Hoeveel zullen de partijen uitgeven bij de komende verkiezingscampagne?

Transcriptie

1 JANUARI 2019 Hoeveel zullen de partijen uitgeven bij de komende verkiezingscampagne? Jef Smulders*, Gert-Jan Put** en Bart Maddens* * KU Leuven, Faculteit Sociale Wetenschappen, Instituut voor de Overheid ** KU Leuven, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, VIVES

2 1 HOEVEEL ZULLEN DE PARTIJEN UITGEVEN BIJ DE KOMENDE SAMENVATTING Alle Belgische politieke partijen en kandidaten mogen in totaal euro uitgeven aan de verkiezingscampagne. N-VA mag tijdens de komende verkiezingscampagne het meest uitgeven ( euro), het gevolg van haar verkiezingsoverwinning in CD&V is, op ruime afstand, de eerste achtervolger met euro. Bij de Franstalige partijen is het hoogste maximumbedrag voor PS ( euro) en MR ( euro). Op basis van de uitgaven bij vorige verkiezingen simuleren we de verwachte campagne-uitgaven voor We schatten dat de Vlaamse en Franstalige partijen euro zullen investeren in de campagne. Daarvan neemt N-VA euro voor haar rekening, ook Open Vld en CD&V zullen meer dan 4 miljoen euro uitgeven. De meeste partijen hebben ook ruim voldoende financiële middelen ter beschikking om maximale verkiezingscampagnes (waarbij het wettelijke maximumbedrag integraal wordt uitgegeven) of vergelijkbare campagnes als in 2014 te financieren. Uit een analyse van de financiële verslagen blijkt dat N-VA, sp.a, PS en CD&V over vier keer meer vlottende activa beschikken dan het gesimuleerde uitgavenbedrag. De financiële ademruimte is een stuk krapper voor Open Vld, dat voor een even uitgebreide campagne als in ,5% van haar vlottende activa moet aanspreken. Ook voor MR (38,6%) en cdh (34,7%) is dat het geval. DéFi, tot slot, zal haar vlottende activa bijna helemaal nodig hebben (84,8%) om haar campagne van 2014 te evenaren.

3 2 HOEVEEL ZULLEN DE PARTIJEN UITGEVEN BIJ DE KOMENDE INLEIDING Op 26 januari begint de sperperiode voor de campagne van de federale, regionale en Europese verkiezingen van 26 mei. 1 Vanaf dan zijn een aantal campagnemiddelen verboden. 2 Bovendien moeten zowel de individuele kandidaten als de partijen zich tijdens de sperperiode aan een maximumbedrag voor de verkiezingsuitgaven houden. In deze beleidspaper berekenen we hoeveel elke partij in totaal mag uitgeven aan de campagne tijdens de komende vier maanden. In de praktijk echter geeft geen enkele partij dit maximumbedrag ook effectief uit. Op basis van de gegevens van de campagne van 2014 schatten we dan ook de effectieve kostprijs van de campagne: wat de partijen en kandidaten zullen uitgeven van het maximumbedrag. Ten slotte vergelijken we de effectieve kostprijs met wat de partijen aan financiële middelen ter beschikking hebben, met hun vlottende activa. We starten deze beleidspaper echter met de wettelijke bepalingen inzake de berekening van de maximumbedragen. WETGEVING Elke partij mag, voor alle verkiezingen samen, maximum euro uitgeven. 3 Voor de kandidaten wordt een onderscheid gemaakt tussen de eerstgeplaatste kandidaten en de overige kandidaten. Het aantal eerstgeplaatste kandidaten per lijst is gelijk aan het aantal zetels dat de lijst bij de vorige verkiezingen behaalde in de kieskring, plus één. Een eerstgeplaatste kandidaat mag maximaal euro uitgeven, aangevuld met 0,035 euro per tijdens de vorige verkiezingen ingeschreven kiezer in de kieskring. 4 De overige effectieve kandidaten en de eerste opvolger mogen elk euro uitgeven, de overige opvolgers elk euro. 5 Deze regels zijn dezelfde als bij de verkiezingen van Het onderscheid tussen het maximumbedrag van de kandidaten en het maximumbedrag van de partij dient wel enigszins te worden gerelativeerd. We weten uit eerder onderzoek dat partijen vaak ook een niet onbelangrijk deel van de campagnes van kandidaten betalen, en dus meer uitgeven dan euro. 6 Partijen kunnen op deze manier hetzij de campagnes ten voordele van hun kandidaten financieren, hetzij een gezamenlijke campagne financieren die dan in feite vooral de partij in haar geheel 1 Tot en met de verkiezingen van 2014 bedroeg de sperperiode drie maanden. Sinds deze verkiezingen is dit opgetrokken tot vier maanden. 2 Niet toegelaten campagnemiddelen tijdens de sperperiode : (1) commerciële reclameborden of affiches; (2) niet-commerciële reclameborden of affiches groter dan 4m²; (3) gadgets verkopen en gadgets of geschenken uitdelen; (4) commerciële telefooncampagnes voeren; (5) commerciële reclamespots op radio, televisie en in bioscopen verspreiden. 3 Voor partijen die enkel opkomen voor een van de regionale verkiezingen gelden lagere maximumbedragen. Voor het Vlaams en Waals Parlement: euro; voor het Brussels Parlement: euro; voor het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap: euro. 4 Voor de Europese verkiezingen: euro plus 0,0175 euro per geldige stem die bij de laatste verkiezingen voor het Nederlandse, respectievelijk Franse dan wel Duitstalige kiescollege werd uitgebracht. 5 Voor de verkiezingen van het Europees Parlement gaat het om respectievelijk euro en euro. Voor de verkiezingen van het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap is er geen afzonderlijke lijst met opvolgers. Hier mogen alle overige kandidaten euro uitgeven. 6 Maddens, B., Smulders, J., Wolfs, W. & Weekers, K. (2017) Partij- en campagnefinanciering in België en de Europese Unie. Leuven: Acco.

