Scholen voorop. Praktijkervaringen van scholen uit Expeditie durven, delen, doen. Mieke Aarts

Transcriptie

1 Scholen voorop Praktijkervaringen van scholen uit Expeditie durven, delen, doen Mieke Aarts

2 Over deze publicaties Scholen voorop is een van de slotpublicaties van het Innovatieproject van de VO-raad. Een bijzonder project waarvan Expeditie durven, delen, doen het kloppende hart vormde. Zestien scholen voor voortgezet onderwijs gingen drie jaar lang de diepte in: in nauwe samenwerking met onder zoekers werkten ze intensief aan hun eigen innovaties. In dit boekje komen de school- en projectleiders aan het woord. Ze vertellen waaraan ze die drie jaar zo hard hebben gewerkt, wat er goed ging en wat niet, en wat het project hen heeft gebracht. Soms zijn dat concrete producten. Een aantal daarvan is te vinden in de publicatie Op Expeditie. Een greep uit de producten van Expeditie durven, delen, doen. Zoals uit de verhalen van schoolenùproject leiders blijkt, hebben veel Expeditie scholen zich gericht op talentontwikkeling van leerlingen. Op zoek naar talent beschrijft uitvoeriger wat dit in de praktijk betekent en in hoeverre scholen erin slagen meer talenten van leerlingen tot ontwikkeling te brengen. een goede vraag gesteld? laat zien hoe dat in zijn werk ging en toont, belangrijker nog, de effecten van onderzoek op de professionalisering van docenten. Innoveren van onderop, door scholen zelf. Dat was de belofte van het Innovatieproject. De gedachte was dat innovaties meer kans maken duurzaam te worden als scholen ze zelf initiëren. Een eindoordeel is daarover na drie jaar natuurlijk nog niet te geven. Maar er valt wel veel over te zeggen. Dat gebeurt in Duurzaam vernieuwen. Hier gaat het bovendien over de vraag of, en hoe, onderzoek bijdraagt aan duurzaamheid. Terwijl de Expeditiescholen aan hun innovaties werkten, stond de wereld niet stil. Het debat over onderwijskwaliteit beschrijft wat er tijdens de Expeditie gebeurde in het publieke debat en welke nieuwe beleidsmaatregelen van kracht werden. Ook laat het zien hoe de zestien Expeditiescholen zijn omgegaan met het spanningsveld tussen werken aan innovaties en wisselende verwachtingen en eisen van de buitenwereld. Bijzonder aan de Expeditie was de nauwe verbinding tussen onderwijsvernieuwingen en onderzoek. Docenten op de Expeditiescholen waren op verschillende manieren bij dat onderzoek betrokken: van respondent tot uitvoerder van onderzoek in de eigen lespraktijk. De publicatie En, heb je vandaag nog De opbrengsten van alle deelprojecten zijn kort samengevat in Vijf jaar innoveren. Opbrengsten van het Innovatieproject.

3 Scholen voorop Praktijkervaringen van scholen uit Expeditie durven, delen, doen Mieke Aarts

4 Woord vooraf Duurzaam vernieuwen in het voortgezet onderwijs, hoe doe je dat? Expeditie durven, delen, doen, een initiatief van de Programmaraad Innovatie en het Innovatieproject van de VO-raad, geeft na drie jaar ervaringen en onderzoek een duidelijk en uitgebreid antwoord op deze vraag. De scholen die deelnamen aan Expeditie durven, delen, doen kregen door een extra subsidie de mogelijkheid sneller en breder een innovatie in te zetten dan anders mogelijk was geweest. Er konden flinke stappen gezet worden en dat leverde meer werkplezier van docenten en tevreden leerlingen op. In de Expeditie werd onderzoek gekoppeld aan onderwijs. Dat was wennen voor zowel de scholen als de onderzoekers. Zij hebben gaandeweg van elkaar geleerd hoe resultaten verkregen kunnen worden en op welke wijze zij deze moeten interpreteren. De afgelopen jaren zijn dan ook zeer waardevol geweest voor de contacten tussen de verschillende scholen, tussen de groep onderzoekers, maar vooral tussen scholen en onderzoekers. Expeditie durven, delen, doen is inmiddels afgerond. Het was een tocht op zoek naar talenten, bij leerlingen en docenten. Zestien enthousiaste verhalen in deze publicatie tonen waardevolle opbrengsten voor de scholen, mooie resultaten voor het onderwijsveld, en prachtige voorbeelden die laten zien hoe je onderwijs en onderzoek dichter bij elkaar kunt brengen. Toch gaan de verhalen niet alleen over behaalde successen en over wat de Expeditie de scholen heeft opgeleverd. Ze vertellen vooral hoe scholen en onderzoekers sámen tot het resultaat zijn gekomen. Het zijn getuigenissen van een ware Expeditie. Sjoerd Slagter Voorzitter VO-raad 2 Scholen voorop

