4 Juni 2013 jaargang 11

Transcriptie

1 O n t w i k k e l i n g e n i n R u i m t e l i j k e I n f o r m a t i e & G e o - I C T 4 Juni 2013 jaargang 11 GIS en SAP: Twee werelden smelten samen Nieuwe zalen in Geofort geopend AziRun legt gestuurde boringen vast Geo in Den Haag, Brummen en Hoorn

2 Kadaster biedt u de kaart van en voor Nederland! De Basisregistratie Topografie is de kaart van en voor Nederland. Deze kunt u als achtergrond gebruiken om (uw) informatie op te visualiseren. Sinds 1 januari 2012 is de geo-data van het Kadaster uit deze Basisregistratie vrij te verkrijgen. Geo-data vormt een belangrijke basis voor innovatieve toepassingen en bijvoorbeeld smartphone-applicaties. Hebt u interesse in de geo-data uit de kaart van en voor Nederland? Ga dan naar onze website:

3 GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. De redactie van GIS-Magazine verslaat actuele evenementen op GIS-gebied, ondervraagt ervaren gebruikers en andere betrokkenen uit het onderwijs, de overheid en het bedrijfsleven. Verder is er nieuws van hard- en softwareleve ranciers, leveranciers van diensten en andere relevante organisaties. GIS-Magazine verschijnt acht maal per jaar in Nederland en België. Hoofdredacteur Remco Takken Eindredactie: Eric van Rees Lambert-Jan Koops Met dank aan: Louis Paul van Amerongen, Ernst van Baar, Wil van de Berg. Wilfred Hermans, Willemijn Simon van Leeuwen, Sonja van Poortvliet, Jan Roodzand, Harmen Tjeerdsma en Guido Ypenburg. Copy Editor Lammy Pels Financiën Advertentie-exploitatie Ruud Groothuis Abonnementenservice Website Abonnementen: Uitgebreide informatie over een abonnement op GIS-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice. Vormgeving Sander van der Kolk svanderkolk@gismagazine.nl Uitgever CMedia B.V. Ecopark 15, 8305 BJ Emmeloord Postbus 231, 8300 AE Emmeloord ISSN Terug naar school Wie zich op dit moment wil verdiepen of verbreden binnen zijn of haar vakgebied, vindt al snel een ruime keuze aan (meerdaagse) cursussen, workshops, gespecialiseerde trainingen en zelfs complete opleidingen in deeltijd, al dan niet post-mbo, -HBO of -WO. Een vluchtige blik over onze Trainingswijzer op pagina 34 en 35, en op laat zien dat er een gezonde balans bestaat tussen productspecifieke knoppencursussen en meer op proces en organisatie gerichte opleidingen. Wat de meest succesvolle geo-ict opleidingen met elkaar gemeen hebben, is hun focus op volwassenenonderwijs. Daar zit blijkbaar een groot arsenaal aan belangstellende cursisten! Wanneer er wordt gesproken over tekorten op de arbeidsmarkt, gaat de blik al snel naar al die 15- tot 18- jarigen die geen brood zouden zien in technische beroepen. In feite ben je dan al te laat: probeer zo n jongen of meisje maar eens op willekeurig welke andere gedachte te brengen. Net voor het eerst goed verliefd, dromend over een leuke toekomstige studentenstad en geen andere ambitie dan een hippe smartphone, bekostigd met een bijbaantje, liefst met enige sociale status. In de horeca dus. Het Kadaster besteedt terecht aandacht aan een leeftijdsgroep die wat meegaander is, de basisschooljeugd. Onlangs adopteerde het Kadaster de Koningin Julianaschool in Apeldoorn. In alle klassen hangen nu papieren kaarten, in de onderbouw leren kleuters over plattegronden, in de bovenbouw staat EduGIS op de smartboards. Wegens gebleken succes van de gastlessen in Apeldoorn, de positieve en actief meedenkende reacties van ouders krijgt het geo-informatieproject van afgelopen voorjaar ongetwijfeld een vervolg. Op de Koningin Julianaschool zitten nu kinderen die dankzij de lessen op maat van de Kadastermedewerkers voor het eerst inzicht kregen in waterproblematiek, de verspreiding van epidemieën en verzorgingsgebieden van scholen, ziekenhuizen en winkelstraten. Zij zullen mondig genoeg zijn om, straks op de middelbare school, eens bij hun studievoorlichter navraag te doen over de opleidingsmogelijkheden in het schitterende vakgebied dat werkt met geo-informatie. Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit magazine mag, op welke wijze dan ook, worden vermenigvuldigd, opgeslagen of overgeleverd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De inhoud is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Uitgever en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten of omissies. Geuite meningen zijn persoonlijk, en komen niet noodzakelijk overeen met die van de redactie of uitgever. Remco Takken, Hoofdredacteur GIS-Magazine Copyright 2013 Lid van: Fotografie:

4 4 G I S Voorplaat: Naast SAP beschikt een bedrijf meestal ook over kaartmateriaal en een GIS. Van een koppeling tussen deze twee systemen was tot voor kort amper sprake. Maar daarin ziet Ideo uit Den Bosch verandering komen. Account-directeur John van Rooij: De technologie heeft flinke sprongen gemaakt waardoor integratie tussen verschillende systemen gemakkelijker te bewerkstelligen is. Ook zijn er meer standaarden gekomen waardoor het eenvoudiger is geworden om GIS en SAP te kunnen integreren. G I S Proefschrift Geodan-ontwikkelaar over raakvlakken 3D en gebruik 6 Integraal beheer met BORIS in Den Haag 8 BGT-ontwikkelingen NedGraphics 10 Brabantse waterschappen en mobiel GIS 12 Masterplan Gemeente Hoorn, 3D-model in twee weken 14 LSNed en GeoWeb/ HTML5 Web App 16 Nieuwe zalen GeoFort 20 NeuronBGT-gemeente Brummen pakt BGT voortvarend op 22 Kadaster adopteert basisschool 24 Integratie SAP en GIS: waarom niet? 26 Introductie Qmaps 30 De decentralisatie-uitdaging 46 C o l u m n s Gaming of Serious Gaming? 11 Het open poldermodel 25 BGT vraagt vooral om overzicht 49 D a t a - i n w i n n i n g AziRun legt gestuurde boringen vast 32 E v e n e m e n t e n Eerste resultaten IPC-GOOD 36 Nationaal Congres Open Data Z o a l s A l t i j d Adverteerdersindex 50 Agenda 44 De Geograaf 42 In het volgende nummer 50 Lezersservice 50 Nieuwsbrief GeoBusiness Nederland 31 Nieuwsbrief GDMC 40 Trainingswijzer 34

5 De Dienst Stadsbeheer van gemeente Den Haag ontwikkelde zelf haar integrale 8 beheeromgeving voor de buitenruimte (BORIS Beheer Openbare Ruimte Informatie Systeem). Deze unieke en innovatieve omgeving blijkt inmiddels dé spil in de gemeentelijke geo-informatievoorziening. SAP en GIS lijken naar elkaar toe te groeien. 26 Volgens Ideo zien organisaties steeds vaker de meerwaarde in van integratie tussen deze twee systemen en worden er langzaamaan koppelingen gemaakt. 10 Tijdens Overheid & ICT vierde CAD/GIS-leverancier NedGraphics het feit dat gemeente Twenterand de vijftigste afnemer is van BGT-oplossing NedBGT. Drie Brabantse waterschappen steken de koppen bij elkaar om te komen tot een 12 oplossing voor mobiel werken met GIS. De oplossing is generiek, zeer gebruiksvriendelijk en tot stand gekomen in nauwe samenwerking met ICT ers, GIS ers en eindgebruikers. GeoFort is vorig jaar juni opengegaan voor het publiek. Bijna een jaar later is nu ook het science center open, waarbij er zowel ge- 20 zinnen, klassen als zakelijke gasten GeoFort bezoeken. Afgelopen maand is er een aantal nieuwe zalen aan de GeoExperience toegevoegd. Op dit moment 6is Azarakhsh Rafiee-Voermans ontwikkelaar bij Geodan en onderzoeker/ontwikkelaar bij het aan Geodan en de VU gelieerde SPINLab. Onlangs is Azar, zoals collega s haar gewoonlijk noemen, begonnen aan een proefschrift. In de Stadsvisie 14 Hoorn is vastgesteld in welke richting Hoorn zich moet ontwikkelen. Daarbij horen meer werkgelegenheid, uitbouw van de centrumfunctie en verdere ontwikkeling van het toerisme. Bereikbaarheid en mobiliteit komen echter steeds meer onder druk te staan. De ondergrond in Nederland wordt steeds drukker en voller. Dit resulteert de laatste 32 jaren in een toename van graafschades. Deze zijn mede het gevolg van het feit dat de kabels en leidingen niet altijd liggen op de plek waar ze volgens de KLIC-gegevens zouden moeten liggen.

