CaRre. bulletin van de netherlands school of primary care research

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "CaRre. bulletin van de netherlands school of primary care research"

Transcriptie

1 CaRre jaargang 15 nr 53 oktober 2010

2 Ccarré jaargang 15 nr 53 oktober 2010 INHOUD r e d a c t i e c o m m i s s i e Riekie de Vet (voorzitter), EMGO Janaica Grispen, Caphri Jaap Sijbesma, UMC St Radboud Petra van der Molen, CaRe Nicole Vogelzangs, EMGO Martijn Pisters, NIVEL u i t g av e Dit bulletin is een uitgave van de Onderzoekschool CaRe. kopij en informatie Deadline voor Carré 54: 25 november 2010 Daniëlle Moens CaRe Universiteit Maastricht Postbus MD Maastricht telefoon: telefax: d.moens@caphri.unimaas.nl ontwerp en opmaak Jos Bruystens grafisch ontwerper, Maastricht Redactioneel Brief van de directeur Dagboek van een promovendus Afscheid prof. dr. Richard Groll Top Onderzoek in de landelijke pers Abroad Cursusverslag Rolduc Gepromoveerden aan het woord Initiatieven Oraties CaRré-bulletin verschijnt vier maal per jaar en is gratis beschikbaar voor alle medewerkers van de onderzoekschool CaRe, alsmede voor geïnteresseerde externe relaties. Verzoeken om toezending van bulletin te richten aan eerdergenoemd redactie- en informatieadres. Website Netherlands School of Primary Care Research (CaRe) Verslag enquete coauteurschap 2

3 Ccarré jaargang 15 nr 53 oktober 2010 Redactioneel Hierbij het eerste CaRré bulletin van een nieuw academisch jaar. Ons goede voornemen voor het nieuwe jaar blijft als vanouds: u op de hoogte houden van het wel en wee van ons onderzoeksinstituut. Het is ook alweer de derde editie in nieuw digitaal formaat. Hoewel driemaal scheepsrecht is, blijven wij altijd bezig met verbeteren en daarvoor zijn uw op- en aanmerkingen van belang. De zomer is achter de rug en dat is niet alleen meteorologisch merkbaar. De zomer gaat vaak gepaard met stilstand, neem als voorbeeld de formatiebesprekingen en de Gotthardtunnel. Communicatie loopt vaak stroef en implementaties kunnen misschien maar beter uitgesteld worden. Het einde van de zomer is het einde van de stilstand en dus tijd om in beweging te komen. Hopelijk is het jullie allen gelukt het hoofd leeg te maken en je vol te zuigen met frisse energie, zodat de schouders er weer flink onder kunnen. Ongetwijfeld zullen sommigen, ondanks hun frisse zin, alweer in de sleur van alledag terecht gekomen zijn. Wellicht dat enkelen nooit geheel uit de sleur gekomen zijn. Wennen aan vakantie is een proces van weken; wennen aan weer gaan werken dat kan in een ochtend. Enfin, aan de slag! De afgelopen editie van het CaRré bulletin stond in het teken van het coauteurschap en degenen die tijdens de zomermaanden hun literatuur hebben bijgehouden zal dat niet ontgaan zijn. Ongelofelijk hoeveel van u tot die groep behoren en zelfs de tijd hebben gevonden om de bijhorende enquête in te vullen. Hartelijk dank, jullie hebben de vrees voor zogenoemde enquêtemoeheid geheel weggenomen, TNS NIPO en Maurice kunnen gerust zijn. Het aantal reacties had zelfs nog hoger kunnen zijn, doordat een technisch manco het versturen van de reacties moeilijk maakte voor veel Maastrichtse onderzoekers. Excuus daarvoor, al doende leert men zullen we maar zeggen. Dat het thema coauteurschap leeft bij de Careonderzoekers, blijkt niet alleen uit het aantal reacties op de poll, maar ook uit de uitgebreidheid en bevlogenheid van de antwoorden. Genoeg discussievoer om een Rondom Tien mee te vullen. Wat ons betreft dus zeker de moeite waard om te reflecteren op de gevoelens en gedachten die het thema bij jullie heeft losgemaakt. Voor de cijfers en een verslag van de resultaten verwijzen we naar verderop in het blad. Nogmaals bedankt voor jullie bijdragen en blijf ons mailen met al jullie reacties. Deze editie geen enquête, wel een aantal nieuwe initiatieven, zoals bijv. de biobanken van het VUmc,, en natuurlijk een hoop verhalen en belevenissen van de Careonderzoekers. Veel leesplezier! De redactie 3

4 CReflectie als onderwerp voor CaRe carré jaargang 15 nr 53 oktober 2010 Brief van de directeur 4 De afgelopen periode stond in het teken van mijn oratie bij VUmc. Het was een bijzondere gelegenheid. Voor mij was het de tweede keer, nadat ik eerder in Maastricht het ambt van hoogleraar aanvaardde. Bovendien was het een dubbeloratie, samen met mijn collega Tineke Abma. Ik heb bijzonder van de dag genoten. Zoals ik in een eerdere brief meldde wil CaRe zich profileren via het organiseren van masterclasses. De masterclasses die in de ochtend door vier internationale collega s gegeven werden voor promovendi en postdocs werden goed bezocht. Het symposium in de middag bood een mooie kennismaking met interactief kwalitatief onderzoek en medische ethiek. Ook de relatie tussen beide vakgebieden kwam aan bod. De oraties werden enthousiast ontvangen. Elders in deze CaRré leest u er meer over. De titel van mijn oratie was reflectie als interventie. Ethici streven ernaar professionals in de gezondheidszorg te laten nadenken over waarden en normen die hun handelen motiveren en richting geven. Hulpverleners dienen zich niet alleen te bekwamen op technisch vlak, ook op moreel gebied hebben ze competenties nodig. De filosoof Kunneman spreekt in dit verband van normatieve professionaliteit. Voor een dergelijke professionaliteit moet men bereid zijn de eigen waarden expliciet te maken en ze in interactie met anderen te onderzoeken en verder te ontwikkelen. Eén van de manieren om reflectie te bevorderen is moreel beraad. In een moreel beraad bespreken professionals een casus die door een van hen wordt ingebracht onder begeleiding van een gespreksleider volgens een gestructureerde gespreksmethode. Onderzocht wordt welke waarden van belang zijn voor de in de casus betrokken partijen (de artsen, de verpleegkundigen, de paramedici, de patiënt, de familie, de zorgorganisatie, de maatschappij, enz.). De deelnemers aan het gesprek onderzoeken tevens welke waarden voor hen in de casus voorop zouden staan en vergelijken de bevindingen. Daarbij komen onderlinge overeenkomsten en verschillen in beeld. De één zal geneigd zijn meer waarde te hechten aan bij voorbeeld vertrouwen, terwijl de ander veiligheid voorop stelt. Het gesprek leidt tot meer inzicht in datgene wat het eigen handelen motiveert en meer begrip voor elkaars positie. Een vooronderstelling van moreel beraad is dat reflectie de kwaliteit van zorg verbetert. Moreel beraad past daarmee in het werkveld van CaRe, het is een interventie in de zorgpraktijk. Dat komt tot uitdrukking in de titel van mijn rede. Vanuit CaRe perspectief moeten interventies worden onderzocht op effectiviteit. Filosofen zijn vaak kritisch over effectonderzoek, omdat dit leidt tot nadruk op meetbare resultaten, terwijl minder zichtbare aspecten van kwaliteit onderbelicht dreigen te blijven. Persoonlijk deel ik die visie niet. De uitdaging is passende effectmaten op te stellen. Dat vergt overigens op zijn beurt reflectie, in het onderzoeksteam. Een bekende effectstudie van ethische interventies in de intensive care keek naar de gevolgen voor de kosten van de zorg (Schneiderman et al, 29003). Door de ethische interventie bleek de ligduur omlaag te gaan. Dat is op zich een interessante bevinding, maar de vraag is of het beoogde effect van de interventie zo daadwerkelijk wordt onderzocht. Zou het niet eveneens relevant zijn om met professionals te bespreken of zij zich door de consultatie

5 gesteund voelden in hun besluitvorming? Er is nog een andere verbinding te leggen tussen moreel beraad en CaRe. Reflectie op datgene wat je drijft is niet alleen voor hulpverleners, maar ook voor onderzoekers van belang. Het lijkt mij de moeite waard om in een onderzoeksgroep te verhelderen door welke waarden de leden gemotiveerd worden. Daarbij zouden interessante verschillen aan het licht kunnen komen. De één wordt gedreven door de wens de zorg te verbeteren, terwijl de ander wetenschappelijk inzicht voorop stelt, ongeacht of de zorg daar direct beter door wordt. De één zal zelf willen excelleren, de ander juist als team een prestatie willen leveren. Dergelijke verschillen hoeven geen afbreuk te doen aan de kwaliteit van de onderzoeksgroep. Inzicht erin kan er juist voor zorgen dat de medewerkers elkaar beter begrijpen en op hun kracht aanspreken. Tijd voor moreel beraad in onderzoeksteams. Natuurlijk wel begeleid door effectonderzoek, om te zien of de interventie werkt. Referentie LJ Schneiderman et al (2003). Effects of ethics consultations on nonbeneficial life-sustaining treatments in the intensive care setting. A randomized controlled trial. JAMA, 290,

6 Ccarré jaargang 15 nr 53 oktober 2010 Dagboek van een promovendus Door Annemarie Braamse, EMGO + Ik neem jullie mee naar woensdag. De dag na Prinsjesdag. De dag waarop ik wakker werd met het idee dat ik de hele nacht over mijn werk had gedroomd (zo kom je wel aan lange werkdagen!). Maar ook de dag waarop bekend werd dat Nederlanders weer minder Franse wijn drinken, er een mogelijke meteoriet met de naam Oileán Ruaidh op Mars is ontdekt en dat de helft van de Nederlandse singles met zijn/haar huisdier in bed slaapt (dank voor deze interessante berichten, nu.nl!). Op deze mooie nazomerdag, die iedereen gezien bovenstaande nieuwsfeiten ongetwijfeld vers in het geheugen zal liggen, reisde ik met de bus naar mijn werk. In de bus: een gemengd gezelschap van slaperige hoofden die wezenloos uit het raam proberen te staren (enigszins bemoeilijkt door condens op de ramen), krantlezers, druk converserende mensen, werkende mensen en overigen. Eenmaal aanbeland op mijn werkplek in het gebouw van GGZ ingeest aan de A.J. Ernststraat (AJE voor ingewijden) begin ik mijn vaste rondje naar het koffieapparaat waar ik vanwege de staat van de koffie en de onwil van mijn maag deze te accepteren toch meestal de voorkeur geef aan thee. 6