5 Scholen voorop 3

6 Inhoudsopgave Een geslaagde Expeditie 6 Schoolportretten 7 Programma Nederland talentenland: het maximale bereiken 8 Burgemeester Harmsma School, Gorredijk 8 Corlaer College, Nijkerk 10 City+ College & Varias College, Johan de Witt Scholengroep, Den Haag 12 Da Vinci College, Leiden 14 IJburg College, Amsterdam 16 OSG Nieuw Zuid, Rotterdam 18 Picasso Lyceum, Zoetermeer 20 OSG Piter Jelles!mpulse, Leeuwarden 22 Willem Lodewijk Gymnasium, Groningen 24 Programma Met plezier naar school: bij de les blijven 26 Amadeus Lyceum, Vleuten 26 SG St. Ursula, locatie Heythuysen 28 Programma Onderwijs is populair: personeel is trots 30 Pieter Zandt SG, Urk 30 Comenius College, Capelle a/d IJssel 32 Montessori College, Nijmegen 34 SG Panta Rhei, Amstelveen 36 Montaigne Lyceum, Den Haag 38 4 Scholen voorop

7 Scholen voorop 5

8 Een geslaagde Expeditie Wat kunnen we leren van scholen die innoveren? In Expeditie durven, delen, doen hebben zestien scholen samen met vier onderzoeksteams drie jaar lang gewerkt aan het leren van innoveren, om zo de kwaliteit van hun onderwijs te verbeteren. Scholen en onderzoekers werkten voor het eerst intensief samen aan praktijkgericht wetenschap pe lijk onderzoek naar de effecten van innovatie. De scholen bepaalden zelf wat ze in drie jaar wilden realiseren, hoe ze dat wilden aanpakken en met wie. Ze stelden hun eigen onderzoeksvraag en werkten samen met onderzoekers in de school aan het beantwoorden van die vraag. Een uniek project, en met recht een expeditie, een ontdekkingsreis. Na de start van Expeditie durven, delen, doen in oktober 2007 zijn de Expeditiescholen drie jaar lang op volle kracht met hun innovatie aan de slag gegaan. Zij werkten aan drie maatschappelijk relevante thema s: talentontwikkeling, verminderen van schooluitval en professio na lisering van docenten. In deze publicatie staat het verhaal van deze zestien scholen. Wat is de impact van drie jaar innoveren? Wat zijn de successen en wat zijn de hobbels die genomen moesten worden? In deze publicatie vertellen schoolleiders en projectleiders uit de scholen over de innovaties en onderzoeken en wat het voor hen betekent om op Expeditie te zijn. U leest waar de scholen trots op zijn, wat zij bereikt hebben, wat het betekent wanneer een school een verandering opzet en vooral wat het de leerlingen en docenten opgeleverd heeft. De scholen kijken niet alleen terug, maar laten ook zien hoe zij ervoor zorgen dat de innovatie geborgd is in het curriculum. Inmiddels is de Expeditie afgerond. Dit betekent echter niet dat de scholen hun ingezette innovatie stoppen. Alle scholen gaan door op de weg die zij met de Expeditie zijn ingeslagen. Hopelijk is deze publicatie een bron van informatie en inspiratie voor uw eigen Expeditie(s)! Expeditie durven, delen, doen is een initiatief van de Programmaraad Innovatie en het Innovatieproject van de VO raad. 6 Scholen voorop

