Geschiedenis ( havo vwo )

Transcriptie

1 Einddoelen Geschiedenis Geschiedenis ( havo vwo ) havo/vwo bovenbouw = CE = SE Jagers en boeren 1. de levenswijze van jagersverzamelaars De nomadische levenswijze van jagers- verzamelaars 1. de levenswijze van jagersverzamelaars. 1. de levenswijze van jagersverzamelaars. prehistorie, jagers, verzamelaars, nomaden prehistorie, jagers, verzamelaars, nomaden 2. het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen en de gevolgen agrarische revolutie, bijvoorbeeld op het gebied van arbeidsdeling 2. het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen; b oeren, agrarisch, agrarischurb aan, landb ouwsamenleving, de agrarische revolutie, arb eidsdeling, sedentair 2. het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen; b oeren, agrarisch, agrarischurb aan, landb ouwsamenleving, de agrarische revolutie, arb eidsdeling, sedentair 3. het ontstaan eerste stedelijke gemeenschappen De sociaal-economische en politieke veranderingen die gepaard gingen met het ontstaan eerste stedelijke gemeenschappen 3. het ontstaan eerste stedelijke gemeenschappen. stad 3. het ontstaan eerste stedelijke gemeenschappen. stad De prehistorie eindigt zodra uit of over een samenleving schriftelijke bronnen beschikbaar zijn 3. het ontstaan eerste stedelijke gemeenschappen. primaire b ronnen, secundaire b ronnen, ongeschreven b ronnen, geschreven b ronnen 3. het ontstaan eerste stedelijke gemeenschappen. primaire b ronnen, secundaire b ronnen, ongeschreven b ronnen, geschreven bronnen Grieken en Romeinen 4. de ontwikkeling van het wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat De ontwikkeling van het wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek bij de Grieken, met name het ontstaan democratie in de stadstaat Athene 4. de ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat. 4. de ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat. politiek, wetenschap, stadstaat, b urgerschap politiek, wetenschap, stadstaat, b urgerschap 5. de klassieke vormentaal Grieks-Romeinse cultuur De vormentaal Grieks- Romeinse cultuur, met name de bouwkunst en de beeldhouwkunst 5. de klassieke vormentaal Grieks-Romeinse cultuur. b eeldhouwkunst, b ouwkunst, architectuur, klassiek, cultuur 5. de klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur. b eeldhouwkunst, b ouwkunst, architectuur, klassiek, cultuur 6. de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde Door de groei van het Romeinse Rijk werd de Grieks-Romeinse materiële cultuur verspreid over grote delen van Europa verspreid 6. de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks- Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde. 6. de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks- Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde. imperium imperium 7. de confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-Europa Wederzijdse beïnvloeding Grieks-Romeinse en de Germaanse cultuur van Noordwest- Europa 7. de confrontatie tussen de Grieks- Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest- Europa. 7. de confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-Europa. De gevolgen grote volksverhuizing 7. de confrontatie tussen de Grieks- Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest- Europa. 7. de confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-Europa.

