigheid en samenleven in de wereld. Duurzame ontwikkeling is natuurlijk ook een slogan, die nu eens hol klinkt en dan weer bol staat van soms tegenstrijdige of dubbelzinnige definities. Voor sommigen heeft het begrip zijn werkbare en wervende karakter verloren omdat het al te vaak werd misbruikt door intellectueel opportunisme of om 'politiek correct' te zijn. Voor anderen is duurzame ontwikkeling een begrip van het noorden om de ontwikkeling van het zuiden te beperken. We moeten dus zeer kritisch het gebruik van het begrip duurzame ontwikkeling volgen en de werkelijke betekenis van de woorden proberen te achterhalen. Los van deze beschouwingen moet duurzame ontwikkeling in ons werk een solidaire, concrete en doordachte aanpak weerspiegelen die gericht is op de onmiddellijke, legitieme en dwingende behoeften van mensen en gemeenschappen. Van concept naar principes Het begrip duurzame ontwikkeling omzetten in concrete acties: dat is de opdracht van de Belgische Technische Coöperatie. Een efficiënte strategie kan niet anders dan gebaseerd zijn op een aanpak waarin de mens centraal staat. Met een aantal principes uit de literatuur (1) als leidraad en in haar rol als facilitator voor de uitvoering van de ontwikkelingsprocessen van onze partners in het zuiden, is de Belgische Technische Coöperatie ervan overtuigd dat die 'andere ontwikkeling' mogelijk is. Deze aanpak is bijzonder complex. Daarom hebben wij een aantal principes vooropgesteld, die onze acties richting geven en die wij proberen toe te passen volgens de lokale omstandigheden. > Billijkheidsprincipe (1) Cf. onder meer: Le Développement Durable: Dynamique et constitution d un projet, Edwin Zacai, 2002; OECD, The DAC Guidelines: Strategies for Sustainable Development, 2001; Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling , Om een duurzamer ontwikkeling tot stand te brengen, moet je voortdurend naar evenwicht zoeken. Evenwicht in het beheer van hulpbronnen en de herverdeling van rijkdom, evenwicht in de consumptiepatronen, evenwicht tussen noord en zuid, evenwicht tussen rechten en plichten van mannen en vrouwen, evenwicht tussen de generaties... Dat kan alleen op basis van een zo volledig mogelijke analyse van de toestand en de voorzienbare risico's van de te nemen beslissingen en acties. In dat verband is het essentieel de noodzakelijke hulpmiddelen te ontwikkelen en de capaciteit van onze partners te versterken om de complexe inzet van het beslissingsproces te vatten. > Verantwoordelijkheidsprincipe De bevolkingsgroepen voor wie de ontwikkelingsprojecten bedoeld zijn, moeten meewerken aan de projecten zodat ze die zich eigen kunnen maken (toe-eigenen). De efficiëntie van die participatie hangt niet alleen af van de representativiteit, de legitimiteit en de werking van de instanties die het participatieproces moeten begeleiden, maar ook van de capaciteit van de deelnemers om hun verantwoordelijkheid op te nemen. Door de kennis van het participatieproces te verbeteren, het gebruik en de institutionalisering ervan te bevorderen telkens als dat mogelijk en nuttig is, kunnen endogene bewegingen en processen worden gevoed met het oog op een duurzame ontwikke- 9

10 ling. In de directe bilaterale samenwerking blijft de participatie niet beperkt tot de begunstigden, maar betreft ze ook de overheidsstructuren. In ons werk is het dan ook belangrijk dat wij de lokale overheden op verschillende niveaus responsabiliseren, hun politiek engagement voor duurzame ontwikkeling bevorderen en hen begeleiden bij het uitwerken en uitvoeren van ontwikkelingsstrategieën. > Toe-eigeningsprincipe Algemeen wordt aangenomen dat ontwikkeling pas efficiënt is als de partnerlanden het initiatief nemen en de ontwikkelingsprocessen beheersen. Dat kun je niet opleggen. De rol van een uitvoeringsorgaan zoals de Belgische Technische Coöperatie bestaat erin het ontwikkelingsproces te begeleiden door op verschillende niveaus strategische discussies en debatten op gang te brengen, door te innoveren en bepaalde mechanismen te testen of door de bestaande beleidskeuzes en strategieën te helpen uitvoeren. Om duurzame ontwikkeling tot stand te brengen, moet je ook de samenwerkingsmethodes en -procedures ter discussie durven stellen en aanpassen, zodat ze aansluiten bij soms langzame en langdurige strategische processen. > Integratieprincipe Een strategie voor duurzame ontwikkeling moet uiteenlopende aspecten omvatten. De verruiming van het begrip buiten de drie traditionele componenten illustreert dat ontwikkeling een multidimensionale aanpak vergt, dat rekening moet worden gehouden met de complexiteit ervan en dat wij in onze acties absoluut grensoverschrijdende analyses moeten uitvoeren. Dit principe beoogt de integratie van de diverse componenten van het ontwikkelingswerk. Polygamie komt voor in verschillende samenlevingen. Vrouwen halen niet zelden bepaalde voordelen uit dit systeem. Het kan immers hun huishoudelijke taken verlichten, waardoor ze meer autonomie krijgen. 