9 Schoolportretten 7

10 Burgemeester Harmsma School, Gorredijk Talentontwikkeling door middel van een flexibel aanbod School Burgemeester Harmsma School Plaats Gorredijk Schooltype vmbo / havo Bouwsoort onderbouw / bovenbouw Website De Expeditie door de ogen van voormalig directeur Michiel Brouwer: Dankzij de Expeditie hebben we een flinke stap gezet met onze lespleinen. We hebben nu een gedifferentieerd systeem in de bovenbouw waarin leerlingen op hun eigen niveau kunnen werken. Dat sluit beter aan op onze heterogene onderbouw. Vroeger moesten we leerlingen aan het eind van de tweede klas indelen in een bepaald niveau, dat helemaal vastlag: vakken, boeken, alles. Nu, op de lespleinen, werken leerlingen met betekenisvolle, zo authentiek mogelijke opdrachten. Elk lesplein heeft een eigen assistent, meer faciliteiten, en daarmee meer mogelijkheden. Leerlingen kunnen hier van elkaar verschillen, zelfstandig werken en excelleren. Volgens een docent Engels heeft hij nu flink meer vmbo-leerlingen die de stof op havo-niveau verwerken. Docenten trainen we met behulp van video-interactie, zodat ze beter leren werken op de lespleinen, waar de context heel anders is dan in hun eigen klaslokaal. Docenten functioneren nu in een team, de leerlingen zijn vrijer en hebben een nieuwe structuur nodig. Over die nieuwe omgang met leerlingen wordt nog veel gedebatteerd, maar de grootste verworvenheid is al zichtbaar: de meeste docenten zijn gemotiveerder om leerlingen te helpen dan voorheen. Een onverwachte tegenvaller vind ik het tempo van de veranderingen en de bovenmatige hoeveelheid energie die teamvorming kost. Ik dacht na drie jaar Expeditie klaar te zijn; dat is niet helemaal gelukt. De introductie van werken in teams heeft de nodige verschillen tussen opvattingen blootgelegd. Het management moest sussen en 8 Scholen voorop

11 Programma Nederland talentenland R het maximale bereiken Innovatie De Burgemeester Harmsma School is een plattelandsschool met een heterogene leerlingenpopulatie (vmbo en havo-onderbouw). In de onderbouw zitten de leerlingen van lwoo tot havo bij elkaar in stam- en tafelgroepen. Daarbinnen werken ze op gedifferentieerde wijze. Sinds 2004 loopt het project Talent op Profiel (TOP), een verzameling onderwijsinhoudelijke en organisatorische proeftuinen die appèl doen op de sterke kanten van elke leerling. Om dit initiatief om te zetten in een duurzame ontwikkeling is een vervolg nodig: TOP-2 (de school werkt met ont wikkelings projecten van drie jaar). Uitgangs punt van TOP2 blijft de gedifferentieerde aanpak voor de leerlingen. In de bovenbouw werken leerlingen vanuit dat plan op lespleinen óók voor de havo-vakken aan intersectorale programma s en echt geprofileerde eindexamens. De school doet dit met behulp van modularisering van het onderwijsaanbod. De innovatie moet leiden tot meer talentontplooiing en motivatie, een veiliger pedagogisch klimaat, een hoger afsluitniveau en een betere voorbereiding op vervolgonderwijs. Na TOP2 volgt momenteel TOP3. Ook dit project richt zich op de verdere ontwikkeling van de in TOP2 bereikte stappen. Onderzoek De school wilde onderzoeken hoe de implementatie van de plannen verliep. In welke mate en op welke manier lukt het de gekozen aanpak te realiseren? Hoe effectief zijn de innovaties? Welke effecten zijn er op de motivatie van leerlingen, op hun prestaties en op hun competentieen talentontwikkeling? Welke effecten zijn er op de tevredenheid en het professioneel handelen van docenten? Twee onderzoekers van Oberon volgden de school tijdens de Expeditie. medewerkers blijven stimuleren. Verrassend om te zien dat docenten in de lespleinteams onderling meningsverschillen kregen van een omvang die ik niet had verwacht. Terwijl ze allen samenwerking prediken aan hun onderbouwleerlingen en hen leren ruzies zelf op te lossen in hun tafelgroepen. Positief is dat de lespleinen zijn ingebed in de dagelijkse schoolpraktijk. Daar ben ik trots op. We hebben steeds weer een stap gezet en geborgd: eerst bespreken of we de optimale ontplooiing voor leerlingen kunnen bereiken middels lespleinen; samen achter dat idee gaan staan; de leerstof bijwerken; vervolgens de rol van de docent en de teamontwikkeling aan de orde stellen. Docenten gaan bij elkaar kijken op de lespleinen en tijdens studiedagen bespreken we met zijn allen de positieve en negatieve kanten van onze nieuwe manier van werken. Dat stimuleert. We hebben dit mede bereikt dankzij de medewerking van het Educatief Centrum Noord en Oost (ECNO) en de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (NHL). Fors wat lio s van de NHL hebben we kunnen vasthouden als nieuwe docent. Dat is financieel gunstig en werkt pedagogisch en didactisch heel motiverend. Ook na de Expeditie willen we een onderzoeksgroep van docenten in stand houden om vragen van collega s te onderzoeken, al moet dat nog wel meer pr krijgen. We hebben voor onze leerlingen niet alleen een mooi gebouw, we dóen ook mooie dingen. Scholen voorop 9

