THE BEST IN SWITZERLAND Leopold van Groningen tot Pontresina

Transcriptie

1 THEBESTINSWITZERLAND LeopoldvanGroningentotPontresina DICKVANHALSEMA Leopoldgingveeluitenopniveau.NetzoalsAdZuiderentdusendanooknogallebei dichter en docent. Verder lijken ze, denk ik, niet echt veel op elkaar. Ads Marijkezitinveelvanzijngedichten.MaaraldecennialangzitMarijkeooknaast Ad in de schouwburg, bij het concert, aan het ontbijt, op de fiets of voorin de Renault Scenic op weg naar de Documenta in Kassel. Dat was bij Leopold toch stukkenminder,diemoesthelemaalinzijneentjeenzonderautoeenvrouwbij elkaarhoudeninzijn gedichten.alsleopolduitging washetdusandersdanbij Ad. HetisjarengeledendatikbezigwasmetmijnbiografievanLeopold.Binnenkorthervatikdatendangaikmetvreugdedearchievenweerin.Eenvandeeerstedingendie ikwiluitzoekenisofen wanneerhetna1888invrijwelalleconcertzalen gezongen Liedeken van sceiden in een openbare uitvoering in Groningen is gezongen. De muziek van dat lied was van C.H. Coster en die maakte er eenkaskrakervan.detekstwasvandestudentleopold,hoogstenstweeëntwintigjaaroud,studentinleidenennogverwegvandenieuwegids dichterdiehij zouwordenvijfjaarnawatvermoedelijkdeoerpremièreisgeweestvaneenliedekenvansceiden:heteerste huishoudelijkconcert vanhetzojuistheropgerichte Leidse Studentenmuziekgezelschap Sempre Crescendo op 9 mei Het liedwerdenormpopulairenwerd,zoalsgezegd,inallerleiplaatsenophetconcertpodiumuitgevoerd.(eriszelfseenplaatopnamevan,indeeerstewereldoorloggemaaktinberlijn,niemandminderdandegroningse,uiteindelijktothetkeizerlijkhof in BerlijndoorgedrongendivaJuliaCulpzingthet.) Dat een gedichtje vanleopolduit circa1890lijkttezinspelenopdeze zegetochtvaneenliedeken vansceidenhebikeldersbeargumenteerd.dehoofdgedachtevanditgedichtjeis alsvolgt:eersthebik,dichter,een koozendminnedeuntje bedacht,daarnazet mijnvrienddemusicus datopmuzieken daarmeegaatdanhetliedeke/door 'theelelandopreis. Zokomthetbijiedereenterecht, maareenealleenzalraden/aanwiehetisgericht.deomsingelingenbesluipingvandegeliefdedoor hetlied:ookdatiseenvormvanuitgaanvandedichterenweldeallerdichterlijkste.endie geliefde zalophaarbeurt weernaardeconcertzaal moetenomhet liedtehoren.(ze zounatuurlijkookdebladmuziek ervankunnenkopen enhet zelf zingen, vanaf 1889 was het Liedeken van sceiden in de handel, maar dat noem ik geen uitgaan.) Het gaat hier, biografisch gezien, natuurlijk om Fimi Rij 1

