Monitor BPV-plaatsen 2005

Transcriptie

1 Monitor BPV-plaatsen 2005 Onderzoek naar de beschikbaarheid van plaatsen in de GDW-sector Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Bve Raad en OVDB Willem van der Windt Elsbeth Arnold Utrecht, juli 2005 Publicatienummer

2 Prismant Prismant is dé zakelijke dienstverlener voor de Nederlandse gezondheidszorg. Zij beschouwt het als haar opdracht om haar klanten te ondersteunen bij het formuleren, implementeren en evalueren van hun beleid, gericht op verbetering van doeltreffendheid, doelmatigheid en kwaliteit van de zorg. Vanuit haar betrokkenheid bij de Nederlandse gezondheidszorg wil Prismant toonaangevend zijn in de markt, betrouwbaar zijn als partner en excelleren op het gebied van advies, onderzoek, informatievoorziening en opleiding. Stichting Prismant, Utrecht, maart Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit werk mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Stichting Prismant. Publicatie van cijfers en/of tekst uit dit werk als toelichting of ondersteuning bij wetenschappelijke artikelen, boeken of scripties, is toegestaan mits daarbij geen sprake is van commerciële doeleinden en voor zover de bron duidelijk wordt vermeld. Prismant is een wettig gedeponeerd dienst- en warenmerk. Uitgever Prismant Papendorpseweg 65, 3528 BJ Utrecht Postbus 85200, 3508 AE Utrecht Telefoon Fax ISBN Bestellingen Verkoop Publicaties Prismant Postbus 85200, 3508 AE Utrecht Fax Bestellingen alleen schriftelijk, per fax of per . Vermeld bij bestelling het publicatienummer en het gewenste aantal. Per exemplaar wordt een bedrag van 17,50* in rekening gebracht, exclusief porto- en administratiekosten. * Prijswijzigingen voorbehouden

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1. Inleiding 9 2. Opzet en aanpak van het onderzoek Verpleging en verzorging Algemeen De BPV-plaatsen De werkvelden Zijn er voldoende plaatsen? De achtergronden van de problemen BPV-plaatsen en de BBL Samenvatting De sociaalagogische opleidingen/welzijn Algemeen De BPV-plaatsen De werkvelden Zijn er voldoende plaatsen? De achtergronden van de problemen De BBL en BPV-plaatsen Samenvatting Facilitaire dienstverlening Algemeen De BPV-plaatsen De werkvelden De achtergronden van de problemen Samenvatting Assisterende Gezondheidszorg Algemeen BPV-plaatsen De werkvelden Zijn er voldoende BPV-plaatsen? De achtergronden van de problemen Samenvatting Sport en bewegen Algemeen BPV-plaatsen De werkvelden Zijn er voldoende plaatsen? De achtergronden van de problemen Samenvatting 52

4 8. Een overzicht en een aantal oplossingsrichtingen Een overzicht Oplossingsrichtingen 55 Bijlage 1 Literatuur 57 Bijlage 2 Lijst van afkortingen 59 Bijlage 3 De BPV in de verpleegkundige en verzorgende opleidingen 61 Bijlage 4 De BPV in de sociaalagogische opleidingen 63 Bijlage 5 Tabellen Facilitaire Dienstverlening 65 Bijlage 6 Tabellen Assisterenden Gezondheidszorg 67 Bijlage 7 Tabellen Sport en bewegen 69 4

5 Samenvatting Algemeen De respons op dit onderzoek bedraagt 60% van het aantal ROC s (Regionale Opleidings Centra) en 50% van het totaal deelnemers. Vrijwel alle richtingen in de GDW-sector (Gezondheidszorg, Dienstverlening en Welzijn) kennen een groeiend aantal deelnemers. Bij verpleging en verzorging nam het aantal BOL-deelnemers tussen 2003 en 2004 met 12% toe; Welzijn/sociaalagogische opleidingen ook 12%, Sport en bewegen 15%, Facilitaire dienstverlening 9% en Assisterende gezondheidszorg 2%. Dat betekent dat er steeds meer BPV-plaatsen nodig zijn. Dat is dus per definitie lastig; maar ook al groeit het aantal deelnemers bij een ROC niet, dan wordt het verkrijgen van BPV-plaatsen toch vaak als problematisch ervaren. De groei van het aantal deelnemers vindt plaats ondanks het veelvuldig instellen van wachtlijsten en stops. Het instellen van stops en wachtlijsten wordt vaak ingegeven door de beperkte beschikbaarheid van BPV-plaatsen. De gepresenteerde meningen, oordelen en schattingen van tekorten geven een beeld vanuit de optiek van de ROC s weer. Er blijken vrijwel geen statistische samenhangen te zijn tussen het verwachten van problemen bij BPV-plaatsen en de omvang of groei van de opleiding en de ligging (al dan niet in het westen van het land). Bij een aantal opleidingen speelt de arbeidsmarktrelevantie van de opleiding een rol bij het verwerven van BPV-plaatsen. Men kan van instellingen die geen behoefte aan een bepaald type personeel hebben niet verwachten dat ze veel animo hebben om de deelnemers die een dergelijke opleiding volgen betaalde stages aan te bieden. Het verstrekken van een stagevergoeding wordt ook regelmatig als probleem gesignaleerd. In afdelingsbegrotingen van instellingen in het werkveld wordt hier te vaak geen rekening mee gehouden. De vele detailinformatie uit dit onderzoek waarover hier niet gerapporteerd kan worden wordt door de OVDB benut om de regionaal opererende consulenten te voeden met relevante informatie. Verder kan het een rol spelen bij het toepassen van de BPV-balans, die momenteel bij de OVDB in ontwikkeling is. De tekorten aan BPV-plaatsen op het moment van onderzoek spitsen zich toe op de opleidingen facilitaire dienstverlening, doktersassistent, sport en beweging en verpleegkundige. De respondenten verwachten de komende jaren vooral problemen bij de BPV-plaatsen voor verpleegkundigen, zorghulpen, helpenden zorg en welzijn, SPW niveau 4, facilitair medewerker, sport- en bewegingscoördinator en dokterassistent. Veel respondenten verzuchten wat de vragenlijst uit dit onderzoek kan bijdragen aan het oplossen van de problemen. Een directe bijdrage is er niet te verwachten. Wel wordt de mate van urgentie duidelijk bij partijen die betere randvoorwaarden kunnen creëren voor het tot stand komen van BPV-plaatsen. Veel zal afhangen van de creativiteit van ROC s en OVDB consulenten in de plaatselijke praktijk. De volgende zaken zouden daarbij een steuntje in de rug kunnen zijn. De BPV-balans, ontwikkeld door de OVDB, maakt inzichtelijk welke instellingen in het werkveld straks profiteren van de huidige deelnemers wanneer zij de arbeidsmarkt op gaan. Dit instrument kan een hulpmiddel zijn om het werkveld aan te spreken. In sommige werkvelden is het lastig om stagemogelijkheden te realiseren, bijvoorbeeld doordat het werk vaak solitair uitgevoerd wordt. Een goed voorbeeld is de thuiszorg. De 5

