Verbeterplan. Afstudeer project Werken aan zorgverbetering. 6 juni 2014

Transcriptie

1 Verbeterplan Met welke aspecten moet er rekening worden gehouden om zorgverleners veilige patiëntenzorg te laten verlenen op een hoog complexe afdeling van de Kliniek Intensieve Behandeling te Amsterdam wanneer er geen verpleegpost op de afdeling aanwezig is? Afstudeer project Werken aan zorgverbetering 6 juni 2014

2 COLOFON Studenten Yente van der Staaij ( ) Mieke Bosch ( ) Huib Dirks ( ) Opdrachtgever: Minco Ruiter Functie: Projectleider Nabije Zorg Instelling: Kliniek Intensieve Behandeling Projectbegeleidster: Marieke Kroon Eerste examinator: Alice Scheffer Tweede examinator: Marja Holierook Studieonderdeel: Verbeterplan bij Afstudeerproject Zorgverbetering Studiegidsnummer: VPKPZBv_13 Aantal woorden: 9083 woorden 2

3 1. VOORWOORD Beste lezer, Dit document is opgesteld door drie HBO verpleegkunde studenten van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) als afstudeer opdracht. Dit project is tot stand gekomen na overleg met de opdracht gevende instelling, de Kliniek Intensieve Behandeling (KIB) van Inforsa, Arkin te Amsterdam. Dit onderzoek is gericht op de zorgverleners en managers die werkzaam zijn op de afdelingen van de KIB te Amsterdam. Er zal in dit document worden onderzocht met welke aspecten er rekening moet worden gehouden om zorgverleners veilige patiëntenzorg te laten verlenen op een hoog complexe psychiatrische afdeling van de KIB in Amsterdam wanneer er geen verpleegpost op de afdeling aanwezig is. Deze vraag zal beantwoord worden aan de hand van verschillende soorten onderzoeken. Onze dank gaat uit naar de medewerkers van de gehele KIB te Amsterdam, naar de projectbegeleider van de HvA, de examinatoren van de HvA die dit rapport zullen beoordelen en alle medewerkers van de instellingen die zijn bezocht voor het uitvoeren van het Best Practice onderzoek. En uiteraard gaat onze dank naar onze opdrachtgever en begeleider vanuit de KIB, Minco Ruiter. Amsterdam, 6 juni

4 2. SAMENVATTING AANLEIDING Gedurende de laatstejaars stage bij de Kliniek Intensieve Behandeling (KIB) in Amsterdam is één van de studenten die meewerkt aan dit zorgverbeteringsproject op werkbezoek geweest bij Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) instelling Zuiderpoort in Haarlem. Hier wordt daar op dit moment gewerkt zonder verpleegpost met een open balie. Zorgverleners op de afdeling zijn positief over deze manier van werken. Vanuit de opdrachtgever is het plan ontstaan om te onderzoeken met welke aspecten er rekening moet worden gehouden om zorgverleners veilige patiëntenzorg te laten verlenen op een hoog complexe psychiatrische afdeling van de KIB wanneer er geen verpleegpost aanwezig is. De KIB twijfelt of het werken zonder verpleegpost mogelijk is op de KIB vanwege de complexe patiënten populatie. VRAAGSTELLING Uit de aanleiding is de volgende hoofdvraag geformuleerd: Met welke aspecten moet er rekening worden gehouden om zorgverleners veilige patiëntenzorg te laten verlenen op een hoog complexe psychiatrische afdeling van de KIB in Amsterdam wanneer er geen verpleegpost op de afdeling aanwezig is? Tijdens het project zijn vijf basisbegrippen aangehouden voor de opbouw van de zorgverbetering. Deze basisbegrippen zijn: - leefklimaat - privacy - veiligheid - relatie - communicatie 4

5 METHODEN De deelvragen zijn beantwoord middels Best Practice (BP) onderzoek, literatuur onderzoek en praktijkonderzoek. Het BP onderzoek bestond uit twee delen. Eerst is aan dertien zorgverleners van de KIB gevraagd wat zij ervan zouden vinden als de verpleegpost verwijderd zal worden. Vervolgens zijn er bij vier GGZ-instellingen die werken zonder verpleegpost interviews afgenomen. Daarnaast is er literatuur onderzoek gedaan naar de vijf basisbegrippen. Ter aanvulling is er praktijkonderzoek gedaan om achtergrond informatie te verkrijgen. RESULTATEN De belangrijkste bevindingen van dit onderzoek zijn: - Instellingen die het werken zonder verpleegpost hebben geïmplementeerd zijn positief over het effect van het verwijderen van de verpleegpost. - Onrust of agitatie bij patiënten wordt eerder gesignaleerd wanneer er geen verpleegpost aanwezig is. - Zorgverleners zijn productiever op het moment dat er zonder verpleegpost wordt gewerkt. - Er is een toename van het contact tussen zorgverleners en patiënten op het moment dat de verpleegpost is verwijderd. - De omgeving waarin iemand verblijft heeft een significant effect op iemands toestand. De zorgverleners spelen een belangrijke rol als onderdeel van de omgeving van opgenomen psychiatrische patiënten. - Het zorg dragen voor ontwikkeling en ondersteuning van patiënten zijn de belangrijkste elementen van het behandelklimaat. CONCLUSIE Het lijkt binnen de KIB mogelijk om de verpleegpost te verwijderen en veilige patiëntenzorg te verlenen. Door een toename van contact tussen zorgverleners 5

6 en patiënten wordt agitatie of onrust eerder gesignaleerd. Doordat de achterdocht bij patiënten afneemt verbeterd de sfeer op de afdeling. Zorgverleners zijn productiever als er geen verpleegpost aanwezig is en de meerderheid van de zorgverleners die hiermee werken zijn positief over het werken op een afdeling zonder verpleegpost. 6

7 3. INHOUDSOPGAVE Colofon Voorwoord Samenvatting... 4 Aanleiding... 4 Vraagstelling... 4 Methoden... 5 Resultaten... 5 Conclusie Inleiding Aanleiding van het onderzoek Context van de KIB en de onderzoeksafdelingen Doelgroep van het onderzoek Doelstelling van het onderzoek Vraagstelling Probleemstelling Probleemstelling vanuit medewerkers Probleemstelling vanuit de patiënt Wettelijke bepalingen Methoden Best practice Interview met zorgverleners van de kib Best practice ggz-instellingen Literatuur onderzoek Aspecten van een veilig en gezondheidsbevorderend leefklimaat Het waarborgen van de privacy van de patiënten Het waarborgen van de veiligheid van zorgverleners en patiënten Relatie en communicatie tussen zorgverleners en patiënten onderling Praktijkonderzoek Bewijslast Analyse

8 7.1 Begrippen Leefklimaat Privacy Veiligheid Relatie Communicatie Micro-, meso-, macro niveau Praktijkcontext Huidige situatie Gewenste situatie Resultaten Best practice instellingen Best practice resultaten Literatuur onderzoek Praktijk onderzoek Discussie Leefklimaat Privacy Veiligheid Relatie en communicatie Conclusie Leefklimaat Privacy Veiligheid Relatie en communicatie Aanbevelingen en zorginnovatie Aanbevelingen Leefklimaat Privacy Veiligheid Relatie en communicatie Zorginnovatie Literatuurlijst