2 DICKVANHALSEMA kens,hetmeisjeuitgroningendatdeverlovingmetleopoldverbrakomlaterte trouwenmetdiensbroer. LeopoldsondoorgrondelijkeverhoudingmetFimilijkt aandebasisteliggenvanaldievisioenenrondschimmigevrouwengestaltendie tothetlaatsttoezo ngrootaandeelhebbengehadinzijnpoëzie,voltooidenonvoltooid.ikgastraksinhetgroningsearchief(misschienkomikdaaradweltegen,diedan Gerrit Krolaanhetafronden is)precies willenwetenwanneereen liedekenvansceidenvoorheteerstingroningenisuitgevoerd.danzetikfimiop dieavondindeloge,meteenbontcapejeomenlangehandschoenen,wantzeis uit.enluisterenzalze,vanafeenliedekenvansceideneenheeloeuvrelang,alle rijkdomvanhetonvoltooide. JekuntjeafvragenofLeopoldbeteraf was geweest wanneerfimideverloving niethadverbroken.danhadhijnietzo nvruchtbaarthemagehadenwashijin 1893misschienwelnetalsdemeesteanderewèlverloofdeofgetrouwdejonge dichtersvantoendirectalopspinozaovergestaptinplaatsvaneerstnog Verzen 1895, Morgen en Voor 5 December te schrijven. En nog iets: een kleinzoon vanfimi(envandebroervanleopolddus)verteldemeonlangsdat zijn grootmoedernietbekendstondomhaarmenselijkewarmte. Alszijbinnenkwam,bevroordekamer. Datisklaretaal,maarnuwasLeopoldnatuurlijkweleengrootliefhebbervan vorst, sneeuw en ijs. Leopold op de schaats is legendarisch. Ooit vertelde een oud leerlingvanleopoldmedathijhetindeklasgraagoverhetweerhad.inde winterspitstedatzichtoeopdevraagofhetmisschienzougaanvriezen.leopold dachtmeestalvan wel.toen eenklasgenoteopwierpdaterdantoch wel eerst eenwindvanafhetvastelandmoestgaanwaaien,sloegleopoldijzersterkterug metdestelling inrotterdamvriesthetmetallewinden.hetlijktmeeenzinom inneonlettersbovendiestadteschrijven. Vrijlaatinzijnleven, wanneerpreciesisonduidelijk,vermoedelijkpasnade Eerste Wereldoorlog,gingdealpinist en schaatserleopoldookaanskiëndoen. VolgenszijnbiograafJalinkheefthijdaarineenzekerehoogtebereikt.DeKerstvakantie,dieophetErasmiaansGymnasiumbegonopdedagvoorKerstenruim een week doorliep in januari, was de geëigende tijd hiervoor. Ik wil hier een glimpjelatenzienvanleopoldsommegangeninhetwintersportoordpontresina indeeerstekerstvakantiesvandejarentwintig.(hijstierfin1925.)waarhijlogeerde, wie daar nog meer waren en hoe de sneeuw ook neerdwarrelde in de werkaantekeningenvandedichter.enuitdit PontresinavanLeopoldzaldan inmybeginningismyend tochookweerhetbeeldoprijzenvaneenmajesteitelijke,verre,skiëndesneeuwkoningin,dieleopoldopdeeenofanderemanier geïntrigeerd moet hebben. Haar naam is Katharine Furse en ze was de dochter van John Addington Symonds, wiens werken over Shelley en over het oude, homo erotisch gestileerde Griekenland al bij de jonge Kloos in de kast hadden 2

3 THEBESTINSWITZERLAND gestaan.ooithebikalweleenseenpaarzinnenoverhaaropgeschreven,maar nuhetgaatomadenuitgaanishettochweerwatanders. Er is een bekende foto waarop Leopold, een keurige oudere heer met een wit baardje, met drie jongens van een jaar of zeventien aan een met wit linnen en glaswerkgedektetafelzittegendeachtergrondvaneenmooibewerktehouten lambrizering.defotoisgenomenindekleineeetzaalvanhotelengadinerhofin Pontresina; het is de Kerstvakantie Ik ben daarindezomervan1999geweest,diebetimmeringis weg,maarpreciesdezelfdebetimmeringisindekelder nogweltevinden.(dehotelierwastevensdeplaatselijke timmerman en meubelmaker, vandaar de onbekrompenheidwaarmeehijindertijdzijnbetimmeringen aanbrachttotindekeldertoe.)dathetomhotelengadinerhof ging, weten we doordatleopolddebovenstehelftvanderekening die hij op 1 januari kreeg (dat zal dus de rekening over december geweest zijn en hoeft niet te betekenen dat achterkant ervan een paarvanzijnzwerfwoordentenoteren,opzoek naareengedicht.uitdierekeningblijktnognet dat Leopolds verblijf was ingegaan op 25 december,derestiserafgesneden. Uitdegastenlijstjesvandehotelszoalsdieelkepaardagenwerdengepubliceerd indeengadinexpress&alpinepost,blijktdaterdeeerstedagenbuitenleopold enzijndriejongens(hunoudershaddenhemgevraagddieonderzijnhoedete nemen) nog acht andere gasten in het hotel waren. Onder hen een zekere Fräulein Stephani, Bern. In januari kwamen er geleidelijk wat meer gasten. FräuleinStephaniheeftvanuitdeeetzaalvanHotelEngadinerhofhetsprongetje naardevoetnotenvanleopoldsbiografiegemaakt.opdeblancoachterkantvan een landkaartjein Leopolds BaedekervanDieSchweizheeftzevoor Leopold het is duidelijk niet Leopolds handschrift haar naam en adres opgeschreven: EmyStephani/Sekundarlehrerin/25Sulgeneckstrasse/Bern.EnLeopoldheeft meteennadrukkelijkduidelijkhandschriftzijneigennaamvoorhaaropgeschreven,vlakdaarbijinde Baedeker: Dr.J.H. Leopold.Geenadres,weleenmooie, noglegebelofte.misschienheefthijfräuleinstephaninogeenkaartgestuurduit Rotterdam,zoalshijookdeedmetAnnetteMonasch,metwiehijtijdenseenvakantiein Romehadkennisgemaakt. Maardiekreegook U missen enunietontgaan meegestuurd, een van Leopolds mooiste late gedichten. Of Emy Stephani nognahangtintekstflardenuitdedichterlijkenalatenschap,blijftongewis. Hetging,daarinHotelEngadinerhof,naasthetRotterdamseviertalomkeurigemensenuitDenHaag,Stettin,StGallen,ZürichenBern.Vaneenneefvaneen 3