7 Ik neem mijn mail door en bekijk wat me vandaag te doen staat. In ieder geval zijn er volgens mijn planning twee patiënten in het ziekenhuis die ik kan includeren voor mijn studie. Vol goede moed begin ik iets later op de ochtend aan de wandeling AJE VUmc, strijk mijn kleding goed, plak mijn inclusie-glimlach op en stap de leukaferesekamer op de afdeling hematologie binnen. Hier worden de stamcellen van patiënten geoogst voor de behandeling die erop volgt. Aangezien patiënten hier altijd minimaal een halve dag aangesloten liggen op allerlei apparatuur, is dat een mooie gelegenheid voor mij om ze iets strijk mijn kleding goed en plak mijn inclusie-glimlach op over mijn onderzoek te vertellen. Eén patiënt is er, de andere komt morgen of volgende week. Ik ga bij de patiënt en zijn echtgenote zitten en vertel over mijn onderzoek. Dat we alle mensen voor ons onderzoek benaderen die in dit ziekenhuis een autologe stamceltransplantatie ondergaan ter behandeling van een hematologische maligniteit (leukemie, (non-)hodgkinlymfoom, multipel myeloom), om meer te weten te komen over de kwaliteit van leven na de behandeling. En dat we een nazorgprogramma hebben ontwikkeld welke we willen toetsen op effectiviteit: helpt het programma om de kwaliteit van leven na de behandeling te verhogen? Het programma een stepped-care programma bestaat uit verschillende stappen: een zelfhulpinterventie via internet, intensievere hulp via gesprekken met een psychiatrisch verpleegkundige of psychiater, medicatie, of een verwijzing naar een andere hulpverlener / instantie. Het onderzoek is een samenwerking tussen o.a. het VUmc en GGZ ingeest, waarbij we een verpleegkundige interventie willen toetsen om depressieve en/of angstklachten bij somatisch zieke patiënten te identificeren, het zelfmanagement van deze mensen te verhogen en zo hun mentale klachten te verminderen. Deze patiënt denkt niet lang na en weet meteen dat hij mee wil doen. Nadat ik nog even de verpleegafdeling op ben gelopen om een vragenlijst bij een patiënt op te halen, ga ik terug naar de AJE om wat bestanden bij te werken en per feedback te versturen aan patiënten die deelnemen aan het zelfhulpprogramma uit mijn onderzoek. Vervolgens houd ik me bezig met het beoordelen van artikelen voor het review dat ik aan het schrijven ben. Al snel is het tijd voor een lunchbijeenkomst van de kenniskring GGZ-verpleegkunde, waar mijn onderzoek en ik bij aangesloten zijn. Die heeft vandaag een internationaal tintje, want er is een Australische gast: Margaret McAllister, hoogleraar psychiatrische verpleegkunde aan de University of the Sunshine Coast. Later die middag zullen wij (kenniskringleden) onze onderzoeken introduceren en zal zij een presentatie verzorgen. Tot het zover is, ga ik nog even naar de AJE om een laatste hand aan Altijd feest bij de artikelbeoordeling voor mijn GGZ ingeest! review te leggen en vragenlijsten voor mijn onderzoek te versturen. En: er blijkt nog taart over te zijn van twee collega s die jarig zijn geweest. Altijd feest bij GGZ ingeest! Rond drie uur begint de middagbijeenkomst van de kenniskring, waarin we, samen met Margaret McAllister, praten over de onderzoeken die binnen het lectoraat plaatsvinden en aandacht wordt besteed aan uitwisselingsmogelijkheden. Met het maken van een groepsfoto wordt de middag afgesloten; wel staat er s avonds een etentje met de kenniskringleden en de Australische gast op het programma. Omdat mijn co-promotor me net nog een pakket met vragenlijsten overhandigt van patiënten die hij heeft gerandomiseerd, loop ik snel terug naar de AJE om deze veilig achter slot en grendel te leggen. Dan is het vijf uur geweest en tijd om het restaurant op te gaan zoeken voor het etentje. Dat (etentje) gebeurt natuurlijk niet elke week, maar soms, heel soms, gaat het leven van een onderzoeker best over rozen. 7

8 Ccarré jaargang 15 nr 53 oktober 2010 Afscheid prof. dr. Richard Groll 8 Kwaliteitsverbetering vaak nog versnipperd Door onze Nijmeegse correspondenten De afdeling Cardiothoracale chirurgie van het UMC St Radboud presteert vandaag de dag bovenmatig goed. Dat was enkele jaren geleden wel anders. Toen waren de sterfte- en complicatiecijfers ongewoon hoog. De afdeling heeft de spectaculaire progressie te danken aan een combinatie van coherente verbeteracties, aldus prof.dr. Richard Grol, directeur van de afdeling IQ healthcare van het UMC St Radboud. Hij zei dit in zijn afscheidsrede als hoogleraar kwaliteit van zorg. Kwaliteitszorg is doorgaans versnipperd. Voor echte verbeteringen zijn samenhangende maatregelen nodig. Dat de afdeling Cardiothoracale chirurgie van het UMC St Radboud zich zo sterk heeft verbeterd, is te danken aan de juiste mix van maatregelen op meerdere niveaus, die het gewenste resultaat had. Zegt Richard Grol in z n afscheidsrede. Feedback en controle Om te beginnen is er om hoge kwaliteit te kunnen leveren betrouwbare en betekenisvolle informatie nodig over de feitelijk geleverde zorg. Daarmee krijgen de artsen en andere zorgverleners feedback over hun handelen. De patiënt moet in het hart van de kwaliteitsdiscussie komen te staan Dat werkt goed, op voorwaarde dat betrokken collega s deze informatie met elkaar bespreken en onderling vergelijken en toetsen. Bij het Nijmeegse hartcentrum droeg het intercollegiaal overleg over verbetermogelijkheden op basis van betrouwbare informatie veel bij aan de verbeteringen. Wat ook vaak werkt, is controle en toezicht op kwaliteit. Uit onderzoek blijkt dat het inbouwen van controles op dagelijkse handelingen tot betere zorg leidt. Aan de doortastende aanpak van de problemen bij de Nijmeegse hartchirurgie heeft het externe toezicht van de Inspectie voor de Gezondheidszorg zeker bijgedragen. Toezicht is echter niet zaligmakend, zegt Grol. Het werkt alleen als er een basaal vertrouwen bestaat, dat zorgverleners zorgvuldig en gemotiveerd aan het werk zijn. Toezicht en vertrouwen moeten in balans zijn. Vertrouwen Als patiënten geen vertrouwen (meer) hebben in de zorg, dan blijven ze weg. Bij de hartchirurgie was dat een belangrijke prikkel tot verandering. Vraag de patiënt naar z n behoeften, zegt Grol. Raadpleeg hem, informeer hem, betrek hem bij de behandeling. De patiënt moet in het hart van de kwaliteitsdiscussie komen te staan: voor vertrouwen van patiënten is het een essentiële voorwaarde, dat zij aan het woord komen en serieus genomen worden.

9 carré jaargang 15 nr 53 oktober 2010 foto: Frank Muller / Zorgbeeld In zijn afscheidsrede wijst Grol verder op het belang van een goede organisatie en standaardisatie van de zorgketen, iets wat ook binnen de Nijmeegse hartchirurgieketen opgepakt is. De geneeskunde is te complex geworden om beslissingen aan individuele experts over te laten. Richtlijnen, protocollen en checklists zijn essentieel. Binnen protocollen is altijd ruimte voor het eigen klinische oordeel, maar dan wel ondersteund door vaste regels en procedures. Nieuw gedrag Voor het leveren van een hoge kwaliteit in de zorg is bovendien een nieuw type professioneel gedrag nodig: kritisch kijken naar gegevens over het eigen handelen, verantwoording afleggen, teamwerker worden, controle accepteren en de zorg organiseren rond de behoeften van de patiënt. Dit gedrag moeten de zorgprofessionals al in hun opleiding aangeleerd krijgen. Kwaliteitszorg moet dan ook een verplicht onderdeel zijn van de medische opleidingen, zegt Grol. Tenslotte wijst hij op het belang van goed leiderschap. Studies naar succesvolle en falende kwaliteitsprojecten tonen aan, dat bestuurders die kwaliteit en veiligheid tot een kernitem van hun dagelijkse werk maken en een voorbeeld zijn voor de professionals op de werkvloer, een grote invloed hebben op effectieve verbetering van de zorg. Al met al is het veranderen van de zorg een ingewikkeld proces. Er moet samenhang zijn, vertrouwen en samenwerking tussen betrokken partijen om tot een hoogwaardige kwaliteit in de patiëntenzorg te komen. Helaas, dè magic bullet voor kwaliteit bestaat niet, concludeert de vertrekkend hoogleraar. 9