10

11 Van principes naar acties Met de voornoemde principes als leidraad werkt de Belgische Technische Coöperatie sinds haar oprichting aan de concrete uitvoering van acties met het oog op duurzame ontwikkeling, aansluitend bij het Federaal Plan voor Duurzame Ontwikkeling of de Strategienota Milieu en Duurzame Ontwikkeling van de Directie-Generaal voor Internationale Samenwerking. Enkele voorbeelden: Knowhow in de partnerlanden In de diverse fasen van een project wordt een beroep gedaan op de lokale expertise. Als de technische of beheerstechnische knowhow aanwezig is, worden de projectleiders lokaal gerekruteerd. Met het oog daarop begeleidt de Belgische Technische Coöperatie bijvoorbeeld ieder jaar meer dan zeshonderd beursstudenten, die een opleiding volgen in de Belgische opleidingsinstituten. Lokale middelen Wanneer een project en de plaatselijke context zulks mogelijk maken, volgt de Belgische Technische Coöperatie in de projecten een arbeidsintensieve aanpak om onder meer arbeidsplaatsen te creëren, de geldstroom in de lokale economieën aan te zwengelen en technische kennis te ontwikkelen. Bij infrastructuur- of bouwprojecten wordt in de mate van het mogelijke gebruik gemaakt van plaatselijk geproduceerde en beschikbare materialen, veeleer dan ingevoerde producten. Deze aanpak sluit ook aan bij de wil van de Belgische samenwerking om voorrang te geven aan niet-gebonden hulp. Decentralisatie Door de bevoegdheden naar het terrein te decentraliseren, worden de beslissingen genomen op de plaats waar ze worden uitgevoerd. Dat komt de efficiëntie van het projectbeheer ten goede. Voor ieder samenwerkingsproject wordt een zogenaamde gemengde lokale overlegstructuur opgericht, die bestaat uit lokale en Belgische partners. Het is in deze structuur en niet in Brussel dat de meeste beslissingen voor de goede uitvoering van de projecten worden genomen. Multisectorale integratie Om de coherentie en de kwaliteit van de projectdocumenten van de Belgische Technische Coöperatie te garanderen en de verschillende sectoren en transversale thema's uit de wet over de internationale samenwerking (1999) te integreren, heeft de Belgische Technische Coöperatie een adviescomité van BTC-experts opgericht, dat wekelijks samenkomt. Het comité bespreekt en bestudeert de relevantie van de projecten die op stapel staan. Streven naar innovatie Om voordeel te halen uit de experimentele aspecten van de samenwerkingsprojecten, proberen de BTC-experts telkens als dat mogelijk is een innoverende aanpak te volgen, bijvoorbeeld op het gebied van energie of teelttechnieken of wat het gebruik van natuurlijke rijkdommen betreft. Kwaliteit van de expertise In ieder ontwikkelingsproject staat de mens centraal. De alchemie van de ontmoeting tussen experts onderling en tussen experts en de bevolking is bijzonder complex. Naast de wetenschappelijke achtergrond en de beroepservaring hangt het welslagen van onze interventies grotendeels af van de menselijke kwaliteiten van het BTC-personeel (vertegenwoordigers, experts, medewerkers in de zetel ). De persoonlijke en professionele houding van de BTC-experts moet aansluiten bij de principes uit het vorige punt. Uitvoeringswijze Om rekening te kunnen houden met de context en de capaciteit van ieder partnerland, zijn flexibele methodes voor projectbeheer nodig. In ons werk zoeken wij voortdurend naar het evenwicht tussen het respect voor de principes van responsabilisering en toe-eigening en het oordeelkundig gebruik van de middelen die België ter beschikking stelt. 11