6 6 G I S Onderzoek naar raakvlakken 3D en gebruik Geodan-ontwikkelaar start proefschrift Door Remco Takken Op dit moment is Azarakhsh Rafiee-Voermans ontwikkelaar bij Geodan en onderzoeker/ontwikkelaar bij het aan Geodan en de VU gelieerde SPINLab. Onlangs is Azar, zoals collega s haar gewoonlijk noemen, begonnen aan een proefschrift. Samen met TNO werkt Geodan aan het koppelen van TNO s Urban Strategy-tool met Phoenix op de Geodan touch-table, in de volksmond bekend als de interactieve touch-table. Azarakhsh Rafiee-Voermans studeerde af in haar vaderland Iran in de vakken Geomatics en Remote Sensing. In Nederland werkte zij voor Geodelta in Delft aan kwaliteitscontrole van luchtfoto s en laserscans, en onderzocht zij algoritmes voor het geautomatiseerd koppelen van luchtbeeldmateriaal. Op dit moment is zij ontwikkelaar/onderzoeker bij Geodan en bij het aan Geodan en de VU gelieerde SPINLab. In het proefschrift waaraan zij komende tijd werkt, komen verschillende van de reeds genoemde interessegebieden samen, maar ook de interactieve touch-table, 3D-plug-ins op platforms als Google, toepassingen voor 3D-modellen (zowel ondergronds als bovengronds), en Moving Pattern Analysis : menselijk gedrag gefilterd uit RFID-data. Dakdetectie Zo onderzoekt Rafiee welke typen daken gedetecteerd kunnen worden met behulp van AHN-2. Natuurlijk is er de potentie van zonnepanelen op daken, die interessant is voor de energiesector, maar

7 7 ook het natuurgetrouw modelleren van de vormen van alle verschillende daktypen heeft haar aandacht. Het zo goed mogelijk weergeven van de werkelijkheid is niet alleen van belang voor betere 3D-stadsmodellen, aldus Rafiee. Op dit moment weten deze partijen nog niet zo heel precies hoeveel energie er daadwerkelijk in de zonnepanelen terechtkomt. Een verbeterde kennis hierover kan ook dienen als toegevoegde waarde voor allerlei bedrijven, zoals dakkapellenbouwers en isolatiebedrijven. 3D-bomen en -stadsindicatoren Jan Clement van Alterra heeft 3D-modellen van Nederlandse bomen geëxtraheerd uit data van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN-2). Onder de noemer PPS-Boomdata was Rafiee in 2012 betrokken bij het optimaliseren van het script en de performance. Daarnaast heb ik de volumes berekend van alle bomen en hun kronen, en deze toegevoegd aan de 3D-boomdata. Zij vertaalde de code en herschreef deze naar C#. Vervolgens worden de schaduwvolumes voor ieder uur van de dag, en voor iedere dag in het jaar door haar doorgerekend. Verder houdt zij zich bezig met het definiëren van indicatoren met betrekking tot gebouwen- en boom-volumes in het stedelijk gebied. Schaduw-analyse Een aspect dat de praktische toepassing van 3D-modellen drastisch kan verbeteren, is het toevoegen van schaduw-informatie. Rafiee: De hoeveelheid schaduw onder bomen en gebouwen wordt op dit moment voor twee doelen ingezet. Ten eerste is de geschiktheid van daken voor zonnepanelen beter te bepalen met deze data. In een 3D-model is weliswaar goed te zien wat de hoek en de richting is van een schuin dak, maar deze potentie kan grotendeels teniet worden gedaan als het direct naast een hoog gebouwencomplex staat. Een andere praktische toepassing is het met enige precisie bepalen van de hoeveelheid schaduw in tuinen van woonhuizen, en inval van de zon in huis in de loop van de seizoenen. 3D-kabels en -leidingen Methodes voor het projecteren van kabels en leidingen in 3D-brillen is de afgelopen jaren door verschillende onderzoekers belicht. Bestaande kabel- en leidinggegevens worden over het algemeen getoond als 3D-modellen, en geplaatst op beelden die worden opgevangen door een camera in het brilmontuur of zelfs in het brillenglas. Het is interessant om deze mogelijkheden te combineren met bodemdata, zegt Rafiee. Informatie over bodemtypes haal je bijvoorbeeld uit GeoTop, een 3D-model dat voxels bevat van de bovenste vijftig meter van onze aardbodem. Dit model wordt in visualisaties getoond als holle voxels met daartussen de kabels en leidingen in 3D. Wat hierbij kan helpen, is de recente plug-in Google Earth for Phoenix, die het mogelijk maakt om de interactieve en collaboratieve kwaliteiten van de Surface Table te combineren met de 3D-viewer van Google Earth. Moving Pattern Analysis Een onderwerp dat op het eerste gezicht weinig raakvlakken vertoont met bovenstaande aandachtsgebieden, is Moving Pattern Analysis. In de GIS-wereld raakte een praktijkvoorbeeld bekend waarin de bewegingen van klanten binnenshuis in een