9 12. Bijlagen Bijlage 1: Uitwerking interview zorgverleners KIB Interview 1. Met Sociaal pedagogische hulpverlener Interview 2. Met verpleegkundige Interview 3. Met Groepsbegeleider Interview 4. Groepsbegeleider Interview 5. Verpleegkundige en medewerker consultteam Interview 6. Met verpleegkundige en lid van één op één team Interview 7. Met twee verpleegkundige Interview 8. Met verpleegkundige Interview 9. Verpleegkundige Interview 10. Met sociaal pedagogische hulpverlener Interview 11. Met verpleegkundige Interview 12. Verpleegkundige Interview 13. Met afdelingsarts Bijlage 2: Uitwerking interview Zuiderpoort Bijlage 3: Uitwerking interview Dimence Bijlage 4: Uitwerking interview Nieuwe Valerius Bijlage 5: Uitwerking interview Rivierduinen

10 4. INLEIDING Hieronder zal de aanleiding, de doelgroep en de doelstelling van het onderzoek worden beschreven. Ook worden de onderzoeksvragen toegelicht. 4.1 AANLEIDING VAN HET ONDERZOEK De aanleiding van dit onderzoek is dat de KIB in Amsterdam wil laten onderzoeken met welke aspecten er rekening moet worden gehouden om bij de complexe patiënten populatie die daar wordt behandeld veilige zorg te verlenen op een afdeling zonder verpleegpost. Op dit moment trekken de zorgverleners van de afdelingen op de KIB zich veel terug in de verpleegpost. De redenen hiervan zijn dat daar de computers staan waar zij op werken, er gesprekken plaats vinden tussen verschillende disciplines en er informeel contact plaats vindt tussen collega s. Dit kan tot gevolg hebben dat zorgverleners de verpleegpost als een uitvalsbasis gaan zien, waar zij na het uitvoeren van een werkzaamheid op de afdeling constant naar terugkeren. 4.2 CONTEXT VAN DE KIB EN DE ONDERZOEKSAFDELINGEN Een KIB is een derdelijns voorziening. Zij bieden intensieve en specialistische zorg aan patiënten die al geruime tijd in klinische behandeling zijn (geweest). Een patiënt komt in aanmerking om opgenomen te worden bij een KIB wanneer er sprake is van zeer ernstige gedragsproblematiek en als gevolg daarvan een sterk ontwrichte behandelrelatie tussen de patiënt en het verwijzend behandelteam is ontstaan (1). Dit onderzoek zal worden uitgevoerd voor de vier afdelingen van de KIB in Amsterdam. De KIB bestaat uit vier gesloten afdelingen: Instroom 1, Instroom 2, afdeling Kortdurend (op deze afdeling worden alleen patiënten van Arkin behandeld voor een korte opname) en de afdeling Uitstroom (hier verblijven patiënten die minder intensieve zorg nodig hebben) (1). 10

11 Deze vier afdelingen bestaan ieder uit negen slaapkamers met een eigen natte ruimte. Alle kamers kunnen zowel van binnen als van buiten worden afgesloten. Op de afdeling is een ruime woonkamer met aangrenzend een keuken en balkon. Ook is er een comfortroom, mindervalide badkamer en een gespreksruimte met telefoon. Het kantoor op de afdeling heeft uitzicht op de woonkamer en voor een deel op de keuken en het balkon. De gangen met aangrenzend de kamers kunnen vanuit het kantoor worden bekeken via twee camera s. 4.3 DOELGROEP VAN HET ONDERZOEK Dit project heeft invloed op de patiënten die zijn opgenomen op de afdelingen van de KIB in Amsterdam als op het behandelend team. De nadruk van dit onderzoek zal worden gelegd op de patiënten en de verpleegkundigen, sociaal pedagogische medewerkers en groepswerkers. In dit document zullen deze disciplines zorgverleners genoemd worden. De zorgverleners zijn het eerste aanspreekpunt voor de patiënten. De bedden op de KIB zijn bezet door volwassen patiënten (18+) met ernstige psychiatrische aandoeningen in combinatie met gedragsproblemen en intensieve zorgbehoeftes. Deze aandoeningen kunnen ingedeeld worden in psychotische stoornissen, dissociatieve identiteitsstoornissen, autismespectrum stoornissen, persoonlijkheidsstoornissen en trauma gerelateerde problematiek. Bij veel patiënten die zijn opgenomen is er sprake van co morbiditeit met verslavingsproblematiek. Bij de patiënten komt het vaak voor dat verschillende diagnoses zich in het verleden hebben afgewisseld (1). Deze patiënten worden begeleid door een multidisciplinair team. Dit team bestaat uit een psychiater, arts, psycholoog, verpleegkundige, sociaal pedagogische medewerkers, groepsbegeleiders, het één op één team, vak therapeuten en leden van het consultteam. 4.4 DOELSTELLING VAN HET ONDERZOEK De doelstelling van dit onderzoek is om een document op te stellen waar de opdracht gevende instelling voldoende informatie uit kan halen om in de 11

12 toekomst wel of geen pilot te starten op één van de afdelingen van de KIB te Amsterdam. Deze pilot zal bestaan uit het verwijderen van de verpleegpost. 4.5 VRAAGSTELLING De hoofdvraag die zal worden behandeld in dit onderzoek luidt: Met welke aspecten dient er rekening gehouden te worden om zorgverleners veilige patiëntenzorg te laten verlenen op een hoog complexe psychiatrische afdeling van de KIB te Amsterdam wanneer er geen verpleegpost op de afdeling aanwezig is? In dit verslag zullen vijf basis begrippen worden aangehouden voor de opbouw van de zorgverbetering en het beantwoorden van de hoofdvraag. Deze begrippen zijn leefklimaat, privacy, veiligheid, communicatie en relatie. Deze begrippen zijn geformuleerd in vijf onderzoeksvragen die hieronder staan beschreven. Deze onderzoeksvragen worden gebruikt om de hoofdvraag te beantwoorden. De onderzoeksvragen zijn onderzocht aan de hand van drie verschillende onderzoeken: het Best Practice (BP) onderzoek, literatuur onderzoek en praktijkonderzoek. De deelvragen die antwoord zullen geven op de hoofdvraag zijn: - Welke theorieën zijn er beschikbaar over een veilig en gezondheid bevorderend leefklimaat? - Welke aspecten van de omgeving dragen bij aan een veilig en gezondheid bevorderend leefklimaat? - Hoe wordt de privacy van de patiënten gewaarborgd op een afdeling waar geen verpleegpost aanwezig is? - Hoe wordt er omgegaan met het waarborgen van veiligheid van zorgverleners en patiënten op een afdeling waar geen verpleegpost aanwezig is? - Welke invloed heeft het werken zonder verpleegpost op de relatie en communicatie tussen zorgverleners en patiënten onderling? 12