12 Duurzame ontwikkeling begint uiteraard in de eigen voortuin. De Belgische Technische Coöperatie levert in haar dagelijkse activiteiten inspanningen in die zin. Twee voorbeelden: In de artikels op de volgende pagina's geven drie journalisten hun visie op de duurzaamheid van de projecten die ze in juni 2002 bezochten. Voor het overige kregen zij carte blanche, en dat leverde dan ook drie Milieubeheer zeer uiteenlopende reportages op. De Belgische Technische Coöperatie wil een milieubeheersysteem invoeren en neemt deel aan het programma Ecodynamische onderneming, dat georganiseerd wordt door het Brussels gewest (Brussels Instituut voor Ecuador Joost Loncin van de krant Het Volk trok naar Ecuador en schreef zijn bevindingen neer over onze projecten 'sociale economie' aldaar. Milieubeheer). De directe en indirecte milieuimpact van de BTC-activiteiten wordt geanalyseerd en via een specifiek programma worden onze milieuprestaties verbeterd. Begeleiding van stagiairs Marokko Philippe Lamotte van Le Vif/L'Express reisde naar Marokko en bezocht er de projecten op het gebied van watervoorziening en zuivering. De Belgische Technische Coöperatie ontvangt regelmatig stagiairs, onder meer van het Institut Eco-Conseil in Namen. Zij nemen deel aan denkoefeningen over culturele, ecologische of sociale aangelegenheden. Vietnam Misjoe Verleyen van Knack ten slotte stapte het vliegtuig op richting Vietnam en ging er een kijkje nemen in onze onderwijs- en genderprojecten. 12

13 Ecuador: Revolutie tussen de oren Joost Loncin De Andes in Noord-Ecuador zijn het moederland van de aardappel. Op het hoogland boven de stadjes La Libertad, Bolivar en San Gabriel groeien de oorspronkelijke soorten van de knol die het basisvoedsel is geworden van een groot deel van de mensheid. De aardappel heet hier 'papa'. Maar de papa is voor de campesinos van de Sierra Norte een vloek geworden. Er worden er veel te veel van geproduceerd. De prijzen zijn ineengestort. De wet van de markt is hard. Pamfilo Velasco heeft er zijn broek aan gescheurd. Hij woont in een modderig dorpje met de protserige naam Mariscal Sucre. Pamfilo's aardappeloogst bracht vorig jaar niet eens het geld op om het pootgoed en de meststoffen mee terug te betalen. Hij moest daardoor zelfs zijn melkkoeien verkopen. Een heel jaar werken dus, voor - letterlijk - minder dan niets. "De papa is een god hier", glimlacht Ludo Rochette, technisch samenwerkingsdeskundige, droevig. Pamfilo kan zowaar meelachen: "We gaan iedere dag naar het veld om voor hem te bidden. 't Is waar." Zijn vrouw biedt een hete kop koffie aan met een in een rietsuikerblad gestoomde lekkernij. Buiten valt een ijskoude, miezerige regen in de al te vroege avond. Dit is Ecuador, 3000 meter hoog in de Andes, maar pal op de evenaar. Voor de harde wet van de globale markt is het buigen of barsten. De Belgische Technische Coöperatie helpt de campesinos in het hoogland te buigen. De BTC heeft hier in de Sierra Norte twee samenwerkingsprogramma's lopen die de rurale bevolking helpen hun productie te diversifiëren om zo de afhankelijkheid van de papa te breken. Het gaat om het verlenen van 'microkredieten' aan 'micro-ondernemers' en steun bij de commercialisering van de productie van dertien coöperatieve kaasfabriekjes. In de arme landen moeten oudere kinderen vaak hun jongere broertjes en zusjes opvoeden, waardoor ze zelf niet naar school kunnen gaan. > Cavia's Maria Margarita Villota uit het dorpje Chutan Bajo is zo'n kleine ondernemer. Ze heeft een kwekerij van cavia's. Die gelden in de Andes als een lekkernij. Meer dan 150 heeft ze er. Ze zitten in hokken achter haar huisje. De cavia's zijn haast zo groot als konijnen. Voor één dikke van drie kilo krijgt Maria Margarita tien dollar. Zij heeft haar kwekerij kunnen opzetten dankzij een krediet van 1300 dollar, dat ze gekregen heeft van de coöperatieve spaarbank in het stadje San Gabriel. De interest die ze moet betalen, is die van de markt: liefst achttien procent per jaar. Toch is de afbetaling geen probleem. Ramil Morocho, de plaatselijke directeur van de spaarbank, kan dat bevestigen. In het begin had Maria veel problemen met de kweek van haar cavia's. Er was veel sterfte. Maar nu heeft ze de techniek onder de knie. Haar handeltje draait nu als vanzelf. Binnen de drie 13

