inter connect LInK naar de toekomst

Transcriptie

1 inter connect LInK naar de toekomst n 41 I Viermaandelijks I Maart 2013 klimaat we hebben te lang gewacht Op de wereld IMeC SPIn-oFF MAGWeL BLIKt terug op 10 JAAr een nieuwe KeUKen Voor toekomstige CHIPS

2 pure luxe! Sinds een half jaar kom ik elke dag met de fiets naar het werk. Donkere ochtenden, winterse landschappen of voorjaarsregens houden me niet tegen. In het begin deed ik het uit milieuoverwegingen, maar nu moet ik toegeven dat ik het gewoon pure luxe vind om met de fiets van en naar het werk te kunnen rijden. Geen verkeersfrustraties of drukte meer, maar genieten van vogelgezang, en eenden in het park. Vooral na het werk de ideale manier om het hoofd terug tot rust te brengen. Ik was dan ook zeer geïnteresseerd om de (fiets)plannen te horen van de Leuvense schepen van milieu en van de projectleider van Leuven Klimaatneutraal 2030 (zie p16). een belangrijk actiepunt van Leuven Klimaatneutraal is mobiliteit in de stad. De stad zou meer autovrij/luw gemaakt worden, en op verschillende plaatsen in de stad zouden elektrische fietsen beschikbaar gesteld worden (concept van fietsdelen). Ik vind het trouwens een prachtig initiatief dat Leuven klimaatneutraal wil worden tegen Samen met vele steden over heel de wereld gaat Leuven de strijd aan om de klimaatopwarming af te remmen. Als de wereldleiders niet tot een akkoord kunnen komen, moet het maar van de basis komen. ook bij imec hebben we heel wat eco-acties opgezet. Zo hebben we al onze kantoorruimten bedekt met zonnepanelen. De hoeveelheid energie die ze leveren is het equivalent van het jaarlijkse energieverbruik van 65 gezinnen. toch blijft dit maar een fractie van ons totale energieverbruik doordat we onze cleanrooms draaiende moeten houden. Het zijn de ruimtes waar processen ontwikkeld worden voor de volgende generatie chips die in je laptop, smartphone of tablet zullen terecht komen (zie p22). De nadruk ligt hierbij op het energiezuiniger maken van deze chips. Als we er kunnen voor zorgen dat de elektronische toepassingen die we dagelijks gebruiken minder energie gaan verbruiken, hebben we op die manier weer ons steentje bijgedragen aan het milieu. Binnenkort bouwen we extra cleanroomruimte bij. onze directeur gebouwen & infrastructuur wil bij deze bouwwerken het BreeAM-certificaat verdienen. BreeAM is een beoordelingsmethode om de duurzaamheid van gebouwen te bepalen. De scores die je kan halen zijn pass, good, very good, excellent of outstanding. De nieuwe cleanroomruimte moet excellent worden. Volgens BreeAM; en natuurlijk ook op alle andere vlakken. In Leuven haalde het Balk Van Beel-gebouw onlangs de hoogste BreeAM-score. Het gebouw maakt deel uit van een uniek project: wijk tweewaters. Heel het project staat in het teken van ecologisch wonen. Als je de beelden op de website bekijkt, zie je hoe aangenaam wonen in een ecowijk kan zijn. Veel groenruimtes, veel fietsinfrastructuur, mooie lichte woonruimtes. eco heeft duidelijk zijn geitenwollensokkenkarakter afgegooid. eco is pure luxe. inhoudstafel 04 geef je product zintuigen seminarie sensors of the Future 16 we hebben te lang gewacht Op de wereld peter tom jones ku Leuven MOhaMed ridouani stad Leuven els parton, Hoofdredacteur InterConnect colofon Alle rechten voorbehouden. niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geauto mati seerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. verantwoordelijke uitgever: Luc van den hove, algemeen directeur en ceo imec disclaimer: redactie: els parton, jan provoost, Mieke van bavel en chris vanherck concept en vormgeving: Kunstmaan.be fotografie: jan pollers en fred Loosen voor meer informatie: els parton, deze Interconnect werd volledig klimaatneutraal geproduceerd. de co 2 -uitstoot van dit drukwerk bedraagt 821 kg co 2 voor de oplage van ex. deze uitstoot wordt gecompenseerd door de aankoop van groene emissierechten voor een windenergieproject in taiwan. Imec is een geregistreerd trademark voor de activiteiten van IMec International (stichting van openbaar nut volgens belgisch recht), imec belgië (IMec vzw gesteund door de vlaamse overheid), imec nederland (stichting IMec nederland, deel van Holst centre dat gesteund wordt door de nederlandse overheid), imec taiwan (IMec taiwan co.) en imec china (IMec Microelectronics (shangai) co. Ltd.). voor gratis abonnement: registreer op Bent u ic-abonnee, en wil u InterConnect liever digitaal ontvangen, of bent u IC-abonnee en wilt u zich uitschrijven, laat het ons weten via imecinteract@imec.be 28 doorgelezen een andere kijk op duurzame innovatie bart Onsia IMeC