13 5. PROBLEEMSTELLING In dit hoofdstuk zal de probleemstelling worden beschreven vanuit meerdere perspectieven. Zowel de probleemstelling vanuit de medewerkers als de probleemstelling van de patiënt zullen worden beschreven. Ook zal er worden beschreven wat de ervaringen zijn van instellingen die zonder verpleegpost werken. 5.1 PROBLEEMSTELLING VANUIT MEDEWERKERS Het probleem is dat zorgverleners zich veel in de verpleegpost bevinden en niet bij de patiënten op de afdeling zijn. Dit kan tot gevolg hebben dat de zorgverleners niet alleen op de verpleegpost zitten om (administratieve) werkzaamheden uit te voeren, maar de verpleegpost als uitvalsbasis gaan zien waar ze na het uitvoeren van een werkzaamheid constant naar terugkeren. Werkzaamheden die op de verpleegpost worden uitgevoerd zijn bijvoorbeeld: rapporteren, administratieve werkzaamheden en het voeren van vertrouwelijke (telefoon) gesprekken. 5.2 PROBLEEMSTELLING VANUIT DE PATIËNT Zorgverleners verblijven voornamelijk op de verpleegpost. Dit heeft voor de patiënten tot gevolg dat de zorgverleners moeilijk bereikbaar zijn en dat er minder interactie plaats vindt tussen de patiënten en de zorgverleners dan wanneer zorgverleners meer op de afdeling aanwezig zouden zijn. Naar verwachting is de drempel hoger om zorgverleners aan te spreken die in de verpleegpost aanwezig is dan wanneer deze op de afdeling verblijft. 5.3 WETTELIJKE BEPALINGEN De privacy van de patiënten moet gewaarborgd worden wanneer de verpleegpost wordt verwijderd. De verschillende GGZ-instellingen die zijn geïnterviewd hebben hier oplossingen voor gevonden. De wettelijke bepalingen betreffende privacy zullen beschreven worden in Hoofdstuk 5. 13

14 6. METHODEN In dit hoofdstuk zal beschreven worden welke methoden gebruikt zijn om antwoord te krijgen op de hoofd- en deelvragen van dit onderzoek. De methoden zullen per onderdeel toegelicht worden. Ook zal in dit hoofdstuk de search string van de systematische literatuurstudies beschreven worden. 6.1 BEST PRACTICE INTERVIEW MET ZORGVERLENERS VAN DE KIB Op aanraden van de opdrachtgever zijn de opdrachtnemers begonnen met het interviewen van de zorgverleners van de KIB om hun mening over het werken zonder verpleegpost in kaart te brengen. De zorgverleners van de KIB zijn individueel- en in één geval in een duo geïnterviewd. De interviews zijn door alle drie de opdrachtnemers afgenomen. In alle gevallen werd er toestemming gegeven om het interview op te nemen op audio. De interviews begonnen met een korte introductie over de opdrachtnemers, het project en het doel van het interview. Daarna werd er één open vraag gesteld: Wat zou jij ervan vinden als de verpleegpost op de KIB zou worden verwijderd? Er werd hier uitgebreid op geantwoord door de zorgverleners van de KIB. Wanneer dit niet het geval was, werden er open vragen gesteld door de opdrachtnemers. Wanneer het antwoord op de gestelde vraag duidelijk was werd de informatie als volledig beschouwd. Deze interviews zijn schriftelijk uitgewerkt (bijlage 1). De zorgverleners van de KIB zien de volgende punten als mogelijke problemen wanneer de verpleegpost zal worden verwijderd: - Medewerkers hebben geen plek meer om zich terug te trekken (8 personen) - Te complexe doelgroep op de KIB (8 personen) 14

15 - Angst dat privacy van patiënten in het geding komt (bijvoorbeeld bij het overleggen over patiënten op de groep of 1 op 1 gesprekken met patiënten) (7 personen) - Hoe te handelen bij alarm/incident/actie (3 personen) - Behoefte aan uitgebreide info/voorlichting/meekijken bij afdelingen waar het concept al is geïmplementeerd (3 personen) - Rapportage inzichtelijk voor andere patiënten (2 personen) (bijlage 1) Ook zien de zorgverleners de positieve aspecten van het verwijderen van de verpleegpost: - Staat open voor het werken zonder kantoor (6 personen) - Vermoedelijk een meer huiselijke sfeer, meer nabijheid (4 personen) - Meer interactie, je bent makkelijker bereikbaar (3 personen) - Ziet samen met de patiënt rapporteren als voordeel (2 personen) - Zou meer op de groep aanwezig willen zijn (2 personen) (bijlage 1) Er zijn negen zorgverleners (groepsbegeleiders, verpleegkundigen, sociaal pedagogisch hulpverleners) van de KIB geïnterviewd. Ook is er een arts, een lid van het consult team en een lid van het één op één team geïnterviewd BEST PRACTICE GGZ-INSTELLINGEN Tijdens het uitvoeren van literatuurstudies is er onvoldoende literatuur over het werken zonder verpleegpost gevonden door de opdrachtnemers. Na onderzoek op internet en na informatie van de opdrachtgever bleek dat er een aantal instellingen in Nederland werken zonder verpleegpost. Deze hebben de opdrachtnemers benadert. Er is gekozen voor onderstaande GGZ-instellingen, omdat deze werken zonder verpleegpost en open stonden om hier vragen over te beantwoorden. Ook zijn dit instellingen waar er gewerkt wordt met complexe patiënten populaties op voornamelijk gesloten afdelingen. De volgende instellingen zijn gevisiteerd door de opdrachtnemers: 1. GGZ InGeest: Nieuwe Valerius Kliniek, Amsterdam 15

16 2. GGZ InGeest: Zuiderpoort, Haarlem 3. Dimence: Specialistisch Centrum voor Bipolaire Stoornissen, Almelo 4. High & Intensive Care: Kliniek Rivierduinen, Oegstgeest Vanwege het korte tijdsbestek was het niet mogelijk om langs elke instelling te gaan. Er is daarom gekozen om met één van de instellingen telefonisch het interview af te nemen. Er is geen persoonlijk contact geweest. Dit kan tot gevolg hebben dat het contact minder open is geweest en er misschien minder informatie is verkregen. Bij bijna alle instellingen is er maar één medewerker gesproken (met uitzondering van de Zuiderpoort, hier zijn twee medewerkers gesproken). Het is onduidelijk of alle medewerkers de visie van de geïnterviewde delen. Er is telefonisch contact opgenomen met instellingen en gevraagd naar de persoon die te maken heeft gehad met het implementeren van het concept. De opdrachtnemers hebben gesproken met twee (coördinerend) verpleegkundigen, twee afdelingsmanagers en een manager algemene zaken. Er is van te voren een vragenlijst opgesteld door de opdrachtnemers zodat er bij elke instelling dezelfde onderwerpen werden besproken. Deze vragen zijn gebaseerd op de bevindingen van de afgenomen interviews met de zorgverleners van de KIB en opgesteld in samenwerking met de opdrachtgever. Alle geïnterviewde personen kregen voor het interview een introductie van de opdrachtnemers, uitleg over het project en het doel van het interview. De onderwerpen van de gestelde vragen in het interview met de instellingen waren: - Leefklimaat - Privacy - Veiligheid - Communicatie met zorgverleners en patiënten onderling - Relatie met zorgverleners en patiënten onderling - Voordelen en nadelen van het werken zonder verpleegpost - Praktische zaken (wanneer de verpleegpost verwijderd is) 16