2 volksverhuizing volksverhuizing 8. de ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten De ontwikkeling van monotheïstische godsdiensten, met name het jodendom en christendom dat uiteindelijk staatsgodsdienst werd in het Romeinse Rijk 8. de ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten. godsdienst, jodendom, christendom, polytheïsme, monotheïsme 8. de ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten. godsdienst, jodendom, christendom, polytheïsme, monotheïsme christendom als staatsgodsdienst in het Romeinse Rijk 8. de ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten. staatsgodsdienst 8. de ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten. staatsgodsdienst Monniken en ridders 9. de verspreiding van het christendom in geheel Europa. De verspreiding van (de leer van) het christendom over heel Europa en de rol van kloosters daarin 9. de verspreiding van het christendom in geheel Europa. 9. de verspreiding van het christendom in geheel Europa. christendom christendom 10. het ontstaan en de verspreiding islam Ontstaan, leer en verspreiding van de islam 10. het ontstaan en de verspreiding islam. 10. het ontstaan en de verspreiding islam. islam islam 11. de vrijwel volledige vervanging in West-Europa agrarisch-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid Na de val van het West-Romeinse rijk verdwenen de steden en handel grotendeels uit West-Europa. Een gevolg was het ontstaan van een agrarische samenleving die georganiseerd was via een hofstelsel, waarin horigheid een belangrijke plaats innam. De landbou 11. de vrijwel volledige vervanging in West-Europa agrarischurbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid. hofstelsel, horigheid, autarkie, zelfvoorzienend 11. de vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid. hofstelsel, horigheid, autarkie, zelfvoorzienend 12. het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur Het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur, zonder een sterk centraal gezag 12. het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur. feodalisme, vazal, leenman, adel, standen 12. het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur. feodalisme, vazal, leenman, adel, standen Steden en staten 13. de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving De opkomst van handel en ambacht in West-Europa droeg bij aan het herleven van een agrarischurbane samenleving die na de val van Het West-Romeinse rijk was verdwenen 13. de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving. 13. de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarischurbane samenleving. handel, amb acht handel, amb acht 14. de opkomst stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden Opkomst van een stedelijke burgerij die steeds zelfstandiger werd t.o.v. de adellijke heren 14. de opkomst stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden. burgerij 14. de opkomst stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden. burgerij 15. het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben Machtsstrijd tussen wereldlijke en kerkelijke overheid over wie uiteindelijke de hoogste politieke macht in West-Europa behoorde te hebben, de zogenaamde investituurstrijd

3 16. de expansie christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm kruistochten O.a. door de kruistochten verspreidde het christendom zich steeds verder over Europa en aansluitend over andere delen van de wereld 15. het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben. 16. de expansie christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm investituurstrijd, wereldlijke macht, kruistochten. geestelijkheid kruistochten 15. het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde 16. de expansie te hebben. christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van investituurstrijd, wereldlijke de kruistochten. macht, geestelijkheid kruistochten 17. het begin van staatsvorming en centralisatie Het ontstaan van staten en een centralisatiepolitiek ter versterking van het centrale gezag 17. het begin van staatsvorming en centralisatie. staatsvorming, staatsb urgerschap, centralisatie, gewest 17. het begin van staatsvorming en centralisatie. staatsvorming, staatsb urgerschap, centralisatie, gewest De centralisatiepolitiek van Karel V Instelling van drie Collaterale Raden 17. het begin van staatsvorming en centralisatie. 