6 fusiegolf bij zorginstellingen, waarbij meerdere werkvelden (bijvoorbeeld ook verpleeg- en verzorgingshuizen) betrokken zijn, maakt het mogelijk om niet uitsluitend meer per werkveld en afzonderlijke instelling, maar ook op concernniveau afspraken te maken over het aantal BPV-plaatsen. De behoefte aan personeel voor het gehele concern kan dan uitgangspunt zijn; de verdeling van de BPV-plaatsen over de werkvelden is dan vervolgens een interne concern zaak. De uitkomsten per domein: Verpleging en verzorging De laatste jaren groeide de vraag naar BPV-plaatsen voor BOL-deelnemers. De vooruitzichten zijn dat dat de komende jaren ook het geval zal zijn. Op de korte termijn wordt de arbeidsmarkt van verpleegkundigen en verzorgenden gekenmerkt door meer aanbod van personeel dan er vraag is. De huidige verwachting is dat dat vanaf 2007 om gaat slaan. 85% van de ROC s heeft moeite met het verkrijgen van voldoende BPV-plaatsen voor één of meer van de opleidingen. 46% slaagt er met veel inspanning en concessies in om voldoende plaatsen te realiseren. 38% heeft desondanks te weinig plaatsen. De tekorten aan plaatsen voor zorghulpen concentreren zich in de verpleeg- en verzorgingshuizen, voor de helpende en verzorgenden in de thuiszorg, en voor de verpleegkundigen in de ziekenhuizen en in wat mindere mate in gehandicaptenzorg en GGZ. Bij zorghulpen doet zich een aanzienlijke discrepantie voor tussen de branches waar ROC s BPV-plaatsen zoeken (verpleeg- en verzorgingshuizen) en waar er later vraag naar afgestudeerden is (thuiszorg). De achtergronden van de problemen met BPV-plaatsen zijn volgens de responderende ROC s bij de zorghulpen vooral het gebrek aan arbeidsmarktperspectief; bij de andere opleidingen speelt vooral de stagevergoeding en de sterke groei van het aantal deelnemers een rol. Bij de verzorgenden zijn de problemen verhoudingsgewijs het geringst. Een specifieke oplossing voor de verpleegkundige en verzorgende opleidingen is om zorginstellingen die minder BBL-ers opleiden dan in voorgaande jaren te benaderen: zij hebben mogelijk ruimte en begeleidingscapaciteit om BPV-plaatsen voor BOL-ers aan te bieden. Welzijn/Sociaal Agogisch opleidingen De laatste jaren groeide de vraag naar BPV-plaatsen voor BOL-deelnemers aanzienlijk. Gezien de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt van de WJK-sector (Welzijn en maatschappelijke dienstverlening, jeugdzorg en kinderopvang) wordt de arbeidsmarkt voor SPW-ers (Sociaal Pedagogisch Werk) gekenmerkt door meer aanbod van personeel dan er vraag is. De vraag naar gediplomeerde helpende welzijn lijkt aanzienlijk geringer dan het aantal deelnemers dat nu de opleiding volgt. 71% van de ROC s heeft moeite met het verkrijgen van voldoende BPV-plaatsen voor één of meer van de opleidingen. 46% slaagt er met veel inspanning en concessies in om voldoende plaatsen te realiseren. 25% heeft desondanks te weinig plaatsen. De tekorten aan plaatsen voor SPW3 concentreren zich in de kinderopvang en het onderwijs, voor SPW in de hulpverlening en de gehandicaptenzorg, voor helpende Monitor BPV-plaatsen Prismant Antwoord op uw vragen

7 welzijn in kinderopvang, onderwijs en gehandicaptenzorg, voor Sociaal Dienstverleners in de Hulpverlening en voor Sociaal Cultureel Werkers in het Sociaal Cultureel Werk. Bij SPW3 doet zich een discrepantie voor tussen de branches waar ROC s BPVplaatsen zoeken en waar er later vraag naar afgestudeerden is (gehandicaptenzorg). De achtergronden van de problemen met BPV-plaatsen zijn volgens de responderende ROC s bij de helpende welzijn vooral het gebrek aan arbeidsmarktperspectief; bij de andere opleidingen speelt vooral de concurrentie met andere instellingen, de stagevergoeding en de sterke groei van het aantal deelnemers een rol. Bij de opleiding voor onderwijsassistent, sociale dienstverlening en sociaal cultureel werk zijn de problemen verhoudingsgewijs het geringst. Facilitaire dienstverlening Het aantal deelnemers dat een FD-opleiding volgt is de laatste jaren stabiel. De vraag naar BPV-plaatsen is derhalve min of meer constant. Het aantal ROC s met een opleiding voor FD is beperkt. De uitkomsten van dit onderzoek zijn derhalve indicatief. 38% van ROC s meldt dat het moeite kost om voldoende BPV-plaatsen te verkrijgen voor één of meer van de opleidingen. 13% slaagt er met veel inspanning en concessies in om voldoende plaatsen te realiseren. 25% heeft desondanks te weinig plaatsen. De achtergronden van de problemen met BPV-plaatsen zijn volgens de responderende ROC s fusies van instellingen en personeelsgebrek bij de leerbedrijven. Bij de opleiding tot facilitaire leidinggevende speelt het moeten geven van een stagevergoeding een belemmerende rol. Assisterenden gezondheidszorg De laatste jaren groeide de vraag naar BPV-plaatsen voor BOL-deelnemers bij doktersassistenten en apothekersassistenten aanzienlijk. De toekomstige werkgelegenheid voor apothekersassistenten groeit; voor de andere groepen is dat niet bekend. 82% van de ROC s heeft moeite met het verkrijgen van voldoende BPV-plaatsen voor één of meer van de opleidingen. 59% slaagt er met veel inspanning en concessies in om voldoende plaatsen te realiseren. 24% heeft desondanks te weinig plaatsen. Het gaat dan vooral om plaatsen voor doktersassistenten. De tekorten aan plaatsen voor doktersassistenten concentreren zich in de huisartspraktijken. De achtergronden van de problemen met BPV-plaatsen zijn volgens de responderende ROC s gelegen in het personeelsgebrek en fusieperikelen bij leerbedrijven. Bovendien onderkent het werkveld onvoldoende het belang van opleiden. 7

8 Sport en bewegen De laatste jaren groeide de vraag naar BPV-plaatsen voor deelnemers bij Sport en Bewegen aanzienlijk. Deze groei vond plaats ondanks het feit dat 60% een stop of wachtlijst voor nieuwe deelnemers kent. Hiervoor is slechts bij één ROC het gebrek aan BPV-plaatsen debet; de oorzaak ligt vooral in de eigen opleidingscapaciteit van de ROC s. 67% van de ROC s heeft moeite met het verkrijgen van voldoende BPV-plaatsen voor één of meer van de opleidingen. 50% slaagt er met veel inspanning en concessies in om voldoende plaatsen te realiseren. 17% heeft desondanks te weinig plaatsen. De tekorten aan plaatsen concentreren zich in de werkvelden sportscholen, fitnesscentra, recreatie en toerisme. De achtergronden van de problemen met BPV-plaatsen zijn volgens de responderende ROC s gelegen in de sterke groei van het aantal deelnemers. Monitor BPV-plaatsen Prismant Antwoord op uw vragen

