Factsheet: NL02L1 Linde en Noordwoldervaart

Transcriptie

1 Factsheet: NL02L1 Linde en Noordwoldervaart -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Linde en Noordwoldervaart Code: NL02L1 Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Type: R5 (Langzaam stromende middenloop/benedenloop op zand) Status: Sterk Veranderd Provincie Fryslân (Friesland), Provincie Overijssel Ooststellingwerf, Steenwijkerland, Weststellingwerf Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Nee Karakterschets: Een langzaamstromende, meanderende beek met zandbanken en overhangende oevers. Vanwege ligging in een vaak bosrijke omgeving hopen zich op rustige plekken in de beek vaan bladeren, takken en boomstammen op. Bomen hebben veel invloed op hoe de beek zich ontwikkelt en vormt. De beek wordt gevoed door bovenlopen. Beschermde gebieden: Er zijn geen beschermde gebieden vermeld. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Linde en Noordwoldervaart Code waterlichaam: NL02L1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 1 van 168

2 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) wateronttrekkingen voor publieke (drink)watervoorziening Drinkwatervoorziening kanalisatie c.q. normalisatie van de waterloop verlies oeverzones en overstromingsvlaktes Door vermindering van de meanders in het verleden zijn de geschikte habitats voor macrofauna verdwenen. De stroming is verminderd. Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. havens, scheepswerven e.d. Recreatie Recreatievaart belemmert groei waterplanten en bevordert opwerveling bodem. barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna. Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de omliggende percelen sterk verhoogd. In de Linde en Noordwoldervaart zijn enkele barrières (stuwen) aanwezig, waardoor de connectiviteit (ESF5) voor migrerende vis wordt belemmerd. In de komende jaren worden tal van migratievoorzieningen getroffen. Tevens is er te weinig stroming om migrerende en stromingsminnende soorten aan te trekken. Een groot deel van de oevers van de Linde en Noordwoldervaart is steil en biedt geen geschikt habitat voor natuurontwikkeling (ESF4). Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten en de hydromorfologische eigenschappen van het systeem vormen een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, 2013 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Linde en Noordwoldervaart Code waterlichaam: NL02L1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 2 van 168

3 3. Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Aankoppelen van beektrajecten/aanleg nevengeul in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Dempen watergangen in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Hanteren natuurlijk waterpeil in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Hermeandering beken in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Verwijderen van stuwen in landbouwgebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie:, bescherming tegen overstromingen, afwatering Motivering: De Linde en de Noordwoldervaart zijn gelegen in een agrarisch gebied. Dat betekent dat de waterhuishouding mede wordt afgestemd op deze gebruiksfunctie. Zonder geweld aan te doen aan de agrarische functie kan een aantal maatregelen niet worden uitgevoerd, die mogelijk wel een bijdrage zouden kunnen leveren aan de biologische toestand. Dit is verder onderbouwd in het Basisdocument KRW, Wetterskip Fryslân, voor de planperiode Beschouwde alternatieven Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, onevenredig hoge kosten - Ja, technisch onhaalbaar Motivering: In de jaren zijn plannen ontworpen voor de herinrichting van het beekdal van de Linde (incl. Noordwoldervaart). Hierbij zijn uiteenlopende mogelijkheden verkend om recht te doen aan de ecologische doelen van het waterlichaam en de gebruiksfuncties in het gebied. Dit heeft uiteindelijk geleid tot een afgewogen pakket maatregelen (zie onder maatregelen). De planvoorbereiding heeft plaats gevonden in het kader van ROM-project Zuidoost Friesland; naderhand zijn landinrichtingsplannen opgesteld voor de beekdalen Linde, Tjonger en Koningsdiep. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Linde en Noordwoldervaart Code waterlichaam: NL02L1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 3 van 168

4 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijdingen De chemische toestand is. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Overige verontreinigende stoffen: geen overschrijding Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,50 ontoereiken matig Overige waterflora (EKR) 0,60 matig Vis (EKR) 0,40 E-slecht slecht Fytoplankton (EKR) Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,14 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 4,00 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 150 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier R5) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Linde en Noordwoldervaart Code waterlichaam: NL02L1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 4 van 168

5 Het beeld van waterlichaam Linde en Noordwoldervaart is dat de algehele toestand in het veld gelijk is gebleven; er is geen sprake van achteruitgang. De toestand van macrofauna in 2009 is te hoog geschat (Basisdocument KRW 2015). De nieuwe maatlat heeft een negatief effect op de beoordeling van macrofyten en vissen, vanwege strengere eisen aan de soortensamenstelling en stromingsminnende soorten. Verwacht wordt dat voor vissen een beperkte kwaliteitsverbetering optreedt. De komende planperiode zal worden gebruikt voor het verkrijgen van kennis over de haalbaarheid van de doelen met het uitvoeren van de geplande maatregelen. De doelen voor vis kunnen dan eventueel met een e onderbouwing worden aangepast. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet C-voldoet Ecologie Totaal E-slecht Biologie E-slecht Fysische chemie Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Linde en Noordwoldervaart Code waterlichaam: NL02L1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 5 van 168

6 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Weststellingwerf SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Weststellingwerf Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 3,5 Toelichting: Wolvega, Noordwolde 3,5 ha Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Hermeandering verbreden / hermeanderen / nvo; (snel) stromend water Voortgang: km Motivering: 7,3 km Uitgevoerd: 3,3 Vervangen: 4 Restant hermeandering ná 2015 in plaats daarvan hermeandering langs Tjonger Middenloop Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: Inundatiezones SGBP omschrijving: overige inrichtingsmaatregelen Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Uitgevoerd: 1 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: Uitgevoerd: 5 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: Verplaatsing Jachthaven SGBP omschrijving: wijzigen / beperken gebruiksfunctie Initiatiefnemer: Voortgang: ha Motivering: Planvoorbereiding: 0,5 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: Vispassages SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: In uitvoering: 5 Toelichting: Regiovariant stuks 5 km 0,5 ha 5 stuks Factsheet KRW Naam waterlichaam: Linde en Noordwoldervaart Code waterlichaam: NL02L1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 6 van 168

7 Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Herprofilering 9 km SGBP omschrijving: verbreden / hermeanderen / nvo; (snel) stromend water Initiatiefnemer: Andere richtlijn: Toelichting: Variant Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Kwaliteitselement Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Biologie totaal Technisch onhaalbaar Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden zie onder 2. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Linde en Noordwoldervaart Code waterlichaam: NL02L1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 7 van 168

8 Factsheet: NL02L10a Zuidoost Friesland - vaarten met recreatievaart -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Zuidoost Friesland - vaarten met Code: NL02L10a recreatievaart Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Ooststellingwerf, Opsterland Type: M3 (Gebufferde (regionale) kanalen) Status: Kunstmatig Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Nee Karakterschets: Stilstaand tot langzaamstromend kanaalwater dat bestaat uit oppervlaktewater waarvan de herkomst wisselend is. De stroomrichting kan gedurende het jaar omkeren. Vaak is sprake van een belangrijke scheepvaartfunctie, wat ook leidt tot een rechte waterbak (rechthoekig of trapeziumvorm) met abrupte overgangen van land naar water. Beschermde gebieden: Er zijn geen beschermde gebieden vermeld. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten met recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 8 van 168

9 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect puntbronnen rioolwaterzuiveringsinstallaties Afvalwaterzuivering Het effluent van de rwzi's Oosterwolde en Wijnjewoude wordt geloosd op het kanaal. De belasting (N,P) is in de zomer relatief groot door de beperkte verversing. diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). sluis (ook gemaal): verlagen waterstand (peilbeheersing) oeververdediging, duikers, overkluizing, kribben baggeren c.q. verdiepen (incl. zandvang) barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) Scheepvaart Strak peilbeheer belemmert groei van waterplanten in de oeverzone. Strak peilbeheer houdt belasting van de boezem in stand (N en P) Harde en steile overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd Recreatie Aantasten ondiepe begroeide/begroeibare zones. Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna. Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw en twee rwzi's sterk verhoogd. Het strakke peilbeheer zorgt voor grote debieten in het waterlichaam. Recreatievaart leidt tot oeverafslag (ESF4) door golfbewegingen en een verslechtering van het lichtklimaat (ESF2) door opwerveling van bodemmateriaal. De oevers van de vaarten hebben veelal een steil talud en er zijn vrijwel geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van meer geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, 2013 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten met recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 9 van 168

10 3. Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Kunstmatig Het waterlichaam is door mensen gegraven op een plaats waar voorheen geen water was. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Chemie: prioritaire stoffen : geen overschrijdingen De chemische toestand was en is. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam eenmaal als gevolog van een onvoldoende werking van de rwzi te Wijnjewoude). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten met recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 10 van 168

11 Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,60 ontoereiken matig Overige waterflora (EKR) 0,50 Vis (EKR) 0,60 Fytoplankton (EKR) 0,60 matig Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,15 matig Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 2,80 matig DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 300 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M3) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: Het beeld van waterlichaam Zuidoost Friesland- vaarten met recreatievaart is dat de algehele toestand in het veld gelijk is gebleven; er is geen sprake van achteruitgang. De beoordeling van macrofauna in 2009 is iets te hoog geschat (Basisdocument KRW 2015). De nieuwe maatlat heeft een negatief effect op macrofyten en een positief effect op vissen. Omdat macrofauna en macrofyten dicht tegen de klassengrenzen liggen is de prognose dat voor deze kwaliteitselementen een klasse toename (voor macrofauna van ontoereikend naar matig en voor macrofyten van matig naar ) kan worden bereikt. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken Biologie ontoereiken Fysische chemie Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten met recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 11 van 168

12 : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Opsterland SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Opsterland Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 1,2 Toelichting: Gorredijk, Wijnjewoude Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: Planvoorbereiding: 12 Toelichting: Regiovariant 2015 Maatregelen gepland voor de periode ,2 ha 12 km Oorspronkelijke naam: Herprofilering SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten met recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 12 van 168

13 Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden n.v.t. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Motiveringsgrond Ongelukken Kwaliteitselement Overige relevante verontreinigende stoffen Motivering per motiveringsgrond Ongelukken Er heeft begin overschrijding van de ammoniak concentratie plaatsgevonden als gevolg van een onvoldoende werking van de rwzi te Wijnjewoude. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten met recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 13 van 168

14 Factsheet: NL02L10b Zuidoost Friesland - vaarten zonder recreatievaart -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Zuidoost Friesland - vaarten Code: NL02L10b zonder recreatievaart Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Type: M3 (Gebufferde (regionale) kanalen) Status: Kunstmatig Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Heerenveen, Ooststellingwerf, Opsterland, Smallingerland, Weststellingwerf, De Friese Meren Nee Karakterschets: Stilstaand tot langzaamstromend kanaalwater dat bestaat uit oppervlaktewater waarvan de herkomst wisselend is. De stroomrichting kan gedurende het jaar omkeren. Vaak is sprake van een belangrijke scheepvaartfunctie, wat ook leidt tot een rechte waterbak (rechthoekig of trapeziumvorm) met abrupte overgangen van land naar water. Beschermde gebieden: Er zijn geen beschermde gebieden vermeld. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten zonder recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 14 van 168

15 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect puntbronnen rioolwaterzuiveringsinstallaties Afvalwaterzuivering Het effluent van de rwzi te Wolvega wordt geloosd op de Schipsloot. Het effect is relatief groot vanwege de geringe verdunning. diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). baggeren c.q. verdiepen (incl. zandvang) barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) Aantasten ondiepe begroeide/begroeibare zones. Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna. overige belastingen uitheemse dieren/planten Overig Uitheemse planten kunen de ecologische toestand verstoren. Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. Het strakke peilbeheer zorgt voor grote debieten in het waterlichaam. De oevers van deze vaarten hebben een steil talud en er zijn vrijwel geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van meer geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten zonder recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 15 van 168

16 Status: Kunstmatig Het waterlichaam is door mensen gegraven op een plaats waar voorheen geen water was. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijdingen De chemische toestand was en is. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: beheerdersoordeel Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling (beheerdersoordeel). Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten zonder recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 16 van 168

17 Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,60 matig Overige waterflora (EKR) 0,60 Vis (EKR) 0,60 Fytoplankton (EKR) 0,60 Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,15 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 2,80 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 300 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M3) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: Het beeld van waterlichaam Zuidoost Friesland- vaarten zonder recreatievaart is dat de algehele toestand in het veld gelijk is gebleven en dat het doorzicht is verbeterd; er is geen sprake van achteruitgang en macrofyten zijn verbeterd. De beoordeling van vissen in 2009 is te laag geschat (Basisdocument KRW 2015). De prognose is dat geen achteruitgang optreedt en dat voor fytoplankton, gezien de korte afstand tot de klasse grens en het verbeterde doorzicht, een klasse toename kan worden bereikt. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet C-voldoet Ecologie Totaal Biologie Fysische chemie Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten zonder recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 17 van 168

18 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: 1 km natuurvriendelijke inrichting oever Drachten 1 km verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Gemeente Smallingerland Voortgang: km Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 1 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Afkoppelopgave gemeente Opsterland afkoppelen verhard oppervlak Gemeente Opsterland Voortgang: ha Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 4,3 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Bakkeveen, Ureterp Afkoppelopgave gemeente Smallingerland afkoppelen verhard oppervlak Gemeente Smallingerland Voortgang: ha Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 15 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Drachten Natuurvriendelijke oevers verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: Planvoorbereiding: 16 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Uitbreiding waterberging in deelsystemen overige inrichtingsmaatregelen Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Uitgevoerd: 1 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Verwijdering m3 baggerslib Gemeente Smallingerland Drachten Verwijderen verontreinigde bagger Gemeente Smallingerland Voortgang: m3 Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: ,3 ha 15 ha 16 km 1 stuks m3 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten zonder recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 18 van 168

19 Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Herprofilering SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km Oorspronkelijke naam: Vispassages SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant Maatregelen gepland voor de periode stuks Oorspronkelijke naam: Herprofilering SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden n.v.t. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten zonder recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 19 van 168

20 Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Zuidoost Friesland - vaarten zonder recreatievaart Code waterlichaam: NL02L10b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 20 van 168

21 Factsheet: NL02L11 Lauwers -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Lauwers Code: NL02L11 Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Type: R6 (Langzaam stromend riviertje op zand/klei) Status: Sterk Veranderd Provincie Groningen, Provincie Fryslân (Friesland) Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Achtkarspelen, Kollumerland en Nieuwkruisland, Zuidhorn Nee Karakterschets: Langzaam stromend en sterk kronkelend riviertje dat vanaf het Drents plateau via laagveen en kleigebied afwaterd op het Lauwersmeer. De beek wordt gevoed door bovenstroomse gebieden maar ook met kwelwater vanuit diep grondwater. Beschermde gebieden: Er zijn geen beschermde gebieden vermeld. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Lauwers Code waterlichaam: NL02L11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 21 van 168

22 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). verlies oeverzones en overstromingsvlaktes barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna. Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de omliggende percelen sterk verhoogd. In de Lauwers is er te weinig stroming om migrerende en stromingsminnende soorten aan te trekken. Een groot deel van de (onderwater)oevers van de Lauwers is stijl en biedt geen geschikt habitat voor natuurontwikkeling (ESF4). Door de vrije afwatering van de Lauwers in het Lauwersmeer is in een deel van het systeem aan peilfluctuatie van enkele decimeters onderhevig. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten en de hydromorfologische eigenschappen van het systeem vormen echter een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Lauwers Code waterlichaam: NL02L11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 22 van 168

23 Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Aankoppelen van beektrajecten/aanleg nevengeul in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Hermeandering beken in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie:, bescherming tegen overstromingen, afwatering Motivering: Beschouwde alternatieven Het waterlichaam de Lauwers ligt midden in een agrarisch gebied. Het oorspronkelijke riviertje Lauwers is hydromorfologisch dermate ingrijpend veranderd dat alleen met zeer ingrijpende en kostbare maatregelen herstel kan plaatsvinden. Kleinschalige maatregelen dragen weinig bij aan het herstel en zijn daardoor niet kosteneffectief. Het herstel van het oorspronkelijke stromingspatroon, het opnieuw laten meanderen en het herstel va inundatiezones heeft grote gevolgen voor de waterafvoer, de landbouw, de recreatievaart en leidt tot aantasting van een cultuurhistorisch waardevolle dijk. Vandaar dat deze maatregelen niet worden uitgevoerd. Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, onevenredig hoge kosten - Ja, technisch onhaalbaar Motivering: In het Basisdocument KRW Wetterskip Fryslân is op basis van analyse van inrichtingsmogelijkheden geconcludeerd dat maatregelen niet of in beperkte mate kunnen worden uitgevoerd met significante negatieve effecten op bestaande gebruisfuncties en/of het milieu in brede zin. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Lauwers Code waterlichaam: NL02L11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 23 van 168

24 Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijdingen De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: geen overschrijdingen Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,40 Overige waterflora (EKR) 0,40 Vis (EKR) 0,40 ontoereiken E-slecht slecht Fytoplankton (EKR) Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,14 ontoereiken Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 4,00 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 150 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier R6) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: De toestand van waterlichaam Lauwers is niet zichtbaar veranderd in het veld; er is geen sprake van achteruitgang. De nieuwe maatlat heeft een positief effect op de beoordeling van macrofyten en een negatief effect op de beoordeling van vissen (Basisdocument KRW 2015). Omdat de beoordeling van macrofauna dicht tegen de klassegrens zit is de prognose dat de volgende planperiode een klasse verbetering kan worden bereikt. Onderzocht wordt of de gevolgen van de aanpassing van de maatlat moeten leiden tot een aanpassing van het doel voor vissen. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Lauwers Code waterlichaam: NL02L11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 24 van 168