10 Ccarré jaargang 15 nr 53 oktober 2010 TOP Prijzen Ad Kerkhof, Afd. Klinische Psychologie heeft de onderwijsprijs van de VU gewonnen. De jury roemde het interactieve karakter van zijn colleges. Hij betrekt zijn studenten bij het onderwerp en blijft hen zo boeien. Door voorbeelden uit de praktijk te gebruiken maakt hij theorieën en modellen inzichtelijk. Studenten kunnen zich zo beter inleven in de aard van emotionele problemen bij GGZ-patiënten. De prijs voor Best Initiative to Fight Malnutrition voor Care onderzoekers De Nederlandse vereniging voor klinische voeding en metabolisme (NESPEN) heeft de prijs voor Best Initiative to Fight Malnutrition ontvangen tijdens het jaarlijkse Europese voedingscongres van ESPEN. Deze prijs is een belangrijke erkenning van alle activiteiten die de laatste jaren in Nederland zijn ontwikkeld in de strijd tegen ondervoeding bij ziekte. Top-down and bottom-up approach of malnutrition leads to decrease in prevalence rates in all health care settings in the Netherlands. De aanpak in Nederland wordt uitgevoerd door de Stuurgroep Ondervoeding in samenwerking met het ministerie van VWS (waar onderzoekers van EMGO+ inzitten, o.a Marjan van Bokhorst_de van de Schueren) en de Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen door onderzoekers van CAPHRI, Maastricht (o.a. Ruud Halfens). The Centre for Society and Genomics Award was dit jaar voor Isa Houwink en Martina Cornel (EMGO+) voor het maken van een richtlijn om huisartsen te wijzen op de vaak vergeten erfelijke componenten van hart- en vaatziekten. Hun idee werd als beste beoordeeld in het kader van de competitie Putting plans into practice. Janneke Grutters is na het winnen van een nationale scholarship, nu ook als winnaar uitgeroepen van de European HTAcademy scholarship 2010/2011 op basis van haar project, getiteld Every person is unique: the role of heterogeneity in health technology assessment. De scholarship bestaat uit een national en internationale prijs ter waarde van respectievelijk en Wendy Borreman ontving onlangs de Marina van Damme-beurs, een stimulatieprijs voor vrouwelijk toptalent. De beurs is genoemd naar dr.ir. Marina van Damme, de eerste ingenieur die promoveerde aan de toenmalige TH Twente. Zij wil vrouwelijk toptalent stimuleren en stelt daarvoor jaarlijks een geldbedrag ter beschikking. Wendy Borneman volgt een opmerkelijk loopbaantraject. Zij studeerde af bij Informatica aan de UT, ging ook enige tijd werken in dat vakgebied maar besloot alsnog geneeskunde te gaan studeren. Inmiddels is zij afgestudeerd als basisarts en aios bij de VOHA. Ze was als arts-in-opleiding enige tijd werkzaam in een huisartsenpraktijk in Nijmegen, en sinds kort in de praktijk van Maarten Klomp in Eindhoven.. Wendy Borneman gebruikt de beurs van euro om de NHG-kaderopleiding Beleid en beheer te gaan volgen. 10

11 IQ award De eerste IQ award van het UMC St Radboud (afdeling IQ healthcare), die dit jaar voor het eerst wordt uitgereikt, is toegekend aan oncologisch chirurg Michel Wouters, verbonden aan het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis De prijs is bestemd voor het beste wetenschappelijk artikel over het verbeteren van de kwaliteit van de gezondheidszorg. De officiële uitreiking van de prijs was op 10 september tijdens de conferentie Betere kwaliteit en veiligheid in de zorg, wat werkt? in Nijmegen. News/NewsMain.aspx?nieuwsId=167 VENI, VIDI VICI Ank de Jonge heeft onlangs een VENI-subsidie van ZonMw gekregen. De titel van haar VENI aanvraag luidt: Building a model for quality of care during labour for low-risk women; the importance of care provider and care setting. Ank de Jonge werkt als senior onderzoeker bij de afdeling Midwifery Science en werkt daarnaast ook nog als (eerstelijns) verloskundige. Caphri-onderzoeker Rik Crutzen ontving een VENI subsidie op basis van zijn voorstel Improving the public health impact of internet-delivered interventions. Hij gaat onderzoek doen naar hoe gebruikerservaringen met betrekking tot internetinterventies geoptimaliseerd kan worden zodat gebruik en daarmee gezondheid verbeteren Caphri-onderzoeker Liesbeth van Osch ontving een VENI subsidie op basis van haar voorstel Good intentions gone bad: bridging the gap between intentions and healthy behavior. Zij gaat onderzoek doen naar het vertalen van goede intenties naar gedrag. Daarbij onderzoekt zij tevens de effectiviteit van enkele planning strategieën. Silvia Evers wordt lid van de ZonMW Vici commissie. Met Evers s lidmaatschap is CAPHRI nu vertegenwoordigt in de Veni Commissie, de Vidi Commissie en de Vici Commissie van verschillende NWO/ZonMW programma s. Overige TOP prestaties Hein Janssens, huisartsonderzoeker bij de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde en huisarts in Tolkamer-Lobith, schreef zo n fantastisch doorwrocht proefschrift over jicht (Gout arthritis in general practice), dat hij op 13 september jl. cum laude is gepromoveerd. Het overkomt maar 5% van alle promovendi aan de Radboud Universiteit. Hein kreeg de bul uitgereikt van promotor Chris van Weel. Joost Dekker is gekozen tot President Elect van de International Society of Behavioral Medicine. Joost heeft als hoogleraar paramedische zorg een aanstelling bij zowel de Afd. Revalidatie geneeskunde als de Afd. Psychiatrie. Hij is tevens voorzitter van de onderzoeksgroep Soma en Psyche. 11

12 Ccarré jaargang 15 nr 53 oktober 2010 Care onderzoekers in de landelijke pers Trouw, 4 september 2010 De Volkskrant, 9 september 2010 NH katern 1 pagina 08 Gezondheidszorg Bij wijze van test kreeg een man zijn hele medische DNA-profiel mee naar huis Al uw nare genen voor dollar Het was science fiction: gezonde mensen die hun DNA volledig laten screenen om te ontdekken op welke ziektes ze kans hebben. Nu is het gedaan. Door Berber Rouwé Rotterdam, 4 mei Het slechte nieuws: u heeft grote kans op een hartaanval. Het goede nieuws: twee van de medicijnen die een hartaanval helpen voorkomen, zullen bij u waarschijnlijk goed aanslaan. Dat kreeg Stephen Quake, een gezonde 40-jarige biotechnoloog uit Stanford, te horen toen hij proefkonijn was in zijn eigen onderzoek. Quake is de eerste die NRC, 4 mei 2010 ál zijn genafwijkingen liet bekijken om een voorspelling te doen over zijn toekomstige gezondheid. Hoe, dat stond zaterdag in medisch vakblad The Lancet. Het maken van een kaart van al iemands genen en van de afwijkingen daarin, wordt betaalbaar. In 2007 kostte het ongeveer een miljoen dollar ( euro), nu dollar en volgend jaar waarschijnlijk nog maar dollar. Wetenschappers uit Stanford en Boston presenteren nu hun methode om uit die berg informatie een op iemands DNA toegesneden medisch advies te destilleren. Quake s genoom bleek miljoenen genafwijkingen te bevatten. Van veel van deze afwijkingen is bekend dat ze een sterk verhoogde kans geven op een zeldzame ziekte, of juist een bescheiden verhoogde (of verlaagde) kans op een veelvoorkomende ziekte als diabetes. Ook zijn er veel genafwijkingen die voorspellen hoe iemand reageert op een bepaald medicijn. Het ontbreekt echter aan een centrale databank met daarin alle menselijke genafwijkingen met hun biologische betekenis. Daarom speurde een team van dertig onderzoekers honderden uren in diverse databanken en wetenschappelijke publicaties. Ook vroegen ze Quake welke ziekten er De gezonde veertiger had drie genafwijkingen die een hoge kans geven op plotse hartdood in zijn familie voorkwamen veel hart- en vaatziekten en een jonge neef die in zijn slaap overleed en deden ze lichamelijk onderzoek. De wetenschappers vonden onder andere drie zeldzame genafwijkingen die een hoge kans geven op plotselinge hartdood. Daarnaast telden ze genafwijkingen die een beetje verhoogde of juist verlaagde kans gaven op een van 55 veel voorkomende ziekten bij elkaar op, en relateerden het resultaat aan de kans die een gemiddelde man van zijn leeftijd op dergelijke ziekten heeft. Dat leverde een ruwe kansberekening op. Binnenkort zal deze methode goedkoper zijn dan slechts, zoals nu, te kijken naar enkele genen die horen bij een erfelijke ziekte die in de familie zit. Martina Cornel, hoogleraar genetica bij het VU Medisch Centrum in Amsterdam: De vraag is: wat doe je dan met de informatie over de rest van je genen? In Nederland vertellen we mensen alleen dingen waar ze iets aan hebben, dus afwijkingen die behandeld kunnen worden. Maar de discussie loopt nog. En waar sla je genetische informatie op en wie krijgt toegang tot de gegevens? Joris Veltman, geneticus bij het UMC St Radboud in Nijmegen: Over een jaar of tien zou de hielprik vervangen kunnen zijn door het maken van een volledige genenkaart. Het probleem is: je wilt de patiënt antwoorden geven en niet nog meer onzekerheden. Va n de meeste genafwijkingen is namelijk nog niet bekend welke betekenis ze hebben. Veltman: Je hebt iemand nodig die de resultaten interpreteert en onzekerheden uitlegt. Als van iedereen een genprofiel wordt gemaakt, heb je honderden speciaal geschoolde, extra dokters nodig om de resultaten uit te leggen. Waar haal je die vandaan? Nu al zijn er kleine tests verkrijgbaar via internet, die enkele genen analyseren. Veltman: Die sturen je botweg wat getallen toe, zonder uitleg. Dat heeft geen zin. Dan gaan mensen naar een huisarts, die óók niet weet wat die getallen betekenen. 12 Volkskrant, 20 augustus 2010