boekwinkel zijn vastgelegd en geanalyseerd. Er ontstonden hot spots in de boekwinkel, waar je interessante conclusies uit kon trekken, aldus Rafiee. Sommige mensen gingen recht op hun doel af, en wisten dus precies waar de afdeling was van hun interessegebied, anderen vlinderden meer door de winkel. Zij meent dat de ingezette RFID-tools voor wandelgedrag niet alleen toepasbaar zijn in winkelgebieden, maar ook in de openbare ruimte in breedste zin. Zo n boekwinkel is een kleine binnenwereld op zich, maar ook op grotere schaal, zoals in een stad, hebben mensen en voertuigen verschillend bewegingsgedrag. Met dergelijke gegevens ga ik diepgaand aan de slag in het kader van mijn dissertatie. advertentie Onze veelzijdig specialisten, uw kennispartners boomadviseurs bv Touch-table Samen met TNO werkt Geodan aan het koppelen van TNO s Urban Strategy-tool met Phoenix op de Geodan touch-table, in de volksmond bekend als de interactieve touch-table. Rafiee legt uit: Het zou mooi zijn als ontwerpers of belanghebbenden zelf stedelijke elementen konden aanpassen, en feedback terugkrijgen van Urban Strategy. De interactieve tafel maakt het dan mogelijk om ook zonder GIS-kennis te werken met zaken als luchtvervuiling of geluidsoverlast. Daarnaast willen we proberen de Urban Strategy-tool te verrijken vanuit het gebruik van de Geodan touch-table en Phoenix. Onderdeel van Cobra adviseurs

8 8 G I S Gemeente Den Haag Integraal beheer met BORIS Door Guido van Ypenburg De Dienst Stadsbeheer (DSB) van gemeente Den Haag ontwikkelde zelf haar integrale beheeromgeving voor de buitenruimte (BORIS Beheer Openbare Ruimte Informatie Systeem). Deze unieke en innovatieve omgeving blijkt inmiddels dé spil in de gemeentelijke geo-informatievoorziening. Immers, omdat veel processen gebruikmaken van deze buitenruimte-informatie, worden steeds meer processen op BORIS aangesloten. je de kwaliteit (actualiteit, betrouwbaarheid en volledigheid) en de beschikbaarheid van gegevens. DSB ziet BORIS als een voorloper van een mogelijke Basisregistratie Openbare Ruimte. De afdeling Informatie manage - ment van DSB zette enkele jaren geleden het BORIS-platform op. Inmiddels is dit uitgegroeid tot een integrale beheeromgeving. In deze omgeving werken meerdere leveranciers samen: Oranjewoud, Transfer Solutions, Esri, Crotec, DG Groep, Cool profs en Bentley. Meerdere standaard beheerapplicaties werken zo vanuit één centrale Oracle-database. Geo-informatie wordt hierbij objectgericht bewerkt, opgeslagen en uitgewisseld. Een spil in de gemeentelijke geo-informatievoorziening, aldus Ed Visser en Jochem Mollema, beiden adviseur bij de afdeling Informatie - manage ment. BORIS is niet een op zichzelf staande omgeving, maar verbindt ook een groot aantal andere systemen binnen de gemeente, bijvoorbeeld WebGIS, Mijn Haagse Werkzaamheden, het Document Manage ment Systeem en het stelsel van Basis - registraties. Ook gaat BORIS veel objecten voor de Basisregistratie Groot schalige Topo - grafie (BGT) en de plustopografie leveren. DSB ziet BORIS als een voorloper van een mogelijke Basisregistratie Openbare Ruimte. Verhogen kwaliteit DSB zette BORIS op met de visie dat de gegevens eenmalig ingewonnen en meervoudig gebruikt moesten worden. Of het nu gaat om objectgericht ontwerpen of het monitoren van beleid, er wordt gebruikgemaakt van dezelfde objectinformatie. Behalve dat integraal beheer van deze gegevens op de lange termijn kostenbesparend is, verhoogt het ook de kwaliteit van de gegevens. Het gaat namelijk uit van samenwerking binnen de keten van bedrijfsprocessen. Door het hergebruik van objectinformatie verhoog Haagse WebGIS Deze samenwerking uit zich ook in het WebGIS. Deze gemeentebrede GIS-viewer ontsluit de gegevens van BORIS tegelijk met gegevens uit andere databronnen, zoals de Kernregistratie Topografie. Het WebGIS is gebaseerd op Esri-software en GeoWeb en werd in 2010 onder DSB operationeel. Het beheer ervan is nu in handen van de afdeling Geo-Informatie en Erfpachtbedrijf van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO). DSB publiceert momenteel ongeveer 150 kaartlagen in de verschillende thematische kaartviewers van het WebGIS. Thema s zoals archeologie, bodem, kabels en leidingen, riolering en waterbeheersing en groen zijn nu direct op te vragen. Naarmate meer bedrijfsprocessen projectmatig op BORIS aansluiten neemt het aantal kaartlagen van DSB toe naar ongeveer 300 eind 2013 en meer dan 500 eind Een recent voorbeeld van samenwerken via het WebGIS is de Historische Atlas geïnspireerd door Amersfoort met 25 geogerefereerde stadsplattegronden, die beschikbaar zijn gesteld door de afdeling Archeologie, Haags Gemeentearchief en Hoog heem - raadschap Delfland. Betere afstemming van activiteiten in de buitenruimte Integraal beheer levert ook een meerwaarde doordat je processen en data in samenhang ontsluit en analyseert. Mijn Haagse Werk - zaamheden is hier een uitstekend voorbeeld van. Dit instrument zorgt voor de afstemming