12 Corlaer College, Nijkerk Expeditie Corlaer: Leef je in, leef je uit School Corlaer College Plaats Nijkerk Schooltype havo / vwo Bouwsoort onderbouw / bovenbouw Website De Expeditie door de ogen van Ronald Schaefer, projectleider Expeditie en docent: Dankzij de Expeditie zijn onze leerlingen nu beter in presenteren, communiceren, samenwerken, organiseren, overtuigen, structureren en lef tonen. Algemene vaardigheden die ze straks ook in het bedrijfsleven nodig hebben. Mijn collega s zijn meer bedreven in het coachen van leerlingen. Positief is ook de uitstraling van de Expeditie in de lokale gemeenschap. In het begin ondervonden we weerstand van ouders die zich afvroegen waarom hun kind helemaal naar Afrika moest, of zo n ervaring niet dichter bij huis kon worden opgedaan. Door onze zorgvuldige aanpak verdween de weerstand en gingen ouders er in hun sociale kring juist over vertellen. De Expeditie heeft ons ook een samenwerkingsverband met het bedrijfsleven opgeleverd, vooral met de Rotary van Nijkerk. We hebben samen een charity event georganiseerd, houden binnenkort een beroepenmarkt en gaan maatschappelijke stageplaatsen realiseren. Leerlingen hebben les gegeven aan basisschoolleerlingen. Voor onze leerlingen een waardevolle ervaring, en een versterking van onze pr-contacten met basisscholen. We gaan, op kleinere schaal, door met Expeditie Corlaer. Dat had ik niet verwacht. Helaas hebben we minder dan voorzien aan individuele talentontwikkeling kunnen doen. Dat heeft veel met de interne organisatie te maken. De tijd voor individuele coaching schatten we vooraf in op vier lesuren, het werden er twee tot drie. Het bleek 10 Scholen voorop

13 Programma Nederland talentenland R het maximale bereiken Innovatie Sinds schooljaar zijn 120 leerlingen van het Corlaer College drie jaar lang op Expeditie geweest. Havo- en vwo-leerlingen zaten door elkaar en waren verdeeld over acht teams van vijftien leerlingen met een docent als vaste teamcoach. De Expeditieteams werkten vanaf de tweede klas een dag per week aan een zelfgekozen, maatschappelijk relevant project, bijvoorbeeld rond een weeshuis in Oost-Europa, wetlands in Canada of kleinschalige landbouw in Afrika. Het project moest iets van blijvende waarde opleveren voor de mensen ter plekke en moest de leerlingen van het Corlaer College helpen hun kwaliteiten te ontdekken en te ontwikkelen. Grondgedachte achter de Expeditie is: door iets te doen voor een ander ontwikkel je jezelf. De innovatie is ingegeven door de ervaring van de school dat zij in het verleden de talenten van leerlingen onvoldoende wist aan te spreken en door de wens de vervlakking en ik-gerichtheid in de samenleving te keren. Onderzoek De innovatieplannen vereisen een cultuuromslag van doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg naar excelleren is heel gewoon. Vandaar de centrale onderzoeksvraag: hoe kun je talenten van leerlingen ontwikkelen zowel op cognitief als sociaal-emotioneel en maatschappelijk gebied en op welke manier kun je zo n cultuuromslag voor elkaar krijgen? De Expeditie Corlaer was ook een zoektocht naar manieren om leerlingen effectief te coachen, als individu en binnen groepen. Als de Expeditie Corlaer slaagt, dus als het lukt 120 havo / vwo-leerlingen uit te dagen hun talenten in te zetten, wil de school de opgedane ervaringen gebruiken om excelleren duurzaam te ver ankeren in alle leerjaren. Twee wetenschappers van Oberon en een docent onderzoeker van Corlaer voerden het onderzoek uit. ingewikkeld leerlingen ervoor uit hun reguliere lessen te halen. De voorbereiding nam erg veel tijd in beslag. Onze leerlingen moesten een projectplan schrijven voor een maatschappelijk project en dat bezoeken. Dat kan in het vervolg een half jaar korter. We hebben verder geleerd dat erg veel vrijheid verlamming geeft. Met een draaiboek als kader kunnen we leerlingen beter sturen. Expeditie Corlaer is een goede leerschool voor het latere, werkzame leven. Maar ik kan de resultaten niet zomaar op papier zetten, behalve via het onderzoek van Oberon. Hoe bewijs je dat een leerling sterker in het leven staat? Om die groei in vaardigheden en talent zichtbaar te maken, ontwikkelen we nu een tool waarbij de leerling een instapniveau in talenten krijgt. Elk talent wordt opgesplitst in waarneembare subgedragingen. Op basis van het gedrag van een leerling kun je zo de groei in talent vaststellen. Het is heel belangrijk dat de schoolleiding pal achter de Expeditie staat. Onze rector ging ervoor, ik ben formeel aangesteld als projectleider en tien andere collega s kregen taakuren in het rooster. Dan weet de rest van de school dat het belangrijk is. Het wordt lastiger de vernieuwing in te bedden in de schoolcultuur. Daar gaat meer dan drie jaar overheen. Laatste tip: streef er als school niet naar alles zelf te doen. Durf net als wij externe onderzoekers, ICT ers en marketingmensen in te schakelen. Scholen voorop 11