17. het begin van staatsvorming en centralisatie. Ontdekkers en hervormers 18. het begin Europese overzeese expansie; Oorzaken en gevolgen ontdekkingsreizen en overzeese handel van met name Spanje en Portugal 18. het begin Europese overzeese expansie. 18. het begin Europese overzeese expansie. ontdekkingsreizen, economie, expansie, handelskapitalisme ontdekkingsreizen, economie, expansie, handelskapitalisme 19. het veranderende mensen wereldbeeld renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling Nieuwe opvattingen over mens en wereld in de renaissance in met name Italië vanaf het midden veertiende eeuw. 19. het veranderende mens- en wereldbeeld renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. renaissance, wereldb eeld 19. het veranderende mens- en wereldbeeld renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. renaissance, wereldb eeld Nieuwe wetenschappelijke belangstelling,vanaf ongeveer het midden veertiende eeuw 19. het veranderende mens- en wereldbeeld renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. wetenschap 19. het veranderende mens- en wereldbeeld renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. wetenschap 20. de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed klassieke Oudheid Hernieuwde belangstelling voor de klassieke oudheid, met name bouwkunst, beeldende kunst en letteren (humanisme) 20. de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed klassieke Oudheid. erfgoed 20. de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed klassieke Oudheid. erfgoed 21. de protestantse reformatie die splitsing christelijke kerk in West- Europa tot gevolg had De kerkhervorming die de splitsing christelijke kerk in West- Europa tot gevolg had 21. de protestantse reformatie die splitsing christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. katholicisme, protestantisme, reformatie, kerkhervorming, Luther, Calvijn, ketter, privilege, cuius regio, eius religio 21. de protestantse reformatie die splitsing christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. katholicisme, protestantisme, reformatie, kerkhervorming, Luther, Calvijn, ketter, privilege, cuius regio, eius religio Luther verscheen voor de Rijksdag in Worms 21. de protestantse reformatie die splitsing christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. 21. de protestantse reformatie die splitsing christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. 22. het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat In deze zestiende eeuw ontstond er, uit de strijd van Nederlandse gewesten tegen de koning van Spanje, een Nederlandse staat, waarin het protestantisme de officiële godsdienst was 22. het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat. 22. het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat. Oorzaken van het uitbreken Opstand in de Nederlanden: De centralisatiepolitiek van Karel V 22. het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat. 22. het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een

4 Instelling van drie Collaterale Raden Instelling Bloedplakkaten Bloedpakkaten, Collaterale Raden, Raad van Staten, De Geheime Raad, Raad van Financiën, Karel V, Filips II, Willem van Oranje, Alva, Beeldenstorm 1566, Raad van Beroerten, Bloedraad, watergeuzen 1572, Statenvergadering Nederlandse staat. Bloedpakkaten, Collaterale Raden, Raad van Staten, De Geheime Raad, Raad van Financiën, Karel V, Filips II, Willem van Oranje, Alva, Beeldenstorm 1566, Raad van Beroerten, Bloedraad, watergeuzen 1572, Statenvergadering Het ontstaan Republiek als gevolg Opstand: Het ontzet van Leiden Pacificatie van Gent 1576 Alteratie van Amsterdam Unie van Utrecht 1579 Plakkaat van Verlatinge Moord op Willem van Oranje 1584 Val van Antwerpen 1585 De Spaanse Armada w 22. het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat. soevereiniteit, huurlingenleger 22. het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat. soevereiniteit, huurlingenleger Regenten en vorsten 23. het streven van vorsten naar absolute macht In verschillen Europese landen slaagden vorsten er, in meer of mindere mate, in absolute macht te verwerven 23. het streven van vorsten naar absolute macht. 