25 Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken E-slecht Biologie ontoereiken E-slecht Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. rood = slecht/voldoet niet Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Zuidhorn SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Zuidhorn Voortgang: ha Motivering: In uitvoering: 1,83 Toelichting: Visvliet, Pieterzijl, Lauwerszijl Oorspronkelijke naam: Vispassages SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Planvoorbereiding: 1 Toelichting: Regiovariant ,83 ha 1 stuks 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Lauwers Code waterlichaam: NL02L11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 25 van 168

26 Motiveringsgrond Onevenredig kostbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Lauwers Code waterlichaam: NL02L11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 26 van 168

27 Factsheet: NL02L12 Polder eilanden - zwak brakke sloten -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Polder eilanden - zwak brakke Code: NL02L12 sloten Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Type: M1b (Niet-zoete gebufferde sloten) Status: Kunstmatig Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Ameland, Leeuwarden, Schiermonnikoog, Terschelling Nee Karakterschets: Plantenrijke, relatief smalle sloot die voornamelijk een af- en/of aanvoerfunctie heeft. Er is sprake van enige stroming door regen en aanvoer van gebufferd grond- en oppervlaktewater. Vaak wordt het waterpeil actief beheerd. Tenzij het water is geschoond of gebaggerd, is er ook organisch slib in de sloot aanwezig. Beschermde gebieden: - Vogelrichtlijn Duinen Schiermonnikoog (NL_VOG_6) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Polder eilanden - zwak brakke sloten Code waterlichaam: NL02L12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 27 van 168

28 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) Belemmering migatiemogelijkheden voor vis. overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de omliggende percelen sterk verhoogd. De wateraanvoer vanuit het hoger liggende achterland, tijdelijk vastgehouden voor peilhandhaving, zorgt voor beperkte externe nutriëntenbelasting (ESF1). De oevers hebben een steil talud en er zijn vrijwel geen overgangsof plasdraszones aanwezig (ESF4). Door beperkte speelruimte met het peilbeheer ontbreken oeverzones en overstromingsvlakten; dat vormt een belemmering voor onder andere de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Kunstmatig Het waterlichaam is door mensen gegraven op een plaats waar voorheen geen water was. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) - ammonium (NH4) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Polder eilanden - zwak brakke sloten Code waterlichaam: NL02L12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 28 van 168

29 Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Chemie : prioritaire stoffen: geen overschrijdingen De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam driemaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,60 ontoereiken ntoereiken Overige waterflora (EKR) 0,60 matig Vis (EKR) 0,60 matig Fytoplankton (EKR) Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 2,50 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 2,40 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 6,0-9,0 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Polder eilanden - zwak brakke sloten Code waterlichaam: NL02L12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 29 van 168

30 Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M1b) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: Het beeld van waterlichaam Polder eilanden- zwak brakke sloten is dat de algehele toestand in het veld gelijk is gebleven; er is geen sprake van achteruitgang. De toestand van macrofauna en macrofyten in 2009 is te hoog geschat (Basisdocument KRW 2015). De verwachting is dat tenminste geen achteruitgang optreedt. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet Ecologie Totaal E-slecht Biologie E-slecht Fysische chemie ontoereiken E-slecht Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Polder eilanden - zwak brakke sloten Code waterlichaam: NL02L12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 30 van 168

31 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Vlieland SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Vlieland Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 0,35 Toelichting: Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: In uitvoering: 10 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: Uitbreiding waterberging in deelsystemen SGBP omschrijving: overige inrichtingsmaatregelen Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: In uitvoering: 1 Toelichting: Regiovariant ,35 ha 10 km 1 stuks Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 1 1 stuks Regiovariant 2015 Er zijn inmiddels 2 kunstwerken vispasseerbaar gemaakt op Terschelling (1 extra) Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Herprofilering SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km Oorspronkelijke naam: Vispassages SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant stuks Factsheet KRW Naam waterlichaam: Polder eilanden - zwak brakke sloten Code waterlichaam: NL02L12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 31 van 168

32 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Kwaliteitselement Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden n.v.t. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Polder eilanden - zwak brakke sloten Code waterlichaam: NL02L12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 32 van 168

33 Factsheet: NL02L13 Fries kleigebied - zwak brakke polderkanalen -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Fries kleigebied - zwak brakke Code: NL02L13 polderkanalen Deelstroomgebied: Rijn Noord Type: M30 (Zwak brakke wateren) Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Status: Kunstmatig Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Dongeradeel, Ferwerderadiel, Franekeradeel, Harlingen, Het Bildt, Leeuwarderadeel, Menameradiel, Súdwest Fryslân Nee Karakterschets: Stilstaand water met een redelijk constant tot sterk wisselend zoutgehalte, dat vooral voorkomt in het zeekleigebied en de duinen, maar lokaal ook in het laagveengebied. De invloed van zout is in dit watertype dominant over andere omgevingsfactoren. Beschermde gebieden: Er zijn geen beschermde gebieden vermeld. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zwak brakke polderkanalen Code waterlichaam: NL02L13 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 33 van 168

34 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) sluis (ook gemaal): verlagen waterstand (peilbeheersing) barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) hoogwaterbescherming: dijken, dammen, kanalen Bescherming tegen overstromingen Door inlaat en uitlaat vindt belasting plaats van stikstof (N) en fosfaat (P) Strak peilbeheer belemmert groei van waterplanten in de oeverzone. Strak peilbeheer houdt belasting van de boezem in stand (N en P) Belemmering migratiemogelijkheden voor vis (in de polder en bij de overgang van zoet naar zout en terug) Harde overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd. overige belastingen overige belastingen overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) olie- en gaswinning (bodemdaling) bovenstroomse aanvoer (voorbelasting buitenland) Grondstoffenwinning en industrie Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna Voortdurende aanpassingen in de waterhuishouding (kunstwerken) door aanvoer, noodzakelijk voor peilbeheer en doorspoeling, vindt belasting plaats Toelichting belastingen: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zwak brakke polderkanalen Code waterlichaam: NL02L13 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 34 van 168

35 Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. Het strakke peilbeheer zorgt, mede vanwege doorspoeling, voor grote debieten in het waterlichaam. Dat drukt bovendien het chloridegehalte (brakwaterkarakter), benodigd voor een optimale ecologische levensgemeenschap in deze wateren. Het lichtklimaat (ESF2) vormt een beperking voor de ontwikkeling van waterplanten. Hierdoor ontbreken tevens geschikte habitats voor macrofauna en vis. In de zwak brakke polderkanalen liggen verschillende barrières als stuwen en sluizen die vispasseerbaarheid (ESF5) belemmeren of beperken. De oevers van de polderkanalen hebben op dit moment een steil talud en er zijn geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Kunstmatig Het waterlichaam is door mensen gegraven op een plaats waar voorheen geen water was. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zwak brakke polderkanalen Code waterlichaam: NL02L13 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 35 van 168

36 Chemie: prioritaire stoffen De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam driemaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, 2014 Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,50 ontoereiken ontoereiken matig Overige waterflora (EKR) 0,50 matig Vis (EKR) 0,50 ontoereiken matig Fytoplankton (EKR) 0,60 Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 2,50 ontoereiken Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 1,80 matig DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 6,0-9,0 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 ontoereiken Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M30) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: matig Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zwak brakke polderkanalen Code waterlichaam: NL02L13 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 36 van 168

37 De toestand van waterlichaam Fries kleigebied- zwak brakke polderkanalen in het veld is niet zichtbaar veranderd; er is geen sprake van achteruitgang. De prognose is dat voor macrofauna de komende planperiode een matige toestand kan worden bereikt en dat de overige kwaliteitselementen gelijk blijven. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken ontoereiken Biologie ontoereiken ontoereiken Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zwak brakke polderkanalen Code waterlichaam: NL02L13 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 37 van 168

38 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Ferwerderadeel SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Ferwerderadeel Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 1,5 Toelichting: Hallum, Marrum, Ferwerd Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Het Bildt SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Het Bildt Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 0,35 Toelichting: Vrouwenparochie 1,5 ha 0,35 ha Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Natuurvriendelijke oevers verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: km Regiovariant In totaal is er al 19 km nat.vr.oever aangelegd en zal er vóór eind 2015 naar verwachting nog circa 12 km nat.vr.oever extra worden aangelegd. Oorspronkelijke naam: Uitbreiding waterberging in deelsystemen SGBP omschrijving: overige inrichtingsmaatregelen Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: In uitvoering: 1 Toelichting: Regiovariant stuks Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Toelichting: In uitvoering: 2 2 stuks Regiovariant Naar verwachting zullen er vóór eind 2015 nog circa 14 extra vispassages worden gerealiseerd (totaal 16). Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Andere richtlijn: Toelichting: Vispassages 2 stuks vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Variant aanpassing pompen Zwarte Haan (Miedema) & Roptazijl Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zwak brakke polderkanalen Code waterlichaam: NL02L13 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 38 van 168

39 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Biologie wordt sterk gestuurd door nutrientenrijke kwel en daardoor moeilijk voorspelbaar Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Motiveringsgrond Nieuwe veranderingen Kwaliteitselement Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Nieuwe veranderingen Onder invloed van klimaatverandering en zeespiegelrijzing is het bereiken van de doelen onzeker. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zwak brakke polderkanalen Code waterlichaam: NL02L13 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 39 van 168

40 Factsheet: NL02L14 Midden Friesland - polderveenvaarten -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Midden Friesland - Code: NL02L14 polderveenvaarten Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Type: M10 (Laagveen vaarten en kanalen) Status: Kunstmatig Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Heerenveen, Opsterland, Smallingerland, Súdwest Fryslân, Tytsjerksteradiel, Weststellingwerf, De Friese Meren Nee Karakterschets: Kanaal of vaart die vooral in laag Nederland voorkomt, waar veen en rivier/zeeafzettingen voorkomen. De herkomst van het water is wisselend. Periodiek is er sprake van waterstroming, functioneel is er nauwelijks scheepvaart aanwezig. Beschermde gebieden: - Vogelrichtlijn Alde Feanen (NL_VOG_13) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Midden Friesland - polderveenvaarten Code waterlichaam: NL02L14 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 40 van 168

41 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting voor stikstof (N) en fosfaat (P). baggeren c.q. verdiepen (incl. zandvang) barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) hoogwaterbescherming: dijken, dammen, kanalen Aantasten ondiepe begroeide/begroeibare zones. Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). Steile overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna. overige belastingen recreatie (water en oever) Recreatie Toekomstige recreatievaart heeft mogelijk negatieve invloed op waterplanten, vis en macrofauna. Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. De oevers van de Polderveenvaarten bestaan uit steile kades en er zijn geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige peilbeheer. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). In Polderhoofdkanaal wordt de scheepvaartverbinding (ESF5) met omliggende watergangen (boezemwater) hersteld door renovatie van de sluizen. De verhoogde recreatievaart die hierdoor zal ontstaan, heeft mogelijk een negatief effect op de waterplanten. Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Factsheet KRW Naam waterlichaam: Midden Friesland - polderveenvaarten Code waterlichaam: NL02L14 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 41 van 168

42 Status: Kunstmatig Het waterlichaam is door mensen gegraven op een plaats waar voorheen geen water was. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijdingen De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding: ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam eenmaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Factsheet KRW Naam waterlichaam: Midden Friesland - polderveenvaarten Code waterlichaam: NL02L14 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 42 van 168

43 Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,60 Overige waterflora (EKR) 0,60 matig Vis (EKR) 0,60 Fytoplankton (EKR) 0,60 matig Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,15 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 2,80 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 300 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,0 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 ontoereiken Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M10) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: Het beeld van waterlichaam Midden Friesland- polderveenvaarten is dat de algehele toestand in het veld gelijk is gebleven; er is geen sprake van achteruitgang. De toestand van macrofyten in 2009 is te hoog geschat, maar dit is niet zichtbaar omdat het positieve effect van de nieuwe maatlat de achteruitgang opheft (Basisdocument KRW 2015). De beoordeling van vissen in 2009 is te laag geschat. De prognose is dat tenminste geen achteruitgang optreedt en dat macrofauna een klasse kan verbeteren. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet C-voldoet Ecologie Totaal Biologie Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Midden Friesland - polderveenvaarten Code waterlichaam: NL02L14 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 43 van 168

44 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Natuurvriendelijke oevers verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: In uitvoering: 3 Uitgevoerd: 11 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Uitbreiding waterberging in deelsystemen overige inrichtingsmaatregelen Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Uitgevoerd: 1 Toelichting: Regiovariant 2015 Maatregelen gepland voor de periode km 1 stuks Oorspronkelijke naam: Herprofilering SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km Oorspronkelijke naam: Vispassages SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant Maatregelen gepland voor de periode stuks Oorspronkelijke naam: Herprofilering SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Midden Friesland - polderveenvaarten Code waterlichaam: NL02L14 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 44 van 168

45 Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Onevenredig kostbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Motiveringsgrond Nieuwe veranderingen Kwaliteitselement Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Nieuwe veranderingen Het toegankelijk maken voor de recreatievaart is in uitvoering. Dit heeft mogelijk een negatief effect op de ecologische toestand. Er is gezorgd voor compensatie en de toestand wordt gemonitord. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Midden Friesland - polderveenvaarten Code waterlichaam: NL02L14 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 45 van 168

46 Factsheet: NL02L16 Noordwestelijke Wouden - regionale zandkanalen -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Noordwestelijke Wouden - Code: NL02L16 regionale zandkanalen Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Type: M3 (Gebufferde (regionale) kanalen) Status: Kunstmatig Provincie Groningen, Provincie Fryslân (Friesland) Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Dantumadiel, Grootegast, Smallingerland, Tytsjerksteradiel Nee Karakterschets: Afwateringskanaal met stilstaand tot langzaamstromend water dat bestaat uit oppervlaktewater waarvan de herkomst wisselend is. Ligging voor een klein deel in Groningen. De stroomrichting kan gedurende het jaar omkeren. Vaak is sprake van een belangrijke scheepvaartfunctie, wat ook leidt tot een rechte waterbak (rechthoekig of trapeziumvorm) met abrupte overgangen van land naar water. Beschermde gebieden: Er zijn geen beschermde gebieden vermeld. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Noordwestelijke Wouden - regionale zandkanalen Code waterlichaam: NL02L16 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 46 van 168

47 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) verlies oeverzones en overstromingsvlaktes Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna. Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de omliggende percelen sterk verhoogd. De wateraanvoer voor peilhandhaving zorgt voor externe nutriëntenbelasting (ESF1). De oevers hebben een steil talud en er zijn vrijwel geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor onder andere de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Kunstmatig Het waterlichaam is door mensen gegraven op een plaats waar voorheen geen water was. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Noordwestelijke Wouden - regionale zandkanalen Code waterlichaam: NL02L16 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 47 van 168

48 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Chemie : prioritaire stoffen: geen overschrijdingen De chemische toestand was en is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: beheerdersoordeel Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,60 ontoereiken matig Overige waterflora (EKR) 0,60 ontoereiken matig Vis (EKR) 0,60 Fytoplankton (EKR) 0,60 matig Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,15 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 2,80 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 300 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 ontoereiken Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M3) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. matig Factsheet KRW Naam waterlichaam: Noordwestelijke Wouden - regionale zandkanalen Code waterlichaam: NL02L16 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 48 van 168

49 Motivering ecologische toestand: Het beeld van waterlichaam Noordwestelijke Wouden- regionale zandkanalen is dat de algehele toestand in het veld gelijk is gebleven; er is geen sprake van achteruitgang. De beoordeling van macrofauna en macrofyten in 2009 is te hoog geschat (Basisdocument KRW 2015). De nieuwe maatlat heeft een beperkt effect op de beoordeling, maar zorgt voor vissen wel voor een klassenverschil ten e. De verwachting is dat tenminste geen achteruitgang optreedt. Voor macrofyten (en vissen) wordt een beperkte kwaliteitsverbetering verwacht. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken Biologie ontoereiken Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Noordwestelijke Wouden - regionale zandkanalen Code waterlichaam: NL02L16 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 49 van 168

50 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Afkoppelopgave gemeente Tytsjerksteradeel afkoppelen verhard oppervlak Gemeente Tytsjerksteradeel Voortgang: ha Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 0,15 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Hurdegaryp Natuurvriendelijke oevers verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: In uitvoering: 10 Uitgevoerd: 5 Toelichting: Regiovariant ,15 ha 15 km Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 1 1 stuks Regiovariant Naar verwachting worden nog 3 extra knelpunten vispasseerbaar gemaakt vóór eind 2015 (totaal 4). Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Herprofilering SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Noordwestelijke Wouden - regionale zandkanalen Code waterlichaam: NL02L16 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 50 van 168

51 Motiveringsgrond Kwaliteitselement Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Biologie totaal Technisch onhaalbaar Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden n.v.t. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Noordwestelijke Wouden - regionale zandkanalen Code waterlichaam: NL02L16 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 51 van 168

52 Factsheet: NL02L2 Tjonger bovenloop -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Tjonger bovenloop Code: NL02L2 Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Ooststellingwerf Type: R4 (Permanente langzaam stromende bovenloop op zand) Status: Sterk Veranderd Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Nee Karakterschets: Altijd langzaamstromende, smalle beek die met korte bochten door het landschap kronkelt. De oevers bestaan deels uit zandbanken, maar er is ook sprake van overhangende oevers. Omdat de beek wordt gevoed door de regen kan de beek 's zomers soms droogvallen. Beschermde gebieden: Er zijn geen beschermde gebieden vermeld. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger bovenloop Code waterlichaam: NL02L2 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 52 van 168