3 InterConneCt 41, MAArt perfecte frieten en erwtjes christiaan fivez Best sorting 09 greenpeak s sleutel tot de slimme woning cees links en bram van den bosch GreenPeak 12 nieuws uit de wereld 20 imec-nieuws 22 een nieuwe keuken voor toekomstige chips 25 imec spin-off Magwel blikt terug Op 10 jaar OnderneMen hans lebon IMeC wim schoenmaker en peter Meuris MaGWeL 30 doorgelicht ook in europa heeft elektronica-ontwikkeling en -productie een toekomst 31 agenda geert willems IMeC

4 04 InterConnect 41, Maart 2013 Geef je product zintuigen Kijken, voelen en ruiken; het is al lang niet alleen meer voor de mens weggelegd. Allerhande sensoren voorzien machines van dezelfde zintuigen. Tijdens het seminarie Sensors of the future kregen we tekst en uitleg over de mogelijkheden van dergelijke sensoren.

5 InterConnect 41, Maart De sensormarkt is een enorme groeimarkt. Denk aan de sensoren die je smartphone slimmer zullen maken en je auto nog veiliger. Denk aan accelerometers, druksensoren, gyroscopen, beeldsensoren,... Tegen 2016 zou het wereldwijd een markt van 20 miljard dollar worden. Belangrijk dus dat België zijn sterktes samenbrengt om een belangrijke speler te worden in deze internationale business, benadrukt Rudi Cartuyvels, senior vice president van imec. Hij verwijst hierbij naar de COHESI-community die onderzoekers en bedrijven samenbrengt rond dit thema. En COHESI als organisator van dit seminarie zet deze missie duidelijk om in daden: zeven bedrijven en vijf onderzoeksinstellingen komen hier vertellen over nieuwe sensortechnologieën en praktische toepassingen van sensoren. Lees hieronder over enkele van de topics die aan bod kwamen en ontdek hoe sensoren mogelijk jouw product kunnen innoveren. Ogen die alles zien Het bedrijf Xenics maakt infraroodsensoren. Ze worden geïntegreerd in camera s die voor allerhande toepassingen kunnen gebruikt worden. Patrick Merken, technical business development manager: Met infrarood kan je in het donker kijken, interessant voor bv. veiligheidscamera s. Maar het wordt ook gebruikt voor heel andere dingen, bv. om doorheen schilderijen te kijken. Zo worden schetsen van de kunstenaar zichtbaar of een ander schilderij waar overheen werd geschilderd. Verder kan je IR-camera s ook gebruiken voor medische toepassingen zoals detectie van borstkanker en inspectie van het netvlies. Klaas Tack, senior researcher bij imec heeft het over hyperspectrale camera s: Door hyperspectrale informatie van een object te verzamelen kan je objecten van elkaar onderscheiden die je met een gewone breedbandige camera zoals een RGB-camera niet kan onderscheiden. Een mooie toepassing hiervan is een intelligent sproeisysteem dat onkruid onderscheidt van het landbouwgewas en enkel sproeit op het onkruid. Een evaluatiekit met onze geïntegreerde hyperspectrale camera is vandaag beschikbaar voor bedrijven. Materialen en machines laten voelen Wat krijg je als je optische sensoren en elektronische componenten integreert in een polymeerfolie? Dan krijg je een artificiële huid die wrijvingen kan voelen. Jeroen Missinne, senior researcher UGent: Zo n plooibare sensorfolie kan heel handig zijn om protheses op punt te stellen. Je wil immers dat het contactoppervlak zo weinig mogelijk wrijving veroorzaakt bij de patiënt. Ook analyse van het voetoppervlak bij sporters is een interessante toepassing. Het voordeel van een flexibele folie is dat je het kan aanbrengen op onregelmatige en bewegende oppervlakken. Het bedrijf