17 Wanneer er volgens de opdrachtnemers niet genoeg informatie naar boven kwam, zijn er verduidelijkende vragen gesteld. In alle gevallen werd er toestemming gegeven om het interview op te nemen op audio. De uitwerking van deze interviews zijn te vinden in bijlage 2 tot en met LITERATUUR ONDERZOEK Om een zo betrouwbaar mogelijk antwoord te verkrijgen op de hoofdvraag is er gezocht naar ondersteunende literatuur. Er is literatuur onderzoek gedaan naar de volgende onderwerpen: 1. Aspecten van een veilig leefklimaat. 2. Het waarborgen van de privacy van de patiënten. 3. Het waarborgen van de veiligheid van zorgverleners en patiënten. 4. Relatie en communicatie tussen zorgverleners en patiënten onderling. Er is gezocht naar onderzoeken met volwassen psychiatrische patiënten, aangevuld met een van de vier onderwerpen. Er is geen onderscheid gemaakt tussen de diagnose of reden van opname van de patiënten. Bij de zoekvraag over een veilig en gezondheid bevorderende leefklimaat is specifiek gezocht naar opgenomen psychiatrische patiënten. Bij de andere drie zoekvragen is dit inclusiecriterium weggelaten. Hier is voor gekozen, omdat uit de eerste zoekopdracht bleek dat met dit inclusiecriterium geen relevante artikelen konden worden gevonden. In- en exclusie criteria Tot de inclusiecritica behoren: Psychiatrische patiënten ouder dan 18 jaar. Psychiatrische patiënten met verschillende ziektebeelden. Tot de exclusiecriteria behoren: Studies ouder dan 25 jaar. Studies in een andere taal dan Engels of Nederlands. 17

18 Deze criteria gelden voor alle geïncludeerde literatuur. Zoekstrategie Er is gezocht in verschillende databases: Pubmed, Psychinfo, CINAHL, Embase en Cochrane Library. Er is voor elk onderwerp een Patient Intervention Cointervention en Outcome (PICO) opgesteld. Met deze methode wordt de patiëntenpopulatie, interventie, eventueel een alternatief voor de interventie en een uitkomstmaat beschreven. De PICO onderdelen worden vervolgens vertaald naar Engelstalige termen waar binnen de verschillende databases op gezocht kan worden. Hieronder worden per literatuuronderzoek de searchstring en de studieselectie beschreven ASPECTEN VAN EEN VEILIG EN GEZONDHEIDSBEVORDEREND LEEFKLIMAAT Er is gezocht naar studies waarin werd beschreven welke invloed de omgeving heeft op de veiligheid van een psychiatrische afdeling. Searchstring Tabel 1: Searchstring leefklimaat Zoektermen volgens PICO P Psychiatrisch Department, Hospital, psychiatric nursing, psychiatric hospital OR mental health care-unit AND mental disorder OR mentally ill persons I Environment design OR environment OR surrounding OR vicinity C - O Safety OR secure 18

19 Studieselectie De studieselectie heeft plaatsgevonden zoals weergegeven in de flowchart Figuur 1 (flowchart):welke invloed heeft de omgeving op de veiligheid op een psychiatrische afdeling? Resultaten PICO (n = 638 ) - Pubmed (n = 187) - Cochrane Library (n=265) - Embase (n=149) - CINAHL (n=15) - Psychinfo (n=21) Studies na verwijderen dubbelen (n = 393) Verwijderd na evaluatie van titel (n = 306) - Studies waarin in de titel geen termen voorkwamen passend bij de onderzoekvraag - Studies niet gericht op de psychiatrie Studies getoetst via abstract (n = 87) Verwijderd na evaluatie van abstract (n = 56) - Studies waarin gekeken wordt naar de omgeving buiten de psychiatrische instelling - Studies niet gericht op opgenomen psychiatrische patiënten Potentieel bruikbare studies (n = 31) Verwijderd na evaluatie van de volledige tekst (n = 23) - Studies die niet specifiek gingen over de veiligheid - Te kleine studies (te kleine onderzoekgroep) - Slecht beschreven studies (resultaten waren niet duidelijk) Toegevoegde studies via referenties (n = 3) Totaal geïncludeerde studies (n=11) 19

20 6.2.2 HET WAARBORGEN VAN DE PRIVACY VAN DE PATIËNTEN Er is gezocht naar studies met informatie over het waarborgen van de privacy bij opgenomen psychiatrische patiënten op een afdeling zonder verpleegpost. Searchstring Tabel 2: Searchstring privacy Zoektermen volgens PICO P Psychiatric patients OR mental disorder OR mentally ill persons OR mental health I Nursing office OR nursing station C - O Guaranteed privacy OR patient privacy OR privacy 20

21 Studieselectie De studieselectie heeft plaatsgevonden zoals weergegeven in de flowchart Figuur 2 (flowchart): Welke invloed heeft het verwijderen van de verpleegpost op de privacy van opgenomen psychiatrische patiënten? Resultaten PICO (n=31) - Pubmed (n=15) - Cochrane Library (n=0) - Embase (n=1) - CINAHL (n=0) - Psychinfo (n=15) Studies na verwijderen dubbelen (n=30) Verwijderd na evaluatie van titel (n= 12) - Studies waarin in de titel geen termen voorkwamen passend bij de onderzoekvraag - Studies niet gericht op de psychiatrie Studies getoetst via abstract (n=18) Verwijderd na evaluatie van abstract (n= 13) - Studies waarin gekeken wordt naar de omgeving buiten de psychiatrische instelling - Studies niet gericht op de privacy van patiënten Potentieel bruikbare studies (n=31) Verwijderd na evaluatie van de volledige tekst (n=31) - Studies waarin de privacy van patiënten niet gekoppeld wordt aan het verwijderen van de verpleegpost Toegevoegde studies via referenties (n=0) Totaal geïncludeerde studies (n=0) 21

22 6.2.3 HET WAARBORGEN VAN DE VEILIGHEID VAN ZORGVERLENERS EN PATIËNTEN Er is gezocht naar studies met daarin informatie over interventies die zorgverleners kunnen toepassen om agressie bij psychiatrische patiënten te voorkomen. Searchstring Tabel 3: Searchstring veiligheid Onderwerp Zoektermen P: Psychiatric disorders OR Psychiatric inpatients I Nursing intervention AND intervention C O Reduce violent behaviour OR reduce aggression 22