9 1. Inleiding Beroepspraktijkvormingsplaatsen (BPV-plaatsen) vormen een essentieel onderdeel van de beroepsopleidingen. Het nieuwe competentiegericht opleiden zet de beroepspraktijk centraal en zal in toenemende mate om BPV-plaatsen vragen. De scholen, de ROC s, en de OVDB zijn verantwoordelijk voor het tot stand komen van in kwantitatief en kwalitatief opzicht voldoende BPVplaatsen. Het werkveld heeft als toekomstige werkgever de verantwoordelijkheid om voldoende BPV-plaatsen aan te bieden, zodat men in de toekomst ook over voldoende goedgeschoolde medewerkers kan beschikken. De doelstellingen van betrokken partijen lopen deels parallel, maar verschillen ook. Het onderwijs heeft eigen specifieke doelstellingen en een verantwoordelijkheid naar de deelnemers en maatschappij. Men streeft naar een sterke startpositie voor de deelnemer op de arbeidsmarkt, stelt de loopbaan van de deelnemer centraal (maatwerk), sluit aan bij de leef- en denkwereld van de deelnemer (aantrekkelijk onderwijs), de deelnemer moet als burger kunnen functioneren in de samenleving. Het werkveld zal vooral kijken naar de eigen personeelsbehoefte en de mogelijkheden binnen de organisatie om plaatsen te creëren. De doelstellingen van betrokken partijen behoeven niet tegenstrijdig te zijn maar vragen vaak een andere weging in de balans kwantitatief, kwalitatief en op korte- én langere termijn. Dit is de belangrijkste achtergrond dat de problematiek van BPV-plaatsen nog steeds van alle betrokkenen veel aandacht en inspanning vergt. Er is al veel onderzoek gedaan naar de vraag hoe de beschikbaarheid van BPV-plaatsen vergemakkelijkt en vergroot kan worden (Kanters, Ritzen en Hovels). Door de Sectorfondsen Zorg en Welzijn werd het belang van BPV-plaatsen onderkend en werd overgegaan tot subsidiering. Dit vond zijn beslag door enerzijds instellingen een subsidie toe te kennen voor de plaatsen die zij beschikbaar stellen, anderzijds door in regionaal verband de organisatie rond BPV-plaatsen te versterken (BPV-plus traject). Inmiddels is de situatie sterk veranderd. De Sectorfondsen Zorg en Welzijn bestaan niet meer als centraal sectorbreed fonds, maar werden of worden wel opgevolgd door fondsen per CAO-gebied. Een en ander betekent dat de zorgsectorbrede subsidieregeling niet meer van kracht is. Ook de situatie op de arbeidsmarkt was de afgelopen jaren aan veranderingen onderhevig. Was er rond 2000 nog sprake van een krappe arbeidsmarkt, inmiddels is er bij veel beroepen sprake van een ontspannen arbeidsmarkt en zijn de vooruitzichten voor de komende paar jaar dat deze nog weinig zal aantrekken. De Bve Raad en OVDB vinden het van belang om met regelmaat te laten inventariseren wat de stand van zaken is rond de beschikbaarheid van BPV-plaatsen in de verschillende GDWsectoren. Dit onderzoek is derhalve een vervolg op een viertal eerder gehouden onderzoeken. De OVDB publiceert de uitkomsten hiervan onder meer in haar jaarlijks uit te brengen rapportage Informatie Arbeidsmarkt en Onderwijs, voorheen Macrodoelmatigheidsadvies (OVDB ). Prismant bracht de afgelopen jaren een tweetal rapporten uit. De eerste over de situatie bij verpleging en verzorging (van der Windt en Arnold, 2001); de tweede was ruimer en besloeg de gehele voor OVDB relevante opleidingen (van der Windt, 2003). Dit inventariserende onderzoek heeft tot doel de stand van zaken te meten vanuit het perspectief van de onderwijsinstellingen. Het is een kwantitatief onderzoek naar de behoefte en de beschik- 9

10 baarheid van BPV-plaatsen. Waar mogelijk plaatsen we de uitkomsten in de context van de situatie op de arbeidsmarkt en het opleidingenveld. De kwantitatieve inventarisatie betreft de volgende sectoren: Verpleging en verzorging Sociaal Agogisch Werk (Welzijn) Facilitaire Dienstverlening Sport en Bewegen Assisterende (Beroepen) Gezondheidszorg In hoofdstuk twee wordt de vraagstelling van het onderzoek nader uitgewerkt en wordt de opzet en aanpak toegelicht. Daarna worden de uitkomsten van elk domein in een apart hoofdstuk gepresenteerd. De samenvatting is te vinden als eerste hoofdstuk van dit rapport. De begeleiding van dit onderzoek was in handen van mevr. M. Freeman (OVDB), mevr. T. Gründemann (Bve Raad), mevr. P. Heuts (OVDB), mevr. J. Letterie (BTG/GDW) en mevr. M. Penris (Bve Raad). De auteurs danken de begeleidingscommissie voor hun stimulerende commentaren, maar blijven uiteraard zelf verantwoordelijk voor deze rapportage. Monitor BPV-plaatsen Prismant Antwoord op uw vragen