4 3 HOEVEEL ZULLEN DE PARTIJEN UITGEVEN BIJ DE KOMENDE ten goede komt. In dat laatste scenario worden kandidaten soms verplicht om een deel van hun eigen maximumbedrag ter beschikking te stellen van de partij. In 2014 werd gemiddeld 79,9% van de uitgaven voor de campagnes van de kandidaten gefinancierd door de partij. 7 Het aantal eerstgeplaatste kandidaten per partij en per kieskring en het exacte bedrag dat zij mogen uitgeven, wordt bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad. Dit gebeurde al in november 2018 voor de Europese verkiezingen en voor de verkiezing van het Vlaams Parlement, het Brussels Hoofdstedelijk Parlement en het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap. 8 Voor de verkiezing van de Kamer en het Waals Parlement laat de publicatie van de maximumbedragen op zich wachten. Voor wat het Waals Parlement betreft, is dat een gevolg van de herindeling van de kieskringen. 9 De publicatie van een overgangsbepaling over het aantal eerstgeplaatste kandidaten laat evenwel toe om de maximumbedragen zelf te berekenen. 10 Maar de publicatie van de maximumbedragen voor de Kamerverkiezing laat ook op zich wachten. Bij het uitsturen van deze beleidspaper waren die bedragen nog niet gepubliceerd. We hebben bijgevolg ook deze maximumbedragen zelf berekend. MAXIMAAL TE BESTEDEN BEDRAG PER PARTIJ Op basis van deze gegevens berekenen we het maximaal te besteden bedrag per partij, voor alle verkiezingen samen en voor de partij en alle kandidaten samen. We doen dit voor de in Tabel 1 vermelde partijen. We gaan ervan uit dat al deze partijen een volledige lijst zullen indienen in dezelfde kieskringen als waar ze zijn opgekomen in De meeste partijen dienen lijsten in voor alle kieskringen in hetzij Vlaanderen, hetzij Franstalig België. Voor een aantal kleinere partijen is dat echter niet het geval. We gaan er bijvoorbeeld van uit dat er van UF (Union des Francophones) enkel opnieuw een lijst komt in de kieskring Vlaams-Brabant voor het Vlaams Parlement. Het berekende maximumbedrag bestaat uit drie componenten: het vaste maximumbedrag voor de partij (tweede kolom van Tabel 1), de opgetelde maximumbedragen van de eerstgeplaatste kandidaten (vierde kolom) en de opgetelde maximumbedragen van de overige kandidaten (voorlaatste kolom). Het totaalbedrag (laatste kolom) varieert uiteraard hoofdzakelijk in functie van het aantal eerstgeplaatste kandidaten. Het zijn de partijen die bij de verkiezingen van 2014 de meeste zetels in de wacht hebben gesleept, die nu het grootste aantal eerstgeplaatste kandidaten hebben en dus het meest mogen uitgeven. 7 Maddens, B., Smulders, J. & Wolfs, W. (2019) De prijs van politiek: Over de portefeuille van de partijen. Leuven: LannooCampus. 8 BS 26/11/ De voormalige kieskringen Arlon-Marche-Bastogne en Neufchâteau-Virton worden samengevoegd tot de nieuwe kieskring Arlon-Marche-en-Famenne-Bastogne-Neufchâteau-Virton, die de gehele provincie Luxemburg omvat. Verder wordt ook de electorale kaart van de provincie Henegouwen hertekend, waar de verkiezing voor het Waals Parlement voortaan over vier (Tournai-Ath-Mouscron, Charleroi-Thuin, Mons, La Louvière-Soignies) in plaats van vijf kieskringen wordt georganiseerd. De hertekening volgt op een beslissing van het Grondwettelijk Hof dat geen enkele kieskring minder dan vier verkozenen mag leveren voor het Waals Parlement. 10 BS 12/11/2018.