23 Studieselectie De studieselectie heeft plaatsgevonden zoals weergegeven in de flowchart Figuur 3 (flowchart): Welke verpleegkundige interventies werken de escalerend om agressie te reduceren bij opgenomen psychiatrische patiënten? Resultaten PICO (n=212) - Pubmed (n=98) - Cochrane Library (n=0) - Embase (n=0) - CINAHL (n=0) - Psychinfo (n=212) Studies na verwijderen dubbelen (n=138) Verwijderd na evaluatie van titel (n= 83) - Titel leek niet overeen te komen met onderzoeksvraag. - Studie niet gericht op patiënten populatie. Studies getoetst via abstract (n=55) Verwijderd na evaluatie van abstract (n=40) - Studies waar geen interventies naar voren kwamen. - Studies in forensische setting zonder psychiatrische patiënten. Potentieel bruikbare studies (n=15) Verwijderd na evaluatie van de volledige tekst (n=10) - Studies waar de interventies ingrijpmedicatie en/of afzondering waren - Studies waarin patiënten met Alzheimer werden onderzocht. Toegevoegde studies via referenties (n=0) Totaal geïncludeerde studies (n=5) 23

24 6.2.4 RELATIE EN COMMUNICATIE TUSSEN ZORGVERLENERS EN PATIËNTEN ONDERLING Er is gezocht naar studies met daarin informatie over de invloed die het werken zonder verpleegpost heeft, op de relatie en communicatie, tussen zorgverleners en patiënten onderling. Searchstring Tabel 4: Searchstring bij relatie en communicatie Zoektermen volgens PICO P Mental disorders OR mentally ill persons AND psychiatric nursing I Nursing office OR nursing station C - O Communication OR relation AND professional-patient relation 24

25 Studieselectie De studieselectie heeft plaatsgevonden zoals weergegeven in de flowchart Figuur 4 (flowchart): Welke invloed heeft het werken zonder verpleegpost op de relatie en communicatie tussen zorgverleners en patiënten onderling? Resultaten PICO (n=10) - Pubmed (n=1) - Cochrane Library (n=1) - Embase (n=0) - CINAHL (n=1) - Psychinfo (n=7) Studies na verwijderen dubbelen (n=10) Verwijderd na evaluatie van titel (n= 5) - Studies waarin in de titel geen termen voorkwamen passend bij de onderzoekvraag - Studies niet gericht op psychiatrische patiënten Studies getoetst via abstract (n=5) Verwijderd na evaluatie van abstract (n=2) - Studies waarin niet gekeken werd naar het contact tussen zorgverleners en patiënten Potentieel bruikbare studies (n=3) Verwijderd na evaluatie van de volledige tekst (n=2) - Studies niet gericht op het werken zonder verpleegpost Toegevoegde studies via referenties (n=0) Totaal geïncludeerde studies (n=1) 25

26 6.3 PRAKTIJKONDERZOEK Als praktijk onderzoek hebben de opdrachtnemers het advies van de opdrachtgever opgevolgd en zich verdiept in het boek Leefklimaat in de klinische forensische zorg (2). Voor het verkrijgen van achtergrond informatie over de verschillende onderwerpen van dit onderzoek is er gebruikt gemaakt van verschillende boeken, digitale tijdschriften en websites. 6.4 BEWIJSLAST De opdrachtnemers hebben besloten om het BP onderzoek als belangrijkste bron van informatie te beschouwen in deze zorgverbetering. Er is onvoldoende literatuur gevonden om het antwoord op de hoofdvraag te onderbouwen. Het BP onderzoek heeft wel voldoende antwoord kunnen geven op de hoofdvraag van dit onderzoek. Door het BP onderzoek, het literatuuronderzoek en het praktijkonderzoek te combineren geven de opdrachtnemers een valide antwoord op de hoofdvraag van deze zorgverbetering. 26

27 7. ANALYSE In deze analyse worden de belangrijkste begrippen uitgewerkt en toegelicht. Ook zullen de deelvragen beantwoord worden aan de hand van de verschillende onderzoeken die zijn uitgevoerd. De resultaten van het Best Practice onderzoek, het literatuur onderzoek en het praktijk onderzoek zullen hier in naar voren komen. 7.1 BEGRIPPEN LEEFKLIMAAT Onder het leefklimaat vallen alle omstandigheden waarin een persoon leeft. Het leefklimaat betreft de instelling of de afdeling waarin de patiënten verblijven. Onder het leefklimaat vallen zowel de fysieke als de sociale omgeving waarbinnen iemand zich bevindt. Bij psychiatrische patiënten die gedurende een bepaalde tijd zijn opgenomen, al dan niet gedwongen, is de opname afdeling een groot gedeelte van hun leefklimaat (3). PRIVACY Het begrip privacy kan omschreven worden als persoonlijke levenssfeer, privé leven en/of het recht om alleen gelaten te worden. Er is geen eenduidige definitie van het begrip privacy (4). In dit onderzoek is dit begrip van toepassing omdat de verwachting is dat privacy in het geding komt wanneer de verpleegpost wordt verwijderd. Binnen de gezondheidszorg is er een wet belangrijk voor de privacy van de patiënt. Dit is de wet op de Geneeskundige Behandelovereenkomst (WGBO) (5). De WGBO beschrijft de rechten en plichten van patiënten in de zorg. Deze wet versterkt de positie van de patiënt. Deze wet beschrijft ook het medisch beroeps geheim van artsen, verpleegkundigen en anderen medisch gespecialiseerde disciplines (6). 27

28 VEILIGHEID Het begrip veiligheid is gekozen in de context agressie. De opdrachtgever wilde dat het woord agressie niet gebruikt zal worden als een van de hoofdbegrippen. Veiligheid kan worden gedefinieerd als vrij van gevaar zijn en bescherming tegen gevaar (7). Dit begrip is van toepassing in deze zorgverbetering, omdat de verwachting is dat het verwijderen van de verpleegpost invloed heeft op de veiligheid. Op dit moment functioneert de verpleegpost als veilige basis voor de zorgverleners. Er wordt overwogen om een stukje materiële veiligheid af te nemen van de zorgverleners. RELATIE Relatie is een betrekking waarin zaken of personen tot elkaar staan (8). Een relatie wordt ook wel gedefinieerd als de verhouding tussen mensen, dingen en begrippen, ofwel een aantoonbaar verband tussen twee of meer verschillende eenheden (9). In dit zorgverbeteringsplan spreken de opdrachtnemers met name over de relatie tussen zorgverlener en patiënt. Er wordt onder andere onderzocht of de relatie tussen de zorgverleners en de patiënten veranderd wanneer de verpleegpost wordt verwijderd. Dit begrip is van belang, omdat de relatie tussen zorgverlener en patiënt belangrijk is voor een optimale behandeling van de patiënt. COMMUNICATIE Communicatie is een proces van informatie-uitwisseling. Bij communicatie is er altijd sprake van een zender, een boodschap met informatie en een ontvanger (10). Er vindt continu communicatie plaats tussen de zorgverlener en de patiënt. Ook de patiënten onderling communiceren met elkaar. Uit het BP onderzoek blijkt dat de zorgverleners en patiënten minder functioneel communiceren wanneer de verpleegpost wordt verwijderd. 28