11 2. Opzet en aanpak van het onderzoek Dit onderzoek is opgezet als een monitor waarin de beschikbaarheid van BPV-plaatsen gevolgd wordt. Er wordt naar die beschikbaarheid gekeken vanuit het perspectief van de onderwijsinstelling. De instellingen zijn volgens de wet verantwoordelijk voor het aanbieden van BPV-plaatsen, maar zijn afhankelijk van de werkvelden waar ervaring opgedaan moet worden, om dit ook daadwerkelijk te kunnen realiseren. Doel van de monitor is om regelmatig na te gaan of er bij ROC s problemen zijn met de beschikbaarheid van BPV-plaatsen voor bepaalde opleidingen. Verder komt aan de orde of men voor de komende schooljaren problemen verwacht en -voor zover men dat kan aangeven- of dat met bepaalde werkvelden te maken heeft. Gezien de doelstelling en aanpak van het onderzoek mag duidelijk zijn dat waar sprake is van tekorten het door ROC s ervaren tekorten betreft. Bij deze inventarisatie naar de beschikbaarheid van BPV-plaatsen zijn de volgende vragen aan de ROC s gesteld: 1. Welke opleidingen uit genoemde sectoren komen bij een ROC voor? 2. Hoeveel dagen stage worden er per leerjaar gevraagd? En hoeveel stageplaatsen per leer jaar? Hoe groot is de omvang van de stages? 3. In welk werkveld vinden ze idealiter plaats? 4. Hoe verhouden zich vraag naar en aanbod van BPV-plaatsen? Zijn er verschillen tussen de werkvelden? Wat ziet men als de oorzaken van eventuele verschillen? 5. Wat zijn de verwachtingen voor de komende jaren? Deze vraagstelling is reeds eerder gehanteerd in onderzoek dat door OVDB en Prismant werd uitgevoerd. Daarbij is naar verdere verbetering van de vraagstelling gestreefd mede aan de hand van opmerkingen van respondenten in voorgaande jaren. De vragenlijsten zijn verspreid via de contactpersonen GDW van elke ROC. De Bve Raad verzorgde de verzending. Deze contactpersonen verspreidden de relevante vragenlijsten binnen hun instelling. Daarbij doet zich soms het probleem voor dat een ROC een andere organisatorische indeling kent dan die langs de lijnen van GDW. Zo komt het regelmatig voor dat facilitaire dienstverlening valt onder de afdeling horeca in een ROC in plaats van onder GDW. Gevolg hiervan is dat het veel lastiger is om de enquête bij de juiste personen op het bureau te krijgen en om ze vervolgens aan te sporen deze ook te retourneren. In de periode januari - februari 2005 was er gelegenheid om de vragenlijst in te vullen. Uiteindelijk is de termijn vanwege de oorspronkelijk lage respons verlengd tot eind maart. Het soms lange traject dat een vragenlijst aflegt voor daadwerkelijke invulling plaatsvindt was aanvankelijk voor een gedeelte verantwoordelijk voor die lage respons. De verlenging van de termijn heeft geleid tot de volgende respons per domein (zie Tabel 2.1). Met een respons van rond 60% kunnen over de verschillende gebieden (domeinen) doorgaans betrouwbare uitspraken gedaan worden. De niet volledige respons legt wel beperkingen op bij uitkomsten over regio s. Tussen de domeinen zijn er wel verschillen in het aantal verwerkte vragenlijsten en het responspercentage. In absolute zin is het aantal respondenten bij sport en bewegen en facilitaire dienstverlening gering. Dit heeft te maken met het feit dat deze opleidingen op een beperkt aantal 11

12 ROC s aangeboden wordt en men vaak organisatorisch bij een ander onderdeel van het ROC is onderbracht dan de andere opleidingen. Gevolg hiervan is dat het veel lastiger is om de enquête bij de juiste personen op het bureau te krijgen en vervolgens ook te laten retourneren. Tabel 2.1 De respons per domein in % % respons Aantal verwerkte vragenlijsten Sport en bewegen Assisterende beroepen Verpleging en verzorging Facilitaire dienstverlening Sociaal agogische opleidingen Aan de deelnemende instellingen is ook gevraagd hoeveel deelnemers men dit schooljaar heeft. Dit aantal is vergeleken met een raming die Prismant voor 1 oktober 2004 heeft gemaakt op grond van gegevens uit ander onderzoek (Tabel 2.2). De instellingen die aan het onderzoek meegedaan hebben vertegenwoordigen -gemeten naar deelnemersaantallen- 50% van het totaal. Voor de verschillende opleidingen lopen de percentages wat uiteen. Het gebruik van de verzamelde gegevens beperkt zich niet tot deze rapportage. In de rapportage Informatie Arbeidsmarkt en Onderwijs die de OVDB jaarlijks uitbrengt wordt met deze data per arbeidsmarktregio een beeld van de situatie rond vraag en aanbod van BPV-plaatsen geschetst. Deze regionale informatie wordt door de regionaal werkende consulenten van de OVDB ook benut bij hun ondersteuning van de individuele ROC s om BPV-plaatsen te realiseren. Ook kan de informatie een onderdeel vormen van de gegevens die nodig zijn om de door de OVDB ontwikkelde BPV-balans op te stellen. Monitor BPV-plaatsen Prismant Antwoord op uw vragen

13 Tabel 2.2 Het aantal deelnemers voltijd BOL bij deelnemende instellingen en de raming van het totaal in 2004 Naam Opleiding Kwalificatiecode Deelnemers in BPV Schatting 2004 percentage Verpleegkundige % Verzorgende % Helpende % Onderwijsassistent % Sociaal Pedagogisch Werker 3 (SPW3) % Sociaal Pedagogisch Werker % Sociaal dienstverlener (SD) % Helpende welzijn % Sociaal Cultureel Werker % Apothekersassistent % Tandartsassistent % Dokterassistent % Zorghulp % Sport- en Bewegingsbegeleider % Sport- en Bewegingsleider % Sport- en Bewegingscoördinator % Facilitair Medewerker % Facilitair Leidinggevende % Totaal % In de onderhavige rapportage ligt de nadruk meer op de grote lijn van de uitkomsten. Gegevens over de plaats van de BPV binnen de opleiding en een groot aantal andere gegevens (met name die van de vragen 1 en 2 op pagina 8) zijn te vinden in de bijlagen. Bij de rapportage concentreren we ons vooral op de omvang en de aard van gesignaleerde problemen. Per domein komen de volgende vragen aan de orde: Welke ontwikkelingen doen zich in de deelnemersaantallen voor en hoe is de situatie op de arbeidsmarkt nu en naar verwachting voor de komend jaren? Op welke werkvelden doet men voor BPV-plaatsen een beroep? Had men dit jaar voldoende plaatsen? Welke maatregelen heeft men moeten nemen om tekorten te voorkomen? Bij welke werkvelden doen zich problemen voor? Welke oorzaken geeft men aan? Verwacht men het komende jaar problemen? Het blijft een lastig probleem om elk jaar weer voldoende BPV-plaatsen te realiseren. Ook is het niet eenvoudig om bij een complex vraagstuk het precieze probleem via een schriftelijke vragen- 13

14 lijst in kaart te brengen. Door de respondenten zijn in het verleden veel opmerkingen gemaakt rond het adequaat zijn van de vraagstelling. Zo werd in het verleden gevraagd naar of de respondent op dat moment over voldoende plaatsen beschikte. Zo n vraagstelling geeft echter een onvolledig beeld. Wanneer een instelling er met veel pijn en moeite in geslaagd is om een oplossing te creëren is het probleem formeel gezien opgelost. Het is best denkbaar dat men dan forse concessies heeft moeten doen. De vraagstelling in deze versie van het onderzoek is daar zo goed mogelijk op aangepast. Dat heeft wel als gevolg dat vergelijkingen met voorgaande onderzoeken maar beperkt mogelijk zijn. Monitor BPV-plaatsen Prismant Antwoord op uw vragen