5 4 HOEVEEL ZULLEN DE PARTIJEN UITGEVEN BIJ DE KOMENDE Tabel 1: Maximaal te besteden bedragen, per partij. PARTIJ KANDIDATEN Eerstgeplaatste Overige euro kandidaten kandidaten TOTAAL aantal euro aantal euro N-VA CD&V PVDA/PTB Open Vld sp.a PS MR Groen Vl. Belang cdh Ecolo Défi PP ProDG Vivant UF TOTAAL Grafiek 1: Maximaal te besteden bedrag, per partij (alle verkiezingen samen, partij en kandidaten samen). N-VA 6,7 CD&V 5,2 PVDA/PTB 5,1 Open Vld 4,8 sp.a 4,6 PS 4,4 MR 4,2 Groen 4,1 Vl. Belang 3,8 cdh 3,5 Ecolo 3,3 DéFi 3,2 PP 3,0 ProDG 1,1 Vivant 1,1 UF 1,0 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 Miljoen

6 5 HOEVEEL ZULLEN DE PARTIJEN UITGEVEN BIJ DE KOMENDE In totaal mogen alle partijen samen euro uitgeven, dat is minder dan in 2014 omdat de wettelijke maximumbedragen niet worden geïndexeerd, en omdat onze analyse de bedragen voor 2014 en 2019 vergelijkt in actuele prijzen. Zoals ook wordt weergegeven in Grafiek 1, is N-VA de koploper wat betreft maximumbedragen. Die partij mag in totaal euro uitgeven. Dat N-VA zoveel meer mag uitgaven dan alle andere partijen is het gevolg van haar verkiezingsoverwinning in 2014 en van het groter aantal eerstgeplaatste kandidaten dat daaruit voortvloeit. CD&V is, op ruime afstand, de eerste achtervolger met euro. Ook PVDA/PTB scoort zeer hoog ( euro), maar dat komt vooral omdat dit een unitaire partij is met een veel groter aantal (zowel Vlaamse als Franstalige) kandidaten. 11 Daarna volgen Open Vld ( euro) en sp.a ( euro). PS is de Franstalige partij die het meeste mag uitgeven ( euro), ongeveer euro meer dan MR ( euro). Groen ( euro) en Vlaams Belang ( ) sluiten de rij van Vlaamse partijen. cdh ( euro), Ecolo ( euro) en DéFi ( euro) volgen op een nog grotere afstand. Ook de Parti Populaire mag nog net meer dan euro uitgeven. De overige kleine partijen ProDG en Vivant, waarvan we verwachten dat ze enkel opkomen voor het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap en het Europees Parlement, mogen net meer dan euro uitgeven. Tot slot kan UF, op basis van haar enkele lijst in Vlaams-Brabant voor het Vlaams Parlement met twee eerstgeplaatste kandidaten, ook euro uitgeven. Bij de Vlaamse partijen ligt het maximumbedrag over het algemeen dus hoger dan bij de Franstalige partijen. Voor de Vlaamse partijen is het gemiddelde maximumbedrag euro, voor de Franstalige partijen euro. 12 Dat komt hoofdzakelijk omdat de bedragen voor de eerstgeplaatste kandidaten grotendeels worden berekend op basis van het aantal ingeschreven kiezers in de kieskring, wat in Vlaanderen over het algemeen hoger is dan in Wallonië. Het ligt minder aan een verschillend aantal kandidaten, want dat is vergelijkbaar: 422 per partij aan Vlaamse kant, 393 aan Franstalige kant. 13 Ook het totale aantal eerstgeplaatste kandidaten bij de in het parlement vertegenwoordigde partijen is min of meer vergelijkbaar. Dat komt onder meer omdat het grote aantal kieskringen voor de verkiezing van het Waals Parlement leidt tot een groter aantal eerstgeplaatste kandidaten. 11 We beschouwen PVDA/PTB als één partij, die bijgevolg ook maar één keer het maximumbedrag van 1 miljoen mag uitgeven. 12 PVDA/PTB, UF, Vivant, PP en ProDG laten we hierbij buiten beschouwing. 13 Langs Vlaamse kant zijn er meer kandidaten voor de Kamer, het Vlaams Parlement (in vergelijking met het Waals Parlement) en het Europees Parlement, maar langs Franstalige kant zijn er meer kandidaten voor het Brussels Hoofdstedelijk Parlement en komt er nog eens het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap bij.