53 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). kanalisatie c.q. normalisatie van de waterloop verlies oeverzones en overstromingsvlaktes barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) Door vermindering van de meanders in het verleden zijn de geschikte habitats voor macrofauna verdwenen. De stroming is verminderd. Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. Belemmering migatiemogelijkheden voor vis. Te weinig stroming voor bepaalde vissoorten. overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna. Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de omliggende percelen sterk verhoogd. In de Tjonger bovenloop zijn verschillende barrières (stuwen) aanwezig, waardoor de connectiviteit (ESF5) voor migrerende vis wordt belemmerd; tevens is er te weinig stroming om migrerende en stromingsminnende soorten aan te trekken. In de komende paar jaar worden tal van vismigratievoorzieningen getroffen. Een groot deel van de oevers van de Tjonger bovenloop is steil en biedt onvoldoende geschikt habitat voor natuurontwikkeling (ESF4). Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten en de hydromorfologische eigenschappen van het systeem vormen een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger bovenloop Code waterlichaam: NL02L2 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 53 van 168

54 Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Anders, zie toelichting Fal Fal Fal Tru Fal Fal Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie:, bescherming tegen overstromingen, afwatering Motivering: Beschouwde alternatieven De Tjonger boveloop is oorspronkelijk het brongebied van de Tjonger. Het oorspronkelijke brongebied van de Tsjonger, een uitgestrekt hoogveengebied waarvan nu alleen het Fochteloërveen nog resteert, is bijna volledig in cultuur gebracht. De Boven Tsjonger, Grootdiep en Kleindiep zijn nog te herkennen als bovenlopen van de Tsjonger. Een belangrijk deel van het water uit het brongebied van de Tsjonger wordt nu via de Opsterlandse compagnonsvaart afgevoerd naar de Friese boezem. Het resterende deel gaat via een onderleider bij de compagnonsvaart naar de middenloop van de Tsjonger. Alleen bij hoge aanvoer wordt ook een deel van het water uit de compagnonsvaart via de middenloop van de Tsjonger afgevoerd. Herstel van het brongebied is dus niet mogelijk vanwege significant negatieve effecten op de agrarische gebruiksfunctie. Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, onevenredig hoge kosten - Ja, technisch onhaalbaar Motivering: In het Basisdocument KRW Wetterskip Fryslân zijn de mogelijkheden voor het ecologisch herstel verkend. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger bovenloop Code waterlichaam: NL02L2 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 54 van 168

55 Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijdingen De chemische toestand was en is. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam eenmaal in 2013). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,50 ontoereiken ntoereiken Overige waterflora (EKR) 0,60 matig Vis (EKR) 0,40 E-slecht slecht Fytoplankton (EKR) Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,12 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 4,00 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 40 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 18,0 matig Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 4,5-8,0 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier R4) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger bovenloop Code waterlichaam: NL02L2 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 55 van 168

56 Het beeld van waterlichaam Tjonger bovenloop is dat de algehele toestand in het veld gelijk is gebleven; er is geen sprake van achteruitgang. De toestand van macrofauna en vissen in 2009 is te hoog geschat (Basisdocument KRW 2015). De nieuwe maatlat heeft een negatief effect op vissen, vanwege de zwaardere weging van stromingsminnende en migrerende soorten. De prognose is dat tenminste geen achteruitgang optreedt. Voor vissen wordt een bescheiden verbetering verwacht. De komende planperiode zal worden gebruikt voor het verkrijgen van kennis over de haalbaarheid van de doelen met het uitvoeren van de geplande maatregelen. De doelen voor vis kunnen dan eventueel met een e onderbouwing worden aangepast. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet C-voldoet Ecologie Totaal E-slecht Biologie E-slecht Fysische chemie Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. rood = slecht/voldoet niet Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Toelichting: In uitvoering: 5 5 stuks Regiovariant Naar verwachting worden 12 kunstwerken vispasseerbaar gemaakt vóór eind 2015 (7 extra). Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger bovenloop Code waterlichaam: NL02L2 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 56 van 168

57 Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Herprofilering SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant Maatregelen gepland voor de periode km Oorspronkelijke naam: Herprofilering SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden n.v.t. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger bovenloop Code waterlichaam: NL02L2 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 57 van 168

58 Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger bovenloop Code waterlichaam: NL02L2 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 58 van 168

59 Factsheet: NL02L3 Tjonger middenloop -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Tjonger middenloop Code: NL02L3 Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Heerenveen, Ooststellingwerf Type: R5 (Langzaam stromende middenloop/benedenloop op zand) Status: Sterk Veranderd Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Nee Karakterschets: Een langzaamstromende, meanderende beek met zandbanken en overhangende oevers. Vanwege ligging in een vaak bosrijke omgeving hopen zich op rustige plekken in de beek vaan bladeren, takken en boomstammen op. Bomen hebben veel invloed op hoe de beek zich ontwikkelt en vormt. De beek wordt gevoed door bovenlopen. Beschermde gebieden: Er zijn geen beschermde gebieden vermeld. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger middenloop Code waterlichaam: NL02L3 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 59 van 168

60 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). kanalisatie c.q. normalisatie van de waterloop verlies oeverzones en overstromingsvlaktes barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) Door vermindering van de meanders in het verleden zijn de geschikte habitats voor macrofauna verdwenen. De stroming is verminderd. Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). overige belastingen overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) bovenstroomse aanvoer (voorbelasting buitenland) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna. In droge zomers wordt dit waterlichaam gevoed met boezemwater. Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de omliggende percelen sterk verhoogd. In de Tjonger middeloop zijn verschillende barrières (stuwen) aanwezig, waardoor de connectiviteit (ESF5) voor migrerende vis wordt belemmerd; tevens is er te weinig stroming om migrerende en stromingsminnende soorten aan te trekken. Een groot deel van de oevers van de Tjonger middeloop is steil en biedt geen geschikt habitat voor natuurontwikkeling (ESF4). Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten en de hydromorfologische eigenschappen van het systeem vormen een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. In de komende paar jaar worden ook tal van vismigratievoorzieningen getroffen. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger middenloop Code waterlichaam: NL02L3 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 60 van 168

61 Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Aankoppelen van beektrajecten/aanleg nevengeul in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Anders, zie toelichting Fal Tru Fal Fal Fal Fal Hermeandering beken in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie: Scheepvaart, met inbegrip van havenfaciliteiten, of recreatie Motivering: De Tjonger en de Opsterlandse Compagnonsvaart maken deel uit van de Turfroute, een route voor recreatievaart. Op de kaden zijn over aanzienlijke trajecten fietspaden aangelegd ten behoeve van de recreatie. Ingrepen die gevolgen hebben voor de recreatieve functie hebben zijn economisch schadelijk. Gebruiksfunctie:, bescherming tegen overstromingen, afwatering Motivering: Beschouwde alternatieven Vanwege de agrarische gebruiksfunctie is hermeandering en de realisatie van nevengeulen maar beperkt mogelijk. Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, onevenredig hoge kosten - Ja, technisch onhaalbaar Motivering: In het Basisdocument KRW Wetterskip Fryslân is de significante schade en kosteneffectiviteit van inrichtingsmaatreglen onderbouwd. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger middenloop Code waterlichaam: NL02L3 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 61 van 168

62 Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijdingen De chemische toestand was en is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: geen overschrijdingen Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,40 matig Overige waterflora (EKR) 0,60 matig Vis (EKR) 0,35 E-slecht slecht Fytoplankton (EKR) Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,14 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 4,00 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 150 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier R5) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: Het beeld van waterlichaam Tjonger middeloop is dat de algehele toestand in het veld gelijk is gebleven; er is geen sprake van achteruitgang. De nieuwe maatlat heeft een negatief effect op vissen (Basisdocument KRW 2015). De verwachting is dat tenminste geen achteruitgang optreedt. Voor vissen wordt een bescheiden verbetering verwacht. De komende planperiode zal worden gebruikt voor het verkrijgen van kennis over de haalbaarheid van de doelen met het uitvoeren van de geplande maatregelen. De doelen voor vis kunnen dan eventueel met een e onderbouwing worden aangepast. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger middenloop Code waterlichaam: NL02L3 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 62 van 168

63 Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet C-voldoet Ecologie Totaal E-slecht Biologie E-slecht Fysische chemie Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. rood = slecht/voldoet niet Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Natuurvriendelijke oevers verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: Toelichting: In uitvoering: 7,5 Uitgevoerd: 1,5 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: 9 km Regiovariant In totaal wordt naar verwachting vóór eind 2015 nog 7,5 tot 13 km nat.vr.oevers aangelegd langs de Tjonger Middenloop zelf. Daarnaast zal er nog circa 4-6 km oude meanders worden aangesloten (ter compensatie van de tekorten langs de Linde en het Koningsdiep). Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 1 1 stuks Regiovariant Naar verwachting worden alle 3 de sluizen/stuwen in de Tjonger Middenloop vóór eind 2015 vispasseerbaar gemaakt. 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger middenloop Code waterlichaam: NL02L3 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 63 van 168

64 Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Kwaliteitselement Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden n.v.t. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Tjonger middenloop Code waterlichaam: NL02L3 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 64 van 168

65 Factsheet: NL02L4 Koningsdiep -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Koningsdiep Code: NL02L4 Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Opsterland Type: R5 (Langzaam stromende middenloop/benedenloop op zand) Status: Sterk Veranderd Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Nee Karakterschets: Een langzaamstromende, meanderende beek met zandbanken en overhangende oevers. Vanwege ligging in een vaak bosrijke omgeving hopen zich op rustige plekken in de beek vaan bladeren, takken en boomstammen op. Bomen hebben veel invloed op hoe de beek zich ontwikkelt en vormt. De beek wordt gevoed door bovenlopen. Beschermde gebieden: - Habitatrichtlijn Van Oordts Mersken (NL_HAB_15) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Koningsdiep Code waterlichaam: NL02L4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 65 van 168

66 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) kanalisatie c.q. normalisatie van de waterloop verlies oeverzones en overstromingsvlaktes barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen vrij afstromende gebied en boezem en vice versa). Door ingrepen in de waterhuishouding (knippen) is er weinig voedingsgebied. Dit heeft invloed op de waterkwaliteit en de stroming. overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna. Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de omliggende percelen sterk verhoogd. In het Koningsdiep zijn verschillende barrières (stuwen) aanwezig, waardoor de connectiviteit (ESF5) voor migrerende vis wordt belemmerd; tevens is er te weinig stroming om migrerende en stromingsminnende soorten aan te trekken. Een groot deel van de oevers van het Koningsdiep is steil en biedt geen geschikt habitat voor natuurontwikkeling (ESF4). Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten en de hydromorfologische eigenschappen van het systeem vormen een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Factsheet KRW Naam waterlichaam: Koningsdiep Code waterlichaam: NL02L4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 66 van 168

67 Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Aankoppelen van beektrajecten/aanleg nevengeul in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Beperken piekafvoeren in bovenlopen agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Dempen watergangen in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Hanteren natuurlijk waterpeil in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Hermeandering beken in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Peilwijziging poldergebieden in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Verwijderen van stuwen in landbouwgebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie:, bescherming tegen overstromingen, afwatering Motivering: Het waterlichaam Koningsdiep is gelegen in een agrarisch gebied. Dat betekent dat de waterhuishouding mede wordt afgestemd op deze gebruiksfunctie. Zonder geweld aan te doen aan de agrarische functie kan een aantal maatregelen niet worden uitgevoerd, die mogelijk wel een bijdrage zouden kunnen leveren aan de biologische toestand. Dit wordt verder onderbouwd in het Basisdocument KRW Wetterskip Fryslân, voor de planperiode Beschouwde alternatieven Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, onevenredig hoge kosten - Ja, technisch onhaalbaar Motivering: In de jaren zijn plannen ontworpen voor de herinrichting van het beekdal van het Koningsdiep. Hierbij zijn uiteenlopende mogelijkheden verkend om recht te doen aan de ecologische doelen van het waterlichaam en de gebruiksfuncties in het gebied. Dit heeft uiteindelijk geleid tot een afgewogen pakket maatregelen (zie onder maatregelen). De planvoorbereiding heeft plaats gevonden in het kader van ROM-project Zuidoost Friesland; naderhand zijn landinrichtingsplannen opgesteld voor de beekdalen Linde, Tjonger en Koningsdiep. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Koningsdiep Code waterlichaam: NL02L4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 67 van 168

68 Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijding De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Overige verontreinigende stoffen: beheerdersoordeel Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,50 ontoereiken ntoereiken Overige waterflora (EKR) 0,60 Vis (EKR) 0,40 E-slecht slecht Fytoplankton (EKR) Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,14 ontoereiken matig Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 4,00 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 150 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier R5) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Koningsdiep Code waterlichaam: NL02L4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 68 van 168

69 De toestand van waterlichaam Koningsdiep is niet zichtbaar veranderd in het veld; er is geen sprake van achteruitgang. De nieuwe maatlat heeft een klein negatief effect op de beoordeling van macrofyten (maar dit wordt gecompenseerd door een te lage schatting in 2009) en groot negatief effect op vissen (Basisdocument KRW 2015). De prognose is dat tenminste geen achteruitgang optreedt en dat voor macrofyten een verbetering naar een e toestand optreedt. De komende planperiode zal worden gebruikt voor het verkrijgen van kennis over de haalbaarheid van de doelen met het uitvoeren van de geplande maatregelen. De doelen voor vis kunnen dan eventueel met een e onderbouwing worden aangepast. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet C-voldoet Ecologie Totaal E-slecht Biologie E-slecht Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Koningsdiep Code waterlichaam: NL02L4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 69 van 168

70 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Hermeandering verbreden / hermeanderen / nvo; (snel) stromend water Voortgang: km Motivering: 10 km In uitvoering: 6,5 Uitgevoerd: 1 Vervangen: 2,5 In plaats hiervan wordt meer dan 2,5 km hermeandering langs de Tjonger Middenloop uitgevoerd. Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: Inundatiezones SGBP omschrijving: overige inrichtingsmaatregelen Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: In uitvoering: 1 Toelichting: Regiovariant stuks Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: 5 stuks In uitvoering: 2 Vervangen: 3 3 vispassages worden ná 2015 gerealiseerd in plaats daarvan worden er vele extra in de Tjonger Bovenloop gerealiseerd. Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: Wijziging water aan- en afvoer SGBP omschrijving: verbreden / hermeanderen / nvo; (snel) stromend water Initiatiefnemer: Voortgang: km Motivering: Planvoorbereiding: 0,4 Toelichting: 0,4 km Factsheet KRW Naam waterlichaam: Koningsdiep Code waterlichaam: NL02L4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 70 van 168

71 Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Herprofilering 9 km SGBP omschrijving: verbreden / hermeanderen / nvo; (snel) stromend water Initiatiefnemer: Andere richtlijn: Toelichting: Variant Oorspronkelijke naam: Vispassages 3 stuks SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Kwaliteitselement Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden n.v.t. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Koningsdiep Code waterlichaam: NL02L4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 71 van 168

72 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Koningsdiep Code waterlichaam: NL02L4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 72 van 168

73 Factsheet: NL02L9 Fries kleigebied - zoete polderkanalen -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Fries kleigebied - zoete Code: NL02L9 polderkanalen Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Type: M3 (Gebufferde (regionale) kanalen) Status: Kunstmatig Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Kollumerland en Nieuwkruisland, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Menameradiel, Súdwest Fryslân, Tytsjerksteradiel Nee Karakterschets: Stilstaand tot langzaamstromend kanaalwater dat bestaat uit oppervlaktewater waarvan de herkomst wisselend is. De stroomrichting kan gedurende het jaar omkeren. Vaak is sprake van een belangrijke scheepvaartfunctie, wat ook leidt tot een rechte waterbak (rechthoekig of trapeziumvorm) met abrupte overgangen van land naar water. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zoete polderkanalen Code waterlichaam: NL02L9 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 73 van 168

74 Beschermde gebieden: - - Vogelrichtlijn Groote Wielen (NL_VOG_9) Zwemwater EELTSJEMAR, RINSUMAGEEST (NLBW02_9033) 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) sluis (ook gemaal): verlagen waterstand (peilbeheersing) barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) hoogwaterbescherming: dijken, dammen, kanalen Bescherming tegen overstromingen door inlaat en uitlaat vindt belasting plaats van stikstof (N) en fosfaat (P) strak peilbeheer belemmert groei van waterplanten in de oeverzone. Strak peilbeheer houdt belasting van de boezem in stand (N en P) belemmering migatiemogelijkheden voor vis harde overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd overige belastingen overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) bovenstroomse aanvoer (voorbelasting buitenland) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna door aanvoer, noodzakelijk voor peilbeheer, vindt externe belasting plaats Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. Het strakke peilbeheer zorgt voor grote debieten in het waterlichaam. Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. De oevers hebben op dit moment een steil talud en er zijn geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, 2013 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zoete polderkanalen Code waterlichaam: NL02L9 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 74 van 168