14 City+ College & Varias College, Johan de Witt Scholengroep, Den Haag Talentencentrum School City+ College & Varias College (Johan de Witt Scholengroep) Plaats Den Haag Schooltype vmbo / havo / vwo Bouwsoort onderbouw / bovenbouw Website De Expeditie door de ogen van rector Kars Veling: De expeditiemiddelen en de ondersteuning van het Kohnstamm Instituut hebben ons substantieel geholpen om de ontwikkeling van ons talentencentrum te verbreden en te verdiepen. We hebben het talentencentrum inmiddels uitgebreid van één naar twee scholen en naar de hele onderbouw. Vijf jaar geleden zijn we al begonnen, samen met de Universiteit Leiden. We constateerden dat een deel van de leerlingen in de TL-klas met wat extra ondersteuning best havo zou kunnen doen. Daarop hebben we de intake verbeterd, gesprekken met leerlingen gesystematiseerd, leerlijnen voor Nederlands, wiskunde en Engels in kaart gebracht, de schooldag verlengd en extra lezen ingevoerd. Dat was dus allemaal al gaande. Kernbegrip in onze innovatie is de leerbiografie. Daarin documenteren we op een cyclische manier de leervorderingen, verwachtingen en ambities van de leerling, zijn persoonlijke omstandigheden voor zover relevant en bij ons bekend en de interventies die we plegen. We kunnen onze beslissingen over de bevorderingen nu beter funderen. Niet alleen van de leerlingen die kunnen opstromen; van álle leerlingen. In de loop van het eerste expeditiejaar hebben we ook ontdekt dat we ons leerling volgsysteem veel beter kunnen benutten dan we tot dan toe deden. Nu staan ook de resultaten van de VAStoetsen en andere objectieve toetsen in de leerbiografie. Die vormt de basis voor het werk van de mentor. Docenten zijn zich op hun beurt nu meer bewust van de relevantie van dit soort gegevens. Ze voeren op een systematischere manier gesprekken met leerlingen en ouders, de rapportvergaderingen worden beter voorbereid en verlopen effectiever. 12 Scholen voorop