14 maanden zal haar lening afbetaald zijn. Een succes dus? "Niet helemaal", zegt Maria Margarita Villota eerlijk. "Ik zou een krediet willen hebben van nog eens 3000 dollar, maar ik krijg het niet. Ik denk er dan ook aan naar een andere coöperatieve spaarbank over te stappen." Ramil Morocho schrikt zichtbaar, zeker omdat hij in gezelschap is van Olivier Pierard, technisch samenwerkingsdeskundige, die het kredietprogramma coördineert. Ramil vraagt uitleg en dan komt de kat op de koord. Ook Maria Margarita Villota en haar echtgenoot hebben verlies geleden door de voorbije aardappeloogst. Voor vijftig kilo aardappelen kregen zij amper één dollar. Te weinig om zelfs de kosten terug te betalen. Ze moesten een stuk land verkopen. Maar dan nog had ze schulden. Maria Margarita is beschaamd om het te zeggen, maar ze heeft toen een stommiteit gedaan. Ze ging een lening aan bij een woekeraar, een chulquero. Een lening van 2000 dollar met een interest van tien procent per maand. Dit betekent dus 200 dollar per maand afbetalen: het gemiddelde maandloon in Ecuador. Een uitzichtloze situatie dus. Daarmee zit Maria Margarita Villota in hetzelfde schuitje als ontelbare arme Ecuadoranen. Ramil Morocho legt haar uit dat een lening aangaan om een andere lening af te betalen, uit den boze is. Hij stelt wel voor de lening van de chulquero af te kopen en tegen een redelijke interest terug te betalen aan de coöperatieve spaarbank. De caviakwekerij van Maria Margarita Villota is een voorbeeld van wat men in de literatuur de 'informele economie' noemt. In Ecuador zijn zo'n 1,3 miljoen micro-ondernemingen actief. Zij bieden werk aan zowat 2,5 miljoen mensen en een inkomen aan 5,2 miljoen Ecuadoranen (vier men- Bijna de helft van de wereldbevolking leeft in een stedelijke omgeving. De armen zijn het grootste slachtoffer van de verstedelijking, want zij kunnen zich niet beschermen tegen de schadelijke gevolgen van de vervuiling. 14

15 sen per gezin). Als men bedenkt dat Ecuador twaalf miljoen inwoners telt en dus bijna de helft daarvan overleeft dankzij een micro-onderneming, dan beseft men dat de term 'informeel' onrechtvaardig is. Alleen wie iets heeft, krijgt krediet. Maar meer dan zeventig procent van de bevolking leeft onder de armoedegrens. Leningen voor de armen zijn voor de 'formele' banken veel te veel rompslomp. > Sociaal bankieren In Ecuador zijn een paar jaar geleden min of meer gelijktijdig en parallel met elkaar twee alternatieve financiële instellingen ontstaan die deze leemte willen vullen. Het gaat om Financoop en Banco Solidario. De eerste is een overkoepelende coöperatieve spaarbank. De tweede is een instelling voor wat 'sociaal bankieren' kan worden genoemd. België investeert in de beide instellingen 4 miljoen euro, gespreid over vier jaar. Het geld moet gebruikt worden voor leningen aan kleine ondernemers op het platteland in de Sierra Norte, in het noorden van het land. Het geld wordt dus niet aan de micro-ondernemers gegeven. Het wordt geleend. Het moet terugbetaald worden. Het vormt een rollend fonds dat op termijn in Ecuadoraanse handen komt. Marin Bautista van Financoop is er gerust in, want de 'armen' betalen - merkwaardig genoeg - hun leningen stipter terug dan de rijken. Juan Gabriel Cuasque en zijn zoon Edgar uit een dorpje hoog boven San Gabriel hebben de mogelijkheden van het microkrediet snel begrepen. Dankzij een lening van 1000 dollar kon Juan het materiaal kopen voor de bouw van een plastic serre. Daarin verbouwt hij tomaten. Hij krijgt - naargelang de kwaliteit - tussen vijf en tien dollar voor een kist tomaten van 25 kilo. Zijn serre is 400 vierkante meter groot en hij hoopt op een opbrengst van in totaal 250 kisten. Een bijkomend voordeel van het aangeboden microkrediet is dat Juan niet maandelijks moet afbetalen, maar slechts telkens na de oogst. > Indiaanse globetrotters Ook in het noordelijke provinciestadje Otavalo zijn er veel begunstigden van de microkredieten. Uit Otavalo komen die avontuurlijke Indianen die heel Europa doorkruisen gewapend met panfluit, trom en kleurrijke poncho's. Ze komen de hele zomer lang aan de kost als straatzangers of verkopers van ambachtelijke producten. Wanneer in Europa de winter begint, komen ze met hun spaarcenten terug naar huis in de Andes. De ene heeft al wat meer succes dan de andere. Maar het valt op dat Otavalo een bruisend stadje is. Maruja Matango, Martha Cecilia en Adela zijn drie zussen en schoonzussen die aan de rand van de stad wonen. Het gammele balkon van hun huis heeft een prachtig uitzicht