15 3. Verpleging en verzorging In dit hoofdstuk behandelen we de uitkomsten van de monitor van BPV-plaatsen voor verpleging en verzorging. Een overzicht van basisgegevens over de plaats van de BPV in de opleiding is te vinden in Bijlage 3. We gaan hier in op de vragen zoals in het laatste deel van hoofdstuk 2 geformuleerd. We starten met een algemene schets van het aantal deelnemers dat een opleiding volgt en de vooruitzichten op de arbeidsmarkt. Daarna gaan we in op de uitkomsten van de BPV-monitor. In wat voor instellingen worden de BPV-plaatsen gezocht? Vervolgens gaan we na of men dit studiejaar over voldoende plaatsen beschikte. Als dat niet het geval is, is de vraag relevant waar de tekorten zich bevinden. Daarna gaan we na welke oorzaken men opgeeft voor het onvoldoende of lastig beschikbaar zijn van BPV-plaatsen. Vervolgens blikken we naar de toekomst. Welke verwachtingen heeft men voor het komende jaar? Naast aandacht voor de BOL-leerweg besteden we aan het einde van dit hoofdstuk ook aandacht aan de BBL. 3.1 Algemeen We geven eerst een korte schets van de omstandigheden waarbinnen de realisatie van BPVplaatsen hun beslag moet krijgen. Deze fungeren als een trait d union tussen school en arbeidsmarkt, Aan de ene kant gaat het om deelnemers die hun ervaring in het werkveld nodig hebben om de opleiding adequaat te kunnen voltooien, aan de andere kant om zorginstellingen die mede bijdragen aan de opleiding van hun toekomstige werknemers. We geven daarom eerst een kort overzicht van de ontwikkelingen in het aantal deelnemers dat een opleiding volgt en daarna op de huidige en te verwachten situatie op de arbeidsmarkt. Deelnemers aan opleidingen Het aantal deelnemers dat een verpleegkundige of verzorgende opleiding volgt is aan schommelingen onderhevig. Zo was er sprake van een groei tussen 2001 en 2003, maar nam het aantal deelnemers in opleiding in 2004 af. De schommelingen worden louter door de BBL-opleidingen veroorzaakt. Het aantal deelnemers dat een BOL-opleiding volgt groeit gestaag (Tabel 3.1). De instroom in de BBL-opleidingen blijkt sterk samen te hangen met het vertrek van personeel uit de zorgsector. Dat verloop wordt weer sterk beïnvloed door de stand van de economie in ons land. Gaat het economisch voor de wind dan zijn er meer mogelijkheden om banen elders te verkrijgen en is het vertrek groter dan wanneer de economie weinig of niet groeit. Instellingen in de zorg bieden bij veel vertrek veel BBL-plaatsen aan; bij een laag vertrek veel minder. De instroom in de BOL-opleidingen hangt deels (negatief) samen met de instroom in de BBL en hangt verder af van de uitstroom uit het voortgezet onderwijs en de werkloosheid in ons land (Van der Windt en Talma, 2005). Een deel van de deelnemers die geen BBL-plaats weet te bemachtigen volgt de BOL, een deel haakt af. De doorgaans grote baanzekerheid in de zorg draagt er toe bij dat in tijden van werkloosheid een zorgopleiding aantrekkelijk is, hetgeen tot een hogere instroom leidt. De verwachtingen voor de komende jaren zijn een verdere stijging van het aantal deelnemers dat de BOL-leerweg kiest en een verder daling van het aantal deelnemers dat de BBL-leerweg volgt. 15

16 Tabel 3.1 Totaal aantal deelnemers in de V&V opleidingen naar leerweg en niveau Niveau en leerweg * BBL BOL BOL (deel) BBL BOL BBL BOL BBL BOL Totaal BBL BOL * raming Bron: De arbeidsmarkt Een raming van de werkgelegenheid voor degenen die een verpleegkundige of verzorgende opleiding hebben gevolgd, wordt in Tabel 3.2 gegeven. Daarin is per branche in de zorg- en welzijnssector aangegeven welke opleidingsniveau van de werkenden gevraagd wordt. Formeel gaat het niet om het hebben van het diploma, maar om de vraag of de werkgever bij vertrek iemand van dat niveau zou willen aantrekken. Tabel 3.2 Het aantal werkenden naar opleidingsniveau (raming 2004) Ziekenhuizen Geestelijke Gezondheidszorg Gehandicaptenzorg Verpleeghuizen Verzorgingshuizen Thuiszorg WJK Totaal branches Zhlp Hlp Vz Vpl Totaal Bron: RegioMarge 2004 Voor de deelnemers die thans in opleiding zijn, is het aantal vacatures waarop zij kunnen reageren van belang. De vraag naar personeel vanuit de zorg is op dit moment niet zo groot als in andere jaren. Met name in 2005 is deze historisch laag, onder meer vanwege de tussen overheid Monitor BPV-plaatsen Prismant Antwoord op uw vragen

17 en koepelorganisaties afgesloten Convenanten inzake groei door doelmatigheid. De intentie daarvan is grofweg gezegd: meer doen met hetzeltde aantal mensen. Hierdoor groeit de werkgelegenheid nauwelijks. Daarbij komt dat momenteel ook het aantal vertrekkers door de huidige situatie op de arbeidsmarkt gering is. De verwachting is dat pas in 2007 de vraag naar verpleegkundig en verzorgend personeel het aanbod op de arbeidsmarkt gaat overtreffen. Op langere termijn is er wél een grote vraag te verwachten: de vergrijzing van de bevolking én de vervanging van gepensioneerd personeel speelt dan een grote rol. De totale opleidingscapaciteit van de V&V-opleidingen zou rond 15% hoger moeten liggen dan op het huidige niveau om in de toekomstige vraag te voorzien (van der Windt en Talma, 2005). Het aanbod van personeel uit de categorie schoolverlaters wordt voor de zorgsector bovendien steeds relevanter omdat andere aanbodcategorieën opdrogen: de participatiegraad van vrouwen zal niet sterk meer stijgen (CPB, Vier vergezichten op Nederland). Samengevat: de arbeidsmarkt kent op korte termijn een groter aanbod dan vraag, maar heeft naar verwachting in 2007 een omslagpunt. 3.2 De BPV-plaatsen We behandelen nu achtereenvolgens de werkvelden waar BPV-plaatsen gezocht worden en brengen in kaart of daar volgens de ROC s voldoende plaatsen zijn. Daarna gaan we in op de achtergronden van eventuele problemen De werkvelden De respondenten van de ROC s hebben op grond van het curriculum van de opleidingen een beeld in welke werkvelden een leerling een BPV-plaats zou moeten kunnen bezetten. In het onderzoek vroegen wij hen daarom naar de gewenste verdeling voor het totaal aan BPV-plaatsen weer te geven. Deze wens is dus onafhankelijk van wat de arbeidsmarkt biedt, maar is gebaseerd op het curriculum. Er zijn grote verschillen tussen de opleidingen naar niveaus. Zo zou tweederde van de zorghulpen een plaats in een verzorgingshuis moeten krijgen. Ook voor helpenden zijn de verzorgingshuizen van groot belang. Bij verzorgenden ligt het accent naast de verpleeghuizen ook op de verzorgingshuizen. Bij de verpleegkundigen ligt de nadruk op de ziekenhuizen, maar zijn ook GGZ, gehandicaptenzorg en verpleeghuizen in beeld om de praktijkervaring voldoende breed te laten zijn. 17