7 6 HOEVEEL ZULLEN DE PARTIJEN UITGEVEN BIJ DE KOMENDE SIMULATIE VAN DE TOTALE CAMPAGNE-UITGAVEN BIJ DE VERKIEZINGEN VAN 2019 Op basis van eerder onderzoek weten we dat de partijen slechts een deel van het toegelaten maximumbedrag ook effectief uitgeven. In 2014 gaven alle politieke partijen samen slechts 54,3% uit van het maximaal besteedbare bedrag. Dit percentage was het hoogst bij N-VA (89,0%) en Open Vld (87,5%). Ook CD&V (79,2%) en sp.a (70,7%) gaven nog een relatief groot aandeel van het maximumbedrag uit. Aan Franstalige zijde vinden we de hoogste percentages bij de drie traditionele partijen: PS (75,8%), MR (75,7%) en cdh (74,3%). Bij de andere partijen viel het uitgegeven bedrag ten opzichte van het toegelaten maximum een heel stuk lager uit. We kunnen het percentage dat effectief werd uitgegeven in 2014 gebruiken om te simuleren hoeveel de Vlaamse en Franstalige partijen in totaal zullen uitgeven tijdens de verkiezingscampagne van Hierbij veronderstellen we dat alle partijen hetzelfde percentage van het maximumbedrag in 2019 zullen uitgeven als in Op deze manier trachten we een beredeneerde inschatting te maken van de reële kostprijs van de komende verkiezingscampagne. We berekenen eerst hoeveel elke partij in 2014 heeft uitgegeven van de toegelaten euro. Vervolgens maken we dezelfde berekening voor de kandidaten van elke partij, per parlement. Die percentages liggen vrij sterk uit elkaar. Terwijl CD&V bijvoorbeeld 99,6% uitgaf van het maximumbedrag voor de partij in 2014, gaven de CD&V-kandidaten voor de Kamer slechts 73,2% uit van het maximumbedrag, en voor het Brussels Hoofdstedelijk Parlement zelfs maar 55,2%. In een laatste stap passen we deze percentages toe op de maximumbedragen per parlement voor Tabel 2 toont het resultaat van deze berekening voor de Vlaamse en Franstalige partijen (zie derde kolom, Gesimuleerde Uitgaven). Volgens deze schatting zullen alle partijen en kandidaten in totaal euro uitgeven. Als N-VA een vergelijkbaar percentage uitgeeft als in 2014, dan voert de partij veruit de duurste verkiezingscampagne met euro. Op ruime afstand volgen CD&V en Open Vld, die elk meer dan euro investeren in de campagne. Terwijl sp.a euro en Vlaams Belang euro uitgeven, zal Groen een iets meer bescheiden campagne voorleggen met euro aan verkiezingsuitgaven. 14 Voor CD&V bijvoorbeeld bekomen we dan: 0,996 x = euro voor de nationale partijcampagne, 0,732 x = euro voor de kandidaten van de Kamer, 0,731 x = euro voor de kandidaten van het Vlaams Parlement, 0,552 x = euro voor de kandidaten van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement, en 0,9388 x = euro voor de kandidaten van het Europees Parlement. Op deze manier komen we voor CD&V uit op een totaal gesimuleerd uitgavenbedrag van euro.