FBGS maakt optische vezels die gebruikt worden voor de monitoring van temperatuur, rek of druk in verschillende marktdomeinen. Zo worden de vezels ondermeer gebruikt in katheters voor medische diagnose, monitoring van productieprocessen, stressmetingen in composieten, monitoring van windturbines, en veel meer. Johan Vlekken, CTO van FBGS: Het voordeel van optische vezelsensoren is dat je heel veel sensoren en dus meetpunten hebt in één vezel. Zo n vezel kan verschillende kms lang zijn. Door de vezel in te bedden in je materiaal of hem aan te brengen op het oppervlak kan je als het ware voelen wat het object voelt. Golden Noses Golden Noses zijn mensen met een goed ontwikkeld geurvermogen. Ze worden bijvoorbeeld ingezet bij de ontwikkeling van parfums. Ze verdienen veel geld en kunnen door de aard van het werk maar gedurende korte tijdspannes werken. De ideale job dus. Maar wat als we een elektronische neus zouden kunnen maken? Devrez Karabacak, senior researcher bij Holst Centre/imec: Een elektronische neus kan gebruikt worden voor bv. kwaliteitscontrole, het monitoren van de luchtkwaliteit, of voor het opsporen van medische aandoeningen zoals astma. Onze onderzoekers maakten een chip met 160 meetelementen die een vingerafdruk van een geur kan maken. Die meetelementen zijn minuscule brugjes die doorbuigen wanneer bepaalde gasmoleculen ermee binden. Hierdoor verandert de eigenfrequentie en dit kan gemeten worden. Door elk brugje gevoelig te maken voor een specifiek soort gasmolecule kan je een geur ontleden. Ook aan het onderzoekstopic van Hila Einati, senior researcher bij Holst Centre/imec, zit een geurtje: Onze onderzoekers ontwikkelen zweetsensoren. Als je deze integreert in een soort pleister of in textiel is het een handig instrument om dehydratatie op te sporen bij oudere mensen of bij atleten. De koudeketen meten Romano Hoofman, projectleider bij NXP Semiconductors stelt de resultaten voor van het Pasteur-project: We ontwikkelen een sensortag die allerlei factoren kan meten waaraan een product in de koudeketen onderhevig is. Bijvoorbeeld: temperatuur, vochtigheid, zuurstof, koolstofdioxide, ethyleen,... Het doel is om een goedkope tag te maken (minder dan 1 dollar) waardoor de producent kan opvolgen of zijn product tijdens transport steeds in de optimale omstandigheden vertoeft. We verwachten dat de farmaceutische en de elektronicamarkt de eerste zullen zijn die dit soort tags zullen gebruiken. Je merkt het: het aanbod aan sensoren is zeer ruim. En de ontwikkelingen in de verschillende domeinen gaan razendsnel. Hopelijk lieten we je in dit artikel proeven van de mogelijkheden. Altijd op de hoogte met COHESI Ben je geïnteresseerd in de laatste ontwikkelingen in de wereld van de microsystemen? Neem dan zeker een kijkje op Dit Vlaamse innovatieplatform organiseert regelmatig bijeenkomsten waar deze informatie gedeeld en besproken wordt. Op deze manier vinden nieuwe technologieën sneller hun weg naar producten waarmee lokale bedrijven het verschil kunnen maken. De COHESI-community werd in 2009 opgericht door imec, KU Leuven, UGent en VUB. Ondertussen zijn 9 kennisinstellingen, 11 bedrijven en 7 organisaties lid geworden. Als lid kan je deelnemen aan de workshops, je krijgt toegang tot gespecialiseerde trainingen en geniet van talrijke netwerkmogelijkheden. Nieuw is dat er eveneens open COHESIevenementen georganiseerd worden die ook toegankelijk zijn voor niet-leden. Wil je hiervan op de hoogte gebracht worden? Laat dit dan weten via imecinteract@imec.be.

6 InterConnect 41, Maart Perfecte frieten en erwtjes Heb je er al ooit bij stilgestaan hoe mooi dun en perfect geel de frietjes zijn in je favoriete fastfoodrestaurant? Of hoe egaal groen de diepvrieserwtjes zijn die je vanavond klaarmaakt? Het is hoogstwaarschijnlijk het werk van een hoogtechnologische sorteermachine van het Leuvense Best Sorting. CTO Christiaan Fivez vertelt over zijn eerste röntgensorteermachine en over de enorme mogelijkheden die de recente overname door Tomra Sorting Solutions met zich meebrengt.