75 3. Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Kunstmatig Het waterlichaam is door mensen gegraven op een plaats waar voorheen geen water was. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) - som benzo(ghi)peryleen en indeno(1,2,3-cd)pyreen (sbghipinp) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Chemie : prioritair In dit waterlichaam worden overschrijdingen van PAK's gemeten. De toekomstige wijziging en aanscherping van de normen voor enkele PAK s vormen een aandachtspunt bij de monitoring en de toekomstige toestandbepaling. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding: ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) eenenkele keer overschreden (in dit waterlichaam tweemaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zoete polderkanalen Code waterlichaam: NL02L9 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 75 van 168

76 Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,60 Overige waterflora (EKR) 0,60 ontoereiken matig Vis (EKR) 0,60 Fytoplankton (EKR) 0,60 ontoereiken matig Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) ontoereiken ntoereiken Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 2,80 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 300 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 ontoereiken Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M3) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: De toestand van waterlichaam Fries kleigebied- zoete polderkanalen in het veld is niet zichtbaar veranderd; er is geen sprake van achteruitgang. De nieuwe maatlat heeft een negatief effect op macrofyten (Basisdocument KRW 2015). De afstand tot een e toestand voor fytoplankton en vissen is klein; de prognose voor de komende planperiode is dat een e toestand kan worden bereikt. Anders dan bij de grote meren is de windinvloed en brasemdominantie minder groot. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet nie Ecologie Totaal ontoereiken ontoereiken Biologie ontoereiken ontoereiken Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zoete polderkanalen Code waterlichaam: NL02L9 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 76 van 168

77 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Baggeren gemeente Kollumerland Verwijderen verontreinigde bagger Gemeente Kollumerland Voortgang: m3 Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 130 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Warfstermolen Natuurvriendelijke oevers verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: In uitvoering: 4 Uitgevoerd: 2 Toelichting: Regiovariant m3 6 km Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 1 1 stuks Regiovariant Er zijn inmiddels 2 kunstwerken vispasseerbaar gemaakt en naar verwachting wordt er nog 1 voor 2015 vispasseerbaar gemaakt (totaal 3) Maatregelen gepland voor de periode Voor maatregelen ten behoeve van de zwemwaterrichtlijn wordt verwezen naar Oorspronkelijke naam: Herprofilering SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant Maatregelen gepland voor de periode km Oorspronkelijke naam: Herprofilering SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zoete polderkanalen Code waterlichaam: NL02L9 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 77 van 168

78 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Natuurlijke omstandigheden hebben invloed op de ecologische toestand. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fries kleigebied - zoete polderkanalen Code waterlichaam: NL02L9 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 78 van 168

79 Factsheet: NL02L9a Friese boezem - grote ondiepe kanalen -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Friese boezem - grote ondiepe Code: NL02L9a kanalen Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Type: M6b (Grote ondiepe kanalen met scheepvaart) Status: Kunstmatig Provincie Fryslân (Friesland), Provincie Overijssel Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Franekeradeel, Heerenveen, Kollumerland en Nieuwkruisland, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel, Ooststellingwerf, Opsterland, Smallingerland, Steenwijkerland, Súdwest Fryslân, Tytsjerksteradiel, Weststellingwerf, De Friese Meren Nee Karakterschets: Groot, ondiep kanaal dat vooral bestaat uit oppervlaktewater waarbij de herkomst wisselend is en de stroomrichting gedurende het jaar kan omkeren. Periodiek is er zichtbare stroming, vooral in de buurt van inlaten/gemalen. Vaak is sprake van een belangrijke scheepvaartfunctie, wat ook leidt tot een rechte waterbak (rechthoekig of trapeziumvorm) met abrupte overgangen van land naar water. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote ondiepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 79 van 168

80 Beschermde gebieden: - Vogelrichtlijn Alde Feanen (NL_VOG_13) 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect puntbronnen rioolwaterzuiveringsinstallaties Afvalwaterzuivering Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) hoogwaterbescherming: dijken, dammen, kanalen wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) baggeren c.q. verdiepen (incl. zandvang) barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) sluis (ook gemaal): verlagen waterstand (peilbeheersing) verlies oeverzones en overstromingsvlaktes Bescherming tegen overstromingen Harde overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd. Door inlaat en uitlaat vindt belasting plaats van stikstof (N) en fosfaat (P). Recreatie Aantasting ondiepe begroeide en begroeibare zones Belemmering migatiemogelijkheden voor vis. Strak peilbeheer belemmert groei van waterplanten in de oeverzone. Strak peilbeheer houdt belasting van de boezem in stand (N en P) Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna overige belastingen recreatie (water en oever) Recreatie Opwerveling en golfbeweging waardoor waterplantengroei wordt beperkt. overige belastingen bovenstroomse aanvoer (voorbelasting buitenland) Door aanvoer, noodzakelijk voor peilbeheer, vindt externe belasting plaats. Toelichting belastingen: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote ondiepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 80 van 168

81 Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. Het strakke peilbeheer zorgt voor grote debieten in het waterlichaam. Het lichtklimaat (ESF2) vormt een beperking voor de ontwikkeling van waterplanten. Hierdoor ontbreken tevens geschikte habitats voor macrofauna en vis. Recreatievaart leidt in beperkte mate tot oeverafslag (ESF4) door golfbewegingen en een verslechtering van het lichtklimaat (ESF2) door opwerveling van bodemmateriaal. De oevers van de ondiepe kanalen hebben op dit moment veelal een steil talud en er zijn vrijwel geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Kunstmatig Het waterlichaam is door mensen gegraven op een plaats waar voorheen geen water was. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) - som benzo(ghi)peryleen en indeno(1,2,3-cd)pyreen (sbghipinp) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote ondiepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 81 van 168

82 Chemie: prioritaire stoffen: overschrijding PAK's Het niet voldoen aan de chemische toestand is het gevolg van overschrijding bij een aantal PAK's. De wijziging en de toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s vormen een aandachtspunt voor monitoring en de toestandbepaling in de volgende planperiode. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding: ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam driemaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, 2014 Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,60 ontoereiken ntoereiken Overige waterflora (EKR) 0,60 ontoereiken matig Vis (EKR) 0,60 Fytoplankton (EKR) 0,60 Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,25 ontoereiken matig Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 3,80 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 300 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M6b) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: matig Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote ondiepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 82 van 168

83 De toestand van waterlichaam Friese boezem- grote ondiepe kanalen in het veld is niet zichtbaar veranderd; er is geen sprake van achteruitgang. De toestand van macrofauna en macrofyten in 2009 is te hoog geschat, waardoor er een schijnbare achteruitgang van matig naar ontoereikend optreedt. De nieuwe maatlat heeft een positief effect op de beoordeling van macrofyten door het verschil in zonedefinitie (Basisdocument KRW 2015). De prognose is dat voor fytoplankton en macrofyten een klassenverschil (verbetering) bereikt kan worden. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet nie Ecologie Totaal ontoereiken Biologie ontoereiken Fysische chemie Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote ondiepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 83 van 168

84 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Bolsward SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Bolsward Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 11,5 Toelichting: afkoppelen verhard oppervlak 11,5 ha Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Dongeradeel SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Dongeradeel Voortgang: ha Motivering: In uitvoering: 7,9 Toelichting: Dokkum, Niawier, Raard, Oostrum, Holwerd, Ee, Engwierum 7,9 ha Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Gaesterlân Sleat SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Gaesterlân Sleat Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 0,7 Toelichting: afkoppelen verhard opervlak Oudemirdum Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Lemsterland SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Lemsterland Voortgang: ha Motivering: In uitvoering: 3,53 Toelichting: Lemmer Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Wymbritseradiel SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Wymbritseradeel Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 0,2 Toelichting: Blauhuis Oorspronkelijke naam: Baggeren gemeente Kollumerland SGBP omschrijving: Verwijderen verontreinigde bagger Initiatiefnemer: Gemeente Kollumerland Voortgang: m3 Motivering: Uitgevoerd: Toelichting: Triemen, Burum, 0,7 ha 3,53 ha 0,2 ha m3 Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers 80 km SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote ondiepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 84 van 168

85 Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: Uitgevoerd: 80 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: uitbreiding berging in het riool Wymbritseradeel SGBP omschrijving: aanpakken riooloverstorten Initiatiefnemer: Gemeente Wymbritseradeel Voortgang: stuks Motivering: Uitgevoerd: 1 Toelichting: leidt tot minder overstorten, Gemeente Wymbritseradeel 1 stuks Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Planvoorbereiding: 2 Toelichting: 2 stuks Regiovariant naar verwachting zal er nog 1 extra kunstwerk vispasseerbaar worden gemaakt vóór eind 2015 (totaal 3) Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km Oorspronkelijke naam: Vispassages SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant Maatregelen gepland voor de periode stuks Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote ondiepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 85 van 168

86 Motiveringsgrond Kwaliteitselement Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Biologie totaal Technisch onhaalbaar Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden N.v.t. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote ondiepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 86 van 168

87 Factsheet: NL02L9b Friese boezem - grote diepe kanalen -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Friese boezem - grote diepe Code: NL02L9b kanalen Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Type: M7b (Grote diepe kanalen met scheepvaart) Status: Kunstmatig Provincie Groningen, Provincie Fryslân (Friesland) Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Achtkarspelen, Dantumadiel, Dongeradeel, Franekeradeel, Grootegast, Harlingen, Heerenveen, Kollumerland en Nieuwkruisland, Leeuwarden, Littenseradiel, Menameradiel, Smallingerland, Súdwest Fryslân, Tytsjerksteradiel, Zuidhorn, De Friese Meren Nee Karakterschets: Groot en diep kanaal met oppervlaktewater van wisselende herkomst; ligging voor een klein deel in Groningen. Periodiek is er zichtbare stroming (die van richting kan veranderen), vooral in de buurt van inlaten/gemalen. Er is sprake van een belangrijke scheepvaartfunctie. Profiel is rechthoekig of trapeziumvormig met abrupte overgangen van land naar water. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote diepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 87 van 168

88 Beschermde gebieden: - Vogelrichtlijn Alde Feanen (NL_VOG_13) 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect puntbronnen rioolwaterzuiveringsinstallaties Afvalwaterzuivering Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) wateronttrekkingen wateronttrekkingen voor scheepvaart (waterpeil in kanalen) voor koelwater van electriciteitscentrales hoogwaterbescherming: dijken, dammen, kanalen wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) sluis (ook gemaal): verlagen waterstand (peilbeheersing) barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) verlies oeverzones en overstromingsvlaktes Scheepvaart Strak peilbeheer belemmert groei van waterplanten in de oeverzone. Strak peilbeheer houdt belasting van de boezem in stand (N en P) Energievoorziening Door opwarming worden biologische processen te zeer versneld. Het risico op blauwalgen wordt daarmee vergroot. Bescherming tegen overstromingen Harde overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd. Door inlaat en uitlaat vindt belasting plaats van stikstof (N) en fosfaat (P). Strak peilbeheer belemmert groei van waterplanten in de oeverzone. Strak peilbeheer houdt belasting van de boezem in stand (N en P) Scheepvaart Belemmering migratiemogelijkheden voor vis (aan de uiteinden) Scheepvaart Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna overige belastingen scheepvaart Scheepvaart Opwerveling en golfbeweging waardoor waterplantengroei wordt beperkt Toelichting belastingen: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote diepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 88 van 168

89 Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. Het strakke peilbeheer zorgt voor grote debieten in het waterlichaam. Omdat het Prinses Margrietkanaal een belangrijke watertransportroute (grootscheepsvaarroute) van de boezem vormt, is dit effect extra groot. Het lichtklimaat (ESF2) vormt een beperking voor de ontwikkeling van waterplanten. Hierdoor ontbreken tevens geschikte habitats voor macrofauna en vis. Beroeps- en recreatievaart leiden mogelijk tot oeverafslag (ESF4) door golfbewegingen en een verslechtering van het lichtklimaat (ESF2) door opwerveling van bodemmateriaal. De oevers van de diepe kanalen hebben op dit moment een steil talud, zijn over grote lengtes beschoeid en er zijn vrijwel geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Kunstmatig Het waterlichaam is door mensen gegraven op een plaats waar voorheen geen water was. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote diepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 89 van 168

90 Chemie: prioritaire stoffen De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding: ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam tweemaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, 2014 Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,60 ontoereiken matig Overige waterflora (EKR) 0,60 ontoereiken matig Vis (EKR) 0,60 matig Fytoplankton (EKR) 0,60 Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,25 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 3,80 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 300 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 ontoereiken Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M7b) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: matig Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote diepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 90 van 168

91 De toestand van waterlichaam Friese boezem- grote diepe kanalen in het veld is voor fytoplankton verbeterd en voor de overige kwaliteitselementen niet zichtbaar veranderd; er is geen sprake van achteruitgang. De toestand van macrofauna en macrofyten in 2009 is te hoog geschat, waardoor er een schijnbare achteruitgang van matig naar ontoereikend optreedt. Omdat de oordelen van macrofauna en macrofyten net onder de klassegrens liggen is de prognose dat in de volgende planperiode een matige toestand bereikt kan worden. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken Biologie ontoereiken Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote diepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 91 van 168

92 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Afkoppelopgave gemeente Menaldumadeel afkoppelen verhard oppervlak Gemeente Menaldumadeel Voortgang: ha Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 3,1 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Deinum, Menaldum Afkoppelopgave gemeente Tytsjerksteradeel afkoppelen verhard oppervlak Gemeente Tytsjerksteradeel Voortgang: ha Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 1,37 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Jistrum, Oenkerk Natuurvriendelijke oevers verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: In uitvoering: 20 Uitgevoerd: 14 Toelichting: Regiovariant ,1 ha 1,37 ha 34 km Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Planvoorbereiding: 2 Toelichting: 2 stuks Regiovariant Naar verwachting zullen er vóór eind 2015 nog 3 extra kunstwerken vispasseerbaar worden gemaakt (totaal 5). Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote diepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 92 van 168

93 Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant Maatregelen gepland voor de periode km Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden n.v.t. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote diepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 93 van 168

94 Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - grote diepe kanalen Code waterlichaam: NL02L9b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 94 van 168

95 Factsheet: NL02L9c Friese boezem - regionale kanalen met scheepvaart -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Friese boezem - regionale Code: NL02L9c kanalen met scheepvaart Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Type: M3 (Gebufferde (regionale) kanalen) Status: Kunstmatig Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Achtkarspelen, Franekeradeel, Harlingen, Heerenveen, Het Bildt, Kollumerland en Nieuwkruisland, Leeuwarden, Littenseradiel, Menameradiel, Smallingerland, Súdwest Fryslân Nee Karakterschets: Stilstaand tot langzaamstromend kanaalwater dat bestaat uit oppervlaktewater waarvan de herkomst wisselend is. De stroomrichting kan gedurende het jaar omkeren. Vaak is sprake van een belangrijke scheepvaartfunctie, wat ook leidt tot een rechte waterbak (rechthoekig of trapeziumvorm) met abrupte overgangen van land naar water. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen met scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9c aangemaakt: om 3:03 u. pagina 95 van 168

96 Beschermde gebieden: - Vogelrichtlijn Alde Feanen (NL_VOG_13) 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect puntbronnen rioolwaterzuiveringsinstallaties Afvalwaterzuivering Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) hoogwaterbescherming: dijken, dammen, kanalen wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) verlies oeverzones en overstromingsvlaktes Bescherming tegen overstromingen Harde overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd Door inlaat en uitlaat vindt belasting plaats van stikstof (N) en fosfaat (P) Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna overige belastingen recreatie (water en oever) Recreatie Opwerveling en golfbeweging waardoor waterplantengroei wordt beperkt Toelichting belastingen: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen met scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9c aangemaakt: om 3:03 u. pagina 96 van 168

97 Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. Het strakke peilbeheer zorgt voor grote debieten in het waterlichaam. Scheepvaart leidt tot oeverafslag (ESF4) door golfbewegingen en een verslechtering van het lichtklimaat (ESF2) door opwerveling van bodemmateriaal. Het lichtklimaat (ESF2) vormt een beperking voor de ontwikkeling van waterplanten. Hierdoor ontbreken tevens geschikte habitats voor macrofauna en vis. De oevers van de kanalen hebben op dit moment een steil talud, zijn deels beschoeid en er zijn vrijwel geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Het onderhoud en beheer (ESF6) worden ook afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Kunstmatig Het waterlichaam is door mensen gegraven op een plaats waar voorheen geen water was. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen met scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9c aangemaakt: om 3:03 u. pagina 97 van 168

98 Chemie: prioriatire stoffen: geen overschrijding De chemische toestand was en is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Overige verontreinigende stoffen: beheerdersoordeel Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling (beheerdersoordeel). Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,60 ontoereiken ntoereiken Overige waterflora (EKR) 0,50 ontoereiken ntoereiken Vis (EKR) 0,60 Fytoplankton (EKR) 0,60 Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,15 ontoereiken matig Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 2,80 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 300 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 ontoereiken Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M3) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. matig Motivering ecologische toestand: De toestand van waterlichaam Friese boezem- regionale kanalen met scheepvaart in het veld is niet zichtbaar veranderd; er is geen sprake van achteruitgang. De beoordeling van fytoplankton en vissen in 2009 is te laag geschat (Basisdocument KRW 2015). De beoordeling van macrofauna en macrofyten in 2009 is te hoog geschat. Doordat de beoordeling van macrofyten dicht tegen de klassegrens aan ligt treedt een klassenverschil op (van matig naar ontoereikend ). Deze achteruitgang is te wijten aan verschillen in klimaat en bemonstering en niet aan daadwerkelijke achteruitgang. De nieuwe maatlat heeft beperkt effect op de beoordeling van de kwaliteitselementen. Het is niet duidelijk wat de oorzaak is van de achteruitgang van macrofauna. Een verdiepingsonderzoek is nodig om beter inzicht te krijgen. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen met scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9c aangemaakt: om 3:03 u. pagina 98 van 168