15 Programma Nederland talentenland R het maximale bereiken Innovatie Talenten van álle kinderen herkennen, erkennen en ontplooien, dat is het doel van het project Talentencentrum op twee scholen van de Johan de Witt Scholengroep. De ambitie begint en eindigt niet bij de eigen school: het is de bedoeling de leerlingen een doorlopende leerlijn te bieden van basisschool tot en met mbo en hbo. De scholen proberen leerlingen zo snel mogelijk op de juiste plek in school terecht te laten komen: in de onderbouw door te schakelen naar het per leerling geschiktste niveau, in de bovenbouw door individuele leerroutes met onder scheid in tempo en niveau. Om dit goed te doen, ontwikkelt de school een leerbiografie, een eigen, completere variant op het leerlingvolgsysteem. Door een nauwkeurige intake en regelmatige voortgangsgesprekken wordt gezocht naar de goede leerroute op het hoogst mogelijke niveau. Overstap naar een hoger niveau wordt gerealiseerd via schakelprotocollen. De innovatie vraagt van docenten inzicht in het herkennen van de potentie van leerlingen en in de verschillende leerniveaus. Onderzoek De Johan de Witt Scholengroep ontwikkelde de leerbiografie als instrument om leerlingen te laten presteren naar vermogen. In de leerbiografie komen alle resultaten van ontwikkelde instrumenten en werkwijzen samen. Het doel is om zoveel mogelijk onderwijs op maat te bieden en om enerzijds zoveel mogelijk opstroom te realiseren, anderzijds om zoveel mogelijk leerlingen te handhaven (afstroom of voortijdig schoolverlaten te voorkomen). Het ontwikkelen van (instrumenten voor) de leerbiografie gebeurde met hulp van het Kohnstamm Instituut en de Universiteit Leiden. Met de laatste heeft de scholengroep een Talentencentrum opgericht, dat als doel heeft te voorkomen dat potentiële talenten van leerlingen onbenut blijven. Het Kohnstamm Instituut onderzocht ook het proces van de innovatie. Voorts is onderzocht hoe de leerlingen de school beoordelen. Op termijn zullen we de rapporten anders invullen. Een rapport moet meer een gemotiveerde aanzet tot het vervolg zijn, dan een afrekening van wat is geweest. Dat past ook meer bij het begrip leerbiografie. Die terugblik is prima, maar slechts als basis voor de beslissingen ten aanzien van het vervolg. Volgend jaar ga je naar die klas. Wil je daar succesvol zijn, zorg dan dat je nog wat aan dit of dat doet. Of: Je kunt beter een traject in andere klas gaan volgen. Het rapport als cliffhanger van het leerfeuilleton: dat wordt spannend. In de toekomst willen we tijdens de rapportvergadering niet alleen via Magister van elke leerling de cijfers beschikbaar hebben, maar de stand van de volledige leerbiografie. We gaan docenten scholen in het leren interpreteren van nieuwe informatie. Dat moet een standaardcursus worden, ook voor nieuwe docenten. De winst van de Expeditie zit voor mij niet alleen in het dorre geld, maar ook in het feit dat de vrijblijvendheid uit onze vernieuwing is gehaald. We werden onderdeel van een landelijk project, moesten rapporteren, aan verplichtingen voldoen, experts van het Kohnstamm Instituut in huis halen. En de pr kreeg een ander karakter. Scholen voorop 13

16 Da Vinci College, Leiden Leer Werk Leef Samen! School Da Vinci College (locatie Kagerstraat) Plaats Leiden Schooltype vmbo-tl / havo / vwo Bouwsoort onderbouw / bovenbouw Website De Expeditie door de ogen van Astrid Buijs, coördinator Expeditie durven, delen, doen: Het leerlingenportfolio heeft veel teweeggebracht. De meeste mensen op school hadden niet verwacht dat het portfolio zo n grote rol zou gaan spelen en dat ze zo enthousiast zouden worden over de invloed ervan. Het is de meest concrete opbrengst, een echt vliegwiel voor onze vernieuwing. We willen minder consumentisme; bij leerlingen een actievere werkhouding realiseren. Tijdens de Expeditie hebben we twee pilotklassen in speciale ICT-lokalen met notebooks aan hun portfolio laten werken. Dat gaan we uitbreiden naar alle brugklassen en alle vakken. We denken daarom na over ons toekomstige onderwijs: ICT-voorzieningen, werkvormen, de input van de vakken in het portfolio en aandacht voor vaardigheden bij de vaklessen. Het portfolio is voor andere dingen dan het rapport, we werken met een ontwikkellijn voor vaardigheden op basis van vijf rollen: wetenschapper, docent, kunstenaar, ondernemer en sporter. Natuurlijk is het belangrijk dat leerlingen iets leren, maar we vinden het nóg belangrijker dat ze terecht komen op de plek waar ze thuishoren en dat ze bewust en weloverwogen leren kiezen voor profiel, studie, beroep. Natuurlijk hadden docenten ook wel eens een dip en last van innovatiemoeheid, ongetwijfeld hadden ze soms meer tijd gewild. Maar daar zijn we goed uitgekomen. De Expeditie was behoorlijk gefaciliteerd en we hebben mooie, gezamenlijke momenten beleefd. Het mag niet met een sisser aflopen. Daarom hebben we de Da Vinci Academie 14 Scholen voorop