8 7 HOEVEEL ZULLEN DE PARTIJEN UITGEVEN BIJ DE KOMENDE Tabel 2: Simulatie van uitgegeven bedragen in 2019, vlottende activa (eind 2017) en verhouding tussen gesimuleerde uitgaven, maximumbedragen en vlottende activa, per partij. TOTAAL MAXIMA GESIMU- LEERDE UITGAVEN VLOTTENDE ACTIVA % UITGAVEN T.O.V. MAXIMA % MAXIMA T.O.V. ACTIVA % UITGAVEN T.O.V. ACTIVA N-VA ,6 27,8 24,7 CD&V ,1 32,4 25,7 PVDA/PTB ,7 391,7 30,2 Open Vld ,5 44,1 38,5 sp.a ,9 28,9 20,5 PS ,7 28,4 21,5 MR ,2 50,7 38,6 Groen ,1 118,1 33,2 Vl. Belang ,8 46,1 26,2 cdh ,5 46,6 34,7 Ecolo ,4 95,0 31,7 Défi ,5 297,9 84,8 PP , ,9 40,7 ProDG ,8 - - Vivant ,0 - - UF ,6 - - TOTAAL ,1 - - Bij de Franstalige partijen voeren PS ( euro) en MR ( euro) een gelijkaardige campagne qua kostprijs. Daarna vinden we cdh op de derde plaats met euro. Tot slot verwachten we voor Ecolo ( euro) en Défi ( euro) aanzienlijk lagere campagnebedragen. Volgens onze simulatie zullen alle andere partijen beduidend minder uitgeven. VERHOUDING TUSSEN GESIMULEERDE UITGAVEN, MAXIMUMBEDRAGEN EN VLOTTENDE ACTIVA De vraag is of de partijen momenteel voldoende geld ter beschikking hebben om het geschatte bedrag uit te geven, of zelfs om het volledige maximumbedrag te spenderen en dus een maximale campagne te voeren. Met andere woorden, als een partij niet enkel maximaal zelf campagne wil voeren, maar ook nog eens de campagnes van de kandidaten integraal wil financieren, heeft ze daarvoor dan een voldoende financiële buffer? Op basis van de meest recente financiële verslagen van het boekjaar 2017, hebben we een goed zicht op hun huidige financiële mogelijkheden. 15 Uit die verslagen haalden we cijfers over de vlottende activa per partij (zie ook Tabel 2, vierde kolom) Hierbij wordt geen rekening gehouden met de uitgaven die de partijen reeds hebben gedaan voor de precampagne. 16 De vaste activa worden hier buiten beschouwing gelaten. Het is immers weinig waarschijnlijk dat partijen hun vaste activa (die gemiddeld voor meer dan negentig procent bestaan uit materiële vaste activa) zullen omzetten in liquide middelen om hun campagne te financieren.