op de vulkaan die boven Otavalo uittorent. Maar hun huis is niet om te wonen. Het is om te werken. Het staat volgestouwd met weef- en breimachines. De drie zussen maken tweehonderd truien per week. Als het moet, zelfs vijfhonderd. Ze krijgen zo'n vijf dollar per trui van een opkoper die de truien exporteert. Maar op de zaterdagse markt verkopen ze ook truien aan de toeristen. Van de buitenlanders vangen ze acht dollar per trui, zeggen de zussen met een slimme lach. De zussen zijn al acht jaar lid van de coöperatieve spaarbank van Otavalo. Het is al hun vierde krediet. Ze lenen telkens 2000 dollar voor de aankoop van wol en garen. Als ze in het groot kopen, krijgen ze immers een fikse korting. Ook zij betalen achttien procent interest. Maar al in één jaar zal hun lening afbetaald zijn. In Cayambe, in een andere vallei rond de vulkaan, woont Eduardo Cuascota Nuñez met zijn ouders. Ook zij zijn echte Indianen. Eduardo's oude moedertje draagt haar haar in een lange grijze paardenstaart, die onder haar hoedje uitslingert. Zij zijn bloemenkwekers. Maar de familie heeft de laatste jaren pech gehad. Eduardo en zijn vader hadden geïnvesteerd in een serre om bloemen te kweken die in warme omstandigheden moeten gedijen. Maar door de strakke wind uit de bergen, werd de serre vernield. Tot overmaat van ramp werd hun trekos gestolen. Toen ze dan in open lucht gladiolen begonnen te kweken, wisten ze niet precies hoe de bollen moesten gepoot worden. Het grootste deel ervan rotte in de grond. Eduardo gaf er ontmoedigd de brui aan. Een jaar lang lag hij stil. Hij verbouwde alleen papa. Nodeloos te zeggen dat ook dat weinig opbracht. Maar dankzij een krediet van 2200 dollar van Banco Solidario kon hij plantjes kopen voor de kweek van anjers in open lucht. Vader en zoon Cuascota zijn weer vertrokken. Zoals Eduardo, Martha, Edgar en Maria zijn er verschillende duizenden Ecuadoranen die een eerlijke kans krijgen op de markt, die harde markt die steeds globaler wordt. Banco Solidario alleen al bereikt bijna klanten. Financoop van zijn kant overkoepelt een vijftigtal coöperatieve spaarbanken die elk verschillende duizenden leden hebben. 15

16 Olivier Pierard begeleidt als deskundige het programma. Hij ontwerpt de kredietproducten op maat van de Andes. Hij tekent de standaarddossiers van de klanten uit en organiseert de vorming van de portefeuillebeheerders. "De mensen die u aan het werk ziet en die wel varen bij ons krediet, zijn de meest dynamische van de gemeenschap. Dat is duidelijk", zegt Pierard. "Ze hebben een voorbeeldfunctie. Rijk zijn ze zeker niet. Maar arm zijn ze evenmin. De extreme armoede kunnen we nog niet aanpakken. Let wel, ook in België is dat niet evident. Daarom start de Banco Solidario nog dit najaar met een nieuw financieel product dat die allerarmsten kan bereiken. Het gaat om een groepskrediet. Kleine leningen van amper enkele honderden dollar die door een tiental leden - vrouwen allicht - samen kunnen worden afbetaald." > Alfabetisering in zelfbestuur Oswaldo España en Elisa Inbaquingo van San Isídro kennen Ludo Rochette en Georges Lecocq, technisch samenwerkingsdeskundigen van BTC, goed. De twee Belgen doorkruisen de valleien van Noord- Ecuador nu al meer dan zes jaar. Samen met hun Ecuadoraanse collega Raul Navas van de organisatie Fondo Ecuatoriano Populorum Progressio (FEPP). Oswaldo en Elisa zijn aangenaam verrast wanneer zij hen komen opzoeken in de weide. Het is onchristelijk vroeg en erg koud. Toch is er die universeel vrolijke drukte van het melken. Oswaldo drijft zijn zes koeien samen. Wat later klatert de romige melk in de emmers. Ludo Rochette kan het niet laten Elisa erop te wijzen dat ze vergeten is het deksel van haar melkbus goed te reinigen. Oswaldo España is de voorzitter van het coöperatieve kaasfabriekje van het dorpje San Isídro. Het fabriekje ligt vlakbij de Plaza Mayor. Een grote naam voor een rechthoekig pleintje met winkeltjes rond en het gemeentehuis. Daarachter torenen de bergen. Op de Plaza zijn de oude buxussen naast de stenen zitbankjes geknipt in vreemde, surrealistische vormen. De kaasfabriek is eigendom van 29 coöperatieve vennoten. Ze hebben echter samen 37 melkveehouders die de fabriek bevoorraden. Met de fiets. Of te paard. De coöperatieve vennootschap betaalt 0,22 dollar per liter melk. Daardoor hebben zij een geregeld