29 7.2 MICRO-, MESO-, MACRO NIVEAU De vijf hoofdbegrippen leefklimaat, privacy, veiligheid, relatie en communicatie uit deze zorgverbetering kunnen onderverdeeld worden in micro-, meso- en macroniveau. Het microniveau in deze zorgverbetering is gekoppeld aan de directe patiënten zorg, en hiermee de zorgverleners en ander direct betrokken disciplines. Op mesoniveau is de zorgverbetering afdeling en/of instelling gebonden. Het macroniveau in deze zorgverbetering zijn landelijke bepalingen die betrekking hebben op de zorgverlening. Leefklimaat kan op mesoniveau worden toegepast. Het leefklimaat is gericht op de zorgafdelingen van de KIB waar de patiënten verblijven en de zorgverleners werken. Het begrip privacy is gekoppeld aan wettelijke bepalingen en kan hierdoor gekoppeld worden aan het macroniveau. De wetten zijn landelijk bepaald en van toepassing op elke (psychiatrische) patiënt uit Nederland (6). Het begrip veiligheid kan zowel aan micro- en mesoniveau worden gekoppeld. Veiligheid kan iets zijn tussen twee personen (patiënt-zorgverlener) of een afdeling die werkt met dwang en drang programma s. Relatie en communicatie past bij het microniveau. De reden hiervoor is dat het betrekking heeft op het directe contact en relatie tussen zorgverleners en patiënten onderling. 7.3 PRAKTIJKCONTEXT HUIDIGE SITUATIE Op de afdelingen van de KIB is het kantoor een uitvalsbasis voor het personeel dat werkzaam is op de afdeling en direct betrokken zijn bij de patiëntenzorg. De zorgverleners verblijven het grootste deel van de tijd op het kantoor op de afdeling. De reden hiervan is dat daar de computers staan waar de zorgverleners rapporteren, behandelplannen-, signaleringsplannen schrijven en andere digitale taken verrichten. 29

30 De meeste gesprekken tussen de verschillende disciplines vinden plaats in het kantoor van de afdelingen van de KIB. Gesprekken met patiënten vinden plaats in de daarvoor bestemde gespreksruimte of op de kamer van de patiënt. De zorgverleners zijn gedurende hun dienst beschikbaar voor de patiënten die op de afdeling verblijven. Hun taken zijn om er voor te zorgen dat de behandeling wordt uitgevoerd en de patiënt wordt gehoord. Dat de patiënt naar therapie gaat en medicatie krijgt. In geval van een onveilige situatie voor het personeel trekken deze zich terug in het kantoor. In geval van een ingrijp actie wordt deze regelmatig voorbesproken in de hal voor het kantoor. Dit om uit het zicht te zijn van de patiënten zodat er geen onrust ontstaat bij de patiënten. De behandeling van de patiënten is vastgelegd in een behandelplan. Elke zorgverlener handelt naar dit plan. Hierdoor worden de patiënten consequent en voorspelbaar begeleid gedurende de diensten. Dit plan is zowel beschikbaar in een papieren zorgdossier als in het elektronisch patiënten dossier (EPD). GEWENSTE SITUATIE De gewenste situatie is dat de zorgverleners meer bij de patiënten op de afdeling aanwezig zijn. Dit kan bereikt worden door één van de redenen dat zorgverleners zich terugtrekken op kantoor te verplaatsen. Dat wil zeggen dat de computers naar de afdeling zullen worden verplaatst. Er zal een ruimte aanwezig moeten zijn voor de zorgverleners en de andere disciplines om privacy gevoelige informatie te bespreken. Dit kan in de vorm van een gesprekskamer. In deze kamer kunnen ook gesprekken plaatsvinden tussen zorgverleners en andere disciplines met patiënten. Bij een onveilige situatie zullen de zorgverleners zich moeten kunnen terugtrekken. Deze veilige basis hoeft geen kantoor te zijn, dit kan ook in de vorm van een gesprekskamer of andere ruimte. Privacy gevoelige informatie zal alleen beschikbaar moeten zijn voor de personen die daarvoor bevoegd zijn. 30

31 Er wordt gestreefd naar een zo veilig mogelijke omgeving die bijdraagt aan gezond gedrag en herstel van de patiënten. 7.4 RESULTATEN BEST PRACTICE INSTELLINGEN In deze paragraaf wordt er eerst per BP instelling benoemd waarom zij zonder verpleegpost werken. De theorieën die in dit hoofdstuk worden gebruikt, worden nader toegelicht in paragraaf GGZ INGEEST: LOCATIE NIEUWE VALERIUSKLINIEK, AMSTERDAM EN LOCATIE ZUIDERPOORT, HAARLEM GGZ Ingeest: locatie Nieuwe Valeriuskliniek te Amsterdam en de locatie Zuiderpoort te Haarlem werken vanuit de visie dat meer informeel contact moet plaats vinden tussen hulpverleners en patiënten. Op beide afdelingen wordt 95% van de patiënten opgenomen met een gedwongen maatregel. Er is op beide afdelingen plek voor twintig patiënten. Op de Zuiderpoort werken overdag en s avonds vier verpleegkundigen en s nachts zijn er twee verpleegkundigen aanwezig. Op de Nieuwe Valeriuskliniek zijn er overdag en s avonds vijf verpleegkundigen en twee verpleegkundigen in de nacht, met uitzondering van de maandag en de vrijdag, dan is er overdag een extra verpleegkundige. In 2012 is de verpleegpost op de gesloten en de open kliniek voor volwassen bij de Zuiderpoort in Haarlem verwijderd. Dit om geborgenheid en veiligheid te vergroten (bijlage 2). DIMENCE: SPECIALISTISCH CENTRUM VOOR BIPOLAIRE STOORNISSEN, ALMELO Dimence: Specialistisch Centrum voor Bipolaire Stoornissen in Almelo werkt vanuit de Planetree gedachte. Deze gedachte houdt in dat zorg in de eerste plaats georganiseerd wordt rond de behoefte van de patiënt (11,12). Vanuit deze visie is er bij de nieuwbouw van de locatie van Dimence in Almelo besloten geen 31