7 InterConnect 41, Maart We wandelen door de imposante demoruimte van Best Sorting in Haasrode. Hier vind je sorteermachines met allerhande detectiemechanismen (lasers, infraroodcamera s, röntgencamera s). Ze vinden de stukjes plastic tussen de rozijnen, de stenen tussen de aardappelen, ze kijken of wel alle kersen ontpit zijn en of er nog steeltjes aan de bonen hangen. Niets gaat voorbij aan het alziend oog van de Bestsorteermachines. Christiaan Fivez: In deze ruimte ontvangen we klanten van over heel de wereld. Ze brengen stalen mee van hun producten en testen ze hier uit op onze machines. Slechts 3% van onze klanten komen uit België. Wereldwijd installeren we zo n 400 machines per jaar. Oude liefde Tijdens zijn loopbaan werkte Christiaan Fivez achtereenvolgens bij KU Leuven, Agfa Gevaert, Barco en Alcatel Bell Space. Maar in 2002 kriebelde het ondernemerschap zo sterk dat hij Alcatel Bell Space verliet en bij Best Sorting ging aankloppen met een plan. Christiaan Fivez: Ik wou terug met mijn oude liefde bezig zijn: röntgenstralen. Bij Best geloofden ze ook in deze technologie en ik richtte met hen een dochteronderneming op BestRay die zou focussen op röntgensorteermachines. Met röntgenstralen kan je een finale inspectie doen van een product: je kan doorheen een laag noten of een blik tomaten kijken en bv. nagaan of er vreemde bestanddelen zijn achtergebleven. Prototypes bouwen In 2008 kreeg Christiaan Fivez de vraag om CTO van Best te worden. Een kans die hij met beide handen greep. Christiaan Fivez: Ik kreeg de kans om een volwaardig R&D-team van zo n 70 mensen uit te bouwen. Dat is heel wat voor een bedrijf van 300 mensen. We hebben een multidisciplinair team met PhD s, fysici, burgerlijk en industrieel ingenieurs,... We houden de ogen open voor nieuwe technologieën die van betekenis kunnen zijn voor onze sorteermachines. Dat doen we o.a. door samen te werken met het B-Phot photonics team van de Vrije Universiteit Brussel (bilateraal en via IWT-projecten) en door deel te nemen aan gebruikerscommissies van bv. IWT-projecten. Als er technologieën zijn waarvan we denken dat we er op korte termijn iets mee kunnen doen, gaan we er zelf mee aan de slag en bouwen we prototypes. Want pas dan weet je wat een technologie echt waard is. Diepte of breedte? Best Sorting is actief in de markt van voeding en tabak. Sinds enkele jaren wilden ze een nieuwe markt betreden, die van recycling. Het Noorse Tomra is actief in deze markt en wou zijn activiteiten verder uitbreiden naar het sorteren van voedingsproducten. Christiaan Fivez: Het zou niet lang meer geduurd hebben of we waren elkaars concurrenten geworden. In plaats daarvan heeft Tomra ons overgenomen. Op die manier zijn we nu de grootste speler geworden in zowel de markt van de voeding, recycling als mijnbouw. Het aantal medewerkers van alle vestigingen van Tomra Sorting Systems samen telt 800 mensen, verspreid over België, Nederland, Ierland, Duitsland, Noorwegen, Slovakije en Australië. In mijn afdeling heeft de overname voor rust gezorgd. We kunnen ons nu volledig concentreren op sorteermachines voor voeding, specialty products zoals tabak en raw materials zoals plastic pellets en rubber. In de andere vestigingen concentreert men zich op de markt van recycling en mijnbouw. We kunnen nu nog meer in de diepte gaan werken. Meer reizen Met de overname werd Christiaan Fivez één van de vier technische directeurs van Tomra Sorting, verantwoordelijk voor voeding, specialty products en raw materials. De R&D-activiteiten daarvoor zitten verspreid over Heverlee (B), Eindhoven (NL) en Dublin (IRL). Christiaan Fivez: Ik kan niet zeggen dat ik er alleen voor sta, we zijn nu met een 100-tal R&D-ers en we hebben een zeer sterk multidisciplinair team. De technische directeur voor recycling zit in Koblenz (D), die voor mijnbouw in Wedel (D) en de verantwoordelijke voor core R&D heeft zijn kantoor ook in Koblenz. De samenwerking