4 DICKVANHALSEMA van de drie jongens met wie Leopold in Pontresina was, heb ik het verhaal dat Leopold,voorwiedehighsocietyeenzekerebekoringhad(zelfhadhijdegoedkoopstekamervanhethotel,kamer57),benieuwdwaswatvoorgastenervoor dewintersportzoudenkomen.toeneralaardigwatwaren,moethijwatteleurgesteldhebben gezegd: Ikgelooftoch,datdiehelefijnechic,die echte chic er nognietis. Hij,liefhebbervanTolstoi,dachtdaarbijaanRussischegrootvorsten endergelijkeenrealiseerdezichnietdatdienadeeerstewereldoorlogvanhet toneelverdwenenwaren.leopoldin Pontresinamoesthetvooreerstdoen met MissG.M.BrockesenMr.L.R.BrockesuitHastingsaanhetvolgendetafeltje. Maardatde grootvorstenhet lietenafwetenheeftleopoldnietbeletom in dekerstvakanties en ,nuinzijneentje,terugtekerennaar Hotel Engadinerhof. Dat blijkt uit de gastenlijstjes in de krant. Met Kerst1922zathijmetachtandere gasten, deels Nederlanders, deels Engelsen, in het hotel. Uit die tijd is een 2 Jan. 23 gedateerde tekening van Leopold van eenhoofddatuitkijktboveneendeurofmuurtje.ikdenkdatheteenhotelpaard isineenvandestallenvanhethotel.dieboxenmethunhalfhogedeurenzijner nog en functioneren nu als garage. (Mijn eigen auto heeft erin geparkeerd gestaan.)indetijddatleopoldinpontresinakwam,warenauto sdaarnogverbodenengingallestevoetofmetdekoets.ophetpapiertjemetdetekeningvan het paard staan ook een paar aantekeningen, op weg naar poëzie, die met de Kerstvakantie,sneeuwenkoetsenhebbentemaken: Oudejaar, de(japansche) oneindigedistinctievandesneeuw, (..)inhetwit/(..)hariggelekenendonker/ stoffelijk,en,eenhelemooievoorindiesneeuw: zwartgebaardekoetsier/met ingeboordeoogen.hetsluit, metdiepaarden,aanbij eennotitie, inditof een anderjaargemaaktinzijnbaedekervanzwitserland: eenpaardvoorbijmetbellenhaam/skiloopensnel(..)rijkvkleuren/indesneeuw,indekou.ikdenkdat een deel van dit voorstellingscomplex uiteindelijk in het lange gedicht over de Wolvejacht belandisofhadmoetenbelanden.eenanderenotitiemetsneeuw smoezenindesneeuw gaatgeruisloosoverineeneersteaanzetvooreen gedichtmetweerzo nschemerende,matthijsmaris achtigevrouwengestalte: In droomen soms welen intranen/komtvoormijn weifelendgezicht/uw evenbeeldoschemerlicht/datroeptenwenktennietmagtanen. Eenreeksnotities vooreensneeuwgedicht(met drieruitersindesneeuw en paardendonkeren dik/gedrongen en,alweer,een japansche sneeuwvlok, zooeenzaam,zooverlaten,zoolosgelaten )krijgteenvervolgmetnotitieswaarinik(ikhebdiewandelingzelfookgemaakt,maardanindezomer)dewintersportgasten keurigeengelsenmeteennursevoorhunkinderen vanhetstationvanpontresinanaar hunhotelzielopen: 4