13 NH katern 1 pagina 08 Bijna half procent patiënten lijdt schade door diagnosefout Door onze redactie wetenschap rotterdam, 29 juni. Eén op de 250 patiënten die in een Nederlands ziekenhuis worden opgenomen, loopt schade op, of overlijdt zelfs, doordat artsen een foute diagnose stellen. Dat blijkt uit onderzoek waarvan de resultaten gisteren zijn gepubliceerd in het Amerikaanse medisch-wetenschappelijke tijdschrift Archives of Internal Medicine. Diagnostiekfouten pakken vaak ernstiger uit dan andere behandelfouten, men. Artsen die een diagnosefout maakten, wisten niet hoe ze moesten diagnosticeren, of ze pasten hun kennis niet goed toe, of ze gaven een behandeling die een patiënt op dat moment nog niet, of niet meer nodig had. Ook organisatorische problemen, zoals overdrachtsfouten en gebrek aan supervisie, leidden vaak tot diagnostische fouten. Haperende apparaten of bewuste afwijkingen van afgesproken protocollen zijn andere oorzaken van diagnostiekfouten. kwam het percentage op 0,4 procent. Tot de vaak gemiste ziekten hoort longembolie (een bloedstolsel in de longslagader, 9 keer gemist), verschillende soorten kanker (8 keer gemist) en bloedvergiftiging (5 keer). Tijdens een behandeling op de eerste hulp is de kans op een verkeerde diagnose groter. Het is onbekend of Nederlandse artsen vaker diagnosefouten maken dan hun buitenlandse collega s. Vergelijkend onderzoek ontbreekt. Eerder, buitenlands onder- schrijven de onderzoekers, Ook patiënten zelf kunnen bijdrazoek liet vaak slecht zien hoe gemen. NRC, terwijl ze 29 overjuni het algemeen 2010 goed gen aan een foute diagnose: therapieontrouw woon een diagnostiekfout is. Dat te voorkomen zijn. De grootste gemene deler van of verkeerde informawoon tie kunnen de arts op het verkeerde was onderzoek waarbij bijvoorbeeld de resultaten van autopsies been zetten bij het stellen van (lijkopeningen na de dood) wer- diagnosefouten is gebrek aan kennis van de behandelaren, stelden een diagnose. den vergeleken met een bij leven de onderzoekers vast na dossieronderzoek In de achtduizend dossiers vonden de gestelde diagnose. Zulk onderzoek toont Er van bestaat ongeveer achtduizend patiënten die in Nederlandse delijke diagnostische fouten, maar sefouten maken, maar niet hoe geen onderzoekers tachtig wet scha- die aan dat artsen diagno- ziekenhuizen werden opgeno- door een statistische correctie vaak dat gebeurt. kinderen krijgen verbiedt TR katern 1 pagina 16 Moeten ouders zich laten testen op de ziekte van Huntington, voor zij een kind kunnen nemen? Of leidt dat tot eugenetica? Leo ten Kate Emeritus hoogleraar klinisch genetica VUmc Amsterdam. Florence van Zuuren, universitair hoofddocent klinische psychologie te Amsterdam, betoogt (Tr o u w, 22 juli) dat risicodragers van de ziekte van Huntington niet in de gelegenheid gesteld mogen worden om kinderen te krijgen die vrij van de ziekte zijn, Trouw, 29 juli 2010 tenzij zij eerst laten vaststellen of zijzelf inderdaad deze erge ziekte zullen krijgen. Voordat we ouders toestaan eisen te stellen aan de kwaliteit van hun nageslacht, mogen we toch eerst wel eens eisen stellen aan de kwaliteit van hun ouderschap. Aldus Van Zuuren. Een dergelijke formulering getuigt niet van empathie. Bij de embryo-exclusietest worden na ivf die embryo s geselecteerd die geen gen met de ziekte van Huntington gekregen hebben. Op die manier hoeft de ouder, die het kind is van een Huntingtonpatiënt, niet te weten welk lot hem of haar zal treffen. De bezwaren die Van Zuuren tegen de exclusietest aanvoert zijn valide: het kind loopt de kans dat het opgroeit in een gezin dat door het optreden van de ziekte van Huntington ontwricht zal worden. Daarnaast is ivf niet probleemloos, kosten ivf en embryoselectie geld, en was het allemaal niet nodig als de ouder zichzelf maar wilde laten testen. Ik zou er vrede mee kunnen hebben als Van Zuuren zou zeggen dat deze argumenten voor haarzelf de doorslag zouden geven als zij zelf een risicodrager met kinderwens was. Maar haar betoog is juist dat als je middelen fair in wil zetten en ook naar de belangen van het kind kijkt, er voor een exclusietest geen plaats is. In het algemeen dus. Gesteld dat we Van Zuuren gelijk zouden geven, wat blijft er dan voor Trouw, 1 juli 2010 risicodragers met kinderwens over? Een van de rechten van mensen is het recht op niet-weten Ten eerste kan de risicodrager besluiten zichzelf te laten testen. In de helft van de gevallen zal dan blijken dat deze toch geen risicodrager is. Kinderen lopen dan ook geen risico. In de andere helft van de gevallen zal de uitslag zijn dat over een aantal jaren de ziekte hoogstwaarschijnlijk en onontkoombaar toe zal slaan. Theoretisch is het bij die uitslag mogelijk met prenataal onderzoek te kijken of een eventueel kind het Huntington-gen heeft of niet. Bij een ongunstige uitslag kan de zwangerschap worden afgebroken. Maar bij een gunstige uitslag zal het kind hier zeker opgroeien in een gezin dat door de ziekte van een der ouders ontwricht kan worden. En ook aan prenatale diagnostiek en zwangerschapsafbreking kleven bezwaren. En ze kosten geld. Dus: als er voor de exclusietest geen plaats is, dan ook niet voor prenatale diagnostiek bij een ouder van wie waarschijnlijk is dat hij of zij ernstig ziek wordt. Ten tweede kan de risicodrager besluiten zich niet te laten testen. Hij of zij kan dan gewoon kinderen krijgen; er is geen wet in Nederland die dat verbiedt. Bezwaar is wel dat het kind 25 procent kans loopt de ziekte te krijgen, en dat het opgroeit in een gezin waarin een der ouders 50 procent kans loopt de ziekte te krijgen. En dat mag niet van Van Zuuren. Wat hier in feite gebeurt, is dat risicodragers van de ziekte van Huntington te horen krijgen: je mag geen kinderen krijgen, tenzij bij onderzoek van jezelf blijkt, dat je de ziekte niet zult krijgen. En we moeten ons daarbij ook nog eens realiseren dat er meer ongeneeslijke erfelijke ziekten zijn, waarbij risicodragers hetzelfde te horen zouden moeten krijgen. Dat is toch je reinste eugenetica? Mensen met een ongunstige erfelijke aanleg verbieden kinderen te krijgen? Ik ben geen jurist, maar ik denk dat hier de mensenrechten grof geschonden worden. Een van de rechten van mensen is het recht op niet-weten. Van Zuuren erkent dit recht, maar vindt dat dit moet wijken voor de andere belangen. Anderen in Nederland, ethici zowel als juristen, betogen dat hier onvoldoende aanleiding toe is. Risicodragers die een klankbord willen om de voors en tegens van de verschillende opties voor het krijgen van kinderen te bespreken, vinden een willig oor bij de klinisch genetische centra. Daar zijn de mensen (genetici, counselors, maatschappelijk werkenden en psychologen) die expertise combineren met een empathische grondhouding. En er is één troost: wat in Nederland niet mag, kan in België wel. nederlands/video/goedkope-groenten-tegenobesitas 13

14 Ccarré jaargang 15 nr 53 oktober 2010 Buitenlandervaring in Canada abroad Door: Petra Erkens Van eind februari tot begin juli 2010 heb ik gewoond en gewerkt in Ottawa om eens een kijkje te nemen in de keuken van de beroemde professor Wells. Niet iedereen zal deze naam kennen. Mijn promotieonderzoek gaat o.a. over de diagnostiek van longembolie. De groep van prof. Phil Wells heeft hier veel onderzoek naar gedaan en een klinische beslisregel ontwikkeld die wereldwijd gebruikt wordt voor de diagnostiek van longembolie. Toen ik begin 2009 met mijn promotieteam besprak dat ik graag een paar maanden in het buitenland zou willen werken, kwam de naam van prof. Phil Wells dan ook al snel ter sprake. Febuari 2009 heb ik de training Zelfmanagement gevolgd waarbij 1 van de opdrachten was om na te denken over de toekomst en dit te bespreken met je promotieteam. Ik had er al vaker over nagedacht dat ik graag een tijdje in het buitenland zou willen werken. Deze opdracht was voor mij dan ook de perfecte aanleiding om deze ambitie met mijn promotieteam te bespreken. Zij reageerden enthousiast en Ottawa kwam meteen ter sprake. Juli 2009 werd een groot internationaal congres in Boston georganiseerd en we besloten dat dat een goede gelegenheid zou zijn om prof. Wells hierover aan te spreken. Zo gezegd, zo gedaan. Goed voorbereid, maar toch wel een beetje met knikkende knieën, ben ik na afloop van de sessie, waar prof. Wells de voorzitter van was, op hem afgestapt. Ik heb mezelf voorgesteld en ben vervolgens met de deur in huis gevallen en heb gevraagd of het mogelijk zou zijn dat ik een paar maanden voor onderzoek naar Ottawa zou komen. Hij reageerde heel positief. Ik kreeg zijn mailadres en hij vroeg me hem hierover te mailen. Meteen na terugkomst uit Boston heb ik prof. Phil Wells g d en konden de voorbereidingen beginnen. Ik moest natuurlijk financiering zien te vinden, een visum regelen en huisvesting zien te vinden. Die financiering was nog spannend. Ik heb een aanvraag ingediend bij CAPHRI in het kader van Buitenlandervaring voor talentvolle jonge onderzoekers en bij de Hartstichting voor een werkbezoek aan het buitenland. Beide aanvragen zijn na een spannende tijd van afwachten toegezegd. Zodra de financiering rond was kon ik beginnen met het regelen van mijn visum en huisvesting in Ottawa. Hier heb ik gelukkig goede hulp bij ontvangen van de secretaresse van prof. Wells. Prof. Phil Wells en Petra Erkens 14 Donderdag 25 februari was het dan zover. s Ochtends vroeg werd ik afgezet op het vliegveld in Brussel en vertrok ik naar Canada. Spannend hoor! Nu was het niet mijn eerste verre reis voor

15 abroad Niagara Falls een lange periode, maar je vraagt je tijdens zo n vlucht natuurlijk toch af hoe alles zal lopen en hoe het zal zijn in Canada. Marc Carrier, mijn dagelijks begeleider van The Ottawa Hospital Research Institute, stond me op te wachten op het vliegveld in Canada. Dat was superfijn. Hij had zelfs al wat boodschappen voor mij gedaan! De eerste week werd ik geïntroduceerd in The Ottawa Hospital (TOH) en the Ottawa Hospital Research Institute (OHRI). Er moest nog wat papierwerk geregeld worden voor ik echt kon beginnen en natuurlijk heb ik mijn directe collega s leren kennen. Voor mijn komst hadden we via de mail al besproken dat ik retrospectief de veiligheid van een poliklinische behandeling bij longembolie zou gaan onderzoeken. Ik kon dan ook al vrij snel van start met het opzetten van de database en vervolgens het verzamelen van de data. Met het verzamelen van de data ben ik 2,5 maand bezig geweest, maar uiteindelijk hadden we dan ook een database met in totaal 839 patiënten. In de laatste 1,5 maand ben ik aan de slag gegaan met de analyses, heb mijn resultaten gepresenteerd en het hoofdartikel geschreven. Als zeer prettig heb ik de directheid, maar tegelijkertijd ook beleefdheid van mijn Canadese collega s ervaren. Men reageert zeer snel op mail en is in hun commentaar kritisch, maar wel opbouwend. Hierdoor voelde ik me op mijn gemak en ontstond er een fijne leeromgeving. Verder heb ik de wekelijkse algemene besprekingen als zeer positief ervaren. Omdat zowel onderzoekers als artsen hieraan deelnamen ontstond er uitwisseling van de laatste ontwikkelingen op het gebied van trombose, maar werd aan de hand van complexe casussen ook de behoefte aan klinisch wetenschappelijk onderzoek besproken. Ons hoofdartikel over de veiligheid van poliklinische behandeling bij longembolie is inmiddels gepubliceerd in Journal of Thrombosis and Haemostasis en vervolgartikelen zijn in de maak. Deze buitenlandervaring heeft op dat gebied voor een stroomversnelling in de vooruitgang van mijn promotietraject gezorgd. In Nederland ben ik nog met de dataverzameling voor mijn projecten bezig. Ondertussen dat deze dataverzameling werd voortgezet in Nederland heb ik mijn buitenlandervaring kunnen opdoen en al een begin kunnen maken met mijn eerste paar artikelen. Behalve de productie in artikelen heeft deze ervaring in Canada me echter nog veel meer opgeleverd. Persoonlijk ben ik er wat evenwichtiger door geworden en is mijn zelfvertrouwen gegroeid. Verder heb ik mijn netwerk 15