verloopt zeer vlot. Eén van de redenen daarvoor is dat onze culturen goed matchen. Natuurlijk reizen we nu meer en onze videoconferentie-infrastructuur wordt meer gebruikt. Maar het is vooral een verrijking doordat we ideeën en technologieën kunnen uitwisselen. Ik ben ook van plan om een uitwisselingsprogramma op te zetten waarbij medewerkers van het onderzoeksteam voor een bepaalde tijd naar een andere vestiging (bv. het Ierse Odenberg) kunnen gaan om te leren hoe ze daar te werk gaan. Een interessant concept leerde Christiaan Fivez kennen in het Duitse filiaal: In Duitsland heb je een systeem waarbij studenten bv. burgerlijk ingenieurs vanaf hun eerste jaar tot hun laatste, stage lopen in een bedrijf, zo n 50 dagen per jaar. Ze verdienen zo wat zakgeld en leren hoe het er op de werkvloer aan toe gaat. Uiteindelijk doen ze ook hun eindwerk in hetzelfde bedrijf. In de Duitse vestiging werken zo n 10 studenten mee in R&D. Een heel interessant principe dat ik hier in België ook wel graag zou zien. Verborgen ideeën Een ander initiatief dat Christiaan Fivez wil opstarten is de uitbouw van een innovatieteam. Dit team zou een 10-tal medewerkers samenbrengen van de voedselsorteerafdeling in België, Nederland en Ierland. Christiaan Fivez: Het moet een soort overlegorgaan worden dat processen uitdenkt om innovatie te stimuleren. Ik wil er mensen in van verkoop, onderhoud, technologie en operations. Ik heb het gevoel dat er nu soms heel goede ideeën blijven liggen van mensen in de organisatie. Die wil ik naar boven halen, de goede eruit filteren en realiseren. De sorteermachine van de toekomst Bekijk de filmpjes op de websites van Best Sorting, het Ierse Odenberg of Tomra Sorting Solutions en je zal je avondeten anders gaan bekijken. Zo indrukwekkend is het als je de worteltjes, frieten en blauwe bessen ziet voorbijvliegen over een transportband. En als je goed kijkt, zie je dat er op het einde heel gericht af en toe een foute friet wordt weggeschoten. Ongelooflijk hoe minutieus dit gebeurt. Hoe zullen sorteermachines verder evolueren? Christiaan Fivez: De opbrengst zal zeker nog belangrijker worden. Hoe groter de

8 InterConnect 41, Maart Christiaan Fivez Ik ben van plan om een uitwisselingsprogramma op te zetten waarbij medewerkers van het onderzoeksteam voor een bepaalde tijd naar een andere vestiging kunnen gaan om te leren hoe ze daar te werk gaan. nauwkeurigheid waar mee we onjuistheden kunnen verwijderen, hoe groter de opbrengst voor de producent. Ook zullen we meer integratie zien in de toekomst. Nu ook al worden verschillende detectieprincipes gecombineerd in één machine, maar het blijven aparte blokkendozen. In de toekomst zullen technologieën meer geïntegreerd worden en zullen de resultaten van de verschillende detectiemechanismen efficiënter samengebracht worden. Machines zullen dus slimmer en compacter worden. Onze machines zullen ook meer evolueren naar inspectiemachines. De klant kan onze metingen gebruiken om zijn proces bij te stellen. Is er bv. een te hoog percentage slecht geschilde aardappelen bij, dan kan de schilprocedure bijgeregeld worden. Traceability zal ook veel belangrijker worden. Als iemand een glasscherf in een potje babyvoeding vindt, zal dit kunnen getraceerd worden naar een welbepaalde fabriek, dag, uur. Alle data zullen worden bijgehouden en gemakkelijk doorzoekbaar worden. Verder geloof ik ook in remote en automatische diagnose van de toestellen. Een sorteermachine zal zelf kunnen aangeven wanneer een onderdeel hapert. Ook groepsdiagnose wordt mogelijk: als we over de hele wereld 100 lasersorteermachines hebben staan, zullen we op basis van meetgegevens de gemiddelde levensduur van de machines automatisch kunnen afleiden. Het wordt een explosie van data. Softwareontwikkeling zal meer en meer belangrijk worden. Onontgonnen terrein Er staat dus nog veel te gebeuren voor Best Sorting op het gebied van technische ontwikkelingen. Maar