inkomen. Het kaasfabriekje verkoopt samen met twaalf andere zijn producten aan een overkoepelende coöperatie die de kaas commercialiseert in heel het land. De vennoten van de coöperatie hebben dus het voordeel dat ze delen in de winst van de verkoop van hun kaas. De kaasfabriek kon worden opgestart dankzij een Belgische lening. De kameraden van Oswaldo España zijn die nog aan het terugbetalen. Alleen gaat het terugbetaalde geld niet naar België, maar blijft het in de onafhankelijke spaar- en kredietkas, Codesarrollo. Van San Isídro rijden we naar La Libertad. Carlos Chauca is president van een ander kaasfabriekje. Hij wacht ons op. Hij vertelt een bizar, maar voor ontwikkelingsdeskundigen een al te herkenbaar verhaal. De kaasfabriek La Libertad werd in de jaren negentig gebouwd door de Canadese samenwerking. Die had ook begrepen dat de melkveehouders een meerwaarde moesten produceren. Meer dan tachtig boeren wilden meedoen. Uiteraard: men wilde er bij zijn als er wordt gegeven. Maar de kaasfabriek werd een mislukking. "De rekeningen klopten niet. Ik vertrouwde de vertegenwoordiger niet. De fabriek lag zes maanden plat. Toen kwam Ludo. Hij gaf niets. Hij wilde alleen lenen. Hij stelde voor de fabriek van de Canadezen met een Belgische lening terug te betalen. Er waren nog slechts dertig mensen die wilden meedoen. Maar Ludo had die franqueza, die brutale eerlijkheid. Ik vond hem oké. Ik deed mee. Nu draait de melkfabriek weer volop. Tot 900 liter per dag wordt hier verwerkt. Tot 250 kazen worden hier dagelijks geproduceerd. En sinds kort ook yoghurt", zegt Carlos fier. Ondanks het succes blijft het Ludo Rochette steken dat de boeren die bijzonder hoge interest van bijna twintig procent moeten ophoesten. "Er woedt ook hier een debat over wat het meest productief is in de internationale samenwerking: geven of lenen. Ik denk dat het voor de duurzaamheid van de coöperatieve vennootschappen beter is dat de boeren zich aanpassen aan de reële markt. Ik besef ook wel dat die onrechtvaardig is", zucht Ludo Rochette. "Maar die aanpak geeft een grotere garantie dat na de voltooiing van het Belgisch hulpprogramma de realisaties blijven bestaan. Het is van hen, want ze hebben ervoor betaald." Het blijft voor Ludo Rochette hartverwarmend om te zien hoe boeren die nauwelijks enkele jaren school hebben gelopen, grote sommen geld beheren en daarvoor tegenover elkaar verantwoording kunnen afleggen. Het lijkt op alfabetisering in zelfbestuur. "Daarvoor doe ik het: om verandering te brengen. En die verandering moet hier gebeuren", lacht Ludo Rochette en hij wijst naar zijn voorhooofd. > Breekbare situatie Toch blijft de situatie in Ecuador bijzonder breekbaar. De tien procent rijksten vertegenwoordigt 16

17 Een van de uitdagingen voor de landen van het zuiden is te zoeken naar een economisch ontwikkelingsmodel dat de levenskwaliteit van iedereen verbetert en de natuurlijke, sociale en culturele rijkdommen goed beheert. bijna de helft van het Ecuadoraanse BBP. De tien procent armsten slechts 0,1 procent daarvan. Het is maar de vraag of de politieke elite van het land die kloof wil dichten. Bovendien bestaat het gevaar dat de burgeroorlog in Colombia zich uitbreidt naar Ecuador. Een Indiaanse veearts die met Ludo Rochette optrekt, zucht: "Er stroomt hier uit Amerika de jongste tijd een hoop hulpgeld binnen om te verhinderen dat de oorlog uitbreidt. In oktober zijn het verkiezingen. Dan zullen de politici hier weer kwistig dollars rondstrooien. En dat terwijl wij hier de kleine boertjes op het hart drukken iedere cent om te draaien." De komende maanden worden beslissend voor Ecuador. Joost Loncin is eindredacteur / buitenlandredacteur bij de krant Het Volk 17