23. het streven van vorsten naar absolute macht. ab solutisme ab solutisme staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht Nederlandse Republiek De Nederlandse Republiek nam in Europa op staatkundig terrein een bijzonder plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek. Staten-Generaal, Generaliteitslanden staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht Nederlandse Republiek. Staten-Generaal, Generaliteitslanden De Gouden Eeuw was een periode van grote economische en culturele bloei voor de Nederlandse Republiek staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek. Gouden Eeuw staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht Nederlandse Republiek. Gouden Eeuw Oorzaken van het ontstaan Gouden Eeuw in de Republiek: Johan van Oldenbarnevelt wordt onthoofd Twaalfjarig bestand Ontstaan Portugees- Israëlitische Gemeente in Amsterdam hetgeen leidt tot de bouw Portugees synagoge in Amste staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek. Staten-generaal, landsadvocaat, Johan van Oldenb arnevelt, stadhouder, Staatse leger staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht Nederlandse Republiek. Staten-generaal, landsadvocaat, Johan van Oldenb arnevelt, stadhouder, Staatse leger 25. wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie Nederland speelde een belangrijke rol bij het ontstaan van een wereldhandel en, via WIC en VOC 1602, van handelskapitalisme 25. wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie. moedernegotie, VOC, monopolie, WIC, 25. wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie. moedernegotie, VOC, monopolie, WIC, Coen verplaatst het bestuurscentrum VOC naar Batavia 25. wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie. 25. wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie. 26. de wetenschappelijke revolutie De wetenschappelijke revolutie, theorieën en wetten komen in de exacte wetenschappen voortaan tot stand op grond van redeneren en waarnemen in combinatie met experimenteren 26. de wetenschappelijke revolutie. wetenschappelijke revolutie 26. de wetenschappelijke revolutie. wetenschappelijke revolutie Pruiken en revoluties

5 27. rationeel optimisme en verlicht denken dat werd toegepast op alle terreinen samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen De ideeën van Verlichtingsfilosofen hadden grote invloed op alle terreinen samenleving, bijvoorbeelden van op het gebied van godsdienst, politiek en economie. Ze leidden ook tot veranderingen in de sociale verhoudingen in de samenleving 27. rationeel optimisme en verlicht denken dat werd toegepast op alle terreinen samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen. 27. rationeel optimisme en verlicht denken dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen. Droit Divin, Verlichting, 'verlicht denken', empirisme, rationalisme, intolerantie, natuurwetten, religieuze tolerantie, scheiding van kerk en staat, vooruitgangsgedachte, soevereiniteit, Droit Divin Droit Divin, Verlichting, 'verlicht denken', empirisme, rationalisme, intolerantie, natuurwetten, religieuze tolerantie, scheiding van kerk en staat, vooruitgangsgedachte, soevereiniteit, Droit Divin ideeën over de ideale samenleving ten tijde Verlichting Cahiers des doléances 27. rationeel optimisme en verlicht denken dat werd toegepast op alle terreinen samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen. 27. rationeel optimisme en verlicht denken dat werd toegepast op alle terreinen samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen. 28. voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme) Vorsten probeerden een deel van hun oude macht te behouden door hun absolute bestuur te verbinden met bepaalde ideeën uit de Verlichting: Alles voor het volk, niets door het volk. 28. voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme). ancien régime, verlicht ab solutisme 28. voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme). ancien régime, verlicht ab solutisme 29. uitbouw Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme Uitbouw Europese overheersing middels plantagekolonies en slavenhandel Onder invloed Verlichting kwam er discussie over de slavernij en ontstond er een beweging voor afschaffing ervan, het abolutionisme. Deze leidde in de negentiende eeuw t 29. uitbouw Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme. overheersing, plantage, plantagekolonie, slavernij, transatlantische slavenhandel, ab olitionisme, 29. uitbouw Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme. overheersing, plantage, plantagekolonie, slavernij, transatlantische slavenhandel, ab