ook wat betreft de internationale groei ziet het er goed uit. Christiaan Fivez: Er zijn zeker nog veel onontgonnen markten waar we met onze sorteermachines voor voedingsproducten terecht kunnen. Vooral Azië en Zuid-Amerika zijn belangrijke toekomstige markten. En het Midden-Oosten blijft een belangrijke groeimarkt. We wensen Best Sorting nog veel reis-, innovatie en sorteerplezier! Imec werkt samen Best Sorting en imec bekijken samen de mogelijkheden van hyperspectrale beeldvorming voor het sorteren van voedsel. Een hyperspectrale kleurencamera, die spectroscopie en beeldvorming combineert, kan het onderscheid maken tussen objecten die met traditionele RGB-beeldvorming niet van elkaar te onderscheiden zijn. De huidige hyperspectrale camera s werken langzaam, zijn zeer duur en niet flexibel. Imec s chipgebaseerde technologie moet een snelle, compacte, flexibele en betaalbare hyperspectrale camera mogelijk maken. Verder werkt Best ook samen met imec in het kader van het Sensors For Food project (

9 InterConneCt 41, MAArt GreenpeAK s sleutel tot de slimme woning we kunnen ons vandaag geen wereld meer indenken zonder wifi. Maar de draadloze golf die er met de communicatiestandaard zigbee zit aan te komen, zou nog vele malen groter zijn. en deze begint bij de slimme woning. cees Links en bram van den bosch van greenpeak geven hun visie op de slimme woning, en op de plaats die daarin is weggelegd voor Greenpeak s zigbee-chips. Greenpeak

10 InterConnect 41, Maart Bram Van den Bosch Cees Links Onlangs verscheepte GreenPeak zijn tienmiljoenste chip. Deze chips, radiochips voor draadloze communicatie volgens de ZigBee-standaard, worden ingebouwd in een settopbox, of in een afstandsbediening die de settopbox aanstuurt. In een bredere context wordt de chip een cruciale bouwsteen van de slimme woning, een woonconcept waarbij allerlei toestellen zoals de thermostaat en het alarmsysteem op een slimme manier verbonden zijn met de settopbox, en via de ingebouwde gateway met het internet. Om van daaruit vanaf eender welke locatie door de bewoner beheerd te worden, zowel in het huis als vanaf iedere andere plaats op de wereld. Drie fasen Cees Links, oprichter en CEO van GreenPeak: Wij zien de evolutie naar de slimme woning in drie fasen verlopen. In 2011 is de eerste fase ingegaan. In deze fase worden ZigBee-chips ingebouwd in zowel de settopbox als de afstandsbediening van de settopbox, die voordien vooral via infraroodsignalen werkte. Vanaf 2014 verwachten we de tweede fase, waarbij toestellen zoals een thermostaat, individueel met de settopbox zullen worden verbonden. ZigBee-chips zullen ook hier instaan voor de draadloze communicatie tussen deze individuele sensorsystemen en de settopbox. Pas in de derde fase zal de slimme woning echt van start gaan. Een groot aantal toestellen zal dan op een intelligente manier met elkaar en met de settopbox verbonden zijn. Je zal ze kunnen aansturen door apps en via het internet, zodat je ze ook kan bedienen op je smartphone, zelfs als je op dat moment niet thuis bent. Bijvoorbeeld, een bewegingssensor in de huiskamer zal kunnen communiceren met een applicatielaag die weet of het alarm aan staat of niet. Als er beweging wordt waargenomen en het alarm staat aan, dan zal het alarm afgaan en wordt de bewoner via zijn smartphone op de hoogte gebracht. Staat het alarm niet aan, dan zal bv. het licht in de huiskamer automatisch aangaan. De bewegingssensor zal dus een gecombineerde functie hebben in zowel de veiligheidstoepassing als de verlichtingsaansturing. Zuinige ZigBee Het ontwerpen van ZigBee-chips voor slimmewoningtoepassingen vormt de kernactiviteit van het Belgisch/Nederlandse bedrijf GreenPeak. De productie ervan wordt uitbesteed aan een grote Taiwanese chipfabrikant. Bram Van den Bosch, systeemarchitect: ZigBee is als communicatiestandaard complementair aan wifi en Bluetooth. Wifi bijvoorbeeld wordt al sinds 15 jaar in huis