16 abroad kunnen uitbreiden met een aantal zeer gerenommeerde onderzoekers op het gebied van trombose en haemostase. En dat dat netwerk belangrijk is begin ik steeds meer te ontdekken. Naast het werk heb ik natuurlijk ook tijd ingepland om wat van Canada te zien. Ik heb een rondreis gemaakt door het Oosten van Canada en een aantal steden zoals Québec, Montreal en Toronto bezocht. Natuurlijk mochten de Niagara Falls niet aan deze reis ontbreken. Canada is echt een mooi land met fijne bewoners. Zeker de moeite van het bezoeken waard. Het was een inspirerende en succesvolle ervaring die ik zeker ook aan andere promovendi zou willen aanraden. Een goede voorbereiding en openstaan voor wat op je pad komt kan bijdragen aan het succes van zo n ervaring. Ik ben ervan overtuigd dat zolang jezelf initiatief neemt, je kansen afweegt en vervolgens goed in de gaten houd dat de doelen die je nastreeft ook haalbaar zijn en blijven, zo n buitenlandervaring alleen maar op een positieve manier kan bijdragen aan je ontwikkeling en zeker ten goede zal komen aan je proefschrift! Rare snuiters die mormonen 16 Door Adri Apeldoorn Joepie een travelgrant! Eens in het jaar kunnen jonge, talentvolle onderzoekers van de Vrije Universiteit dingen naar een travel grant. Ondanks dat ik niet meer zo piep (48) ben en dat mijn talent nog moet blijken, vonden mijn opleiders dat ik deze kans niet voorbij mocht laten gaan. Om aanspraak te kunnen maken op één van de tien travel grants diende ik een onderzoeksvoorstel in te leveren, voorzien van een uitnodiging van een gerenommeerde buitenlandse universiteit. Een onderzoeksonderwerp ( de construct validiteit van de Waddell score ) had ik nog op de plank liggen en assistent Professor Julie Fritz uit Salt Lake City (SLC) was zo vriendelijk een enthousiaste invitation te verzorgen. Julie heeft al veel studies verricht naar een classificatiemodel dat wordt gebruikt om patiënten met lage rugklachten in te delen in subgroepen. Mijn promotieonderzoek richt zich op de kosteneffectiviteit van dit mechanisch classificatiemodel in de Nederlandse situatie. Tot mijn grote verrassing bleek ik enkele maanden later in de prijzen te zijn gevallen. Ik mocht voor 4 weken naar de States. Een hele belevenis Op mijn eerste dag in SLC zat ik al om 4.00 uur s morgens in de gym vanwege een jetlag. Toen ik om 6.00 uur mijn mail opende, bleek Julie mij al te hebben g d. Zij kwam ook uit Europa, had ook last van een jetlag en had wel zin in een bergwandeling. Dat was natuurlijk een prachtig voorstel. s Middags maakten we een prachtige wandeling tussen de besneeuwde bergtoppen met uitzicht over SLC (zie foto). De vier weken zijn omgevlogen. Ik heb mijn data gepresenteerd, naast de gegevens van Julie gelegd en uitgebreid daarover gediscussieerd. Daarna hebben we samen een artikel over de Waddell score geschreven. Collega s van Julie hebben mij uitgebreid rondgeleid langs enkele van de 20 tot 30 fysiotherapiepraktijken waar ze mee samen werken. Hun grootste aandacht gaat uit naar het implementeren van de huidige kennis volgens het gedachtegoed van Brent James (zie magazine/08healthcare-t.html). Dit betekent in de praktijk; het standaardiseren van het lichamelijk onderzoek en de behandelingen en het op een gestructureerde wijze verzamelen van data bij aanvang van de behandeling en het ontslag. Al deze

17 ABROAD Julie and I gegevens worden ingevoerd in de computer en door enkele geanalyseerd. Ze hanteren deze methode al enkele jaren en hebben een enorme dataset. op de computer konden ze met enkele muisklikken interessante gegevens op het scherm toveren. om een voorbeeld te geven: elke patiënt met lage rugklachten wordt op een gestandaardiseerde wijze onderzocht en geclassificeerd in één van de verschillende subgroepen. In combinatie met andere gegevens kunnen ze bepaalde trends aantonen; bv. zijn de behandelresultaten van patiënten in de verschillende subgroepen of in de verschillende praktijken gelijk? Wat zijn de patiëntkenmerken van patiënten in de verschillende subgroepen? Verschilt de behandelduur voor de verschillende subgroepen? Fysiotherapeuten worden gestimuleerd zich aan protocollen te houden en diegene die zich netjes aan de afgesproken strategie houden worden extra beloond. Mormonen SLC is de hoofdstad van de staat Utah (USa) en bekend vanwege de mormonen die zich hier halverwege de 19de eeuw vestigden. De kerk is gesticht door joseph Smit, die op zijn 14 de kreeg ingefluisterd dat hij de nieuwe spreekbuis was van god. joseph Smit en zijn volgelingen werden vanwege hun afwijkende geloof ver het binnenland van amerika ingedreven en Smit werd op zijn 44ste vermoord. op een grote kale zoutvlakte vonden de mormonen rust en bouwden zij hun kerk, die ook nu nog het centrum van SLC domineert. SLC is niet meer dan een grote, ordinaire amerikaans stad en dan besef je weer hoe uniek en mooi amsterdam is. De omgeving is echter prachtig. SLC ligt midden tussen de bergen en je kan skiën van oktober tot mei. Mijn vrije uurtjes benutte ik dan ook met mountainbiken in de bergen rondom de stad. bovendien liggen natuurparken als Zion national Park, bryce Canyon and the grand Canyon binnen handbereik. De laatste drie dagen van dit bijzondere werkbezoek heb ik met anne (collega van julie) doorgebracht. Ik ben met haar afgereisd naar haar ouders die een vakantiehuis hebben in de omgeving van Zion national Park. elke dag hebben we in dit prachtige park - waar ik om elke hoek indianen verwachtte - een wandeling gemaakt. Interessant waren de gesprekken met anne en haar ouders. anne is een afvallige, maar haar ouders zijn streng in de mormonenleer. Voor mormonen staat het vast dat alles (het maakt niet uit wat) goed zal komen, omdat god over ons waakt. geen enkele reden dus om mij zorgen te maken over mijn promotietraject. Dat scheelt weer. Abroad 17 Door Femke Lamers, voormalig CAPHRI promovenda en EMGO + postdoc koninginnedag was dit jaar voor mij niet een dag van uitslapen, oranje tompoes eten en de vrijmarkt afstruinen, maar een dag van op tijd opstaan, koffers pakken en naar Schiphol rijden. Ik vloog die dag namelijk naar de Verenigde Staten voor een 2-jarige fellowship bij het national Institute of Mental Health (nimh) in bethesda, Maryland. < VORiGe pagina terug Naar INHOUD VOlGenDe pagina >

18 abroad Het NIMH maakt deel uit van de National Institutes of Health (NIH), dat in totaal 27 instituten omvat waarvan de meeste zijn gelegen op een grote campus in Bethesda, net buiten Washington DC. De National Institutes of Health vallen onder het Department of Health and Human Services van de Amerikaanse overheid, en dat betekent een strenge beveiliging. De eerste weken had ik nog geen toegangspasje en moest ik dagelijks door een detectiepoortje, ging mijn tas door de X-ray, en moest ik mijn paspoort laten zien voordat ik de campus op mocht. Het pasje kwam pas een paar weken later, nadat de background-check was afgerond, ik mijn lengte, gewicht, oog- en haarkleur had opgegeven, een foto had laten Amerikaanse maken en al mijn vingerafdrukken overheid, dat betekent een strenge maar daarna heb je dan een mooi had laten afnemen. Het duurt even, beveiliging pasje waarmee de poorten van het NIH voor je open gaan! Mijn avontuur begon overigens in september 2009, toen ik een Rubicon-aanvraag bij NWO indiende. Dit was de laatste ronde waar ik nog aan mee mocht doen, dus het was nu of nooit (en het werd dus nu! ). Mijn onderzoeksvoorstel gaat over de classificatie van major depressive disorder. Dit is een erg heterogene stoornis, iets wat het ontravelen van onderliggende oorzaken en mechanismen bemoelijkt. Door gebruik te maken van data-gedreven analysetechnieken -zoals latent class analysis en latent class growth analysis- kunnen subtypen van depressie, hun kenmerken en hun beloop nauwkeuriger bestudeerd worden. Ik houd me in het bijzonder bezig met het atypische subtype van depressie, dat geassocieerd lijkt te zijn met een hoger BMI en metabool syndroom. Ik werk bij de Section on Developmental Genetic Epidemiology, die wordt geleid door dr. Kathleen Merikangas. Deze afdeling heeft een aantal grote datasets beschikbaar waarop ik me heerlijk kan uitleven om de onderzoeksvragen uit mijn voorstel te beantwoorden. Ook is er op dit moment een grote familie-studie gaande waarbij data worden verzameld over psychiatrische stoornissen, DNA, het autonome zenuwstelsel, MRI, psychophysiology & neuropsychology testing, en tal van andere maten, waarmee naar clustering binnen families kan worden gekeken. De eerste data uit deze studie zullen binnenkort geanalyseerd worden en hier zal ik ook een bijdrage aan gaan leveren. Met al die mooie datasets bevalt het werken bij het NIMH erg goed. Het was in het begin wel even wennen aan het kantoortuin/cubicle concept (ik was een eigen kamer gewend), maar inmiddels weet ik niet beter. De samenwerking met collega s is erg prettig; er wordt erg goed met elkaar meegedacht over analyses en de interpretatie van de resultaten, en tijdens onze tweewekelijkse vergaderingen vertelt iedereen waar hij/zij mee bezig is zodat iedereen goed op de hoogte is van al het onderzoek op de afdeling. En dagelijks wordt er gezamenlijk geluncht in de kantine, waar ze een heerlijke saladebar hebben. Inmiddels heb ik intrek met alle gratis genomen in een studiootje in musea hoef je je DC, vlak bij de metro die me absoluut niet te in 10 minuten naar de NIH vervelen campus brengt. En als ik 15 minuten de andere kant op reis met de metro, kom ik uit op de National Mall. Washington is een heerlijke stad om te wonen: er is veel te zien en te doen, en met alle gratis musea hoef je je absoluut niet te vervelen. De lokale supermarkt verkoopt verse boerenkool en stroopwafels, en aangezien het met Skype eenvoudig om is het contact met vrienden en familie te onderhouden, is er van heimwee absoluut nog geen sprake. Voorlopig zit ik hier prima! 18