18 Marokko: De dorstige Souss Massa Drâa Philippe Lamotte Met een glimlach om de mond en een trotse blik heft Mohamed een betonnen deksel op en laat hij aan zijn gasten een ondergrondse regenput zien. Onder zijn voeten, op de plaats waar binnenkort de keuken van zijn nieuwe huis zal staan, bevindt zich de kostbare vloeistof. Maar binnenkort zal deze put overbodig zijn. Over enkele maanden moet hij alleen een kraan boven een dubbele gootsteen opendraaien om water te hebben. Toch kan geen enkel lid van de overheidsdelegatie die bij hem op bezoek is, garanderen dat zijn huis wel degelijk op het waternet zal zijn aangesloten. Misschien loopt de bevoorrading wel via een openbare fontein waar iedereen water zal komen halen. Maar daarvan ligt hij niet wakker. Hij en de zowat 150 gezinnen van zijn douar, gelegen in het zuiden van Marokko, nabij Tlat Lakhssas, zijn er rotsvast van overtuigd dat hun huis rechtstreeks zal worden bevoorraad. En als dat niet zo zou zijn, zal hij misschien wel in de verleiding komen om discreet water af te tappen, weliswaar met het gevaar dat het waternet lek slaat. Mohamed en de andere dorpelingen hebben dus een mooi vooruitzicht. Binnen een paar maanden beschikken ze over goed drinkwater op elk ogenblik van de dag. Dat was hoog tijd want in Zuid- Marokko heerst, naargelang de streek, sinds 3 à 4 jaar droogte. Hierdoor kunnen miljoenen inwoners zich slechts van het levensnoodzakelijke water voorzien in moeilijke omstandigheden, die bovendien de ideale voedingsbodem vormen voor allerhande ziekten (één Marokkaan op vier heeft geen onmiddellijke toegang tot drinkwater, wat overeenstemt met zeven miljoen inwoners). In de jaren 60 onder het bewind van Hassan II werd Marokko weliswaar uitgerust met een indrukwekkend aantal stuwdammen. Maar deze installaties waren in de eerste plaats bestemd om de irrigatie van het land te vergemakkelijken. Ze kwamen tevens vooral de inwoners van steden ten goede, die van een betere drinkwateraanvoer werden voorzien. Men vergat echter altijd het platteland. Vrij laat, medio de jaren 90 kwam men tot dat besef. De overheid zag in dat deze leemte, mede onder de invloed van de aanhoudende droogte, een aloud verschijnsel extra in de hand zou kunnen werken, namelijk de seizoensgebonden of definitieve uittocht naar de grote steden. Daarom zette de overheid een grootschalig programma op touw om te zorgen voor een betere waterbevoorrading van duizenden dorpen, die dreigen uit te drogen wegens het dalende grondwaterpeil en een nagenoeg neerslagloze periode van ruim acht maanden. Door een constante aanvoer van kwaliteitswater te garanderen, werden de vrouwen en jonge meisjes verlost van een taak die aanvankelijk hun autonomie beknotte en hen de toegang tot een degelijke scholing ontzegde. Een degelijke watervoorziening is bovendien een doeltreffend bestrijdingsmiddel tegen een hele reeks ziekten die allemaal, rechtstreeks of onrechtstreeks, het gevolg zijn van waterschaarste. Een schoolvoorbeeld hiervan is ongetwijfeld trachoom, een bindvliesontsteking waarbij de oogleden naar binnen draaien en waarvan de gevolgen in sommige zuidelijke provincies niet te overzien zijn. Geconfronteerd met deze enorme uitdaging, ging de Marokkaanse overheid op zoek naar geldschieters in binnen- en buitenland. In Marokko wordt België steevast met water geassocieerd. Sinds de onafhankelijkheid van dit voormalige Frans protectoraat hielp ons land Marokko vooral bij de uitbouw van zijn watervoorziening. Zo werkte België mee aan de aanvoer van drinkwater in de middelgrote steden. De stations die de steden Tiznit (aan de westkust, niet ver van Agadir) en Ouarzazate (in het oosten, zo n 250 km van Marrakech) van water voorzien, zijn eveneens met Belgische hulp gebouwd. De twee stuwdammen die deze steden bevoorraden, zijn uitgerust met een systeem van drijvende bakken. Het systeem pompt het te behandelen water op alvorens het in de leidingen te laten stromen. Het waterpeil in de stuwdammen ligt soms (vooral dan sinds drie jaar) zodanig laag dat de kwaliteit van het water wordt bedreigd door eutrofiëring. De bakken zijn uniek voor de ganse Maghreb en vormen een degelijk alternatief voor andere, vaak veel duurdere drinkwatersystemen. Maar de laatste jaren tekent een nieuwe behoefte zich af: voortaan wil men naast de overdracht van technologie ook de betrokken bevolking aansporen om actief deel te nemen in ontwikkelingsprojecten. De Marokkaanse overheid is in ieder geval 18