9 9 (CVDH) beheert alle gemeentelijke eigendommen in een systeem: het C-VIS. Dit vastgoedbeheersysteem ontwikkelde Den Haag zelf op basis van de bestaande systemen binnen de gemeente. C-VIS is gebouwd in een Oracle Business Intelligence (OBIEE)-omgeving vanwege de overzichtelijkheid en gebruiksvriendelijkheid ervan. Daarnaast is het een krachtige rapportage- en analyse-tool en een zeer compleet systeem. OBIEE combineert locatiegerelateerde gegevens met bedrijfsgegevens om nieuwe inzichten te creëren, betere beslissingen te nemen en bepaalde bedrijfsprocessen te optimaliseren en toe te passen. Door het C-VIS te koppelen aan BORIS bespaarde de gemeente veel kosten en werd het systeem snel operationeel. Bovendien kunnen de actuele objectkenmerken direct via het WebGIS concernbreed worden geraadpleegd. Het ge gevens beheer vindt direct op BORIS plaats met Accres Lite van DG Groep, een beheerprogramma voor eenvoudige objecten. In twee jaar tijd moeten 200 beheerprocessen aangesloten worden op de integrale beheeromgeving. en bekendmaking van wegwerkzaamheden. Op projectniveau vindt vroegtijdig afstemming plaats om ervoor te zorgen dat zowel in tijd als ruimte zo veel mogelijk activiteiten worden geclusterd. Kort voor aanvang van de werkzaamheden moeten de juiste start- en einddata ingevoerd zijn. Zo kan de gemeente de weggebruikers optimaal informeren. Dat gaat zowel via bewonersbrieven en nieuwsberichten als via regionale en landelijke systemen. Ook de berichtgeving via diverse websites en navigatiesystemen voor de weggebruikers vallen hieronder. De gemeente werkt hard aan de optimalisering van de informatiestromen in de verschillende ketens. C-VIS Ook de vastgoedhoek van de gemeente interesseerde zich voor BORIS en WebGIS. De Centrale Vastgoedorganisatie Den Haag Sneltreinvaart DSB streeft ernaar zo veel mogelijk beheerprocessen aan te sluiten op BORIS. In twee jaar tijd moeten 200 beheerprocessen aangesloten worden op de integrale beheeromgeving. Deze beheerprocessen zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor ruim 750 objecttypen. Namens de gemeente zijn de functioneel beheerders, architecten, adviseurs en projectleiders van de afdeling Informatie manage ment verantwoordelijk voor de realisatie van deze enorme klus. De komende twee jaar staan in het teken van hard werken, samenwerken, communiceren, opleiden en beheren. Om de ontwikkeling te volgen en het implementatieproces te sturen, ontwikkelde DSB een applicatie die inzicht geeft in de voortgang en rapporteert. Zo kan het management en de directie op de voet volgen wat de voortgang is en waar nodig bijgestuurd moet worden. Het migreren van oude kaartviewers naar het WebGIS is nog in volle gang; dit voorjaar vervangt WebGIS de huidige kaartviewer voor burgers op het internet, Den Haag op de kaart. De brongegevens van de kaartlagen, dan openbaar, stelt de gemeente ook als open data in de vorm van open geo-services beschikbaar. De metadata worden dan aangemeld bij het Nationaal Georegister, zodat de geo-services voor iedereen vindbaar worden. Daarnaast zijn ze straks vindbaar via het opendataportaal van Den Haag: (thehagueopendata) DSB loopt daarin binnen Den Haag voorop. Ook in de (metropool)regio Visser werkt ook mee aan de Regionale Samenwerking Geo-informatie. Dat is een initiatief, dat het Stadsgewest Haaglanden trekt. Open geo-services spelen hierin een grote rol. Naast het delen van kennis en ervaring met de geo-afdelingen van de deelnemende gemeenten, zullen voor verschillende onderwerpen geo-services gecombineerd worden tot regiodekkende kaart lagen. Afstemming vindt plaats met de Vei lig heids regio Haaglanden. Ook met RegioGIS Rotter dam wordt afgestemd in verband met de vorming van de Metropoolregio in store.thehagueopendata.org DSB publiceert momenteel ongeveer 150 kaartlagen in de verschillende thematische kaartviewers van het WebGIS. Thema s zoals archeologie, bodem, kabels en leidingen, riolering en waterbeheersing en groen zijn nu direct op te vragen.