9 8 HOEVEEL ZULLEN DE PARTIJEN UITGEVEN BIJ DE KOMENDE Grafiek 2: Vergelijking tussen gesimuleerde uitgaven, wettelijk maximumbedrag en vlottende activa, per partij. Millions Uitgaven (simulatie) Maximumbedrag Vlottende activa Grafiek 2 vergelijkt voor elke partij drie bedragen die ook terug te vinden zijn in Tabel 2: de te verwachten campagne-uitgaven in 2019 (derde kolom), het totale wettelijk maximumbedrag (tweede kolom) en de vlottende activa (vierde kolom). Bij de meeste partijen ligt het maximumbedrag lager dan de vlottende activa. Voor deze partijen is het dus perfect mogelijk een maximale campagne te voeren waarbij het totale maximumbedrag zou worden uitgegeven. Bovendien liggen de gesimuleerde uitgaven op hun beurt substantieel lager dan het wettelijk maximumbedrag. De zesde kolom van Tabel 2 toont het percentage van het totale bedrag dat elke partij mag uitgeven ten opzichte van de beschikbare middelen. Daaruit kunnen we bij benadering afleiden welke hap een maximale campagne zou nemen uit de totale kapitaalreserve van de partij. Hoe kleiner dit percentage, hoe groter de financiële mogelijkheden van de partij om het maximumbedrag ook effectief uit te geven. Uit die cijfers blijkt dat de reserves bij de ene partij een stuk groter zijn dan bij de andere. N-VA zou bij een maximale campagne slechts 27,8% van haar vlottende activa besteden. Ook bij sp.a (28,9%), PS (28,4%) en CD&V (32,4%) blijft dit percentage relatief laag. De andere partijen dienen voor een maximale campagne een groter deel van de kapitaalreserve aan te spreken. Bij MR (50,7%), cdh (46,6%), Vlaams Belang (46,1%) en Open Vld (44,1%) is dat telkens ongeveer de helft van de geschatte beschikbare middelen. Voor Ecolo (95,0%) is het nipt financieel haalbaar om het totale maximumbedrag te besteden, Groen daarentegen beschikt over onvoldoende kapitaalreserve: het totale maximumbedrag overstijgt de geschatte beschikbare middelen (118,1%). Verder maken Grafiek 2 en Tabel 2 duidelijk dat ook voor het voeren van een vergelijkbare campagne als in 2014 de financiële marges sterk uiteenlopen. N-VA beschikt met euro aan vlottende

10 9 HOEVEEL ZULLEN DE PARTIJEN UITGEVEN BIJ DE KOMENDE activa over het viervoud van wat de partij volgens onze simulatie zal uitgeven bij de komende verkiezingscampagne (zie ook laatste kolom, Tabel 2). Ook voor CD&V, sp.a en PS lijkt de financiële marge nog voldoende groot: zij beschikken net zoals N-VA over ruim vier keer meer vlottende activa dan het gesimuleerde uitgavenbedrag voor Bij de andere Vlaamse en Franstalige partijen is de situatie toch enigszins anders. Open Vld, MR, Vlaams Belang en cdh hebben voldoende middelen om het gesimuleerde uitgavenbedrag te spenderen, maar de financiële marges zijn een stuk kleiner. Als Open Vld een even dure campagne wil voeren als in 2014, dient de partij hiervoor 38,5% van haar vlottende activa aan te spreken. Ook MR (38,6%) en in mindere mate cdh (34,7%) moeten relatief gezien iets dieper in de buidel tasten. Voor Groen is het wel mogelijk om een even actieve campagne te voeren als vijf jaar geleden. Tot slot beschikt DéFi over slechts een derde van het wettelijke maximumbedrag, maar heeft de partij met euro aan vlottende activa net voldoende financiële middelen om het gesimuleerde bedrag uit te geven ( euro).

11 Vlaams Instituut voor Economie en Samenleving Vlamingenstraat 83 - bus Leuven, België Jef Smulders KU Leuven, Instituut voor de Overheid jef.smulders@kuleuven.be Gert-Jan Put KU Leuven, VIVES gertjan.put@kuleuven.be Bart Maddens KU Leuven, Instituut voor de Overheid bart.maddens@kuleuven.be Copyright de auteurs U kan een elektronische versie van deze beleidspaper terugvinden op de website van VIVES.