5 THEBESTINSWITZERLAND deprocessiov/hstationdoordesneeuw zooplechtigdoordemullesneeuwbeneden endevlokkenboven inhetdichtstevalleneenindischenurse nootbruinindunnewitteenrosedoeken schuinomgeslagen Eennursemetaanbeidezijdeneendikwel gedaankindmeteengrooteroodetonguitge stokennaarbenedenhangendomdefrissche vlokkenoptevangen> DitisdeLeopolddieindedwangloosheidvandevakantiedekleinedingenheel preciesenmetvreugderegistreerde.hetmoethierompontresina,kerstvakantie gaan, deze aantekeningen komen uit een blocnote waarop staat.leopoldzattoenopnieuwinhotelengadinerhof,meteenveelgroteraantalhotelgastendanindevorigejaren. (Deskisporttroksnelaan.)Hetvolgendevelletje in deze blocnote eindigt, na onder andere een Duits citaat ( Das Leben ist schön aberteuerundwennesnichtteuerist,dann istesnichtschön )metdenotitie DameKatherine Furse, Representative of the Alpine sportssw3chelsealondon.(furserijmtop nurse,heeftleopoldvastwelevengedacht.) DameKatharineFurse( ),zoalsgezegddedochtervanJohnAddington Symonds(VirginiaWoolfheeftnogevenmethaargecorrespondeerdoverdievader),aljongweduwevandeschilderCharlesFurse,moedervantweezonen(van wieeréénschout bij nachtzouworden),eindigdeindeeerstewereldoorlogals chefvande Women sroyalnavalservice enwas eenvandeallereerstevrouwen die de Order of the British Empire kregen. Ze bemoeide zich later met de Engelsepadvindstersenverdiendeaanhetbeginvandejarentwintigdekostin hetzwitserseski toerismevoorengelsen.zehadhaarjeugdgrotendeelsindavos doorgebrachtvanwegedezwakkegezondheidvanhaarvader.indekerstvakanties en zatzeinPontresina,methaarzonenenvermoedelijknogwatfamilie.InLeopoldsnalatenschapbevindtzicheendoorhem gedateerdknipseluithetaansocietygossipgewijdebladthequeenmetonderandereeenfotovankatharinefurse,fierenovertuigendopdeski s.onderschrift: ThebestinSwitzerland.DameCatharineFursesettingoutfortheday s run.mogelijkheeftleopolddeschaargepaktvanwegedefoto saandeandere 5

6 DICKVANHALSEMA kant eenfeestjevanverkledesocietykinderen,dàarschreefhijdedateringbij, maar hoe dan ook, in januari 1923 had hij een foto van Katharine Furse in huis. Ze had die Kerst niet in het hotel van Leopold gelogeerd, maar in het Parkhotel, waar uitsluitend Engelsen zaten. Maar de volgende Kerst, eind 1923, logeerden Leopold en Furse allebei in Hotel Engadinerhof. De gegevens over Dame Katharine die Leopold in zijn blokje heeft opgetekend, moet hij letterlijk hebben overgenomen uit het gastenlijstje van Hotel Engadinerhof zoals datindekrantstond.(hijzelfstaateind1923 voor de eerste keer als Dr. J.H. Leopold vermeldinplaatsvanalsherrj.h.leopold.) Konhijdoorhaarinzijnblokjeteschrijvenzo dichter bij deze formidabele Dame komen (eindelijk toch nog een soort adel), die hij een klein jaar geleden al op ski s in de sneeuwhaduitgekniptendienulijfelijkaanwezigwasinzijneigenhotel? In1924verscheenKatharineFurse sboek Ski running,eenboekdatvelemalen herdrukt is en nu dowloadbaar is als e book. Leopold heeft daar tweemaal een aantekening over gemaakt, eenmaal met potlood, eenmaal met inkt. Dit is de potloodversie: Who commanded the V.A.D. in the early part of the war/ D Katherine Furse Ski Running / 35 3 weken Longmans Green. Het boek van Furse,datzichtendoelstelde toraisethestandardofthebritishski ing,zalwel pasverschenenzijnnaleopoldsvertrekterugnaarrotterdam.onderveelmeer, ooktalvantechnischehandreikingen passeren de revue, legt Furse in het boek uit dat de skisport Zwitserland pas aan het eind van de negentiende eeuw bereikte (hetkwamuitnoorwegen)enook indetijddatleopoldinpontresina zatnoginvolleontwikkelingwas. IkhoopdatzeeenpaarkeermetLeopoldgepraatheeft,bijhetontbijtofbijhet avondmaalofbijhetmuottas Muraigl stationnetje,waarhettreintjenaarboven begint. Leopold, deze keer per slot van rekeningdr. Leopold, kan het best met haar hebben gehad over al die beroemde Engelse classici die in haar jeugd bij haar thuis over de vloer kwamen. En nu het ijs dan toch gebroken is en er misschienzelfsaleenfleswijnbijisgehaald,laatikhaarookaanleopoldvertellenhoe zijaanhaareerstepaar ski s was gekomen. Dat was indetijddatnie 6

7 THEBESTINSWITZERLAND manddiedingennoghadenskiënietsexcentriekswas.in1887kwameenzekere kolonel NapiernaarDavos, waarhetgezin Symondstoen woonde. Deze Napier had een bediende uit Noorwegen bij zich en die had ski s. Op die ski s ijlde hij overdesneeuwvanchâletnaarhotelvoortmethettheebladvoordekolonelop deschouder.toen Napier,na Davos eentijdlangditopzienbarendeschouwspel gebodentehebben,laterdatjaarweervertrok,kreegdejongekatharinedeski s vanhemcadeau.daarlagendewortelsvanhaarstreven toraisethestandardof thebritishski ing. Drie kleine notities over Dame Katharine Furse in een Rotterdamse la, plus eenfotovandezemajesteitelijkegestaltein Leopoldsgeliefdesneeuw.Indroomensomswelenintranen... 7