18 Tabel 3.3 De gewenste verdeling van de BPV-plaatsen naar werkveld in % BOL Ziekenhuizen Verpleeghuizen Verzorgingshuizen Thuiszorg Kraamzorg Lichamelijk Geh. Zorg Verstandelijk Geh. Zorg GGZ Totaal Zorghulp Helpende Verzorging Verpleging De verdeling die het ROC wenst zal niet altijd feitelijk te realiseren zijn. Zo is bekend dat aan de doorgaans grote belangstelling van verzorgenden voor kraamzorg moeilijk tegemoet te komen is, omdat het aantal plaatsen beperkt is. Bij verpleging en verzorging is ook bekend hoe de huidige werkenden over de werkvelden verdeeld zijn (zie Tabel 3.2). In Tabel 3.4 is een en ander in percentages weergegeven. Zo kan deze gemakkelijk met Tabel 3.3 vergeleken worden. Afwijkingen doen zich vooral voor bij de zorghulp bij de thuiszorg. De werkgelegenheid van zorghulpen bevindt zich in zeer sterke mate in de thuiszorg 82% (in de vorm van de functie Thuishulp-A), terwijl maar 11% van de stageplaatsen daar gezocht wordt. Ook voor helpenden zien we eenzelfde, zij het minder grote, discrepantie. Op de overige niveaus zijn de verschillen minder pregnant. Dat ROC s minder plaatsen bij de thuiszorg vragen dan hun aandeel in de werkgelegenheid heeft waarschijnlijk onder meer te maken met het karakter van het werk. Door het solistische karakter van het werk is het lastig om onder begeleiding stage te lopen. Dit vergt al snel extra personeel. Een institutionele setting als het verzorgingshuis leent zich veel meer en makkelijker voor stagebegeleiding. Tabel 3.4 De werkgelegenheid naar opleidingsniveau in 2004 in % Ziekenhuizen Gehandicaptenzorg Verpleeghuizen Geestelijke Gezondheidszorg Verzorgingshuizen Thuiszorg WJK Totaal branches Zorghulp Helpende Verzorging Verpleging Bron: RegioMarge 2004 Overigens is de huidige werkgelegenheid maar één aspect waar we de verdeling van BPVplaatsen mee kunnen vergelijken. Beter is het om de toekomstige vraag naar personeel, in de vorm van te verwachten vacatures, te kennen. Monitor BPV-plaatsen Prismant Antwoord op uw vragen

19 RegioMarge 2004 laat zien hoe de vraag er op langere termijn uitziet (Tabel 3.5). Tabel 3.5 De structurele vraag op de langere termijn in % Ziekenhuizen Geestelijke Gezondheidszorg Gehandicaptenzorg Verpleeghuizen Verzorgingshuizen Thuiszorg WJK Totaal branches Zorghulp Helpende Verzorging Verpleging Bron: RegioMarge 2004 Het patroon wijkt iets, maar niet veel af van de verdeling van de huidige werkenden. Bij de door de OVDB ontwikkelde BPV-balans wordt onder meer met dit gegeven van de vraag gewerkt om het te confronteren met het aanbod aan BPV-plaatsen Zijn er voldoende plaatsen? In voorgaande onderzoeken gaven 60% van de ROC s/roc-respondenten een tekort aan BPVplaatsen voor verpleegkundige opleidingen. Voor de verzorgenden bedroeg dit percentage 25%. Door een andere, meer genuanceerde vraagstelling kunnen deze percentages uit eerdere onderzoeken niet direct vergeleken worden met de uitkomsten uit het huidige onderzoek. Tabel 3.6 Het % respondenten dat zegt voldoende BPV-plaatsen te hebben SB AG FD SA VV Nee Ja, maar Ja Totaal In het domein verpleging en verzorging zegt maar 15% van de respondenten dit schooljaar zonder meer genoeg plaatsen beschikbaar te hebben (Tabel 3.6). 46% is er wel in geslaagd om voldoende plaatsen beschikbaar te krijgen, maar heeft hier wel veel inspanning en/of concessies voor moeten doen. Bij zorghulpen en helpenden slaagt men er in voldoende plaatsen aan te bieden door stages te verkorten of met meer mensen op één plaats te werken. Van de respondenten bij de verpleging is 30% van oordeel dat deelnemers uiteindelijk in een ongewenste setting terecht komen en is 20% van mening dat de plaats zich te ver van de school of het woonadres bevindt. Aan degenen die melden dat ze met onvoldoende plaatsen te kampen hebben (de 38% uit Tabel 3.6) is de vraag voorgelegd om per werkveld de omvang van het tekort aan te geven (Tabel 3.7). Dit tekort is vervolgens gerelateerd aan het totaal aan BPV-plaatsen dat voor iedereen, dus ook 19

20 degenen die geen tekorten hebben, nodig is. De tekorten uit Tabel 3.7 representeren dus het totaal tekort. Tabel 3.7 Het tekort aan BPV-plaatsen naar werkveld in % BOL Ziekenhuizen Verpleeghuizen Verzorgingshuizen Thuiszorg Kraamzorg Lichamelijk Geh. Zorg Verstandelijk Geh. Zorg GGZ Zorghulp Helpende Verzorging Verpleging De omvangrijkste tekorten (als grens is gehanteerd boven de 2% van het totaal) doen zich voor bij de helpenden en de verzorgenden in de thuiszorg en bij de verpleging in de ziekenhuizen, de gehandicaptenzorg en de GGZ. Voor de komende jaren is men somber gestemd: 87% van de respondenten verwacht het komende schooljaar problemen met BPV-plaatsen. Tabel 3.8 laat zien dat het grosso modo om dezelfde werkvelden gaat waar ook nu al problemen bestaan. Vooral over BPV-plaatsen in ziekenhuizen voor niveau maken veel ROC s zich ernstig zorgen: 12 van de 24 respondenten die tekorten verwachten schatten dat er een tekort van 20% of meer zal gaan ontstaan. Monitor BPV-plaatsen Prismant Antwoord op uw vragen

21 Tabel 3.8 Het verwachte tekort aan BPV-plaatsen naar werkveld (N=24) BOL Ziekenhuizen Verpleeghuizen Verzorgingshuizen Thuiszorg Kraamzorg Lichamelijk Geh. Zorg Verstandelijk Geh. Zorg GGZ Zorghulp tot 10% tussen 10-20% % of meer Helpende tot 10% tussen 10-20% % of meer Verzorging tot 10% tussen 10-20% % of meer Verpleging tot 10% tussen 10-20% % of meer De achtergronden van de problemen Wat zien de respondenten bij de ROC s als oorzaken van het onvoldoende of lastig beschikbaar zijn van BPV-plaatsen? Aan de respondenten is een aantal uitspraken hierover voorgelegd. Per item kon de respondent aangeven in hoeverre men het item een rol vond spelen. Dit blijkt per niveau te verschillen. Tabel 3.9 De mate waarin factoren een rol spelen bij het onvoldoende of lastig beschikbaar zijn van BPV-plaatsen voor zorghulpen in % (gerangschikt naar belangrijkheid) 1 Zorghulp Grote rol Kleine rol Geen rol Gebrek aan arbeidsmarktperspectief Personeelsgebrek bij leerbedrijven Het moeten betalen van een stagevergoeding Sterke groei van het aantal deelnemers Concurrentie met andere onderwijsinstellingen Leerbedrijven hebben specifieke eisen Instellingen zijn te druk met fusies/reorganisaties Men ziet het belang niet in van opleiden Bij het bepalen van de belangrijkheid van een aspect is het aantal respondenten dat een grote rol aan het item toekent tweemaal zo zwaar gewogen als respondenten die een aspect een kleine rol toedichten. 21