99 Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken Biologie ontoereiken Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen met scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9c aangemaakt: om 3:03 u. pagina 99 van 168

100 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Boarnsterhim SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Boarnsterhim Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 1 Toelichting: Akkrum Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Heerenveen SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Heerenveen Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 5,5 Toelichting: Heerenveen Oorspronkelijke naam: Afkoppelopgave gemeente Menaldumadeel SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Menaldumadeel Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 3 Toelichting: Berlikum, Menaldum, Oorspronkelijke naam: afkoppelopgave gemeente Sneek SGBP omschrijving: afkoppelen verhard oppervlak Initiatiefnemer: Gemeente Sneek Voortgang: ha Motivering: Uitgevoerd: 14 Toelichting: Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: Uitgevoerd: 60 Toelichting: Regiovariant ha 5,5 ha 3 ha 14 ha 60 km Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 1 1 stuks Regiovariant Er zijn inmiddels 3 extra kunstwerken vispasseerbaar gemaakt (totaal 4) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen met scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9c aangemaakt: om 3:03 u. pagina 100 van 168

101 Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant Maatregelen gepland voor de periode km Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden n.v.t. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Kwaliteitselement Biologie totaal Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen met scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9c aangemaakt: om 3:03 u. pagina 101 van 168

102 Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Feitelijk kleine veranderingen in de score bij de beoordeling veroorzaakt door natuurlijke omstandigheden zoals het weer. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen met scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9c aangemaakt: om 3:03 u. pagina 102 van 168

103 Factsheet: NL02L9d Friese boezem - regionale kanalen zonder scheepvaart -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Friese boezem - regionale Code: NL02L9d kanalen zonder scheepvaart Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Type: M3 (Gebufferde (regionale) kanalen) Status: Kunstmatig Provincie Groningen, Provincie Fryslân (Friesland) Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Franekeradeel, Grootegast, Harlingen, Kollumerland en Nieuwkruisland, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel, Súdwest Fryslân, Tytsjerksteradiel, Zuidhorn, De Friese Meren Nee Karakterschets: Afwateringskanaal met stilstaand tot langzaamstromend water van wisselende herkomst.een klein deel ligt van deze kanalen ligt in Groningen. De stroomrichting kan gedurende het jaar omkeren. Vaak is sprake van een belangrijke scheepvaartfunctie, wat ook leidt tot een rechte waterbak (rechthoekig of trapeziumvorm) met abrupte overgangen van land naar water. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen zonder scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9d aangemaakt: om 3:03 u. pagina 103 van 168

104 Beschermde gebieden: - Vogelrichtlijn IJsselmeer (NL_VOG_72) 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect puntbronnen rioolwaterzuiveringsinstallaties Afvalwaterzuivering Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) wateronttrekkingen door overdracht (watervoorziening wateren) Door inlaat en uitlaat vindt belasting plaats van stikstof (N) en fosfaat (P) hoogwaterbescherming: dijken, dammen, kanalen wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) sluis (ook gemaal): verlagen waterstand (peilbeheersing) barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) Harde overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd. Door inlaat en uitlaat vindt belasting plaats van stikstof (N) en fosfaat (P). Strak peilbeheer belemmert groei van waterplanten in de oeverzone. Strak peilbeheer houdt belasting van de boezem in stand (N en P). Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). overige belastingen intensief beheer en onderhoud (incl. oevers) Belemmering ontwikkeling vegetatie en fauna Toelichting belastingen: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen zonder scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9d aangemaakt: om 3:03 u. pagina 104 van 168

105 Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. Het strakke peilbeheer zorgt voor grote debieten in het waterlichaam. Recreatievaart leidt in beperkte mate tot oeverafslag (ESF4) door golfbewegingen en een verslechtering van het lichtklimaat (ESF2) door opwerveling van bodemmateriaal. Het lichtklimaat (ESF2) vormt een beperking voor de ontwikkeling van waterplanten en opkomende vegetatie wordt mogelijk weer beschadigd door scheepvaartverkeer. Hierdoor ontbreken tevens geschikte habitats voor macrofauna en vis. De oevers van de kanalen hebben een steil talud en er zijn vrijwel geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. Het onderhoud en beheer (ESF6) en plaatselijke inrichtingsmaatregelen (nvo s) zijn afgestemd op stimulatie van natuurontwikkeling en het creëren van geschikte habitats (ESF4). Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Kunstmatig Het waterlichaam is door mensen gegraven op een plaats waar voorheen geen water was. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen zonder scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9d aangemaakt: om 3:03 u. pagina 105 van 168

106 Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijding De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding: ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam tweemaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,60 ontoereiken ntoereiken Overige waterflora (EKR) 0,60 E-slecht slecht Vis (EKR) 0,60 ontoereiken matig Fytoplankton (EKR) 0,60 matig Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,15 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 2,80 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 300 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M3) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: matig Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen zonder scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9d aangemaakt: om 3:03 u. pagina 106 van 168

107 De toestand van waterlichaam Friese boezem- regionale kanalen zonder scheepvaart in het veld is niet zichtbaar veranderd; er is geen sprake van achteruitgang. De beoordeling van macrofauna, macrofyten en vissen is in 2009 te hoog geschat (Basisdocument KRW 2015). De getalsmatige achteruitgang van vissen is deels te wijten aan verschillen in klimaat en bemonstering en niet aan daadwerkelijke achteruitgang. De nieuwe maatlat heeft een beperkt effect op de beoordeling. De prognose is dat de komende planperiode tenminste geen achteruitgang optreedt en dat voor vissen een matige toestand kan worden bereikt. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet Ecologie Totaal E-slecht Biologie E-slecht Fysische chemie Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen zonder scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9d aangemaakt: om 3:03 u. pagina 107 van 168

108 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Afkoppelopgave gemeente Ferwerderadeel afkoppelen verhard oppervlak Gemeente Ferwerderadeel Voortgang: ha Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 1,5 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Hallum Afkoppelopgave gemeente Gaasterlân-Sleat vasthouden water in haarvaten van het systeem Gemeente Gaesterlân Sleat Voortgang: ha Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 3,7 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Oudemirdum Afkoppelopgave gemeente Harlingen afkoppelen verhard oppervlak Gemeente Harlingen Voortgang: ha Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 1,46 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Harlingen Natuurvriendelijke oevers verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: In uitvoering: 6 Uitgevoerd: 37 Toelichting: Regiovariant ,5 ha 3,7 ha 1,46 ha 43 km Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 1 1 stuks Regiovariant Er zijn inmiddels nog 2 extra kunstwerken vispasseerbaar gemaakt (totaal 3) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen zonder scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9d aangemaakt: om 3:03 u. pagina 108 van 168

109 Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers 25 km SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers 25 km SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Onevenredig kostbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Kwaliteitselement Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Er is in het veld geen werkelijke achteruitgang. De beooordeling van de biologie is in 2009 te positief ingeschat. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - regionale kanalen zonder scheepvaart Code waterlichaam: NL02L9d aangemaakt: om 3:03 u. pagina 109 van 168

110 Factsheet: NL02V1 Friese boezem - overige meren -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Friese boezem - overige meren Code: NL02V1 Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Type: M14 (Grote ondiepe gebufferde plassen) Status: Sterk Veranderd Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Leeuwarden, Smallingerland, Súdwest Fryslân, Tytsjerksteradiel, Weststellingwerf, De Friese Meren Nee Karakterschets: Middelgrote gebufferde zoete plassen in laagveen- of zeekleigebied. Het water wordt gevoed door polderwater, IJsselmeerwater, polderwater en regen. De bodem bestaat uit zand, veen en/of klei, met kale oevers in de golfslagzone. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - overige meren Code waterlichaam: NL02V1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 110 van 168

111 Beschermde gebieden: - Zwemwater DAGRECREATIETERREIN KLEIN ZWITSERLAND SUMAR (NLBW02_9008), DE DRIESPRONG, LANGELILLE (NLBW02_9020), DE LEIEN, ROTTEVALLE (NLBW02_9006), EASTERMAR, EASTERMAR (NLBW02_9041), LANGWARDER WIELEN, LANGWEER (NLBW02_9017), ROHEL, ROHEL (NLBW02_9030), SMELIESTER S?N, SMALLE EE (NLBW02_9005), ULESPRONG, SINT NICOLAASGA (NLBW02_9018), ZWEM EN SURF CENTRUM BALK, BALK (NLBW02_9021) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - overige meren Code waterlichaam: NL02V1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 111 van 168

112 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect puntbronnen rioolwaterzuiveringsinstallaties Afvalwaterzuivering Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). wateronttrekkingen voor koelwater van electriciteitscentrales Energievoorziening Opwarming oppervlaktewater, waardoor risico op blauwlagen wordt vergroot. hoogwaterbescherming: dijken, dammen, kanalen wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) sluis (ook gemaal): verlagen waterstand (peilbeheersing) verlies oeverzones en overstromingsvlaktes baggeren c.q. verdiepen (incl. zandvang) barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) Bescherming tegen overstromingen Harde en steile overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd Door inlaat en uitlaat vindt belasting plaats van stikstof (N) en fosfaat (P) Strak peilbeheer belemmert groei van waterplanten in de oeverzone. Strak peilbeheer houdt belasting van de boezem in stand (N en P) Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. Scheepvaart Aantasten ondiepe begroeide/begroeibare zones. Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). overige belastingen recreatie (water en oever) Opwerveling en golfbeweging (ook door wind) waardoor waterplantengroei wordt beperkt. overige belastingen visstandsbeheer Overig Een samenspel van factoren (o.a. waterhuishouding, nutrientenbelasting) heeft geleid tot een dominantie van de brasem. De graas en opwerveling vormt een belemmering voor ecologisch herstel overige belastingen bovenstroomse aanvoer (voorbelasting buitenland) Door aanvoer, noodzakelijk voor peilbeheer, vindt externe belasting plaats. Toelichting belastingen: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - overige meren Code waterlichaam: NL02V1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 112 van 168

113 Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. Het strakke peilbeheer zorgt voor grote debieten in het waterlichaam, waardoor de belasting groot is. De Overige Meren maken onderdeel uit van de Friese boezem, waardoor de wateraan- en doorvoer groot is. De productiviteit van het water (ESF1) wordt hierdoor sterk beïnvloed. RWZI s hebben nog slechts een beperkte invloed op de waterkwaliteit. Het lichtklimaat (ESF2) vormt een beperking voor de ontwikkeling van waterplanten. Hierdoor ontbreken tevens geschikte habitats voor macrofauna en vis. De door brasem gedomineerde visstand vormt mede een belemmering voor een lichtklimaat. In een aantal van de Overige Meren zien we een toename van ondergedoken waterplanten, die vermoedelijk samenhangt met het (nu nog tijdelijk) verbeterende lichtklimaat aldaar. Op basis van de huidige kennis (BaggerNut, 2012) verwachten we dat de interne nutriëntenbelasting uit de bodem (ESF3) een beperkte rol speelt ten opzichte van de externe belasting (ESF1). De Overige Meren hebben op dit moment een steil talud en er zijn geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Rapportage: Water- en stofbalansen Friese boezemmeren en PCLake, Arcadis, Rapportage: Beheervisserij Friese boezem: beoordeling potentiele locaties, Witteveen+Bos, Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, 2013 Rapportage: Visstandopname 2012, Altenburg&Wymenga/ATKB, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Anders, zie toelichting Tru Fal Fal Tru Fal Fal Beperken van scheepvaart in grote kanalen Fal Tru Fal Fal Fal Fal Flexibel peilbeheer in boezemwateren Fal Fal Fal Tru Fal Fal Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - overige meren Code waterlichaam: NL02V1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 113 van 168

114 Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie: Milieu in brede zin Motivering: Het waterlichaam is onderdeel van natuurgebieden. Verder hebben deze wateren een functie voor de recreatie en voor scheepvaart. In de loop der tijd zijn er maatregelen genomen om zowel invulling te geven aan de natuurfunctie, de recreatiefunctie en de functie voor de scheepvaart (recreatieen beroeps). In dit kader worden de mogelijke maatregelen beschouwd. De uitvoerbaarheid wordt daar bij vanzelfsprekend meegenomen. Een aantal maatregelen is niet uitvoerbaar zonder geweld te doen aan de functie voor recreatie en scheepvaart (economische schade). Gebruiksfunctie: Scheepvaart, met inbegrip van havenfaciliteiten, of recreatie Motivering: Beperking van recreatievaart en beroepsscheepvaart brengt ernstig schade aan de economische bedrijvigheid. Gebruiksfunctie:, bescherming tegen overstromingen, afwatering Motivering: Beschouwde alternatieven Door het hanteren van een flexibeler peilbeheer in het boezemwater kunnen in (extreem) natte situaties hogere waterstanden optreden waardoor de kans op overstroming en wateroverlast toe neemt. Een gevolg hiervan is een aanzienlijke schade voor zowel de landbouw als het stedelijk gebied. Omdat het areaal waar schade optreedt door wateroverlast over het algemeen vele hectaren bedraagt, is het verplaatsen van hier gelegen gebruiksfuncties alleen tegen onevenredig hoge kosten mogelijk. De scheepvaart vraagt eveneens om een sterk gereguleerd peil. Zowel een te laag peil (i.v.m. minimale diepte voor bevaarbaarheid) als een te hoog peil (i.v.m. voldoende hoogte voor passeerbaarheid kruisende infrastructuur) leiden ertoe dat de scheepvaart in mogelijkheden wordt beperkt. Het op andere wijze vervoeren van producten is noodzakelijk als de functie scheepvaart niet meer kan worden vervuld. Dit heeft per saldo veelal negatieve effecten voor het milieu. Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, onevenredig hoge kosten - Ja, technisch onhaalbaar - Ja, alternatieven hebben meer negatieve effecten op het milieu Motivering: Er zijn twee grootschalige maatregelen op doelmatigheid onderzocht: Rapportage: Doelmatigheid hogere boezemkaden: Besluitvorming en rapporten over een meer natuurlijk waterpeil op de Friese boezem, 2010, Wetterskip Fryslân. Rapportage: Beheervisserij Friese boezem: beoordeling potentiele locaties, Witteveen+Bos, Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - overige meren Code waterlichaam: NL02V1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 114 van 168

115 Motivering chemische toestand: Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijding De chemische toestand was (in 2009) en is. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt voor toekomstige monitoring en toestandbepaling. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding: ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam viermaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,50 ontoereiken matig Overige waterflora (EKR) 0,40 ontoereiken matig Vis (EKR) 0,30 ontoereiken E-slecht slecht Fytoplankton (EKR) 0,50 ontoereiken ontoereiken ntoereiken Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,09 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 1,30 ontoereiken matig DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 200 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 ontoereiken ontoereiken Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M14) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. matig Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - overige meren Code waterlichaam: NL02V1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 115 van 168

116 Motivering ecologische toestand: De toestand van waterlichaam Friese boezem- overige meren in het veld is niet zichtbaar veranderd; er is geen sprake van achteruitgang. De nieuwe maatlat heeft een positief effect op de beoordeling van macrofyten en een sterk negatief effect op vissen. Dit komt door de andere beoordeling van soortensamenstelling en de zwaardere weging van brasem. De prognose is dat de komende planperiode tenminste geen achteruitgang optreedt en dat voor macrofyten een klassenverschil (verbetering) bereikt kan worden. Onderzocht wordt of de gevolgen van de aanpassing van de maatlat moeten leiden tot een aanpassing van het doel voor vissen. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken E-slecht Biologie ontoereiken E-slecht Fysische chemie ontoereiken ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - overige meren Code waterlichaam: NL02V1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 116 van 168

117 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: Boezemwaterberging SGBP omschrijving: overige inrichtingsmaatregelen Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Uitgevoerd: 1 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: Uitgevoerd: 32 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: Uitbreiding waterberging in deelsystemen SGBP omschrijving: overige inrichtingsmaatregelen Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: In uitvoering: 1 Toelichting: Regiovariant stuks 32 km 1 stuks Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 6 6 stuks Regiovariant Er zijn inmiddels nog 6 extra knelpunten vispasseerbaar gemaakt (totaal 12). Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - overige meren Code waterlichaam: NL02V1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 117 van 168

118 Maatregelen gepland voor de periode Voor maatregelen ten behoeve van de zwemwaterrichtlijn wordt verwezen naar Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km Oorspronkelijke naam: Vispassages SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant Maatregelen gepland voor de periode stuks Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden De omvang van de nalevering in de boezemmeren is nog niet bekend. Dit wordt de komende jaren onderzocht. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - overige meren Code waterlichaam: NL02V1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 118 van 168

119 Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Friese boezem - overige meren Code waterlichaam: NL02V1 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 119 van 168

120 Factsheet: NL02V10 Fluessen e.o. -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Fluessen e.o. Code: NL02V10 Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Súdwest Fryslân Type: M14 (Grote ondiepe gebufferde plassen) Status: Sterk Veranderd Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Ja Karakterschets: Middelgrote gebufferde zoete plassen in laagveen- of kleigebied. Het waterlichaam wordt gevoed door uitgemalen polderwater, IJsselmeerwater, regen en grondwater. De waterstand kan in beperkte mate fluctueren, waardoor bij hoge waterstanden boezemlanden onderstromen. De bodem bestaat uit zand, veen en/of klei. Een uitgebreide karakterschets is te vinden in het Basisdocument KRW Wetterskip Fryslân Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fluessen e.o. Code waterlichaam: NL02V10 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 120 van 168