olitionisme, 30. de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap Democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap, bijvoorbeeld Frankrijk, Noord-Amerika en de Republiek 30. de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondrechten en staatsburgerschap. democratische revolutie, staatsb urgerschap, grondwet, grondrecht 30. de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondrechten en staatsburgerschap. democratische revolutie, staatsb urgerschap, grondwet, grondrecht typering Franse Revolutie als verlicht: Cahiers des doléances De Franse Revolutie 1789 Verklaring Rechten Mens 1789 Wet Le Chapelier Grondwet Tweede Revolutie 1792 Proces van 'burger Capet' Einde Schrikbewind 1795 Einde Directoire n.v.t. Domein B en kenmerkende aspecten 27 en 30 Ancien Regime, Jacob ijnen, Girondijnen, constitutionele monarchie, standenmaatschappij, schrikb ewind, Directoire, Lodewijk XVI, Rob espierre invloed Verlichting op de politieke cultuur, Congres van Wenen 1815 Liberale revoluties 1848 Verdrag van Verona Belgische Opstand Frankfurter Parlement n.v.t. Domein B en kenmerkende aspecten 28, 30 en 36 Restauratie, lib eralisme, socialisme, Marx, klassenstrijd, volkssoevereiniteit, nationalisme, natiestaat, maakb aarheid samenleving Burgers en stoommachines

6 31. de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving De (gevolgen van) de industrialisering westerse wereld (industriële revolutie) 31. de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving; - discussies over de sociale kwestie. 31. de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving; - discussies over de sociale kwestie. industrie, industriële samenleving, industriële revolutie, industralisering industrie, industriële samenleving, industriële revolutie, industralisering 32. discussies over de sociale kwestie Er kwamen discussie over de misstanden die het gevolg waren industrialisering samenleving, bijvoorbeeld over de slechte woon- en arbeidsomstandigheden, de hoogte lonen en vrouwen- en kinderarbeid., hongerlonen en massale werkloosheid 32. discussies over de sociale kwestie. sociale kwestie' 32. discussies over de sociale kwestie. sociale kwestie' 33. de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie De relatie tussen het modernimperialisme en de industrialisering samenleving (grondstoffen, afzetgebieden) 33. de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie. modern-imperialisme, industrialisatie, 33. de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie. modern-imperialisme, industrialisatie, De gevolgen Duitse eenwording voor het machtsevenwicht in Europa, : Weltpolitik Frans-Duitse oorlog Wilhelm II keizer 1888 Conferentie van Berlijn Vlootwet 33. de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie. Duitse keizerrijk, Wilhem I, Wilhelm II, Rijkskanselier, Bismarck, Weltpolitik, alliantiepolitiek, militarisme 33. de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie. Duitse keizerrijk, Wilhem I, Wilhelm II, Rijkskanselier, Bismarck, Weltpolitik, alliantiepolitiek, militarisme 34. de opkomst van emancipatiebewegingen De opkomst van emancipatiebewegingen van arbeiders en vrouwen 34. de opkomst van emancipatiebewegingen. socialisten, protestanten, katholieken, feminisme, emancipatieb eweging 34. de opkomst van emancipatiebewegingen. socialisten, protestanten, katholieken, feminisme, emancipatieb eweging 35. voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces De samenleving democratiseerde steeds meer. Het kiesrecht werd uitgebreid en er kwamen politieke partijen en vakbonden, waardoor steeds meer mannen en vrouwen meedoen aan het politieke proces 35. voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces. stemrecht, kiesrecht, democratisering, politieke partijen, vakb onden 35. voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces. stemrecht, kiesrecht, democratisering, politieke partijen, vakb onden 36. de opkomst van politiekmaatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme Onder invloed industrialisering en het democratiseringsproces ontstonden er allerlei nieuwe politieke stromingen, zoals liberalisme, socialisme en confessionalisme. Vrouwen werden actief in hun strijd voor meer rechten en er was sprake van toenemen 36. de opkomst van politiekmaatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme. stemrecht, lib eralisme, socialisme, protestantisme, katholicisme, politieke partijen, politieke stroming, nationalisme, confessionalisme, feminisme 36. de opkomst van politiekmaatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme. stemrecht, lib eralisme, socialisme, protestantisme, katholicisme, politieke partijen, politieke stroming, nationalisme, confessionalisme, feminisme Wereldoorlogen 37. de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie Moderne propaganda- en communicatiemiddelen speelden een steeds grotere rol in de samenleving, bijvoorbeeld in de oorlogvoering, maar ook bij de vorming van allerlei massaorganisaties