22 Bij zorghulpen gaat het vooral om het gebrek aan arbeidsmarktperspectief. Verder speelt personeelsgebrek bij de instellingen een rol. Buiten de genoemde antwoordcategorieën werd geen tijd voor en bezuiniging op begeleiding spontaan genoemd. Beide liggen in het verlengde van personeelsgebrek bij de instellingen waar men een BPV-plaats vervult. Voor zorghulpen lijkt het probleem verder te zijn dat men stage loopt in branches waar de vraag naar hen maar beperkt is, terwijl de branche waar de vraag naar hen groot is, de thuiszorg, moeilijk in staat is om stages te organiseren. Dit geldt uiteraard alleen voor de BOL-variant. Bij helpenden is sprake van andere knelpunten. De ROC respondenten brengen als belangrijke oorzaken naar voren het moeten betalen van een stagevergoeding en de sterke groei van het aantal deelnemers (zie Tabel 3.10). Tabel 3.10 De mate waarin factoren een rol spelen bij het onvoldoende of lastig beschikbaar zijn van BPV-plaatsen voor helpenden in % (gerangschikt naar belangrijkheid) Helpenden Grote rol Kleine rol Geen rol Het moeten betalen van een stagevergoeding Sterke groei van het aantal deelnemers Personeelsgebrek bij leerbedrijven Gebrek aan arbeidsmarktperspectief Concurrentie met andere onderwijsinstellingen Instellingen zijn te druk met fusies/reorganisaties Leerbedrijven hebben specifieke eisen Men ziet het belang niet in van opleiden Bij verzorgenden worden relatief weinig problemen naar voren gebracht. Het moeten betalen van een stagevergoeding weegt kennelijk het zwaarst, maar in veel mindere mate dan bij helpenden (Tabel 3.11). Tabel 3.11 De mate waarin factoren een rol spelen bij het onvoldoende of lastig beschikbaar zijn van BPV-plaatsen voor verzorgenden in % (gerangschikt naar belangrijkheid) Verzorgende Grote rol Kleine rol Geen rol Het moeten betalen van een stagevergoeding Personeelsgebrek bij leerbedrijven Concurrentie met andere onderwijsinstellingen Instellingen zijn te druk met fusies/reorganisaties Sterke groei van het aantal deelnemers Gebrek aan arbeidsmarktperspectief Leerbedrijven hebben specifieke eisen Men ziet het belang niet in van opleiden Ook bij verpleegkundigen speelt de stagevergoeding een belangrijke rol (zie Tabel 3.12). Volgens 11 van de 25 respondenten (44%) speelt dit een grote rol, volgens 9 een kleine en volgens 5 speelt het geen rol. Ook de groei van het aantal deelnemers speelt de opleiding tot verpleegkundige parten. Op zichzelf is dat merkwaardig, omdat doorgaans een stijging van het aantal deelnemers dat de BOL Monitor BPV-plaatsen Prismant Antwoord op uw vragen

23 volgt gepaard gaat met een daling van het aantal deelnemers dat de BBL volgt. Waarschijnlijk benutten zorginstellingen die minder of geen BBL-deelnemers aannemen de vrijgekomen ruimte in de zin van begeleidingscapaciteit niet om BPV-plaatsen voor BOL-ers aan te bieden. Het verdient wellicht aandacht om hen daarop aan te spreken. Tabel 3.12 De mate waarin factoren een rol spelen bij het onvoldoende of lastig beschikbaar zijn van BPV-plaatsen voor verpleegkundigen in % (gerangschikt naar belangrijkheid) Verpleegkundige Grote rol Kleine rol Geen rol Het moeten betalen van een stagevergoeding Sterke groei van het aantal deelnemers Concurrentie met andere onderwijsinstellingen Personeelsgebrek bij leerbedrijven Instellingen zijn te druk met fusies/reorganisaties Leerbedrijven hebben specifieke eisen Men ziet het belang niet in van opleiden Gebrek aan arbeidsmarktperspectief Een greep uit de opmerkingen van respondenten: Vaak leert men extern (BBL) ook niet wat geleerd moet worden. Door veranderingen in de zorg zijn er in onze regio steeds minder BBL-plaatsen beschikbaar. Vanaf heden nemen wij geen BBL-studenten Helpende meer aan die niet al een BPV-plaats hebben. Proberen sturend bezig te gaan. Afstemming arbeidsmarkt en onderwijs beter in elkaar laten overvloeien. Er blijft een voorkeur voor het hogere niveau. Niveau 2 wordt alleen geplaatst als er geen niveau 3 meer zijn, zelfde geldt voor niveau 1. BPV-instellingen zijn mede verantwoordelijk voor de opleiding, toch blijft het arbeidsmarktperspectief veelal de leidraad bij het plaatsen. Omdat een BPV-vergoeding geregeld is in de CAO-verpleeghuizen wil men deelnemers niet langer dan 10 weken hebben. Zou graag de discussie aan willen gaan of de zorghulp een geschikte opleiding is voor instellingen. BPV-balans van OVDB onder de aandacht brengen van het werkveld! Instellingen organiseren veelal zelf een externe stage, maar deelnemers zelf nemen ook veel initiatief. Helpende Welzijn/Zorg hebben een gezamenlijk eerste leerjaar. Hierdoor zijn ze moeilijk te plaatsen BPV-plaatsen en de BBL Vrijwel alle ROC s bieden ook een BBL-opleiding in verpleging en verzorging aan (Bijlage 2, Tabel 1). Op het niveau van zorghulp en helpenden volstaat de werkplek als enige stageplaats. Van de verzorgenden heeft 14% en van de verpleegkundigen 18% een extern stageplaats nodig. In de overige gevallen kunnen de werkgevers doorgaans voldoende gevarieerde BPV-plaatsen binnen hun instelling aanbieden. In 3 van de 26 gevallen meldt men dat de externe stages voor BBL-deelnemers afgeschaft zijn vanwege de moeite een plaats te regelen buiten de instelling waar men werknemer is. Dit schooljaar hebben 12 van de 15 respondenten geen problemen met BPV-plaatsen voor BBLers. Ten aanzien van het komende schooljaar is men somberder: dan verwachten er 7 verwach- 23