10 10 G I S Vijftigste klant en mobiele inwinning BGT-ontwikkelingen NedGraphics Door Remco Takken Tijdens Overheid & ICT in de Utrechtse Jaarbeurs vierde CAD/GIS-leverancier NedGraphics het feit dat gemeente Twenterand de vijftigste afnemer is van BGToplossing NedBGT. Ook werd de samenwerking met ingenieursbureau ARCADIS in verband met mobiele BGT-inwinning officieel bekrachtigd. Gemeente Twenterand als vijftigste klant van NedBGT, en de plechtige ondertekening van NedGraphics en ARCADIS, die gaan samenwerken op het gebied van mobiele BGT-inwinning. Onder de noemer WT3 werken drie Twentse gemeenten samen aan de BGT. Rijssen-Holten, Hellendoorn en Twenterand rollen in gezamenlijkheid hun projecten uit. Het bijzondere is dat iedere gemeente zelfstandig keuzes kan maken, terwijl ze alle drie werken op basis van dezelfde uitgangspunten met betrekking tot de BGT. Dit heeft onder meer te maken met de verschillen in implementatiegraad. Zo werkten Rijssen-Holten en Twenterand al met NedGraphics NedGeodataWarehouse (NGdW), en waren zij onlangs toe aan een upgrade, terwijl Hellendoorn eind 2012 voor het eerst dit traject in stapte. Doordat de gemeenten met NedBGT van NedGraphics tot uniformering van de backoffice zijn gekomen, is een krachtige win-winsituatie ontstaan: kennis en kunde wordt onderling gedeeld waarbij ook met NedGraphics op kosten is bespaard. Objectgerichte opslag Met de aanschaf van NGdW leggen de gemeenten de basis voor de BGT. Voor landmeetkundige processen worden voor de BGT de oplossingen NedInwinning, TopoCAD en GEOCAD ingezet, en voor het civieltechnisch tekenen en ontwerpen NedInfra Tekenen (NLCS). Op basis van NGdW zullen de gemeenten ook gaan voldoen aan de wettelijke verplichtingen die door het ministerie van I&M worden gesteld aan bronhouders van de BGT. Alle topografie die in eigendom is van de drie Twentse gemeenten zal door middel van NGdW objectgericht worden opgeslagen, zodat kan worden voldaan aan de wettelijke verplichting van de BGT. Geautomatiseerd zal de topografie worden uitgewisseld met het samenwerkingsverband van bronhouders (SVB-BGT). Ook voor de beheeromgeving zal de topografie conform IMGeo worden opgeslagen. Op basis van NedInfra Tekenen kunnen alle ontwerpen conform de NLCS (Nederlandse CAD Standaard) worden opgebouwd en conform het informatiemodel IMGeo als plantopografie worden opgeslagen. De WT3 gemeenten zetten vanuit geo-perspectief met NedBGT in op de realisatie en het in beheer nemen van de kern van het stelsel van Basisregistraties. Mobiele BGT-inwinning met ARCADIS NedGraphics ontwikkelde voor de mobiele inwinning van de BGT in samenwerking met ingenieursbureau ARCADIS een uitbreidingsmodule op de bestaande CAD-omgeving. Deze uitbreidingsmodule is bedoeld voor BGT-bronhouders die zelf buiten met een pen-pc de BGT-geometrie en attribuutinformatie willen inwinnen en bijhouden. Op de pencomputer zijn de benodigde CAD-modules geïnstalleerd, inclusief een rechtstreekse koppeling naar het landmeetkundige instrument. ARCADIS heeft al jaren ervaring met inwinning via pen-pc s en landmeetkundige apparatuur, en werkt ook zelf op deze wijze. ARCADIS verzorgt nu de instructie en begeleiding van de gebruikers, NedGraphics is verantwoordelijk voor de verkoop en biedt de eerstelijnsondersteuning. Uitbreidingsmodule Voor gebruikers van GEOCAD en Leica- of Trimble-apparatuur is de GEO- CAD-interface als uitbreidingsmodule beschikbaar. De GEOCAD-interface maakt gebruik van een pencomputer en biedt een koppeling tussen GEO- CAD en een Leica of Trimble total-station of GPS-ontvanger. De gebruiker neemt de gewenste gegevens uit de centrale BGT-database mee op de pencomputer. Hiermee is alle informatie beschikbaar in het veld en kan deze direct worden beoordeeld en aangepast. In de centrale BGT-database is vastgelegd dat een bepaald deel van de kaart wordt bijgewerkt. Andere gebruikers kunnen hierin geen wijzigingen doorvoeren totdat de actualiteit van buiten is doorgevoerd.