19 Ccarré jaargang 15 nr 53 oktober 2010 Cursusverslag Rolduc Door Nicole Korten en Marloes Gerrits, EMGO + Van 13 tot en met 17 september volgden wij de cursus V01, Epidemiologisch onderzoek: opzet en interpretatie, in het klooster van Rolduc te Kerkrade. Het eerste wat opviel toen we met onze koffers bij het klooster aankwamen was de serene rust, zeker nadat we nog maar enkele uren geleden Amsterdam achter ons hadden gelaten. Een goede omgeving om je volledig op de epidemiologie te storten. Voordat we aan de werkdag begonnen, was er eerst een heerlijk verzorgd ontbijt. Vervolgens startten we met 2 colleges, gevolgd door een werkgroep. Tijdens de colleges werd door Prof. dr. Uitdehaag en Prof. dr. van der Windt, die sinds een jaar deze cursus geven,* een duidelijke uiteenzetting van de theorie gegeven. Het boek van hun voorgangers Prof. dr. Bouter en Dr. ir. van Dongen dient als basisliteratuur voor de cursus. Vervolgens gingen we in begeleide werkgroepen van 10 cursisten aan de slag met praktijkvoorbeelden. In de werkgroepen was voldoende ruimte voor vragen, opdrachten en discussie met medecursisten. Alle dagen werden onderbroken door een uitgebreide lunch, waarna velen een frisse neus gingen halen, wandelend of hardlopend door de Limburgse en Duitse heuvels, winkelend in Kerkrade of fietsend door de bossen. Door deze onderbreking kon het middagprogramma met evenveel enthousiasme gevolgd worden. Wederom waren er in de middag 2 colleges en een werkgroep. Vele onderwerpen uit de epidemiologie zijn aan de orde gekomen, zoals frequentiematen, incidentie en prevalentie, klinimetrie, associatiematen, bronnen van vertekening en de verschillende soorten onderzoek. Na het gezamenlijke avondeten was het dan tijd voor de zelfstudieopdrachten om deze veelheid aan onderwerpen eigen te maken. Sommigen werkten in de oorspronkelijke werkgroepen verder, anderen in kleinere groepjes en weer anderen maakten de opdrachten alleen, maar het was duidelijk dat het dagprogramma uitnodigde s avonds nog even 2 uur door te werken om te zien of alles daadwerkelijk begrepen was. Gelukkig zaten de groepsbegeleiders al klaar met de antwoordsleutel, of als het niet goed begrepen werd kon je een beroep 19

20 doen op de eerste hulp, een van de begeleiders die dienst had om te helpen die avond. Door de uitgebreide informatie en het intensieve karakter van de cursus was de rondleiding op woensdagavond een welkome onderbreking. Over de zeer beeldende verhalen van de enthousiaste vrijwilligers werd de laatste dagen nog veelvuldig gesproken. Het intensieve contact met 40 vrijwel onbekende medecursisten, is een interessante ervaring en het is bijzonder hoe snel je mensen aardig goed leert kennen. Kortom, de locatie in het zuiden van het land waar niemand er stiekem tussenuit kon glippen, de goede docenten, de intensieve cursus en gezellige afleiding vormden de juiste sfeer om de grondbeginselen van de epidemiologie onder de knie te krijgen. * noot van de redactie: deze cursus vindt 2x per jaar plaats en wordt naast Bernard Uitdehaag, afwisselend gedoceerd door Daniëlle van der Windt en Raymond Ostelo. 20

Iris marrink Klas 3A.

Iris marrink Klas 3A. Iris marrink Klas 3A. 1 Inhoud. 1- Voorpagina 2- Inhoud, inleiding & mijn mening 3- Dag 1 4- Dag 2 5- Dag 3 6- Dag 4 7- Dag 5 Inleiding. Ik kreeg als opdracht om een dagverslag te maken over Polen. 15

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

demedisch Specialist Klinisch geneticus Eva Brilstra: Dit vak is dynamisch, booming en nooit saai

demedisch Specialist Klinisch geneticus Eva Brilstra: Dit vak is dynamisch, booming en nooit saai GATEN IN HET ROOSTER In de knel door individualisering opleiding DEAL! Geheimen van goed onderhandelen demedisch Specialist 1 ARTSEN OVER PAPIERWERK Lusten en lasten van registraties APRIL 2016 UITGAVE

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren

Nadere informatie

OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS

OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS Susanne Smorenburg, programmamanager Ben Sajetcentrum Marjon van Rijn, docent / onderzoeker HvA / AMC Symposium HBO-V van de Toekomst

Nadere informatie

Patiënten Informatie Brochure Erfelijkheidsonderzoek: Exoom Sequencing

Patiënten Informatie Brochure Erfelijkheidsonderzoek: Exoom Sequencing 2 Patiënten Informatie Brochure Erfelijkheidsonderzoek: Exoom Sequencing Algemene informatie Exoom Sequencing is een nieuwe techniek voor erfelijkheidsonderzoek. In deze folder vindt u informatie over

Nadere informatie

Informatie over Exoom sequencing

Informatie over Exoom sequencing Informatie over Exoom sequencing Exoom sequencing is een nieuwe techniek voor erfelijkheidsonderzoek. In deze folder vindt u informatie over dit onderzoek. De volgende onderwerpen komen aan bod: Om de

Nadere informatie

Reisverslag. Yayouk Eva Willems. VU University Amsterdam / The Pennsylvania State University. 23 mei 2015

Reisverslag. Yayouk Eva Willems. VU University Amsterdam / The Pennsylvania State University. 23 mei 2015 Reisverslag Yayouk Eva Willems VU University Amsterdam / The Pennsylvania State University 23 mei 2015 Research project Clinical and Developmental Psychopathology Supervisor: Prof. Dr. M. Bartels Second

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie).

Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Verbetert de zorg na de behandeling van dikke darmkanker

Nadere informatie

Postmaster opleiding systeemtherapeut

Postmaster opleiding systeemtherapeut Postmaster opleiding systeemtherapeut mensenkennis In de context met cliënten, gezinnen en kinderen was dit leerzaam en direct bruikbaar in mijn werk. evaluatie deelnemer Postmaster opleiding systeemtherapeut

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS Huisartsenpraktijk Dalfsen ARGO BV 2014 Rapportage wachtkamerinterview Inleiding Onder de cliënten van huisartsenpraktijk Dalfsen zijn de afgelopen 2 jaren tevredenheidsonderzoeken

Nadere informatie

Gelukskoffercoaching. Ik kan in drie woorden vertellen wat ik geleerd heb: I love me. Wael, 11 jaar. Gelukkig zijn kun je leren!

Gelukskoffercoaching. Ik kan in drie woorden vertellen wat ik geleerd heb: I love me. Wael, 11 jaar. Gelukkig zijn kun je leren! Gelukkig zijn kun je leren! Gelukskoffercoaching Missie GELUKKIG ZIJN KUN JE LEREN Gelukskoffercoaching wil kinderen op jonge leeftijd positief ondersteunen in hun individuele emotionele ontwikkeling.

Nadere informatie

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Mei 2011 - Nieuwsbrief Nr 2 Beste verloskundige en assistente, Dit is de tweede nieuwsbrief over het onderzoek Alcohol en Zwangerschap van het Nederlands Instituut voor

Nadere informatie

HET VERHAAL VAN KATRIN

HET VERHAAL VAN KATRIN HET VERHAAL VAN KATRIN Katrin begon heroïne te gebruiken toen ze ongeveer 12 was. In het begin deed ze dat nog af en toe. We hadden er niet genoeg geld voor. Door een ingrijpende gebeurtenis ging ze steeds

Nadere informatie

Doorbraak in onderzoek naar ME

Doorbraak in onderzoek naar ME Doorbraak in onderzoek naar ME Gezaghebbende Amerikaanse overheidsinstanties hebben opnieuw bij MEpatiënten een virus aangetroffen. Al eerder berichtte EenVandaag over de ontdekking van het XMRV-virus

Nadere informatie

Stappen naar het verbeteren van de zorg voor de ouder wordende cliënt

Stappen naar het verbeteren van de zorg voor de ouder wordende cliënt NieuwsBRIEF GOUD Gezond OUD Januari 2013 Nieuwsbrief voor het onderzoek Gezond OUD met een verstandelijke beperking. Uitgebracht door Abrona, Amarant, Ipse de Bruggen en Erasmus MC Opmaak en foto s Michael

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen Hoofdstuk 2 Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen 48 Gangbare uitdrukkingen bij contact maken en onderhandelen De meeste zinnen die in dit overzicht staan, zijn formeel. U kunt deze

Nadere informatie

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF

Nadere informatie

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo? Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen

Nadere informatie

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid

Nadere informatie

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 5 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 6 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Wie

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,

Nadere informatie

Dragerschap en erfelijke belasting

Dragerschap en erfelijke belasting Dragerschap en erfelijke belasting VSOP 17 mei 2010 Martina Cornel Hoogleraar Community Genetics & Public Health Genomics Quality of Care EMGO Institute for Health and Care Research Nieuwe technologische

Nadere informatie

Gedwongen opname met een IBS of RM *

Gedwongen opname met een IBS of RM * Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke

Nadere informatie

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Pagina 1 Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Juni 2011 - Nieuwsbrief Nr 3 Beste verloskundige en assistente, Dit is de derde nieuwsbrief over het onderzoek Alcohol en Zwangerschap van het Nederlands Instituut

Nadere informatie

Verslag onderzoek Wat Werkt - deel 3

Verslag onderzoek Wat Werkt - deel 3 Verslag onderzoek Wat Werkt - deel 3 ideeën van familie en bekenden bij het geven van steun Ervaringen en ideeën van familie en bekenden bij het geven van steun Jos de Kimpe Carlijn Nieuwenhuis FEBRUARI

Nadere informatie

Waarde-volle zorg is ook nog JONG!