24 ten wél problemen. Het gaat daarbij vooral om plaatsen voor verpleegkundigen in ziekenhuizen. De oorzaken van de tekorten zijn volgens de respondenten divers. 3.3 Samenvatting De uitkomsten: De laatste jaren groeide de vraag naar BPV-plaatsen voor BOL-deelnemers. De vooruitzichten zijn dat dat de komende jaren ook het geval zal zijn. Op de korte termijn wordt de arbeidsmarkt van verpleegkundigen en verzorgenden gekenmerkt door meer aanbod van personeel dan dat er vraag is. De huidige verwachting is dat dat vanaf 2007 om gaat slaan. 85% van de ROC s heeft moeite met het verkrijgen van voldoende BPV-plaatsen voor een of meer opleidingen. 46% slaagt er met veel inspanning en concessies in om voldoende plaatsen te realiseren. 38% heeft desondanks te weinig plaatsen. De tekorten aan plaatsen voor zorghulpen concentreren zich in de verpleeg- en verzorgingshuizen, voor de helpende en verzorgenden in de thuiszorg, en voor de verpleegkundigen in de ziekenhuizen en in wat mindere mate in gehandicaptenzorg en GGZ. Bij zorghulpen doet zich een aanzienlijke discrepantie voor tussen de branches waar ROC s BPV-plaatsen zoeken (verpleeg- en verzorgingshuizen) en waar er later vraag naar afgestudeerden is (thuiszorg). De achtergronden van de problemen met BPV-plaatsen zijn volgens de responderende ROC s bij de zorghulpen vooral het gebrek aan arbeidsmarktperspectief; bij de andere opleidingen speelt vooral de stagevergoeding en de sterke groei van het aantal deelnemers een rol. Bij de verzorgenden zijn de problemen verhoudingsgewijs het geringst. In 8.2 bespreken we een aantal oplossingrichtingen voor de gesignaleerde problemen. Een specifieke oplossing voor de verpleegkundige en verzorgende opleidingen is om zorginstellingen te benaderen die minder BBL-ers opleiden dan in voorgaande jaren zij hebben mogelijk ruimte en begeleidingscapaciteit om BPV-plaatsen voor BOL-ers aan te bieden. Monitor BPV-plaatsen Prismant Antwoord op uw vragen

25 4. De sociaalagogische opleidingen/welzijn In dit hoofdstuk behandelen we de uitkomsten van de monitor van BPV-plaatsen voor sociaalagogische opleidingen. Een overzicht van basisgegevens over de plaats van de BPV in de opleiding is te vinden in Bijlage 4. We gaan hier in op de vragen zoals in het laatste deel van hoofdstuk 2 geformuleerd. We starten met een algemene schets van het aantal deelnemers dat een opleiding volgt en de vooruitzichten op de arbeidsmarkt. Daarna gaan we in op de uitkomsten uit de BPV-monitor. In wat voor instellingen worden de BPV-plaatsen gezocht? Vervolgens gaan we na of men dit studiejaar over voldoende plaatsen beschikte. Als dat niet het geval is, brengen we in beeld waar de tekorten zich bevinden. Tenslotte gaan we na welke oorzaken men opgeeft voor het onvoldoende of lastig beschikbaar zijn van BPV-plaatsen. Vervolgens blikken we naar de toekomst. Welke verwachtingen heeft men voor het komende jaar? Naast aandacht voor de BOL-leerweg besteden we aan het einde van dit hoofdstuk ook aandacht aan de BBL. 4.1 Algemeen We geven eerst een korte schets van de omstandigheden waarbinnen de realisatie van BPVplaatsen, die we kunnen zien als een trait d union tussen school en arbeidsmarkt, hun beslag moet krijgen. Aan de ene kant gaat het om deelnemers die hun ervaring in het werkveld nodig hebben om de opleiding adequaat te kunnen voltooien, aan de andere kant om zorg- en welzijnsinstellingen die mede bijdragen aan de opleiding van hun toekomstige werknemers. We geven daarom eerst een kort overzicht van de ontwikkelingen in het aantal deelnemers dat een opleiding volgt en daarna op de huidige en de te verwachten situatie op de arbeidsmarkt. Deelnemers aan opleidingen Het aantal deelnemers dat een sociaalagogische opleiding volgt, neemt jaar op jaar toe. Tot 2003 gold dit zowel voor de BOL als voor de BBL. In 2004 is deze laatste iets teruggelopen. Waarschijnlijk speelt de ontspannen arbeidsmarkt hierbij een rol. Deze groei in het aantal deelnemers werd gerealiseerd ondanks het feit dat 11 van de 27 responderende instellingen een stop of wachtlijst hanteren. Een stop wordt gehanteerd voor de SPW3 (3 maal genoemd), SPW4 (2 maal genoemd) en helpende welzijn (3 maal genoemd). Maar liefst acht instellingen hanteren een wachtlijst voor helpende welzijn. Het gebrek aan BPVplaatsen is de belangrijkste reden voor het instellen van een wachtlijst of stop. 25

26 Tabel 4.1 Het aantal deelnemers naar niveau en richting * MBO voltijd Helpende welzijn Activiteiten begeleiding Sociaal dienstverlener Sociaal pedagogisch werker (niveau 3) Sociaal pedagogisch werker (niveau 4) Sociaal cultureel werker Onderwijsassistent MBO duaal Sociaal pedagogisch werker (niveau 3) Sociaal pedagogisch werker (niveau 4) Sociaal dienstverlener Helpende welzijn Sociaal cultureel werker Onderwijsassistent Deeltijd Helpende welzijn Sociaal pedagogisch werker Sociaal cultureel werker Activiteiten begeleiding 6 Sociaal dienstverlener BOL Voltijd BOL Deeltijd BBL Totaal Bron: De arbeidsmarkt Een raming van de werkgelegenheid van degenen die een sociaalagogisch functie hebben wordt in Tabel 4.2 gegeven. Het gaat om degenen die in hun beroep werkzaam zijn in de sectoren Zorg en Welzijn. Formeel gaat het niet om het hebben van het diploma, maar om de vraag of de werkgever bij vertrek iemand van die richting en dat niveau zou willen aantrekken. Ondanks dat het aanbod de vraag naar sociaalagogen in totaliteit volgens recent arbeidsmarktonderzoek (Van der Windt en Talma, 2005) overtreft, zijn er wel discrepanties naar kwalificatieniveau te constateren. Op de lagere niveaus (2 en 3) is er sprake van een aanbodoverschot, op niveau 4 en 5 van een evenwicht. Ook is er bij de sociaalagogische opleidingen naar richting wel sprake van enige discrepanties tussen vraag en aanbod. Zo zouden er op niveau 5 meer mensen een opleiding tot Maatschappelijke Dienstverlening en Cultureel Maatschappelijke Vorming moeten volgen en wat minder Sociaal-Pedagogische Hulpverlening om in de geraamde toekomstige vraag naar personeel te voorzien. De instroom bij Sociaal pedagogisch werker op de niveaus 3 en 4 zou tezamen ongeveer 5-10% lager kunnen zijn dan de huidige instroom om in de geraamde toekomstige vraag uit de arbeidsmarkt te kunnen voorzien. Monitor BPV-plaatsen Prismant Antwoord op uw vragen