en op kantoor gebruikt om grote hoeveelheden data draadloos door te sturen. Wifi-chips zitten in je router, in je laptop, tablet, tv en smartphone, in de spelconsole van je kinderen, noem maar op, maar ze verbruiken relatief veel energie omdat er aan heel hoge snelheden gecommuniceerd wordt. ZigBee is als communicatiestandaard meer geschikt voor toepassingen waar een laag energieverbruik centraal staat, zoals het doorsturen van sensorgegevens en procesbesturing. In de toekomst zullen we dus twee draadloze netwerken in huis hebben: wifi en ZigBee. De ZigBee-chips die onze ingenieurs ontwerpen, onderscheiden zich vooral door hun ongevoeligheid aan interferentie met wifi en door hun extreem laag vermogenverbruik. Met onze chip kan een afstandsbediening gedurende tien jaar gebruikt worden zonder de batterij te vervangen. De batterij gaat dus langer mee dan de verwachte levensduur van het product. Sleutel Het idee van een slimme woning is niet nieuw, en wordt al meer dan 40 jaar naar voren geschoven. Lang niet iedereen gelooft dat het concept binnenkort werkelijkheid wordt. Waarom GreenPeak dan zo overtuigd is? Cees Links: Een belangrijk element in de overgang naar de derde fase is de essentiële rol die weggelegd is voor kabeloperatoren, zoals Telenet. Zij kunnen hun huidig dienstenaanbod (telefoon, tv, internet en gsm, de zogenaamde Four Plays) uitbreiden met een breed gamma van nieuwe diensten die nodig zijn voor de slimme woning, de zogenaamde Fifth Play. Deze businessopportuniteit is een drijvende kracht achter de invoering van de slimme woning.

11 InterConnect 41, Maart Ook buiten de slimme woning zijn er gigantisch veel toepassingsmogelijkheden voor ZigBee-netwerken. Waardeketen Kabeloperatoren spelen dan ook een cruciale rol in de complexe waardeketen rond GreenPeak. Cees Links: Wij overtuigen kabeloperatoren wereldwijd om onze chips in hun settopbox te integreren. Wanneer zij overtuigd zijn, geeft de operator aan zijn leverancier van settopboxen de opdracht om onze chips te kopen en in zijn producten te implementeren. Uiteindelijk plaatsen wij een bestelling bij onze Taiwanese chipfabrikant, die onze chips voor deze opdracht in productie zal brengen. En het zijn juist deze twee uiteinden van de waardeketen de operatoren die de beslissingen nemen over welke chips gebruikt worden in hun produkten, en de chipfabrikanten zoals GreenPeak die in de ZigBeestandaardisatiecomités zitten. In deze comités wordt bepaald welke nieuwe functies gespecifieerd en gestandaardiseerd moeten worden en hoe deze nieuwe functies exact moeten werken. Ook GreenPeak maakt deel uit van het standaardisatiecomité voor ZigBee. Bram Van den Bosch: Voor een bedrijf als GreenPeak is het belangrijk om actief aan de standaardisatie mee te werken. Het laat ons toe om geloofwaardigheid op te bouwen bij de operatoren, die beslissen welke chips er worden gebruikt in hun settopbox. Mee bouwen aan de standaardisatie is in deze context dan ook een onderdeel van ons verkoopproces. Maar het geeft ons ook een technologisch voordeel: we kunnen als eerste inspelen op nieuwe standaardisatiebeslissingen en we kunnen onze eigen ideeën integreren in de standaard. The cloud is the limit Volgens GreenPeak is de slimme woning eigenlijk maar een aanloop naar iets veel grootser: the internet of things, waarbij miljarden apparaten met het internet verbonden zijn en, veelal zonder tussenkomst van de mens, informatie uitwisselen. Cees Links: Wifi is eind jaren 90 doorgebroken in huisautomatisering, en van daaruit in kantoorautomatisering, industriële automatisering enz. Wie vandaag draadloos internet heeft, heeft al gauw een tiental wifi-chips in huis. Maar de golf van draadloze netwerken die er zit aan te komen met ZigBee, is nog vele malen groter dan wat we met wifi gezien hebben. In een slimme woning zal er plaats zijn voor zeker 100 ZigBee-chips, verdeeld over de sensorsystemen, de settopbox, en de