19 vragende partij als het gaat om dergelijke hulp aan nationale coöperaties. Vanwaar deze evolutie? De tijd is voorbij dat een technocratische overheid de te verwezenlijken programma s van bovenaf oplegde, zonder eerst de bevolking te raadplegen. Projecten die bovendien vaak slecht onthaald werden op het terrein. De huidige drinkwaterbevoorradingsprogramma s PAGER (Programme d Approvisionnement Groupé en Eau potable des populations Rurales) lopen als een rode draad door de ontwikkeling van het Marokkaanse platteland. Via deze projecten wordt de bevolking uitgenodigd om zelf haar steentje bij te dragen (5%) aan de installatie van een drinkwaternet (de gemeente financiert 15% en de watermaatschappijen de overige 80%). Maar men wil niet alleen een financieel beroep doen op de bevolking: de manier waarop de diverse Marokkaanse drinkwaterprojecten stilaan vorm krijgen, is het resultaat van permanent overleg met de plaatselijke bevolkingingsgroepen. Zowel de Marokkaanse diensten, de Office national de l eau potable en de Direction générale de l Hydraulique, als de Belgische Technische Coöperatie zorgen voor dit overleg. In het zuiden Tijd is een zeldzaam goed, vooral dan voor vrouwen, die vaak een dubbele werkdag moeten presteren. 19

20 van Marokko kunnen beide partners overigens vaak rekenen op een vrij actief verenigingsleven waarvan de Jmaa het symbool is. Vrijwel in elke douar vinden we een groepje mannen dat zich bezighoudt met de sociale en economische promotie van het dorp. Maar de deskundigheid van deze verenigingen loopt sterk uiteen. Bovendien onderschatten vele van deze gemeenschappen de ingrijpende veranderingen die de toevoer van drinkwater in hun dorp teweegbrengt. BTC heeft als taak de Marokkaanse diensten te helpen bij hun ondersteuningswerk in de dorpen en de opleiding ter plaatse. Doel: ervoor zorgen dat de materiële infrastructuur (zoals reservoirs, boor- en pompinstallaties, regielokalen enz.) op lange termijn operationeel blijft en op democratische wijze kan worden gebruikt door de verenigingen die het netwerk beheren. Door deze groepen op te richten of nieuw leven in te blazen, fungeren de PAGERprojecten ook als katalysator en betrekken ze de bevolking nauwer bij menselijke activiteiten die een invloed hebben op het ecosysteem. Het partnership met de bevolking en de Marokkaanse diensten loopt echter niet altijd van een leien dakje. Toen bijvoorbeeld het PAGERproject van Agadir (het eerste waar België aan meewerkte: in een eerste fase waren 11 douars en inwoners erbij betrokken) op de rails werd gezet, bleef de Belgische Technische Coöperatie op een bepaald ogenblik achter als enige bouwheer van het project. BTC moest de aanbestedingsprocedure starten en stond in voor de toewijzing van de opdracht. Daarnaast kampt men met een ander steeds weerkerend probleem, namelijk gemotiveerde en bekwame mensen vinden om in de dorpen te werken. De meesten worden immers aangetrokken door de betere arbeidsomstandigheden in andere provincies. watergebruik. In sommige gebieden waar een PAGER-project is gestart, pompen een handvol bevoorrechte economische actoren dikwijls gigantische hoeveelheden grondwater op, ten nadele van de vele landbouwers. Deze laatsten kunnen vaak geen gebruik meer maken van hun eigen waterputten die hoe langer hoe meer uitdrogen. Hoe kunnen we voorkomen dat we dergelijke buitensporigheden steunen? Zou België in de toekomst niet beter duidelijkere criteria opleggen voor een duurzame ontwikkeling in de projecten die het steunt? Toegegeven, voor sommige programma s is dat reeds het geval. In de streek van Agadir bijvoorbeeld, helpt ons land bij de uitbouw van de watertoevoer op voorwaarde dat de huizen die op het net zijn aangesloten, worden voorzien van een septische put. Op andere niveaus stimuleert de lokale overheid de land- en bosbouw om een dam op te werpen tegen de erosie van de stroomgebieden. Zo vertraagt men ook de eutrofiëring in stuwmeren. Cruciaal is dus zoveel mogelijk financiële steun te verlenen aan projecten die zowel oog hebben voor de lokale landbouw- en herderstraditie als voor een duurzaam watergebruik. België staat voor een boeiende uitdaging. Want voorspelt het IPCC (Intergovernmental Panel on Climat Change) tenslotte niet dat Marokko één van de regio s op aarde wordt waar de minste neerslag zal vallen? Ook bij de Belgisch-Marokkaanse coöperatie in het algemeen kan men een aantal vraagtekens plaatsen. In Marokko liggen de lokale overheden en de watermaatschappijen vaak niet wakker van de soms enorme stortplaatsen in de stroomgebieden van de grote stuwdammen, die zorgen voor irrigatie en drinkwateraanvoer. In droge gebieden zoals Ouarzazate rijzen allerhande ietwat faraonische toeristische bouwwerken uit de grond zonder dat de overheid noch de privé-sector ook maar even stilstaan bij de noodzaak van rationeel 20