121 Beschermde gebieden: - Vogelrichtlijn Oudegaasterbrekken, Fluessen en omgeving (NL_VOG_10) - Zwemwater ALDEGEASTER BREKKEN, OUDEGA (NLBW02_9026), DE KUILART, GALAMADAMMEN (KOUDUM) (NLBW02_9022), ELAHUIZEN DE LANGE HOEK, ELAHUIZEN (NLBW02_9023), HEEG, HEEG (NLBW02_9025), INDIJK, INDIJK (NLBW02_9024) 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) hoogwaterbescherming: dijken, dammen, kanalen wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) sluis (ook gemaal): verlagen waterstand (peilbeheersing) verlies oeverzones en overstromingsvlaktes baggeren c.q. verdiepen (incl. zandvang) barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) Bescherming tegen overstromingen harde overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd door inlaat en uitlaat vindt extra belasting plaats van stikstof en fosfaat strake peilbeheer belmmert de groei van waterplanten in de oeverzone en houdt de belasting van de boezem met N en P in stand belemmering groei waterplanten en paaiplaatsen vis belemmering migratiemogelijkheden voor vis overige belastingen scheepvaart Scheepvaart opwerveling en golfbeweging (ook onder invloed van wind) waardoor waterplantengroei wordt beperkt overige belastingen bovenstroomse aanvoer (voorbelasting buitenland) Door aanvoer noodzakelijk voor peilbeheer vindt externe belasting plaats Toelichting belastingen: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fluessen e.o. Code waterlichaam: NL02V10 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 121 van 168

122 De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. Daarnaast zorgt de boezemfunctie van het waterlichaam voor grote debieten, waardoor de belasting te hoog is. De Fluessen e.o. ligt in de lengte van de dominerende windrichting waardoor de strijklengte groot is. Hierdoor verslechtert het lichtklimaat (ESF2) door opwerveling van bodemmateriaal en treden golfbewegingen op die de oevers aantasten. De locale RWZI s hebben een beperkte invloed op de waterkwaliteit. Het lichtklimaat (ESF2), in combinatie met de grote fysieke dynamiek (), vormt een beperking voor de ontwikkeling van waterplanten. Hierdoor ontbreken tevens geschikte habitats voor macrofauna en vis. De door brasem gedomineerde visstand vormt mede een belemmering voor een lichtklimaat. Op basis van de huidige kennis (BaggerNut, 2012) verwachten we dat de interne nutriëntenbelasting uit de bodem (ESF3) een beperkte rol speelt ten opzichte van de externe belasting (ESF1). De oevers van de Fluessen e.o. hebben een steil talud en er zijn geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Het ontbreken van begroeide oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor (gewenste) vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, 2013 Rapportage: Visstandopname 2012, Altenburg&Wymenga/ATKB, Rapportage: Water- en stofbalansen Friese boezemmeren en PCLake, Arcadis, Rapportage: Beheervisserij Friese boezem: beoordeling potentiele locaties, Witteveen+Bos, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Anders, zie toelichting Tru Tru Fal Fal Fal Fal Flexibel peilbeheer in boezemwateren Fal Fal Fal Tru Fal Fal Peilwijziging kanalen met beroepsscheepvaart Fal Fal Fal Tru Fal Fal Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fluessen e.o. Code waterlichaam: NL02V10 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 122 van 168

123 Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie: Milieu in brede zin Motivering: Het waterlichaam is onderdeel van het Natura 2000 gebied Marengebied. Het waterlichaam heeft een belangrijke functie voor natuur, recreatie en scheepvaart. In de loop der tijd zijn er maatregelen genomen om zowel invulling te geven aan de natuurfunctie, de recreatiefunctie en de functie voor de scheepvaart (recreatie- en beroeps). Dit proces is doorlopen in het kader van het Natura 2000 beheerplan. In dit kader zijn de mogelijke maatregelen beschouwd. De uitvoerbaarheid is daar bij vanzelfsprekend meegenomen. Gebruiksfunctie: Scheepvaart, met inbegrip van havenfaciliteiten, of recreatie Motivering: Beperking van recreatievaart en beroepsscheepvaart brengt ernstig schade aan de economische bedrijvigheid. Gebruiksfunctie:, bescherming tegen overstromingen, afwatering Motivering: Beschouwde alternatieven Door het hanteren van een flexibeler peilbeheer in het boezemwater kunnen in (extreem) natte situaties hogere waterstanden optreden waardoor de kans op overstroming en wateroverlast toe neemt. Een gevolg hiervan is een aanzienlijke schade voor zowel de landbouw als het stedelijk gebied. Omdat het areaal waar schade optreedt door wateroverlast over het algemeen vele hectaren bedraagt, is het verplaatsen van hier gelegen gebruiksfuncties alleen tegen onevenredig hoge kosten mogelijk. De scheepvaart vraagt eveneens om een sterk gereguleerd peil. Zowel een te laag peil (i.v.m. minimale diepte voor bevaarbaarheid) als een te hoog peil (i.v.m. voldoende hoogte voor passeerbaarheid kruisende infrastructuur) leiden ertoe dat de scheepvaart in mogelijkheden wordt beperkt. Het op andere wijze vervoeren van producten is noodzakelijk als de functie scheepvaart niet meer kan worden vervuld. Dit heeft per saldo veelal negatieve effecten voor het milieu. Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, onevenredig hoge kosten - Ja, technisch onhaalbaar - Ja, alternatieven hebben meer negatieve effecten op het milieu Motivering: Er zijn twee grootschalige maatregelen op doelmatigheid onderzocht: Rapportage: Doelmatigheid hogere boezemkaden: Besluitvorming en rapporten over een meer natuurlijk waterpeil op de Friese boezem, 2010, Wetterskip Fryslân. Rapportage: Beheervisserij Friese boezem: beoordeling potentiele locaties, Witteveen+Bos, Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fluessen e.o. Code waterlichaam: NL02V10 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 123 van 168

124 Motivering chemische toestand: Chemie: prioritaire stoffen De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: beheerdersoordeel Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling (beheerdersoordeel). Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, 2014 Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,50 ontoereiken matig Overige waterflora (EKR) 0,40 ontoereiken ontoereiken matig Vis (EKR) 0,30 ontoereiken E-slecht slecht Fytoplankton (EKR) 0,50 ontoereiken ontoereiken matig Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,09 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 1,30 matig DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 200 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 matig Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 ontoereiken Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M14) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. matig Motivering ecologische toestand: De toestand van waterlichaam Fluessen e.o. in het veld is niet zichtbaar veranderd; er is geen sprake van achteruitgang. De nieuwe maatlat heeft een negatief effect op vissen (Basisdocument KRW 2015), vanwege de (overmaat aan en) zwaardere weging van brasem. Onderzocht wordt of dit moet leiden tot een aanpassing van het doel voor vissen. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fluessen e.o. Code waterlichaam: NL02V10 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 124 van 168

125 Voor drinkwater gebruikt water (beoordeling 2015) Normoverschrijding in periode : Toename zuiveringsinspanning: Nee Nee Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken E-slecht Biologie ontoereiken E-slecht Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fluessen e.o. Code waterlichaam: NL02V10 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 125 van 168

126 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: Boezemwaterberging SGBP omschrijving: overige inrichtingsmaatregelen Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Uitgevoerd: 1 Toelichting: Regiovariant stuks Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers 36 km SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: Uitgevoerd: 36 Toelichting: Regiovariant Er is inmiddels 43 ha natuurvriendelijke oeverzones aangelegd. Oorspronkelijke naam: Uitbreiding waterberging in deelsystemen SGBP omschrijving: overige inrichtingsmaatregelen Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: In uitvoering: 1 Toelichting: Regiovariant stuks Oorspronkelijke naam: Vispassages 2 stuks SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Uitgevoerd: 2 Toelichting: Regiovariant Er zijn inmiddels 4 kunstwerken vispasseerbaar gemaakt (2 extra). Maatregelen gepland voor de periode Voor maatregelen ten behoeve van de zwemwaterrichtlijn wordt verwezen naar Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km Oorspronkelijke naam: Vispassages SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant stuks Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fluessen e.o. Code waterlichaam: NL02V10 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 126 van 168

127 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Kwaliteitselement Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Biologie totaal Technisch onhaalbaar Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Maatregelen zijn in uitvoering; de omvang van de uitgevoerde maatregelen t.o.v. de omvang van het waterlichaam is relatief klein. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Fluessen e.o. Code waterlichaam: NL02V10 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 127 van 168

128 Factsheet: NL02V11 Alde Feanen -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Alde Feanen Code: NL02V11 Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Type: Leeuwarden, Smallingerland, Tytsjerksteradiel M14 (Grote ondiepe gebufferde plassen) Status: Sterk Veranderd Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Nee Karakterschets: Middelgrote gebufferde zoete plassen in laagveen- of kleigebied. Het waterlichaam wordt gevoed door uitgemalen polderwater, IJsselmeerwater, regen en grondwater. De waterstand kan in beperkte mate fluctueren, waardoor bij hoge waterstanden boezemlanden onderstromen. De bodem bestaat uit zand, veen en/of klei. Een uitgebreide karakterschets is te vinden in het Basisdocument KRW Wetterskip Fryslân Beschermde gebieden: - Vogelrichtlijn Alde Feanen (NL_VOG_13) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Alde Feanen Code waterlichaam: NL02V11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 128 van 168

129 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) hoogwaterbescherming: dijken, dammen, kanalen wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) sluis (ook gemaal): verlagen waterstand (peilbeheersing) verlies oeverzones en overstromingsvlaktes barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) Bescherming tegen overstromingen Bescherming tegen overstromingen harde overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd strak peilbeheer belemmert groei van waterplanten in de oeverzone en houdt belasting met N en P in stand belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis belemmering migratiemogelijkheden voor vis overige belastingen recreatie (water en oever) Opwerveling en golfbeweging waardoor waterplantengroei wordt beperkt. overige belastingen scheepvaart Scheepvaart opwerveling en golfbeweging waardoor waterplantengroei wordt beperkt overige belastingen bovenstroomse aanvoer (voorbelasting buitenland) door aanvoer, noodzakelijk voor peilbeheer, vindt externe belasting plaats Toelichting belastingen: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Alde Feanen Code waterlichaam: NL02V11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 129 van 168

130 De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De productiviteit van het water (ESF1) wordt door nutriëntenbelasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. Daarnaast zorgt de boezemfunctie van het waterlichaam voor grote debieten, waardoor de belasting te hoog is. De dichtstbijzijnde RWZI's in Leeuwarden en Drachten hebben nog slechts een beperkte directe, plaatselijke invloed op de waterkwaliteit. Het lichtklimaat (ESF2) vormt een beperking voor de ontwikkeling van waterplanten. Dat komt mede door de venige bodemtextuur en opwoeling/opwerveling van bodemslib. Ook de recreatiescheepvaart heeft s-zomers een remmende werking op het doorzicht. Hierdoor ontbreken tevens geschikte habitats voor macrofauna en vis. De door brasem gedomineerde visstand vormt mede een belemmering voor een lichtklimaat. Op basis van de huidige kennis (BaggerNut, 2012) verwachten we dat de interne nutriëntenbelasting uit de bodem (ESF3) een beperkte rol speelt ten opzichte van de externe belasting (ESF1). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, 2013 Rapportage: Visstandopname 2012, Altenburg&Wymenga/ATKB, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Anders, zie toelichting Tru Tru Fal Fal Fal Fal Flexibel peilbeheer in boezemwateren Fal Fal Fal Tru Fal Fal Factsheet KRW Naam waterlichaam: Alde Feanen Code waterlichaam: NL02V11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 130 van 168

131 Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie: Milieu in brede zin Motivering: Het waterlichaam is onderdeel van natuurgebied en recreatiegebied de Alde Feanen. Tegelijkertijd ligt het temidden van boezemwater. In de loop der tijd zijn er maatregelen genomen om zowel invulling te geven aan de natuurfunctie, de recreatiefunctie en de functie voor de scheepvaart. Dit proces loopt door ook vanwege het Natura 2000 beheerplan. Gebruiksfunctie: Scheepvaart, met inbegrip van havenfaciliteiten, of recreatie Motivering: De recreatievaart, de natuurfunctie en de beroepsscheepvaart in dit gebied is van grote economische betekenis. Ingrijpende maatregelen zoals beperking van de scheepvaart brengt ernstige economische schade met zich mee. Gebruiksfunctie:, bescherming tegen overstromingen, afwatering Motivering: Beschouwde alternatieven Door het hanteren van een flexibeler peilbeheer in het boezemwater kunnen in (extreem) natte situaties hogere waterstanden optreden waardoor de kans op overstroming en wateroverlast toe neemt. Een gevolg hiervan is een aanzienlijke schade voor zowel de landbouw als het stedelijk gebied. Omdat het areaal waar schade optreedt door wateroverlast over het algemeen vele hectaren bedraagt, is het verplaatsen van hier gelegen gebruiksfuncties alleen tegen onevenredig hoge kosten mogelijk. De scheepvaart vraagt eveneens om een sterk gereguleerd peil. Zowel een te laag peil (i.v.m. minimale diepte voor bevaarbaarheid) als een te hoog peil (i.v.m. voldoende hoogte voor passeerbaarheid kruisende infrastructuur) leiden ertoe dat de scheepvaart in mogelijkheden wordt beperkt. Het op andere wijze vervoeren van producten is noodzakelijk als de functie scheepvaart niet meer kan worden vervuld. Dit heeft per saldo veelal negatieve effecten voor het milieu. Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, onevenredig hoge kosten - Ja, technisch onhaalbaar - Ja, alternatieven hebben meer negatieve effecten op het milieu Motivering: Er zijn twee grootschalige maatregelen onderzocht op doelmatigheid: Rapportage: Doelmatigheid hogere boezemkaden: Besluitvorming en rapporten over een meer natuurlijk waterpeil op de Friese boezem, 2010, Wetterskip Fryslân. Rapportage: Beheervisserij Friese boezem: beoordeling potentiele locaties, Witteveen+Bos, Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Alde Feanen Code waterlichaam: NL02V11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 131 van 168

132 Motivering chemische toestand: Chemie: prioritaire stoffen: De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding: ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in de Alde Feanen tweemaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, 2014 Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,50 ontoereiken matig Overige waterflora (EKR) 0,40 ontoereiken matig Vis (EKR) 0,30 ontoereiken ontoereiken matig Fytoplankton (EKR) 0,50 ontoereiken matig Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,09 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 1,30 ontoereiken matig DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 200 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M14) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. matig Factsheet KRW Naam waterlichaam: Alde Feanen Code waterlichaam: NL02V11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 132 van 168

133 Motivering ecologische toestand: Het beeld van waterlichaam Alde Feanen is dat de algehele toestand in het veld gelijk is gebleven; er is geen sprake van verdere achteruitgang. De nieuwe maatlat heeft een positief effect op de beoordeling van macrofyten door de zonedefinitie (Basisdocument KRW 2015) en een negatief effect op vissen door de zwaardere weging van brasem. Onderzocht wordt of dit laatste moet leiden tot een aanpassing van het doel voor vissen. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken ontoereiken Biologie ontoereiken ontoereiken Fysische chemie Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Alde Feanen Code waterlichaam: NL02V11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 133 van 168

134 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Boezemwaterberging overige inrichtingsmaatregelen Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Uitgevoerd: 1 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Natuurvriendelijke oevers verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: In uitvoering: 19 Uitgevoerd: 1 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Uitbreiding waterberging in deelsystemen overige inrichtingsmaatregelen Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Uitgevoerd: 1 Toelichting: Regiovariant 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Uitgevoerd: 2 Toelichting: Regiovariant 2015 Maatregelen gepland voor de periode stuks 20 km 1 stuks 2 stuks Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant km Oorspronkelijke naam: Vispassages SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant stuks Factsheet KRW Naam waterlichaam: Alde Feanen Code waterlichaam: NL02V11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 134 van 168

135 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Kwaliteitselement Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Maatregelen zijn nog niet in uitvoering Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Alde Feanen Code waterlichaam: NL02V11 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 135 van 168

136 Factsheet: NL02V12 Groote Wielen -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Groote Wielen Code: NL02V12 Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Leeuwarden, Tytsjerksteradiel Type: M14 (Grote ondiepe gebufferde plassen) Status: Sterk Veranderd Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Nee Karakterschets: Middelgrote gebufferde zoete plassen in laagveen- of kleigebied. Het waterlichaam wordt gevoed door uitgemalen polderwater, IJsselmeerwater, regen en grondwater. De waterstand kan in beperkte mate fluctueren, waardoor bij hoge waterstanden boezemlanden onderstromen. De bodem bestaat uit zand, veen en/of klei. Een uitgebreide karakterschets is te vinden in het Basisdocument KRW Wetterskip Fryslân Factsheet KRW Naam waterlichaam: Groote Wielen Code waterlichaam: NL02V12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 136 van 168