Waarde-volle zorg is ook nog JONG! Waarde-volle zorg is ook nog JONG! LOC maakte een nieuwe visie op de zorg. Die heet Waarde-volle zorg. Allerlei mensen herkennen zich daar in. Dat komt doordat die gaat over dingen die voor ons allemaal

Nadere informatie

Tineke Boudewijns VERSTAG

Tineke Boudewijns VERSTAG Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen

Nadere informatie

Iedereen heeft een verhaal

Iedereen heeft een verhaal informatie voor jongeren Iedereen heeft een verhaal > Goed om te weten als je tijdelijk naar JJC gaat Iedereen heeft een eigen verhaal. Veel verhalen gaan over waarom het niet allemaal gelopen is zoals

Nadere informatie

Plenaire opening. Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013

Plenaire opening. Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013 Plenaire opening Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013 Opening door Anke Leibbrandt Iedereen wordt van harte welkom geheten namens de BVN en de programmacommissie erfelijkheid (betrokken

Nadere informatie

Inhoud. Ten geleide 7. Woorden vooraf 9 Een overzicht van de inhoud 10

Inhoud. Ten geleide 7. Woorden vooraf 9 Een overzicht van de inhoud 10 Inhoud Ten geleide 7 Woorden vooraf 9 Een overzicht van de inhoud 10 Hoofdstuk 1 Oordelen en beslissen in de klinische praktijk gaat soms goed fout 11 1 Inleiding 11 2 Zoek de normale, gezonde mens 11

Nadere informatie

Inhoudsopgave...2. Voorwoord...3. Inleiding...3. Hoofdstukken...4. 1. Wat is een verpleeghuis?...4. 2. De geschiedenis van het verpleeghuis...

Inhoudsopgave...2. Voorwoord...3. Inleiding...3. Hoofdstukken...4. 1. Wat is een verpleeghuis?...4. 2. De geschiedenis van het verpleeghuis... Naam: School: Groep: 8 Laurens Tap De Trinoom Datum: 10 december 2012 Hoofdstuk: Inhoudsopgave Pagina 1 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave...2 Voorwoord...3 Inleiding...3 Hoofdstukken...4 1. Wat is een verpleeghuis?...4

Nadere informatie

MS Centrum Amsterdam

MS Centrum Amsterdam Maandag 15 juli Goedemorgen! Ik ben Ilse Nauta en deze week mag ik het account van Platform MS overnemen. Tijdens deze week zal ik een kijkje geven in mijn werk als MS onderzoeker bij het MS Centrum Amsterdam.

Nadere informatie

Nieuwsbrief Amigos. maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES

Nieuwsbrief Amigos. maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES Nieuwsbrief Amigos maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES Voorwoord Beste Amigos, Terwijl wij hier in Nederland al weer helemaal het gevoel krijgen in het voorjaar te zijn beland, hebben de bursalen in Guatemala

Nadere informatie

Individueel verslag Timo de Reus klas 4A

Individueel verslag Timo de Reus klas 4A Individueel verslag de Reus klas 4A Overzicht en tijdsbesteding van taken en activiteiten 3.2 Wanneer Planning: hoe zorg je ervoor dat het project binnen de beschikbare tijd wordt afgerond? Wat Wie Van

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur

Nadere informatie

Wat kan ik voor u doen?

Wat kan ik voor u doen? 139 139 HOOFDSTUK 9 Wat kan ik voor u doen? WOORDEN 1 1 Peter is op vakantie. Hij stuurde mij een... uit Parijs. a brievenbus b kaart 2 Ik heb die kaart gisteren.... a ontvangen b herhaald 3 Bij welke...

Nadere informatie

Verpleegkundige in opleiding

Verpleegkundige in opleiding Volg je hart, gebruik je hoofd Verpleegkundige in opleiding Opleiding verpleegkunde Zoek je zinvol werk en wil je graag voor mensen zorgen? Word dan verpleegkundige! Kom naar VUmc. Wij zijn je ideale partner

Nadere informatie

Eindverslag SLB module 12

Eindverslag SLB module 12 Eindverslag SLB module 12 Marthe Verwater HDT 3C 0901129 Inhoudsopgave: Eindreflectie.. Blz.3 Reflectieverslag les 1.. Blz.4 Reflectieverslag les 2.. Blz.6 Reflectieverslag les 3.. Blz.8 2 Eindreflectie

Nadere informatie

Medisch-wetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon

Medisch-wetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Uitgave Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postadres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag Telefoon (070) 340 79 11 Informatie Voor informatie en vragen

Nadere informatie

September 2015 Woensdag 23 September Sportdag Start gesprek ouders. Oktober 2015 Woensdag 7 oktober Start kinderboekenweek

September 2015 Woensdag 23 September Sportdag Start gesprek ouders. Oktober 2015 Woensdag 7 oktober Start kinderboekenweek Schoolnieuws schooljaar 2015-2016 Vrijdag 18 September 2015 September 2015 Woensdag 23 September Sportdag Start gesprek ouders Donderdag 24 September Start gesprek ouders Maandag 28 September Algemene

Nadere informatie

U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt.

U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. UW MENING GEVEN spreken inleiding en doel Een mening is wat iemand denkt of vindt. U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. U leert ook uw mening geven. Uw mening geven

Nadere informatie

Blok 1 - Introductie

Blok 1 - Introductie Reflectie jaar 1 Algemeen Aan het begin van het eerste jaar kwamen een hoop nieuwe dingen op mij af. Na een jaar reizen had ik veel zin om aan de studie Voeding en Diëtetiek te beginnen en was erg benieuwd

Nadere informatie

Postmaster opleiding diagnostiek en behandeling (SG)LVB

Postmaster opleiding diagnostiek en behandeling (SG)LVB mensenkennis Ik vond het een meerwaarde om binnen te kijken in een andere keuken. Het is inhoudelijk een sterke opleiding, mede door de goede organisatie en begeleiding. Postmaster opleiding diagnostiek

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Kwaliteitszorg. Test jezelf.

Kwaliteitszorg. Test jezelf. Kwaliteitszorg. Test jezelf. Pagina 1 Weet jij hoe je je deskundigheid of die van je collega s kunt bevorderen of professionaliseren? Kun je goed samenwerken? Kun je kwaliteitszorg leveren? Doe de testjes

Nadere informatie

n i e u w s b r i e f

n i e u w s b r i e f n i e u w s b r i e f Spotlight op Jolanda Vos, Teamleider Het begeleiden van mensen in moeilijke situaties vergt bepaalde vaardigheden en strategieën die mij aanspreken. Deze zijn absoluut van essentieel

Nadere informatie

Vragenlijst bij rugpijn

Vragenlijst bij rugpijn Vragenlijst bij rugpijn Naam: Geb.datum: - - Pijn en coping en cognitie lijst Instructie: Bij een persoon, die pijn heeft zullen er andere gedachten door het hoofd gaan dan wanneer die persoon geen pijn

Nadere informatie

KIEZEN VOOR WERK: HANDLEIDING

KIEZEN VOOR WERK: HANDLEIDING CASUS: AMINA Alle vrijheid die ik in Turkije had verdwijnt. Ik voelde me opgesloten en depressief. Toen ik mijn man leerde kennen ben ik misschien te veel van dingen uitgegaan en heb ik te weinig gevraagd.

Nadere informatie

De mantelzorg DER LIEFDE

De mantelzorg DER LIEFDE De mantelzorg DER LIEFDE Ongeveer 3,5 miljoen Nederlanders zorgen onbetaald en langdurig voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner of familielid. Ook op de HAN zijn veel medewerkers

Nadere informatie

Een overtuigende tekst schrijven

Een overtuigende tekst schrijven Een overtuigende tekst schrijven Taalhandeling: Betogen Betogen ervaarles Schrijftaak: Je mening geven over een andere manier van herdenken op school instructieles oefenlesles Lesdoel: Leerlingen kennen

Nadere informatie

Het CCE biedt scholing voor zorgprofessionals

Het CCE biedt scholing voor zorgprofessionals Scholing en training 2016 Het CCE biedt scholing voor zorgprofessionals die werken met cliënten met ernstig en aanhoudend probleemgedrag. De cliënten bij wie wij betrokken zijn, hebben een stoornis of

Nadere informatie

En.donderdag is het dan ook nog Hoeksteenfeestdag! De weersvoorspelling is goed en dat belooft dus ook weer een topdag te worden.

En.donderdag is het dan ook nog Hoeksteenfeestdag! De weersvoorspelling is goed en dat belooft dus ook weer een topdag te worden. CALKOENSTRAAT 15 1121XA LANDSMEER INFO-BULLETIN 19 2 juli JAARGANG 2013-2014 Vanuit de directie Op het moment dat ik mijn aandeel voor de INFO schrijf, is de vakantie echt in het vooruitzicht. Wat een

Nadere informatie

Kortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind.

Kortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind. Tekst: opening Helpdesk Welkom dames en heren, Het doet mij goed om te zien dat er zo veel mensen op deze feestelijke opening van de Helpdesk zijn afgekomen. Dat betekent dat er veel interesse voor is.

Nadere informatie

Opleiden voor Public Health. Prof dr Gerhard Zielhuis Epidemiologie, UMC St Radboud

Opleiden voor Public Health. Prof dr Gerhard Zielhuis Epidemiologie, UMC St Radboud Opleiden voor Public Health Prof dr Gerhard Zielhuis Epidemiologie, UMC St Radboud Public Health = alles wat we doen om de volksgezondheid te verbeteren Cellen > individuen -> maatschappij Preventie Effectiviteit

Nadere informatie

Kwaliteit van zorg door georganiseerde reflectie en dialoog

Kwaliteit van zorg door georganiseerde reflectie en dialoog Kwaliteit van zorg door georganiseerde reflectie en dialoog Bert Molewijk (RN,MA, PhD) Voorbij de vrijblijvendheid Programmaleider Moreel Beraad, VUmc Associate professor Clinical Ethics, Oslo VWS, Week

Nadere informatie

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat?