32 verpleegpost te plaatsen op de afdelingen. Op de afdeling waar het verpleegpost vrij werken is geïmplementeerd verblijven 14 patiënten. Er zijn altijd twee verpleegkundigen aanwezig (bijlage 3,4). HIGH & INTENSIVE CARE: KLINIEK RIVIERDUINEN, OEGSTGEEST Bij High & Intensive Care: Kliniek Rivierduinen in Oegstgeest is er plek voor 12 patiënten op de afdeling zonder verpleegpost. Er wordt hier gewerkt volgens de Presentie Theorie. Binnen de Presentie Theorie zijn zorgverleners zo veel mogelijk aanwezig op de afdeling (13). Vrijwel alle patiënten hebben een juridische maatregel. Er werken drie verpleegkundigen per dienst. Bij de bouw van de Kliniek Rivierduinen is er gewerkt vanuit de theorie Healing Environment (paragraaf 7.4.4). De gemeenschappelijke ruimtes zijn ruim en licht. Er is een lege ruimte aanwezig waar zorgverleners zich kunnen terugtrekken (bijlage 5) BEST PRACTICE RESULTATEN In deze paragraaf zullen de resultaten van het Best Practice onderzoek toegelicht worden. WELKE ASPECTEN VAN DE OMGEVING DRAGEN BIJ AAN EEN VEILIG EN GEZONDHEID BEVORDEREND LEEFKLIMAAT? In alle verschillende interviews bij de BP instellingen wordt benoemd dat het verwijderen van de verpleegpost een positief effect heeft op de mate waarin contact plaats vindt tussen zorgverleners en patiënten. Ook heeft het werken zonder verpleegpost een positief effect op de snelheid waarmee signalen van onrust bij patiënten opgemerkt kunnen worden door zorgverleners. Daarnaast wordt benoemd dat de zorgverleners productiever zijn, doordat deze zich constant in de buurt van de patiënten bevinden (bijlage 2-5). Het verwijderen van de verpleegpost draagt daarnaast bij aan het minder wij/zij denken bij de patiënten (bijlage 2). 32

33 WELKE THEORIEEN ZIJN ER BESCHIKBAAR OVER EEN VEILIG EN GEZONDHEID BEVORDEREND LEEFKLIMAAT? Het High & Intensive Care concept is tweemaal benoemd als reden om te gaan werken zonder verpleegpost. Eenmaal is benoemd dat het verwijderen van de verpleegpost een manieren was om de dwang en drang te reduceren. Daarnaast is in het interview met Dimence, Almelo aangegeven dat het ging om een pilot binnen de zorgorganisatie. Ook het werken vanuit de Presentie Theorie eenmaal benoemd als reden om zonder verpleegpost te gaan werken (bijlage 2-5). HOE WORDT DE PRIVACY VAN DE PATIENT GEWAARDBORGD OP EEN AFDELING WAAR GEEN VERPLEEGPOST AANWEZIG IS? Om deze deelvraag te kunnen beantwoorden is er tijdens de interviews op de verschillende BP afdelingen navraag gedaan naar de bescherming van de privacy van de patiënten. Tijdens het interview met medewerkers van de Zuiderpoort in Haarlem kwam naar voren dat het voorkomt dat patiënten meekijken met de zorgverlener wanneer deze in een dossier van een andere patiënt aan het werk is. Een van de medewerkers benoemt dat de patiënt hier op aan wordt gesproken, patiënten reageren hier tot nu toe adequaat op. Besprekingen over en/of met patiënten, zorgverleners en andere disciplines vinden plaats in de daarvoor bestemde overdrachtsruimte die op de afdeling aanwezig is (bijlage 2). Tijdens het interview met een medewerker van Dimence in Leeuwarden werd benoemd dat zij voorheen een informatiebord hadden in de verpleegpost. Hierop stond de volledige naam van de patiënt, de geboorte datum, juridische status en eerstverantwoordelijke verpleegkundige. Deze moest verwijderd worden op het moment dat zij verpleegpost vrij gingen werken. Deze persoonlijke informatie mag niet gedeeld worden met medepatiënten en andere niet daarvoor bevoegde personen. Dit is opgelost door deze informatie te digitaliseren (bijlage 3). Tijdens het interview met een medewerker van de Nieuwe Valerius in Amsterdam is de vraag gesteld hoe zij de privacy van de patiënten waarborgen. 33

34 Een computer van het personeel wordt vergrendeld achtergelaten als er niet op wordt gewerkt. Op deze manier is het dossier en andere privacy gevoelige informatie niet toegankelijk voor personen die daar niet bevoegd voor zijn (bijlage 4). Bij de kliniek Rivierduinen in Oegstgeest werkt het personeel met laptops die vergrendeld kunnen worden. Een zorgverlener kan op een willekeurige plek in de kliniek werkzaamheden op de laptop uitvoeren. De zorgverlener kan op een plek gaan zitten waar een patiënt niet achter hem kan staan (bijlage 5). Bij alle vier de instellingen zijn alle dossiers en agenda s gedigitaliseerd. Er werden hier wel moeilijkheden bij ondervonden, met name bij het digitaliseren van het patiënten bord met informatie (bijlage 2-5). HOE WORDT ER OMGEGAAN MET HET WAARBORGEN VAN DE VEILIGHEID VAN ZORGVERLENERS EN PATIENTEN ONDERLING OP EEN AFDELING ZONDER VERPLEEGPOST? Uit de interviews met medewerkers van de KIB kwam naar voren dat zij het belangrijk vinden dat er een plek was waar een zorgverlener zich kan terugtrekken, als er sprake is van agressie op de afdeling. Dit aandachtspunt is verwerkt in een vraag en deze is gesteld aan een medewerker van de Zuiderpoort in Haarlem. Er wordt verteld dat zij op het moment van een escalatie direct alarm maken en ingrijpen. Zo kan de spanning bij de patiënt niet verder oplopen en wordt er direct een interventie toegepast om de patiënt te kalmeren. In principe bespreken ze op de Zuiderpoort alleen geplande ingrijpacties voor in de ruimte die daar voor beschikbaar is gesteld. Ook werd er verteld dat wanneer een zorgverlener zich terugtrekt en geen overzicht meer heeft over de situatie, medepatiënten ook in gevaar kunnen komen. Tijdens het interview op de Zuiderpoort vonden de medewerkers het lastig om te zeggen of het aantal agressie incidenten is afgenomen sinds het verwijderen van de verpleegpost. Ze vertelden dat zij wel het idee hadden dat er minder 34

35 agressie op de afdeling was, maar dat dit niet alleen te maken heeft met het verwijderen van de verpleegpost. Daar speelde andere factoren, zoals bejegening en signalering, ook een rol bij. Doordat de verpleegpost is verwijderd zijn zij gedurende een dienst meer bij de patiënt in de buurt en vangen de zorgverleners eerder signalen van frustratie of agitatie op. Op die manier kunnen zij agressie voor zijn door een interventie in te zetten (bijlage 2). Tijdens het interview met een medewerker van Dimence in Almelo werd er verteld dat het personeel zich voor een deel terug trekt tijdens een incident om te bespreken hoe ze de situatie gaan aanpakken. Het is in principe de bedoeling dat er een zorgverlener achterblijft op de afdeling om de rest van de patiënten te observeren en te helpen. Er wordt sinds de verpleegpost is verwijderd eerder ingegrepen. Ook bij Dimence konden ze niet zeggen of het aantal incidenten is afgenomen sinds er verpleegpost vrij wordt gewerkt. De medewerker vertelde dat een incident eerder gesignaleerd wordt, waardoor de intensiteit van het incident afneemt (bijlage 3). Hetgeen wat hierboven is beschreven kan ook opgemaakt worden uit de interviews bij de Nieuwe Valerius in Amsterdam en de High & Intensive Care (HIC) kliniek Rivierduinen in Oegstgeest (bijlage 4,5). Op alle bezochte afdelingen is er een aparte ruimte waar zorgverleners zich terug kunnen treken tijdens een nood situatie. Geen van de instellingen hebben extra agressie trainingen georganiseerd bij het verwijderen van de verpleegpost (bijlage 2-5). WELKE INVLOED HEEFT HET WERKEN ZONDER VERPLEEGPOST OP DE RELATIE EN COMMUNICATIE TUSSEN ZORGVERLENERS EN PATIENTEN ONDERLING? Uit de interviews met de BP instellingen blijkt dat er door het werken zonder verpleegpost meer contact is tussen zorgverleners en patiënten onderling. Het contact is laagdrempeliger en informeler. Doordat de zorgverleners niet meer 35