7 37. de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie. 37. de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie. 38. het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme Het ontstaan van staten met een totalitaire ideologie in Duitsland (fascisme/nationaalsocialisme) en de Sovjetunie (communisme) 38. het in praktijk brengen totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme; ideologie, totalitarisme, communisme, fascisme, massaorganisatie, nationaalsocialismepropaganda, communicatiemiddelen. 38. het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme; ideologie, totalitarisme, massaorganisatie, communisme, fascisme, propaganda, nationaalsocialisme communicatiemiddelen. Oorzaken ondergang Republiek van Weimar: Vrede van Versailles 1919 Spartakus-opstand Hyperinflatie 1923 Dawesplan Beurskrach 1929 Rijksdagbrand Hitler Rijkskanselier 1933 Machtigingswet 38. het in praktijk brengen totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme; Hitler,nationaalsocialisme, totalitarisme, NSDAP 38. het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme; Hitler,nationaalsocialisme, totalitarisme, NSDAP gevolgen van het nationaalsocialisme voor Duitsland en Europa: Instelling Rijkscultuurkamer Ingebruikname concentratiekamp Dachau Neurenberger wetten Conferentie van München 38. het in praktijk brengen totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme; nationaalsocialisme, Goeb b els, propaganda, terreur, censuur, Volksgemeinschaft, appeasement, Arische ras, geallieerden 38. het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme; nationaalsocialisme, Goeb b els, propaganda, terreur, censuur, Volksgemeinschaft, appeasement, Arische ras, geallieerden 39. de crisis van het wereldkapitalisme Beginnend in de VS breidde een economische crisis zich uit naar de rest wereld. 39. de crisis van het wereldkapitalisme. wereldkapitalisme, crisis, wereldeconomie 39. de crisis van het wereldkapitalisme. wereldkapitalisme, crisis, wereldeconomie wereldoorlogen Eerste en Tweede Wereldoorlog wereldoorlog wereldoorlog Gevolgen van het nationaalsocialisme voor Duitsland en Europa : W.O.I Duitsland een republiek 9 november 1918 Wapenstilstand 11 november 1918 Slag bij de Marne Gevolgen van het nationaalsocialisme voor Duitsland en Europa : Aanval op Polen 1939 Slag bij Stalingrad 1941 Wannseeconferentie D-day racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden Racisme en discriminatie in met name nazi-duitslanden leidden tot een genocide op met name joden. Ingebruikname van het concentratiekamp Dachau 41. racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden. concentratiekampen, racisme, discriminatie, genocide, antisemitisme 41. racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden. concentratiekampen, racisme, discriminatie, genocide, antisemitisme 42. de Duitse bezetting van Nederland Duitsers bezetten Nederland 42. de Duitse bezetting van Nederland 42. de Duitse bezetting van Nederland bezetting bezetting 43. verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid burgerbevolking bij oorlogvoering Verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens ; * Atoombom op Hiroshima (1945) 43. verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid burgerbevolking bij oorlogvoering atoomwapens, massavernietigingswapens 43. verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid burgerbevolking bij oorlogvoering atoomwapens, massavernietigingswapens toenemende betrokkenheid burgerbevolking bij oorlogvoering 43. verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid 43. verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid

8 burgerbevolking bij oorlogvoering burgerbevolking bij oorlogvoering 44. vormen van verzet tegen het West-Europese imperialisme Nationalisme in de Europese koloniën, versterkt door de wereldoorlogen, leidde tot verschillende vormen van verzet tegen koloniale overheersers 44. vormen van verzet tegen het West-Europese imperialisme dekolonisatie, nationalisme, imperialisme 44. vormen van verzet tegen het West-Europese imperialisme dekolonisatie, nationalisme, imperialisme Televisie en computer 45. de verdeling wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog De verdeling wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog. greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog. ideologie, b lokvorming, atoomoorlog, wapenwedloop ideologie, b lokvorming, atoomoorlog, wapenwedloop Oorzaken verdeling van Europa in twee ideologische blokken en groeiende spanning tussen deze blokken: Russische Revolutie 1917 Conferentie van Potsdam 1945 Atoombom op Hiroshima Truman Doctrine 1947 Marshallplan Blokkade van Berlijn 1948 greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog. klasseloze samenleving, wereldrevolutie, partijdictatuur, kapitalisme, as-mogendheden, Trumandoctrine, Stalin, Marshall, volksdemocratie, McCarthy greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog. klasseloze samenleving, wereldrevolutie, partijdictatuur, kapitalisme, asmogendheden, Trumandoctrine, Stalin, Marshall, volksdemocratie, McCarthy Redenen waarom de Koude Oorlog op kritieke momenten niet uitliep op een directe militaire confrontatie tussen beide grootmachten: Spanningen tussen Oost en West Hongaarse Opstand 1956 Bestorming van Felix Meritis in Amsterdam Bouw Berlijnse muur 1 greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog. BRD, DDR, NAVO, Warschaupact, co-existentie, Kennedy, Chroestsjov greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog. BRD, DDR, NAVO, Warschaupact, co-existentie, Kennedy, Chroestsjov Oorzaken van het afnemen spanningen tussen Oost en West in de periode: Praagse Lente Salt I ondertekend SDI-project 1980 Demonstratie tegen kernwapens in Amsterdam Val Berlijnse muur 1989 eind communistisch regime in Rusland 1991 greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog. greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog. Détente, wapenwedloop, Gorb atsjov, Glasnost, Perestrojka, Breznjew-doctrine Détente, wapenwedloop, Gorb atsjov, Glasnost, Perestrojka, Breznjewdoctrine Betrokkenheid van Azië bij de Koude Oorlog en groeiende spanning tussen beide blokken in Azië en Afrika: Volksrepubliek China 1949 Korea Oorlog 1950 Tonkinresolutie 1964 Akkoorden van Genève gesloten na de slag bij Dien Bien Phu Bezoek Nixon aan China n.v.t. 45. de verdeling wereld in twee ideologische b lokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog. Koreaoorlog, Mao Zedong, containmentpolitiek, invloedssfeer, dominotheorie, imperialisme, Vietcong, driehoeksdiplomatie, Verenigde Naties 46. de dekolonisatie die een De Tweede Wereldoorlog had

9 eind maakte aan de westerse hegemonie in de wereld invloed op nationalistische bewegingen in de koloniën. Deze bewegingen versterkten het proces kolonisatie dat op zijn beurt er weer verantwoordelijk voor was dat de macht van landen als Frankrijk en Engeland minder groot w 46. de dekolonisatie die een eind maakte aan de westerse hegemonie in de wereld hegemonie, dekolonisatie 46. de dekolonisatie die een eind maakte aan de westerse hegemonie in de wereld hegemonie, dekolonisatie 47. de eenwording van Europa De Europese landen gingen, mede als gevolg Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog, steeds meer samenwerken Europese samenwerking Europese samenwerking 48. toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen De toenemende welvaart in (West-) Europa vanaf de jaren zestig leidde tot grote veranderingen op sociaalcultureel gebied, bijvoorbeeld met betrekking tot gezagsverhoudingen en normen en waarden sociaal-culturele verandering sociaal-culturele verandering 49. de ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen Vooral vanaf de jaren zestig ontstonden er in Europa pluriforme en multicuturele samenlevingen multiculturele samenleving, pluriforme samenleving multiculturele samenleving, pluriforme samenleving Keuzethema Inhouden havo vwo exameneenheden Thema's naar keuze school/docent aan de hand van twee nader omschreven concrete thema's met gebruikmaking eindtermen uit domein A een beargumenteerd antwoord geven op inhoudelijke vragen over het betreffende thema; aan de hand van vijf (voor profiel cultuur en maatschappij ) / vier (voor profiel economie en maatschappij ) nader omschreven concrete thema's met gebruikmaking eindtermen uit domein A een beargumenteerd antwoord geven op inhoudelijke vragen over het betreffende thema; GS/Domein C Thema's op grond van situaties in de verschillende tijdvakken ontwikkelingen op langere termijn beschrijven. op grond van situaties in de verschillende tijdvakken ontwikkelingen op langere termijn beschrijven. GS/Domein C Thema's Geschiedens rechtsstaat en de parlementaire democratie Vrijheidsrechten en politieke rechten Onder invloed Verlichting en de industrialisering samenleving ontstaan er vrijheidsrechten en politieke rechten verband leggen tussen het ontstaan van vrijheidsrechten en politieke rechten in bepaalde historische tijdvakken en kenmerkende aspecten van die tijdvakken; vrijheidsrechten, poilitieke rechten, Verlichting verband leggen tussen het ontstaan van vrijheidsrechten en politieke rechten in bepaalde historische tijdvakken en kenmerkende aspecten van die tijdvakken; vrijheidsrechten, poilitieke rechten, Verlichting GS/Domein D Geschiedenis van de rechtsstaat en parlementaire democratie Ontwikkeling rechtsstaat Het idee klassiek-liberale rechtsstaat is ontwikkeld in de 17e eeuw. Het belangrijkste principe is daarbij de individuele vrijheid, die door het recht beschermd moet worden. Er zijn vier belangrijke uitgangspunten: - legaliteitsbeginsel. - machtsv uitleggen onder invloed van welke factoren de rechtsstaat zich in Nederland heeft ontwikkeld en welke actoren erbij betrokken waren; klassiek-lib erale rechtsstaat, democratische rechtsstaat uitleggen onder invloed van welke factoren de rechtsstaat zich in Nederland heeft ontwikkeld en welke actoren erbij betrokken waren; klassiek-lib erale rechtsstaat, democratische rechtsstaat GS/Domein D Geschiedenis van de rechtsstaat en parlementaire democratie Geschiedenis rechtsstaat en parlementaire democratie in Nederland vanaf 1795 De ontwikkeling parlementaire democratie sinds 1795 in relatie tot politieke, economische en maatschappelijke ontwikkelingen uitleggen onder invloed van welke factoren de parlementaire democratie zich in Nederland heeft ontwikkeld sinds 1795; parlementaire democratie, verzuiling, Pacificatie, Schoolstrijd, sociale kwestie, kiesrecht kwestie, poldermodel, populisme uitleggen onder invloed van welke factoren de parlementaire democratie zich in Nederland heeft ontwikkeld sinds 1795; parlementaire democratie, verzuiling, Pacificatie, Schoolstrijd, sociale kwestie, kiesrecht kwestie, poldermodel, populisme GS/Domein D Geschiedenis van de rechtsstaat en parlementaire democratie Geschiedenis van politieke stromingen sinds 1848 Ontstaan van politieke stromingen en politieke partijen sinds GS/Domein D Geschiedenis van de rechtsstaat en parlementaire democratie

10 Belangrijke politieke denkers Opvattingen van belangrijke denkers over de relatie tussen staat en onderdanen als Machiavelli, Hobbes, Locke, Montesquieu, Rousseau, Smith en Marx de ontstaansgeschiedenis belangrijkste politieke stromingen en partijen weergeven sinds politieke stroming, politieke partij, lib eralisme, socialisme, protetstantisme, katholicisme, ARP, CHU, SDAP, PvdA, VVD, RKSP, KVP, CDA, Boerenpartij, n.v.t. D'66, PVV, Partij Dieren, Ouderenpartij, SP, CPN de ontstaansgeschiedenis van de belangrijkste politieke stromingen en partijen weergeven sinds politieke stroming, politieke partij, lib eralisme, socialisme, protetstantisme, katholicisme, ARP, CHU, SDAP, PvdA, VVD, belangrijke RKSP, KVP, denkers CDA, noemen en hun Boerenpartij, opvattingen D'66, over PVV, de relatie Partij tussen staat Dieren, en onderdanen; Ouderenpartij, SP, CPN Machiavelli, Hob b es, Locke, Montesquieu, Rousseau, Smith en Marx GS/Domein D Geschiedenis van de rechtsstaat en parlementaire democratie Kenmerkende aspecten inhoud De kenmerkende aspecten voor ieder tijdvak noemen. De kenmerkende aspecten voor ieder tijdvak noemen. voorbeelden Bij elk kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken. bij elk kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken. Oriëntatie op heden Uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt. Uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt Betekenis verlenen n.v.t. Uitleggen dat de betekenis die aan tijdvakken wordt toegekend mede afhangt tijd, plaats en omstandigheden waarin mensen zich met het verleden bezighouden.