137 Beschermde gebieden: - - Vogelrichtlijn Groote Wielen (NL_VOG_9) Zwemwater GRUTTE WIELEN, LEEUWARDEN (NLBW02_9013) 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect puntbronnen rioolwaterzuiveringsinstallaties Afvalwaterzuivering Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) door rwzi te Leeuwarden. diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). hoogwaterbescherming: dijken, dammen, kanalen wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) verlies oeverzones en overstromingsvlaktes barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) Harde overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd Door inlaat en uitlaat vindt belasting plaats van stikstof (N) en fosfaat (P) Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). overige belastingen recreatie (water en oever) Recreatie Opwerveling en golfbeweging (ook onder invloed van wind) waardoor waterplantengroei wordt beperkt. overige belastingen visstandsbeheer Overig Een samenspel van factoren (o.a. waterhuishouding, nutrientenbelasting) heeft geleid tot een dominantie van de brasem. De graas en opwerveling vormt een belemmering voor ecologisch herstel. overige belastingen bovenstroomse aanvoer (voorbelasting buitenland) Door aanvoer, noodzakelijk voor peilbeheer, vindt externe belasting plaats. Toelichting belastingen: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Groote Wielen Code waterlichaam: NL02V12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 137 van 168

138 Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de landbouw sterk verhoogd. Daarnaast zorgt de boezemfunctie van het waterlichaam voor grote debieten, waardoor de belasting te hoog is. De dichtstbijzijnde RWZI in Leeuwarden heeft nog slechts een beperkte plaatselijke invloed op de waterkwaliteit. Het lichtklimaat (ESF2) vormt een beperking voor de ontwikkeling van waterplanten. Hierdoor ontbreken tevens geschikte habitats voor macrofauna en vis. De door brasem gedomineerde visstand vormt mede een belemmering voor een lichtklimaat. De oevers van de Grote Wielen hebben over het algemeen een steil talud en er zijn vrijwel geen overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het nu nog ontbreken van oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, 2013 Rapportage: Water- en stofbalansen Friese boezemmeren en PCLake, Arcadis, Rapportage: Beheervisserij Friese boezem: beoordeling potentiele locaties, Witteveen+Bos, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Anders, zie toelichting Tru Tru Fal Fal Fal Fal Flexibel peilbeheer in boezemwateren Fal Fal Fal Tru Fal Fal Factsheet KRW Naam waterlichaam: Groote Wielen Code waterlichaam: NL02V12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 138 van 168

139 Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie: Milieu in brede zin Motivering: Het waterlichaam is onderdeel van natuurgebied en recreatiegebied de Groote Wielen. In de loop der tijd zijn er maatregelen genomen om zowel invulling te geven aan de natuurfunctie, de recreatiefunctie en de functie voor de recreatievaart. Dit proces is doorlopen onder de paraplu van het Natura 2000 beheerplan. In dit kader zijn de mogelijke maatregelen beschouwd. De uitvoerbaarheid is daar bij vanzelfsprekend meegenomen. Gebruiksfunctie: Scheepvaart, met inbegrip van havenfaciliteiten, of recreatie Motivering: Beperking van recreatievaart brengt ernstig schade aan de economische bedrijvigheid. Gebruiksfunctie:, bescherming tegen overstromingen, afwatering Motivering: Beschouwde alternatieven Door het hanteren van een flexibeler peilbeheer in het boezemwater kunnen in (extreem) natte situaties hogere waterstanden optreden waardoor de kans op overstroming en wateroverlast toe neemt. Een gevolg hiervan is een aanzienlijke schade voor zowel de landbouw als het stedelijk gebied. Omdat het areaal waar schade optreedt door wateroverlast over het algemeen vele hectaren bedraagt, is het verplaatsen van hier gelegen gebruiksfuncties alleen tegen onevenredig hoge kosten mogelijk. De scheepvaart vraagt eveneens om een sterk gereguleerd peil. Zowel een te laag peil (i.v.m. minimale diepte voor bevaarbaarheid) als een te hoog peil (i.v.m. voldoende hoogte voor passeerbaarheid kruisende infrastructuur) leiden ertoe dat de scheepvaart in mogelijkheden wordt beperkt. Het op andere wijze vervoeren van producten is noodzakelijk als de functie scheepvaart niet meer kan worden vervuld. Dit heeft per saldo veelal negatieve effecten voor het milieu. Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, onevenredig hoge kosten - Ja, technisch onhaalbaar - Ja, alternatieven hebben meer negatieve effecten op het milieu Motivering: Er zijn twee grootschalige maatregelen op doelmatigheid onderzocht: Rapportage: Doelmatigheid hogere boezemkaden: Besluitvorming en rapporten over een meer natuurlijk waterpeil op de Friese boezem, 2010, Wetterskip Fryslân. Rapportage: Beheervisserij Friese boezem: beoordeling potentiele locaties, Witteveen+Bos, Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Groote Wielen Code waterlichaam: NL02V12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 139 van 168

140 Motivering chemische toestand: Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijdingen De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding: ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam eenmaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,50 ontoereiken matig Overige waterflora (EKR) 0,40 ontoereiken matig Vis (EKR) 0,30 ontoereiken ontoereiken ntoereiken Fytoplankton (EKR) 0,50 ontoereiken ontoereiken ntoereiken Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,09 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 1,30 matig DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 200 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 ontoereiken ontoereiken Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M14) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. ntoereiken Factsheet KRW Naam waterlichaam: Groote Wielen Code waterlichaam: NL02V12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 140 van 168

141 Motivering ecologische toestand: De toestand van waterlichaam Grote Wielen is niet zichtbaar veranderd in het veld; er is geen sprake van achteruitgang. De beoordeling van vissen in 2009 is vrij laag geschat. De betere beoordeling met de oude maatlat wordt gecompenseerd door het negatieve effect van de nieuwe maatlat op de beoordeling van vissen. De prognose is dat de komende planperiode tenminste geen achteruitgang optreedt en voor macrofyten een beperkte vooruitgang vanwege plaatselijke natuurvriendelijke oeverinrichting. Onderzocht wordt of de gevolgen van de aanpassing van de maatlat moeten leiden tot een aanpassing van het doel voor vissen. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken ontoereiken Biologie ontoereiken ontoereiken Fysische chemie ontoereiken ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. rood = slecht/voldoet niet Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: Natuurvriendelijke oevers SGBP omschrijving: verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: Uitgevoerd: 5 Toelichting: Regiovariant 2015 Maatregelen gepland voor de periode km Oorspronkelijke naam: Vispassages SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: Variant stuks Factsheet KRW Naam waterlichaam: Groote Wielen Code waterlichaam: NL02V12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 141 van 168

142 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Onevenredig kostbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Technisch onhaalbaar Motivering per motiveringsgrond Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Groote Wielen Code waterlichaam: NL02V12 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 142 van 168

143 Factsheet: NL02V4 Laagveenplassen Friesland -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Laagveenplassen Friesland Code: NL02V4 Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Type: M27 (Matig grote ondiepe laagveenplassen) Status: Sterk Veranderd Provincie Fryslân (Friesland), Provincie Overijssel Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Heerenveen, Leeuwarden, Smallingerland, Steenwijkerland, Tytsjerksteradiel, Weststellingwerf, De Friese Meren Nee Karakterschets: Ondiepe plassen in laagveengebieden die in voortdurende ontwikkeling zijn. Allerlei opeenvolgende natuurtypen zijn aanwezig (van open water via veen naar bos). Soms kan zzich zelfs hoogveen vormen. De bodem bestaat voor minder dan 50% uit veen, het overige gedeelte is zand en/of klei. Beschermde gebieden: - Vogelrichtlijn Alde Feanen (NL_VOG_13), Deelen (NL_VOG_14) - Habitatrichtlijn Rottige Meenthe & Brandemeer (NL_HAB_18) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Laagveenplassen Friesland Code waterlichaam: NL02V4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 143 van 168

144 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). diffuse bronnen overige diffuse bronnen (vooral atmosferische depositie) Overig Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). sluis (ook gemaal): verlagen waterstand (peilbeheersing) verlies oeverzones en overstromingsvlaktes oeververdediging, duikers, overkluizing, kribben ontwatering (veenoxidatie en bodemdaling) Overig Strak peilbeheer belemmert groei van waterplanten in de oeverzone. Strak peilbeheer houdt belasting van de boezem in stand (N en P) Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. Steile overgangen tussen water en oever waardoor groei van waterplanten wordt belemmerd. Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P). Toelichting belastingen: De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. Laagveenplassen Friesland scoort op dit moment op drie van de vier kwaliteitselementen (fytoplankton, macrofyten en vissen). De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de omliggende percelen verhoogd. De wateraanvoer voor peilhandhaving zorgt voor een grote externe nutriëntenbelasting (ESF1). Het lichtklimaat (ESF2) verbetert en er worden ondergedoken waterplanten waargenomen. Een groot deel van de oevers van heeft op dit moment een steil talud en er zijn weinig overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden benadeeld door het huidige peilbeheer. Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Laagveenplassen Friesland Code waterlichaam: NL02V4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 144 van 168

145 Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Anders, zie toelichting Tru Fal Fal Fal Fal Fal Peilwijziging poldergebieden in agrarisch gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie: Milieu in brede zin Motivering: De laagveenplassen liggen alle temidden van gebieden met bebouwing, met een natuurfunctie (Natura 2000) en een agrarische functie. In de loop der jaren is de inrichting en het beheer afgestemd op de bediening van al deze functies. Maatregelen om de gebieden in een natuurlijker staat te brengen moeten rekening houden met die overige (econo mische) functies. De beschouwing van maatregelen en van uitvoerbaarheid is onderdeel van het opstellen van de beheerplannen Natura Gebruiksfunctie:, bescherming tegen overstromingen, afwatering Motivering: Beschouwde alternatieven Oppervlaktewaterpeilen hebben een rechtstreekse invloed op het grondwaterpeil en omgekeerd. De laagveenplassen zijn meestal gelegen in een agrarische omgeving. De natuur heeft een hoger peil dan het agrische gebied. Dit peilbeheer is zowel voor het natuurgebied als het agrarisch gebied noodzakelijk. In de laagveenmoerassen in de Alde Feanen zijn peilen specifiek ingesteld voor de natuurdoelen. Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, onevenredig hoge kosten Motivering: Het handhaven van de laagveenplassen is alleen mogelijk met een uitgekiend peilbeheer. Het peilverschil is niet te verminderen (hoogstens in bufferzones). Hogere peilen in de agrische omgeving leidt tot sterk verminderde agrarische opbrengsten. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Laagveenplassen Friesland Code waterlichaam: NL02V4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 145 van 168

146 Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijding De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam tweemaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,60 Overige waterflora (EKR) 0,40 Vis (EKR) 0,45 Fytoplankton (EKR) 0,60 Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,09 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 1,30 ontoereiken matig DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 200 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-7,5 matig Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,90 ontoereiken Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M27) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Laagveenplassen Friesland Code waterlichaam: NL02V4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 146 van 168

147 De verbeterde beoordeling van fytoplankton, macrofyten en vissen komt overeen met het beeld dat we in het veld waarnemen. De getroffen maatregelen hebben uiteindelijk een positief effect gehad op de waterkwaliteit. De prognose is dat mogelijk een e toestand voor alle kwaliteitselementen kan worden bereikt. Door de recent opgekomen waterplanten zal ook de macrofauna verbeteren. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet Ecologie Totaal Biologie Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. rood = slecht/voldoet niet Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: Inundatiezones SGBP omschrijving: overige inrichtingsmaatregelen Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: Uitgevoerd: 1 Toelichting: Regiovariant stuks Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Vispassages vispasseerbaar maken kunstwerk Wetterskip Fryslân Voortgang: stuks Motivering: 2 stuks Uitgevoerd: 1 Vervangen: 1 In plaats hiervan worden er op vele andere locaties extra kunstwerken vispasseerbaar gemaakt. Toelichting: Regiovariant 2015 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Laagveenplassen Friesland Code waterlichaam: NL02V4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 147 van 168

148 Maatregelen gepland voor de periode Oorspronkelijke naam: Vispassages 3 stuks SGBP omschrijving: vispasseerbaar maken kunstwerk Initiatiefnemer: Wetterskip Fryslân Andere richtlijn: Toelichting: 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Kwaliteitselement Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden De verwachting is dat de natuurlijke ontwikkeling leidt tot een e biologische toestand in Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Laagveenplassen Friesland Code waterlichaam: NL02V4 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 148 van 168

149 Factsheet: NL02V5a Nannewijd -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Nannewijd Code: NL02V5a Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) De Friese Meren Type: M14 (Grote ondiepe gebufferde plassen) Status: Sterk Veranderd Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Nee Karakterschets: Kleine polderplas (circa 100 hect.) in oorspronkelijk veengebied met een gemiddelde diepte van 1 m. De plas wordt (in de zomer) gevoed door een opmaling vanuit de Tjonger.Het water passeert daarbij een rietveld. Er is weinig of geen peilvariatie. De bodem bestaat uit zand en resten van veen. In het noordelijk deel is bebouwing aanwezig. Beschermde gebieden: - Zwemwater NANNEWIID OUDEHASKE (NLBW02_9019) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Nannewijd Code waterlichaam: NL02V5a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 149 van 168

150 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) op de aanvoerroute van het suplletiewater. verlies oeverzones en overstromingsvlaktes barrières (niet of moeilijk (vis)passeerbare gemalen, stuwen, dammen etc.) wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) Belemmert mogelijkheden voor groei van waterplanten en paaiplaatsen voor vis. Belemmering migatiemogelijkheden voor vis (tussen polder en boezem en vice versa). Het aangevoerde water wordt gezuiverd door een rietfilter. Onder extreem droge omstandigheden wordt er water direct vanuit de boezem ingelaten. Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de omliggende percelen verhoogd. De wateraanvoer voor peilhandhaving zorgt voor een externe nutriëntenbelasting (ESF1), hoewel een helofytenfilter zorgt voor een kwaliteitsverbetering van aanvoerwater. Het lichtklimaat (ESF2) vormt een beperking voor de ontwikkeling van waterplanten. Hierdoor ontbreken tevens geschikte habitats voor macrofauna en vis. Op basis van de huidige kennis (BaggerNut, 2012) verwachten we dat de interne nutriëntenbelasting uit de bodem (ESF3) een beperkte rol speelt ten opzichte van de externe belasting (ESF1). De oevers van het Nannewijd hebben deels een steil talud en daar zijn weinig overgangs- of plasdraszones aanwezig (ESF4). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. Het ontbreken van overstromingsvlakten vormt een belemmering voor onder andere de groei van voldoende waterplanten en paaiplaatsen voor vis. De maatregelen voor natuurvriendelijke oevers worden hierop ingezet. Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Factsheet KRW Naam waterlichaam: Nannewijd Code waterlichaam: NL02V5a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 150 van 168

151 Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Anders, zie toelichting Tru Fal Fal Fal Fal Fal Hanteren natuurlijk waterpeil in stedelijk gebied Fal Fal Fal Tru Fal Fal Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie: Milieu in brede zin Motivering: Het waterlichaam nannewijd ligt in een gebied met functies voor natuur, recreatie, landbouw en bebouwd gebied. Ingrijpende maatregelen om een natuurlijker toestand te bereiken gaan ten kosten van de economische belangrijke functies. Gebruiksfunctie:, bescherming tegen overstromingen, afwatering Motivering: Het waterlichaam Nannewijd ligt midden in agrarisch gebied en bebouwd gebied. Er is daarom een uitgekiend peilbeheer gerealiseerd en het waterlichaam is hydrologisch geisoleerd ten opzichte van de agrarische omgeving. De waterhuishouding in het bebouwd gebied is gebaad bij een gereguleerd grondwaterpeil. Oppervlaktewaterpeilen hebben een rechtstreekse invloed op het grondwaterpeil. In lager gelegen gebieden met een stedelijke en agrarische functie is een hoger grondwaterpeil ongewenst, omdat hierdoor wateroverlast zal ontstaan in bijvoorbeeld kelders en kruipruimten (ongezonde leefomgeving). Met een hoger waterpeil is de agrarische bedrijfsvoering in de omgeving niet mogelijk. Een te laag grondwaterpeil is eveneens ongewenst in het stedelijk gebied in verband met de afname van stabiliteit van funderingen (door bijvoorbeeld paalrot) en kades. Gezien het beperkt beschikbare areaal voor aanpassing van de gebruiksfuncties in dit gebied zijn alternatieven alleen mogelijk met een wijziging van gebruiksfuncties en alleen tegen onevenredig hoge kosten. Beschouwde alternatieven Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, onevenredig hoge kosten - Ja, technisch onhaalbaar Motivering: In de periode zijn maatregelen uitgevoerd na een uitvoerige afweging van diverse alternatieven. Diverse maatregelen die misschien beter voor het waterlichaam waren geweest zijn afgevallen vanwege de technische onhaalbaarheid of vanwege de onevenredig hoge kosten. Rapportage: Beheer en inrichtingsplan Nannewijd, Grontmij, Chemie en chemische stoffen ecologie Factsheet KRW Naam waterlichaam: Nannewijd Code waterlichaam: NL02V5a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 151 van 168