11 11 C o l u m n Gaming of Serious Gaming? Veel ouders zijn het zat, dat eindeloze gamen van hun kroost. Hun kinderen spelen nauwelijks meer buiten en ze praten in een vreemde gaming-taal, over levels en NPC's... Maar wat doen die gamers de hele dag? Dat weten de meeste ouders eigenlijk niet. Zij zien dan ook niet dat hun kinderen razendsnelle navigators worden in 3D-werelden. Minecraft is een mooi voorbeeld van een verslavend spel waar bijna alle kinderen tussen de tien en twaalf jaar in verzeild raken. Het is een fascinerende wereld van digitaal Lego, waarmee kinderen prachtige bouwwerken creëren. Je kunt door elkaars werelden lopen, elkaar helpen met bouwen, chatten, maar elkaar ook flink dwarsbomen. Het is net de echte wereld... Het mooie van Minecraft is dat de kinderen een intrinsieke drive hebben om dit programma te doorgronden. Het zit best complex in elkaar en de interface is niet echt intuïtief, maar de kinderen leren razendsnel van elkaar hoe het werkt, onder meer door met elkaar te chatten. Het doel van het spel is om al gravend op zoek te gaan naar diverse mineralen en gesteenten. Met dit materiaal kan je gereedschappen bouwen waarmee je weer dieper kunt graven en de bijzondere mineralen kunt vinden. Zo heb je om glas te kunnen maken zand nodig, brandstof en een oven. Die laatste moet je eerst zelf bouwen van steen. In Minecraft zie ik dat kinderen zich razendsnel oriënteren. Ze weten feilloos de route terug naar huis (spawn) te vinden, terwijl ik vaak hopeloos verdwaald ben in deze digitale 3D-wereld. Zelf ben ik weer beter in het navigeren in het échte bos. Daar zijn mijn kinderen na drie bochten de kluts kwijt. Wellicht een verschil in vaardigheden tussen generaties, waarbij kinderen zich als een vis in het water voelen in een virtuele omgeving. Vanwege hun gaming-ervaring? Bij de serious games op het gebied van crisismanagement die we op GeoFort aanbieden, zie ik eenzelfde trend: de jonge generatie overtreft de senioren in de digitale wereld. We hebben een overstromingsspel ontwikkeld voor burgemeesters, waarbij ze in twee uur de bevolking moeten evacueren. Hierbij worden digitale kaarten gebruikt. De burgemeesters blijken de knoppen maar lastig te vinden, waardoor het spel langzaam op gang komt. Als we het spel met tieners spelen gaat het twee keer zo snel! Dat belooft dus veel voor de toekomst. Je kunt voorspellen dat de tieners van nu over ongeveer 15 jaar onze crisismanagers zijn. De software die ze gebruiken lijkt dan sprekend op SimCity, maar dan met een actuele Google Earth als ondergrond, gevuld met alle gebouwen in 3D. Een geruststelling dus voor alle ouders die zich zorgen maken over het vele binnen zitten van hun kinderen. Die vele gaming-uren leiden wel degelijk ergens toe! Nieuwsgierigen die de gaming-skills van de jonge generatie eens willen meemaken, kunnen bij GeoFort terecht. Elke zondag tussen 12:00 en 14:00 uur geven kinderen workshops Minecraft en SimCity. Vooral de ouders zijn vaak verbaasd als zij erachter komen hoe leuk en leerzaam Minecraft is. Hun kinderen spelen dit spel regelmatig, maar de ouders blijken meestal niet te weten wat hun kroost de hele dag achter de computer uitspookt... Drs. Willemijn Simon van Leeuwen willemijn@geofort.nl is directeur van GeoFort, grensverleggend Living Lab, waarbij alles draait om XYZ.