afstandsbediening. De lijst met mogelijkheden om hiervoor producten te ontwikkelen en diensten aan te bieden, lijkt onuitputtelijk. Ook buiten de slimme woning zijn er gigantisch veel toepassingsmogelijkheden voor ZigBee-netwerken: in de logistiek, in de zorgsector, in de kleinhandel, in de automobielsector, in de landbouwsector... Grensoverschrijdend In GreenPeak werken ze er met z n 60 aan. Het bedrijf is in 2007 ontstaan uit de samenvoeging van het voormalig Vlaams bedrijf Ubiwave en het Nederlandse Xanadu Wireless. Bram Van den Bosch: Op Vlaamse en Nederlandse bodem werkt GreenPeak samen met hogescholen, universiteiten en wetenschappelijke instellingen. En we doen beroep op het IWT. Eén van de producten die we met steun van het IWT konden ontwikkelen, is een energy harvested switch, een autonome schakelaar die zijn energie haalt uit het indrukken van de schakelaar. Vandaag is GreenPeak een wereldspeler met een wereld product. En die markt lijkt geen grenzen te kennen. Imec werkt samen GreenPeak doet regelmatig beroep op de ASIC development and manufacturing services van imecservices. De samenwerking omvat zowel het fysisch ontwerp (de chiplayout van het digitaal gedeelte) van de ZigBee-chips als het productieklaar maken van nieuwe generatie chips door middel van prototyping. GreenPeak is ook lid van de Wireless Community ( die door imec wordt gecoördineerd.

12 12 Interconnect 41, Maart 2013 nieuws uit de wereld een greep van nieuwe technologieën en toepassingen die momenteel wereldwijd worden ontwikkeld of al op de markt zijn huisbijtjes Philips Design De onderzoekers van Philips Design ontwikkelen concepten voor de toekomst. Ze benadrukken hierbij dat ze de toekomst niet willen voorspellen, maar wel bepaalde concepten willen uittesten. een van hun projecten is een huis als gesloten ecosysteem. Het doel is om bestaande oplossingen rond energie, voeding, afval en verlichting volledig te herdenken. Zo werd een toestel bedacht dat Pet-flessen kan afbreken met behulp van schimmels. In het keukeneiland is een composteervak voorzien waarin bacteriën biogas produceren. Dit gas wordt gebruikt om de verlichting en het kookfornuis van energie te voorzien. Maar zeker het mooiste idee is de bijenkorf die in het raam verwerkt wordt. Langs de buitenkant is het een bloembak waarlangs de bijtjes naar binnen komen. Langs de binnenkant zie je de honingraat en kan je eenvoudig honing aftappen. Dit alles bewijst dat een duurzame toekomst mooi en comfortabel kan zijn, als we maar inventief genoeg zijn. doorklikken naar Design futures 03 sensoren voor tandartsen Amerikaanse onderzoekers ontwikkelen een sensor die op een tand kan aangebracht worden. De sensor is heel flexibel en dun waardoor het een soort sticker lijkt. De sensor is uitgerust met een laagje biomoleculen die de bacteriën herkennen en ermee binden. Bijvoorbeeld voor patiënten met chronische tandvleesontsteking kan het interessant zijn om een continue meting te doen van specifieke bacteriën. Maar ook voor heel andere ziektes zien de wetenschappers potentieel. In speeksel zijn immers ook biologische merkers aanwezig voor bv. maagzweren. Dat innovaties ook minder hightech kunnen zijn, bewees een Indonesische tandarts. Hij merkte dat veel van zijn patiënten bang waren als hij de tandboor bovenhaalde. om het drilgeluid van de boor te maskeren, rustte hij de boor uit met een mp3-speler en LeD-lichtjes. en vanaf toen kwam iedereen met veel plezier naar de tandarts. Ja toch? 04 schitterend Bloemenpark Het Japanse bloemenpark nabana no Sato hult zich in prachtige kleuren. In de lente zijn het perzikbomen en tulpen die de show stelen; in de zomer zijn het hydrangea s en irissen; in de herfst dahlia s. Maar hoe lok je bezoekers naar je bloemenpark als de winter aanbreekt? De Japanners installeerden lichtinstallaties met miljoenen LeD-lichtjes (5,8 miljoen om precies te zijn) die de kleurenpracht van de bloemen bijna evenaren.