36 constant in het kantoor zitten lijken de patiënten de zorgverleners sneller aan te spreken. Bezoekers en nieuwe patiënten konden niet meteen onderscheid maken tussen zorgverleners en patiënten(bijlage 2-5). Het blijkt uit de interviews dat patiënten onderling op de afdeling niet meer kunnen praten over de zorgverleners en dat patiënten zich vervolgens samen terugtrekken. Volgens het afgenomen interview bij Dimence, Almelo heeft dit niet altijd een goede invloed op de behandeling, omdat de patiënten elkaar soms negatief kunnen beïnvloeden en de zorgverlener hier geen overzicht op heeft (bijlage 3). Er blijkt uit het interview met de medewerker van Rivierduinen dat het eerder opvalt als patiënten de gehele dag in hun kamer verblijven en dat hier eerder op geanticipeerd wordt (bijlage 5) LITERATUUR ONDERZOEK WELKE ASPECTEN VAN DE OMGEVING DRAGEN BIJ AAN EEN VEILIG EN GEZONDHEID BEVORDEREND LEEFKLIMAAT? Om deze deelvraag te beantwoorden is er literatuur gebruikt waarbij specifiek gekeken is naar psychiatrische patiënten. Voordat er onderzoek gedaan is naar de hoofdvraag hebben de opdrachtnemers de verschillende aspecten van de omgeving die bijdragen aan een veilig en gezondheid bevorderend leefklimaat onderzocht. Na het bestuderen van diverse artikelen kan gesteld worden dat het leefklimaat op een psychiatrische afdeling een belangrijke rol speelt bij zowel de veiligheid als het functioneren van patiënten en zorgverleners (14-17). In één onderzoek zijn factoren benoemd die invloed hebben op de ervaring van patiënten gedurende hun opname in een psychiatrische instelling. De helft van de geïnterviewde patiënten geeft aan dat de omgeving een rol speelt. Patiënten benoemen in dit artikel het belang van een schone, comfortabele en mooie omgeving (18). 36

37 Bij het functioneren van psychiatrische patiënten op een gesloten afdeling heeft het leefklimaat een substantiële invloed op hun functioneren. Zo heeft bijvoorbeeld daglicht een positief effect op de snelheid van het herstel van de patiënten met een zware depressie (13,14). Een slechte luchtkwaliteit op een afdeling zorgt voor meer agressie (14,15). Ook op zorgverleners kan de omgeving een positieve invloed hebben. Een afdeling met veel ramen en uitzicht op de natuur heeft op zowel de patiënten als op de zorgverleners een positief effect. Bij de zorgverleners uit zich dit in beter functioneren en een hogere bevrediging over hun baan. In het geval van de patiënten kan een omgeving met veel ramen en uitzicht op de natuur bijdragen aan een sneller genezingsproces, afname van delirante of paranoïde kenmerken en psychologische onrust (14). Het interieur op een psychiatrische afdeling kan zodanig ingericht worden dat het sociale interacties bevorderd. Bijvoorbeeld het creëren van een huiselijke sfeer door meubels rond een tafel te plaatsen op een afstand die uitnodigt tot sociaal contact. Hierdoor neemt de sociale interactie tussen patiënten toe en passief of terug getrokken gedrag neemt af (15). Daarnaast draagt het creëren van een huiselijk sfeer bij aan het emotionele welbevinden van patiënten en desoriëntatie en gedragsproblemen kunnen afnemen (14,15). In de artikelen wordt ook de drukte die patiënten op de afdeling ervaren benoemd. De mate waarin de patiënten zich terug kunnen trekken, op het moment dat ze behoefte hebben aan privacy, wordt ook als aandachtspunt van het leefklimaat benoemd. (14,15,17). In één artikel wordt specifiek benoemd dat een open verpleegpost significante positieve psychologische-, gedragsmatige-, en sociale effecten heeft in vergelijking met een gesloten verpleegpost. Een open verpleegpost is in dit geval een verpleegpost waarbij de glazen onderdelen zijn weggehaald. Patiënten 37

38 hebben hierdoor minder negatieve overtuigingen en minder verzoeken aan de zorgverleners die zich in de verpleegpost bevinden (18). Het blijkt dat de omgeving waarin iemand verblijft een significant effect heeft op iemands toestand (14-17). De zorgverleners spelen een belangrijke rol als onderdeel van de omgeving van de patiënt (15,17,18). Met name binnen forensische en gesloten afdelingen zijn zorgverleners als het ware de link tussen de patiënten en de buitenwereld. HOE WORDT ER OMGEGAAN MET HET WAARBORGEN VAN DE VEILIGHEID VAN ZORGVERLENERS EN PATIENTEN ONDERLING OP EEN AFDELING ZONDER VERPLEEGPOST? Dat de interactie tussen zorgverlener en patiënt een belangrijke rol speelt bij het opwekken van agressief gedrag wordt ondersteund door een Nederlands interventieonderzoek dat is uitgevoerd op drie gesloten psychiatrische acuteopname afdelingen. Hierin wordt beschreven dat 86% van de agressie incidenten vooraf werd gegaan door interactie tussen zorgverleners en patiënten (19). De focus van de interventies ligt op de communicatie tussen zorgverleners en de patiënten. Er is schriftelijk informatie aan de patiënt verstrekt over de gesloten deur van de afdeling. Uit onderzoek van de afdeling is gebleken dat veel agressie incidenten plaatsvonden vóór de gesloten deur. Dit omdat de reden van de dichte deur niet bij alle patiënten duidelijk was. Daarnaast werd er een informatiebord met uitleg over de uitgangsmogelijkheden en een uitleg over de gesloten deur opgehangen. Uit een ander onderzoek is gebleken dat agressie incidenten plaatsvonden tijdens overleg momenten tussen de zorgverleners. Dit wordt toegeschreven aan de lage frustratie tolerantie van patiënten en het gemis van zorgverleners op de afdeling. Om dit te vermijden werd er tijdens overleg situaties een bordje op de deur van de verpleegpost gehangen met de vergadertijden. De laatste interventie die werd onderzocht was een schema voor het artsenspreekuur, zodat afspraken duidelijk waren voor de patiënt en er geen verwarring kon ontstaan (19). 38