12 12 G I S Drie Brabantse waterschappen voeren gezamenlijk mobiel GIS in Het moet vooral eenvoudig blijven Door Sonja van Poortvliet Drie Brabantse waterschappen steken de koppen bij elkaar om te komen tot een oplossing voor mobiel werken met GIS. De oplossing is generiek, zeer gebruiksvriendelijk en tot stand gekomen in nauwe samenwerking met ICT ers, GIS ers en eindgebruikers. Succes gegarandeerd! De beginsituatie Waterschap Aa en Maas Kartrekker van het project. Tot 2011 werken de pakweg veertig buitendienstmedewerkers met pen en papier in het veld. De nadelen van deze werkwijze zijn duidelijk. Zowel de buitendienstmedewerkers als de afdelingshoofden vinden dat men digitaal moet gaan werken omwille van efficiency en kwaliteit. Waterschap Brabantse Delta Is op zoek naar een oplossing met een vriendelijk kostenplaatje voor raadplegen, inspectie en schouw in het veld. Bovendien gaat de voorkeur uit naar smartphones ter vervanging van de verouderde PDA s. Waterschap De Dommel Early adopter van smartphones in het veld (2008/2009), maar deze zijn na intensief buitengebruik hard aan vervanging toe. Ander aandachtspunt: de upgrade naar een ander platform. De achtergrond van het project Winnend samenwerken was het devies van de Brabantse waterschappen begin Waar samenwerking mogelijk is: doen, mits kostenefficiënt. Dat deed de waterschappen Aa en Maas, Brabantse Delta en De Dommel besluiten om gezamenlijk tot zo generiek mogelijke oplossingen te komen in het kader van mobiel werken met GIS. Het voordeel: gedeelde ontwikkelkosten en wellicht een bijdrage aan de gehele waterschapsbranche. Waterschap Aa en Maas was initiator van het project en had bovendien de grootste inhaalslag te maken in vergelijking met de andere twee waterschappen. Dat maakte hen kartrekker van het geheel. Vanwege vergelijkbare en te combineren vraagstukken sloten de waterschappen Brabantse Delta en De Dommel al snel aan. Waar willen we heen? De beginsituatie van de drie waterschappen was erg verschillend. Zo kon Waterschap Aa en Maas op het vlak van mobiel werken veel leren van de ervaringen bij de waterschappen Brabantse Delta en De Dommel, die al een aantal jaren met apparatuur in het veld Een ondergrond kan bestaan uit vectorbestanden zoals Open Street Map, maar het kan ook, zoals op deze foto, een luchtfoto zijn. Een werkopdracht. werkten. Hieruit kwam naar voren dat offline werken een must is, omdat in het veld niet altijd bereik is. Al snel werd besloten dat het moest komen tot een backoffice-onafhankelijke oplossing, aansluitend op de huidige werkprocessen en systemen en op basis van open standaarden. Gebruiksvriendelijkheid stond hoog in het vaandel en dat kon volgens de waterschappen alleen worden bereikt door de eindgebruiker ervaring te laten opdoen met verschillende tablets en smartphones. Het begin Martijn van Berkel, informatieanalist/projectleider bij Waterschap Aa en Maas, vertelt over de aanvang van het project. Allereerst hebben we gekeken welke werkprocessen de grootste tijdsbesparing konden opleveren. Dat bleken meldingen in het veld en het doen van metingen op peilingen en stuwstanden te zijn. We besloten deze als eerste aan te pakken. Medio 2011 vond een pilot met Yucat en Geodan plaats. Dat was de perfecte manier om ervaring op te doen en te kijken of de technische oplossing die we hadden bedacht ook daadwerkelijk ging werken. Het ging dan zowel om de apparatuur als de apps die we voor ogen hadden. De eindgebruikers werden al vanaf het begin betrokken bij het project. Zij zijn degenen die aan de slag moeten met de eindoplossing en soms zit de gebruiksvriendelijkheid in kleine dingen, zoals de grootte van de knoppen in de schermen. Verschillende behoeften De zogenaamde 1.0-versie is vooral gebaseerd op de eisen en wensen van Waterschap Aa en Maas. Later haakten de waterschappen De Dommel en Brabantse Delta aan. Hun behoeften waren bijvoorbeeld het kunnen aanpassen van de status van meldingen in het veld en het opnemen van gemalen en keringen in de oplossingen. Edwin van Vugt, adviseur informatietechnologie bij Waterschap De Dommel: Voor ons was het een belangrijke eis om in het veld de status van eerder geconstateerde meldingen te kunnen aanpassen. Een app waarmee de buitendienstmedewerkers meldingen kunnen vastleggen én afmelden, maakt hen onafhankelijker.