152 Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) - ammonium (NH4) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Chemie: prioriatire stoffen: geen overschrijdingen De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: overschrijding ammoniak Bij de bepaling van de toestand in 2009 kwam een aantal metalen zoals koper en zink als overschrijding naar voren. Nu is gecorrigeerd voor de bio-beschikbaarheid door middel van de tweede lijnsbeoordeling. Vanwege de hoeveelheid opgeloste organische stof is er geen sprake meer van een overschrijding van de normen. Bij de toestandbepaling in 2009 was de analyse van ammonium niet betrouwbaar (te hoge rapportage grens). In de jaren is ammonium nauwkeuriger gemeten. De jaargemiddelde concentratie voldoet in bijna alle waterlichamen. In een aantal waterlichamen wordt de kritische concentratie van het gasvormige ammoniak (NH3) op meerdere momenten in het jaar overschreden (in dit waterlichaam eenmaal in de periode ). Het is niet zo dat deze overschrijdingen aanleiding geven tot zichtbare schade zoals vissterfte. De overschrijding wordt mede in de hand gewerkt door een hoge temperatuur en een hoge ph. De verbeterde rwzi s en het mestbeleid hebben in de periode 1980 tot heden bijgedragen aan een sterke afname van de overschrijdingen. Het IJsselmeer vertoont ook nu nog af en toe overschrijdingen. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Factsheet KRW Naam waterlichaam: Nannewijd Code waterlichaam: NL02V5a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 152 van 168

153 Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,50 matig Overige waterflora (EKR) 0,50 Vis (EKR) 0,40 ontoereiken ontoereiken matig Fytoplankton (EKR) 0,50 ontoereiken ontoereiken matig Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,09 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 1,30 ontoereiken matig DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 200 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 ontoereiken matig Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 ontoereiken matig Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M14) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: Het beeld van waterlichaam Nannewijd is dat de algehele toestand in het veld verbeterd is ; er is geen sprake van achteruitgang. De bedekking van de submerse vegetatie is toegenomen. De nieuwe maatlat heeft een positief effect op macrofyten (Basisdocument KRW 2015). De verwachting voor macrofauna en macrofyten is dat tenminste geen achteruitgang optreedt en voor fytoplankton en vissen dat een verbetering optreedt van ontoereikend naar matig. Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken ontoereiken Biologie ontoereiken ontoereiken Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet nie C-voldoet nie Legenda: - Chemie: blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht/voldoet niet : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar 2014 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Nannewijd Code waterlichaam: NL02V5a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 153 van 168

154 4. Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Biologie totaal Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Na de maatregelen in de jaren wordt langzaam herstel zichtbaar. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Nannewijd Code waterlichaam: NL02V5a aangemaakt: om 3:03 u. pagina 154 van 168

155 Factsheet: NL02V5b Kleine Wielen -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Kleine Wielen Code: NL02V5b Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Leeuwarden, Tytsjerksteradiel Type: M14 (Grote ondiepe gebufferde plassen) Status: Sterk Veranderd Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Nee Karakterschets: Het is een recreatieplas die ontstaan is door het vergraven van petgaten. Voor de stranden is zand aangebracht. De plas wordt met ingang van gevoed via een inlaat vanuit de boezem aan de oostkant van Leeuwarden. Het zwemgedeelte is min of meer geisoleerd van de rest van het gebied. Beschermde gebieden: - Zwemwater LYTSE WIELEN, LEEUWARDEN (NLBW02_9012) Factsheet KRW Naam waterlichaam: Kleine Wielen Code waterlichaam: NL02V5b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 155 van 168

156 2. Belastingen en effecten van menselijke activiteiten Dit onderdeel beschrijft de significante belastingen op het waterlichaam en geeft informatie over de effecten ervan op het waterlichaam. Menselijke activiteiten en effecten Hoofdgroep Belasting Functie Effect puntbronnen rioolwaterzuiveringsinstallaties Afvalwaterzuivering Het boezemwater dat in de zomer wordt ingelaten wordt belast met stikstof (N) en fosfaat (P) vanuit de rwzi te Leeuwarden. diffuse bronnen door landbouwgronden Landbouw Belasting met stikstof (N) en fosfaat (P) wateroverdracht stroomgebieden (wateraanvoer en/of waterafvoer) Onderocht wordt of met een gestuurde doorspoeling bloei van blauwalgen kan worden voorkomen. overige belastingen recreatie (water en oever) Recreatie Het gebruik van de plassen als zwemwater levert een zekere belasting en verstoring. overige belastingen visstandsbeheer Overig Onderzocht wordt of er vis met de inlaat meekomt. Toelichting belastingen: Voor de analyse van de belasting wordt gebruik gemaakt van de Ecologische Sleutelfactoren (STOWA, 2011). De ecologische sleutelfactoren (ESF s) vormen een kader voor het uitvoeren van een systeemanalyse. Dit denkkader is met ondersteuning van STOWA binnen Waternet ontwikkeld en geoperationaliseerd in het landelijke Volg- en Stuursysteem. Elke ESF staat voor een essentiële factor die op orde moet zijn voor de realisatie van een gezond ecologisch systeem. Per ESF zijn specifieke maatregelen gedefinieerd die bijdragen aan het voldoen aan de ESF en daarmee bijdragen aan de gewenste ecologische waterkwaliteit. Er zijn negen ESF s die een hiërarchische volgorde kennen. Dat wil zeggen, voor het realiseren van een gezond ecologisch systeem met een e waterkwaliteit is het pas zinvol om maatregelen voor een ESF te treffen als de voorgaande ESF s voldoen (niet meer beperkend zijn of remmend werken). Door de kennis over een watersysteem binnen het kader van de ESF s te beschouwen wordt inzichtelijk gemaakt welke eigenschappen van het systeem bepalend zijn, welke onderdelen prioriteit hebben en welke maatregelen hierbij passen. De productiviteit van het water (ESF1) wordt door belasting vanuit de omliggende percelen sterk verhoogd. De wateraanvoer voor peilhandhaving en uitslag van een poldergemaal zorgen voor een grote externe nutriëntenbelasting (ESF1). Recent wordt in de zomer specifiek gestuurd op doorspoelen bij hoge temperaturen om algenbloei te voorkomen. Het lichtklimaat (ESF2) vormt een beperking voor de ontwikkeling van waterplanten. Hierdoor ontbreken tevens geschikte habitats voor macrofauna en vis. Op basis van de huidige kennis (BaggerNut, 2012) verwachten we dat de interne nutriëntenbelasting uit de bodem (ESF3) een beperkte rol speelt ten opzichte van de externe belasting (ESF1). Zowel de productiviteit van het water (ESF1) als de habitatgeschiktheid (ESF4) worden sterk benadeeld door het huidige strakke peilbeheer. De oevers van de Kleine Wielen hebben sinds kort grotendeels een flauw talud waardoor er een groot deel ondiepe overgangs- of plasdraszones aanwezig zijn (ESF4). De recent getroffen maatregelen voor onder meer natuurvriendelijke oevers zullen bijdragen aan een algehele waterkwaliteitsverbetering in de komende planperiode. Rapportage: Trends in stikstof- en fosforconcentraties in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, Deltares, 2013 Factsheet KRW Naam waterlichaam: Kleine Wielen Code waterlichaam: NL02V5b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 156 van 168

157 3. Status, doelen en toestand Dit onderdeel beschrijft status en doelen van het waterlichaam. Daarbij wordt gemotiveerd indien: de status sterk veranderd of kunstmatig is; de doelen afwijken van doelen die nationaal zijn vastgelegd via het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water. Verder wordt hier aangegeven hoe de toestand van het waterlichaam zich verhoudt tot die doelen en de toestand in de periode tot Status: Sterk Veranderd Hydromorfologische herstelmaatregelen die niet uitgevoerd kunnen worden vanwege significante negatieve effecten aan gebruiksfuncties en/of milieu in bredere zin: Maatregelen wel beschouwd, niet uitvoerbaar gebruiksfuncties Milieu in brede zin Scheepvaart, havens, recreatie Activiteiten waarvoor water wordt opgeslagen en bescherming tegen overstromingen Overige duurzame activiteiten Anders, zie toelichting Tru Fal Fal Fal Fal Fal Motivering per gebruiksfunctie Gebruiksfunctie: Milieu in brede zin Motivering: Beschouwde alternatieven De Kleine Wielen ligt in een omgeving van stedelijk gebied, boezemgebied, natuurgebied en agrarisch gebied. Het instandhouden van dit recreatiegebied en de overige functies is alleen mogelijk door een zorgvuldig afgestemde inrichting. Een natuurlijker situatie is niet haalbaar. Alternatieven voor de ingrepen die hebben geleid tot het sterk veranderde karakter van het waterlichaam zijn beschouwd, maar deze zijn verworpen om de volgende reden(en): - Ja, alternatieven hebben meer negatieve effecten op het milieu Motivering: In 2013 is een pakket maatregelen uitgevoerd specifiek voor het behalen van een e toestand en zwemwater. Feitelijk is het waterlichaam nog meer geisoleerd dan voorheen. Andere maatregelen zijn wel beschouwd, maar niet haalbaar gebleken. Chemie en chemische stoffen ecologie Normoverschrijding bij beoordeling in rapportagejaar 2014 Prioritaire stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Specifieke verontreinigende stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Prognose normoverschrijding toestand 2021 Prioritaire Stoffen (KRW) (geen normoverschrijdingen) Motivering chemische toestand: Factsheet KRW Naam waterlichaam: Kleine Wielen Code waterlichaam: NL02V5b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 157 van 168

158 Chemie: prioritaire stoffen: geen overschrijdingen De chemische toestand is nu. Geen van de prioritaire stoffen vertoont een overschrijding. Dit is het algemene beeld voor alle waterlichamen en het geeft weer dat de toestand verbeterd is t.o.v De toekomstige aanscherping van de normen voor enkele PAK s is een aandachtspunt. Overige verontreinigende stoffen: beheerdersoordeel Het beheerdersoordeel bij de 'overige verontreinigende stoffen' is gebaseerd op een nadere analyse van een overschrijding van ammoniak. Deze enkele overschrijding bleek niet een werkelijke overschrijding. Er is een aantal stoffen waarvan het toetsingskader (o.a. het natuurlijke achtergrondgehalte) in ontwikkeling is. De verwachting is dat deze stoffen niet als normoverschrijdend worden aangemerkt. Het gaat om barium, kobalt,seleen en vanadium. Rapportage: De chemische toestand van de waterlichamen van Wetterskip Fryslân (Toetsing van de jaren ), Ecofide/Altenburg&Wymenga, Biologie Beoordeling periode GEP Toestand 2009 Toestand Prognose toestand 2021 Macrofauna (EKR) 0,50 ontoereiken matig Overige waterflora (EKR) 0,40 ontoereiken ontoereiken matig Vis (EKR) 0,30 ontoereiken matig Fytoplankton (EKR) 0,50 ontoereiken ontoereiken matig Algemeen fysische chemie Fosfor totaal (zomergemiddelde) (mg P/l) 0,09 Stikstof totaal (zomergemiddelde) (mg N/l) 1,30 DIN (winterperiode) (mg N/l) Zoutgehalte (zomergemiddelde) (mg Cl/l) 200 Temperatuur (max. waarde) (gr.c) 25,0 Zuurgraad (zomergemiddelde) (-) 5,5-8,5 Zuurstofverzadiging(sgraad)(zomergemiddelde) (%) Doorzicht (zomergemiddelde) (m) 0,65 ontoereiken Legenda: blauw = zeer, groen =, geel = matig, oranje = ontoereikend, rood = slecht, leeg = geen gegevens : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. Afhankelijk van het type KRW-waterlichaam (hier M14) zijn bepaalde maatlatten niet van toepassing. Deze maatlatten zijn met in de toestandskolommen gemarkeerd. Motivering ecologische toestand: De toestand van waterlichaam Kleine Wielen is niet zichtbaar veranderd in het veld; er is geen sprake van achteruitgang. De nieuwe maatlat heeft een negatief effect op de beoordeling van fytoplankton (maar door de lage schatting in 2009 kan niet worden bepaald of er daadwerkelijk sprake is van vooruitgang) en vissen (Basisdocument KRW 2015). Voor fytoplankton en vissen is de prognose dat (door herstelmaatregelen) in de volgende planperiode een klasse verbetering kan worden bereikt. Er zijn in de Kleine Wielen meerdere maatregelen getroffen, waaronder de aanleg van NVO's. Hierdoor wordt ook voor macrofyten en macrofauna een verbetering verwacht voor de volgende planperiode. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Kleine Wielen Code waterlichaam: NL02V5b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 158 van 168

159 Eindoordeel Chemie Totaal C-voldoet nie C-voldoet Ecologie Totaal ontoereiken ontoereiken Legenda: - Chemie: Biologie ontoereiken ontoereiken Fysische chemie ontoereiken Specifiek verontreinigende stoffen C-voldoet C-voldoet blauw = /voldoet, rood = niet /voldoet niet - Ecologie: blauw = zeer, groen = /voldoet, geel = matig, oranje = ontoereikend, : deze toestandsbeoordeling betreft een beheerdersoordeel. rood = slecht/voldoet niet Toestand is gebaseerd op beoordeling met Aquo-kit, rapportagejaar Maatregelen Hier worden de maatregelen opgesomd die specifiek zijn voor het waterlichaam. Deze maatregelen vormen een aanvulling op de generieke maatregelen die zijn beschreven in het stroomgebiedbeheerplan. Bij de maatregelen uit de plannen van 2009 is de status aangegeven. Ook andere maatregelen die tot 2015 worden uitgevoerd kunnen worden vermeld. De nieuwe maatregelen zijn opgedeeld naar periode van uitvoering ( en na 2021). Verder is aangegeven wanneer een maatregel uitsluitend is gericht op de opgave op grond van een beschermd gebied. De vermelde voortgang per maatregel betreft gegevens die begin 2014 zijn bijgewerkt t/m 31 december Maatregelen opgevoerd in SGBP 2009 voor de periode t/m 2015 Oorspronkelijke naam: SGBP omschrijving: Initiatiefnemer: Natuurvriendelijke oevers verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water Wetterskip Fryslân Voortgang: km Motivering: Toelichting: Uitgevoerd: 7,5 7,5 km Regiovariant In werkelijkheid is de totale opgave tot eind 2027 al uitgevoerd door 5 ha natuuvriendelijke oeverzones aan te leggen. 5. Toepassing uitzonderingen De KRW biedt ruimte om af te wijken van de doelen. Zo kan de realisatie van doelen worden gefaseerd en kunnen doelen worden verlaagd. Ook mag rekening worden gehouden met bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Dit alles moet wel passen binnen de randvoorwaarden van de richtlijn. Het gebruik van deze uitzonderingen en de motivatie dient hier te worden gegeven. Fasering van doelbereik tot na 2021 Voor alle stoffen en kwaliteitselementen waarvoor in onderdeel '3. Status, doelen en toestand' is aangegeven dat de prognose voor 2021 niet "" is, is fasering aan de orde. Motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden Onevenredig kostbaar Technisch onhaalbaar Kwaliteitselement Biologie totaal Biologie totaal Factsheet KRW Naam waterlichaam: Kleine Wielen Code waterlichaam: NL02V5b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 159 van 168

160 Motivering per motiveringsgrond Natuurlijke omstandigheden De maatregelen zijn in 2013 uitgevoerd. Onevenredig kostbaar Er is sprake van een gefaseerde uitvoering van de maatregelen op basis van haalbaarheid en betaalbaarheid. De onderbouwing daarvan is beschreven in de Beslisnota en het Basisdocument KRW van Wetterskip Fryslân voor de planperiode Technisch onhaalbaar n.v.t. Doelverlaging Conform beleidsafspraken wordt voor 2021 niet overgegaan tot doelverlaging. Tijdelijke achteruitgang Wordt er beroep gedaan op art. 4.6 KRW m.b.t. tijdelijke achteruitgang? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.6 KRW. Nieuwe ontwikkelingen Wordt er beroep gedaan op art. 4.7 KRW m.b.t. nieuwe veranderingen in fysische omstandigheden van het waterlichaam? Er wordt geen beroep gedaan op art. 4.7 KRW. Factsheet KRW Naam waterlichaam: Kleine Wielen Code waterlichaam: NL02V5b aangemaakt: om 3:03 u. pagina 160 van 168

161 Factsheet: NL02V9 Sneekermeergebied e.o. -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met 25 april Deze factsheet dient gezien te worden als een werkversie ten behoeve van het opstellen van het Stroomgebiedbeheerplan 2015 en de daaraan gerelateerde waterplannen. Hoewel waterbeheerders en Informatiehuis Water alles in het werk gesteld hebben om de meest actuele gegevens in deze factsheet te verwerken, kan niet worden uitgesloten dat de factsheet onjuiste of onvolledige informatie bevat. Omdat de inhoud van de factsheets bestuurlijk niet is gekeurd, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 1. Basisgegevens Dit onderdeel beschrijft de kenmerken van het waterlichaam en geeft informatie over de beschermde gebieden, die een relatie met het waterlichaam hebben. Naam: Sneekermeergebied e.o. Code: NL02V9 Deelstroomgebied: Waterbeheerder: Provincies: Gemeenten: Rijn Noord Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân (Friesland) Súdwest Fryslân, De Friese Meren Type: M14 (Grote ondiepe gebufferde plassen) Status: Sterk Veranderd Wateronttrekking t.b.v. menselijke consumptie: Nee Karakterschets: Middelgrote gebufferde zoete plassen in laagveen- of kleigebied. Het waterlichaam wordt gevoed door uitgemalen polderwater, IJsselmeerwater, regen en grondwater. De waterstand kan in beperkte mate fluctueren, waardoor bij hoge waterstanden boezemlanden onderstromen. De bodem bestaat uit veen. Een uitgebreide karakterschets is te vinden in het Basisdocument KRW Wetterskip Fryslân Factsheet KRW Naam waterlichaam: Sneekermeergebied e.o. Code waterlichaam: NL02V9 aangemaakt: om 3:03 u. pagina 161 van 168