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Zingeving op MAAT Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Hoe maken we het hard? Aandacht voor levensvragen en ouderen in zorg en welzijn Expertisenetwerk Levensvragen en

Nadere informatie

Spreekopdrachten thema 7 Werken

Spreekopdrachten thema 7 Werken Spreekopdrachten thema 7 Werken Opdracht 2 bij 7.2 ** Knip de volgende pagina door. Je bent leidinggevende in een restaurant. Vandaag is de eerste werkdag van een nieuwe werknemer. Leg uit wat hij moet

Nadere informatie

Met een rugzakje vol info ga ik naar huis, veel gesprekken, leuke manier van middagvulling.

Met een rugzakje vol info ga ik naar huis, veel gesprekken, leuke manier van middagvulling. Leerzaam, leuk, nieuwe contacten opgedaan, nieuwe ideeën. Het open Space concept is geweldig. Met een rugzakje vol info ga ik naar huis, veel gesprekken, leuke manier van middagvulling. Ontspannen maar

Nadere informatie

Deze vraagstelling is nader toegespitst op de volgende sub-vragen:

Deze vraagstelling is nader toegespitst op de volgende sub-vragen: Samenvatting Dit proefschrift gaat over ervaringen en leerprocessen in de ontwikkeling van de theorie en praktijk van Moreel Beraad als methode van ethiekondersteuning in de gezondheidszorg. Hoofdstuk

Nadere informatie

Sportief bewegen na kanker. Kanker

Sportief bewegen na kanker. Kanker Sportief bewegen na kanker Kanker Sportief bewegen na kanker...................................... Bewegen: goed en nog leuk ook! Regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op de gezondheid en is nog

Nadere informatie

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?

Nadere informatie

Informatiebrief deelnemers MIND-TIA: De waarde van een bloedtest bij verdenking op een TIA

Informatiebrief deelnemers MIND-TIA: De waarde van een bloedtest bij verdenking op een TIA Informatiebrief deelnemers MIND-TIA: De waarde van een bloedtest bij verdenking op een TIA Julius Centrum UMC Utrecht Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch-wetenschappelijk

Nadere informatie

9 Communicatie-tools. voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie

9 Communicatie-tools. voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie 9 Communicatie-tools voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie Maar één persoon Je hebt maar een persoon nodig om nieuwe ervaringen te introduceren VOORWOORD Geen enkel

Nadere informatie

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE TAALWERKBLAD PARTICIPATIE aanpak coach cultuur deelnemen doel eigenschappen heden integreren kwaliteiten meedoen mentor nu plan samenleving toekomst vaardigheden verleden verwachtingen wensen DE WERKWOORDSTIJDEN

Nadere informatie

SLE patiëntensymposium

SLE patiëntensymposium SLE patiëntensymposium 16 november 2017 Amstelzaal, VU medisch centrum Afdeling Reumatologie Amsterdam Rheumatology and immunology Center, locatie Vumc Amsterdam Programma Voorzitter Prof.dr. Alexandre

Nadere informatie

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod Hulp bij ADHD Dit heeft mijn beeld van ADHD enorm verrijkt. Ik zie nu veel mogelijkheden om kinderen met ADHD goede begeleiding te bieden deelnemer workshop bij Fontys Hogescholen Copyright 2010 Hulp bij

Nadere informatie

Marijke Hopman-Rock Hoogleraar lichamelijke activiteit en gezondheid bij ouderen Vrije Universiteit Amsterdam

Marijke Hopman-Rock Hoogleraar lichamelijke activiteit en gezondheid bij ouderen Vrije Universiteit Amsterdam Marijke Hopman-Rock Hoogleraar lichamelijke activiteit en gezondheid bij ouderen Vrije Universiteit Amsterdam Het kostte haar ruim twintig jaar om de gezondheidszorg te overtuigen van de waarden van het

Nadere informatie

Periode: CBT examens 15 april t/m 30 april 2014

Periode: CBT examens 15 april t/m 30 april 2014 Periode: CBT examens 15 april t/m 30 april 2014 1. Doet u dit examen voor de eerste keer of gaat het om een herexamen? Eerste keer 279 70% Herexamen 104 26% Niet beantwoord 16 4% Totaal 399 2. Als de voorlopige

Nadere informatie

Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer

Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie en angstklachten tijdens de zwangerschap komen regelmatig voor. Toch wordt dit onderwerp nog vaak als taboe ervaren en is niet duidelijk welke

Nadere informatie

Klinisch onderzoek bij kinderen en jongeren met kanker. wat is het en hoe werkt het?

Klinisch onderzoek bij kinderen en jongeren met kanker. wat is het en hoe werkt het? Klinisch onderzoek bij kinderen en jongeren met kanker wat is het en hoe werkt het? De behandeling van kinderen en jongeren met kanker vindt meestal plaats in combinatie met een klinisch onderzoek. We

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Hoe gaat het met je studie?

Hoe gaat het met je studie? 195 195 HOOFDSTUK 12 Hoe gaat het met je studie? WOORDEN 1 Kies uit: onvoldoende controleren gymnastiek mening huiswerk 1 Heb je je al gemaakt? 2 Ik was op school niet zo goed in. Ik vond sport niet leuk.

Nadere informatie

Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar?

Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Inleiding Traditioneel staat de decembermaand in het teken van jaaroverzichten en top 100 of top 2000 lijstjes. Allemaal bedoeld om terug te kijken op het afgelopen jaar.

Nadere informatie

ALS Onderzoek. ALS biobank en database. ALS Onderzoek. Onderzoeksprojecten

ALS Onderzoek. ALS biobank en database. ALS Onderzoek. Onderzoeksprojecten ALS Onderzoek ALS Centrum Nederland doet onderzoek naar ALS, PLS en PSMA met als doel om zo snel mogelijk een behandeling voor deze ziektes te vinden. We verzamelen gegevens van zoveel mogelijk patiënten.

Nadere informatie

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen

Nadere informatie

RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG

RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG Verslag bijeenkomst 21 januari 2011 Erasmus MC RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG Partners Mijnpijn.nl vinden dat chronische pijn prioriteit

Nadere informatie

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Het gaf mij veel energie om een eigen evenement te organiseren.

Het gaf mij veel energie om een eigen evenement te organiseren. Het Cruyff Foundation Community Program De Johan Cruyff Foundation wil jongeren langdurig binden aan het Cruyff Court en de wijk. Wij willen jongeren meer zelfvertrouwen geven, kansen bieden om hun talent

Nadere informatie

10 tips voor begrijpelijke AWBZ-formulieren

10 tips voor begrijpelijke AWBZ-formulieren 0 tips voor begrijpelijke AWBZ-formulieren Dit is een uitgave van: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Directie Postbus 0011 00 ea Den Haag www.rijksoverheid.nl Maand 0 B-0000 0 tips

Nadere informatie

Gezond thema: DE HUISARTS

Gezond thema: DE HUISARTS Gezond thema: DE HUISARTS 1. Wat gaan we doen? Praten over de huisarts en wat de huisarts doet. Nieuwe woorden leren over de huisarts. Het gesprek met de huisarts oefenen. 2. Wat vind ik van? Als je een-op-een

Nadere informatie

Stepped care bij Angst & Depressie: van eerste tot tweede lijn

Stepped care bij Angst & Depressie: van eerste tot tweede lijn Stepped care bij Angst & Depressie: van eerste tot tweede lijn Het SAD-project Een onderzoek naar de behandeling van angst- en stemmingsklachten. Informatie voor deelnemers Drs. L. Kool Dr. A. van Straten

Nadere informatie

MedPsych Center (MPC) Voor klinische patiënten

MedPsych Center (MPC) Voor klinische patiënten MedPsych Center (MPC) Voor klinische patiënten Brengt medische en psychische kennis samen MedPsych Center (MPC) voor klinische patiënten 1. Welkom 3 2. Voor welke patiënten is de MPU bedoeld? 3 3. Wachtlijst

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik

Nadere informatie

Apostolische rondzendbrief

Apostolische rondzendbrief oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de

Nadere informatie

23-1-2014. Classificeren en meten. Overzicht van de officiële definities van de meter sinds 1795. Raymond Ostelo, PhD. Klinimetrie

23-1-2014. Classificeren en meten. Overzicht van de officiële definities van de meter sinds 1795. Raymond Ostelo, PhD. Klinimetrie Raymond Ostelo, PhD Professor of Evidence-Based Physiotherapy Dept. Health Sciences EMGO+ Institute for Health and Care Research VU University Amsterdam, the Netherlands r.ostelo@vumc.nl 1 Classificeren

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve

Nadere informatie

EFFECT VAN LICHT OP STEMMING EN SLAAP BIJ DE ZIEKTE VAN PARKINSON

EFFECT VAN LICHT OP STEMMING EN SLAAP BIJ DE ZIEKTE VAN PARKINSON EFFECT VAN LICHT OP STEMMING EN SLAAP BIJ DE ZIEKTE VAN PARKINSON Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch-wetenschappelijk onderzoek naar het effect van licht op stemming

Nadere informatie

SAMENVATTING. Samenvatting

SAMENVATTING. Samenvatting SAMENVATTING. 167 Met de komst van verpleegkundigen gespecialiseerd in palliatieve zorg, die naast de huisarts en verpleegkundigen van de thuiszorg, thuiswonende patiënten bezoeken om te zorgen dat patiënten

Nadere informatie

HOE PAK IK DIT AAN? Handvatten voor de invulling van de Dag van de Mobiliteit

HOE PAK IK DIT AAN? Handvatten voor de invulling van de Dag van de Mobiliteit HOE PAK IK DIT AAN? Handvatten voor de invulling van de Dag van de Mobiliteit INHOUD Tips en trucs... 3 Ter inspiratie: verslagen van deelnemers... 5 2 Tips en trucs Tips om tot een goede invulling van

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

Jonge ambtenaar van het jaar

Jonge ambtenaar van het jaar Verkiezing opent vele deuren voor Katherine Diaz Winnares Katherine Diaz vertelt over haar motiva Winnares Katherine Diaz vertelt over haar motivatie voor het werk, bewustwording tijdens en kansen na het

Nadere informatie