17 Programma Nederland talentenland R het maximale bereiken Innovatie Het Da Vinci College wil leerlingen helpen hun talenten te ontdekken en ontwikkelen door samenwerking met de directe omgeving en de maatschappij: ouders, basisscholen, zorginstellingen, bedrijven, hogescholen en universiteiten. Leren houdt niet op buiten de schoolmuren, leerlingen hebben behoefte aan een betekenisvolle context. Daarom positioneert het Da Vinci College zich als een school die op een open manier in de samenleving staat. De muren van de school worden als het ware afgebroken, zodat de buitenwereld binnenkomt en de stap naar buiten gemakkelijker wordt. Zo verzorgen externe experts lessen tijdens TOP-trajecten, geven leerlingen van het Da Vinci College les aan kleine groepjes basisschoolleerlingen in het programma Leerlingen en Onderwijzend Leren en is het Peer Support-project bedoeld om leerlingen te stimuleren elkaar te ondersteunen op het gebied van kennis, vaardigheden en sociale ontwikkeling. Zo ontstaat binnen school een sfeer van zorg, respect en betrokkenheid naar elkaar. De school heeft een virtuele tentoonstelling over de bereikte resultaten ingericht, zie davinci-leiden.nl/da-vinci-draaitdoor/home. Onderzoek Het Da Vinci College wil de talenten van leerlingen ontwikkelen door de school open transparant in de samenleving te laten staan en innovatieve leeromgevingen aan te bieden waarbinnen betekenisvol leren centraal staat. De onder zoeksvraag luidt: Op welke wijze beïnvloedt de transparante school de talentontwikkeling van leerlingen? De transparante school is de afgelopen jaren gerealiseerd in topklassen en in deelprojecten. Schoolbreed is het onderzoek naar de transparante school gericht op de voorwaarden voor talentontwikkeling van leerlingen, namelijk motivatie, betekenisvol leren en welbevinden. opgericht, om de professionaliteit van docenten te blijven ontwikkelen. Waar we de afgelopen drie jaar erg hebben ingezet op leerlingactiviteiten, zetten we nu in op docentactiviteiten: de Expeditie is dood, lang leve de Expeditie. Onze eindpresentatie heette dan ook DDD: Da Vinci Draait Door. We hebben met docent-onderzoeker Wouter Schenke het hele innovatieproces beschreven en geanalyseerd. We delen graag onze kennis. Natuurlijk die over het portfolio, maar ook over het integreren van je onderzoek in de school en het verloop van vernieuwingen. Wat is talent? Hoe willen we dat ontwikkelen? Ook daarover hebben we afgelopen jaren veel nagedacht. Ons schoolmotto is werken aan je talent. Dat gaat over vaardigheden, kennis en houding. En het geldt voor leerlingen en docenten. Voor de leerlingen heeft dat het portfolio als instrument opgeleverd, maar we werken ook aan de talentontwikkeling van docenten. Enerzijds door sociale activiteiten als de Dag van de Leraar, met een prijs voor het meest ondernemende team en een ludieke actie waarbij de leiding gevenden complimenten uitdelen aan docenten. Anderzijds door scholingsprogramma s, zowel voor nieuwe docenten en stagiaires als voor de zittende docenten. Op een studiedag voor alle docenten gaven docenten workshops en vertelden over hun Expeditie-ervaringen. In ruil daarvoor kregen zij een train-de-trainer workshop zodat ze zichzelf verder kunnen professionaliseren. We leggen op zo n dag docenten echt in de watten, om ze te laten voelen dat we hen waarderen. Scholen voorop 15

18 IJburg College, Amsterdam IJburg College Y-gen-wijs School IJburg College Plaats Amsterdam Schooltype vmbo / havo / vwo Bouwsoort onderbouw Website De Expeditie door de ogen van directeur Lou Brouwers: Wat onze mensen de afgelopen drie jaar geleerd hebben over innovatie en innoveren? Dat het een continu proces is. Dat ze in hun werk moeten beseffen dat ze mede-eigenaar zijn van het leerproces van de leerlingen, dat ze uitvoerder, maar ook ontwerper en ontwikkelaar zijn. En dat ze een continue cyclus doorlopen van ontwerpen, uitproberen, herontwikkelen en weer opnieuw beginnen. Bij het themaleren op onze school is het ondenkbaar dat je volstaat met het uitvoeren van een bestaande lesmethode. Je kunt hier alleen werken als je commitment hebt en een hands on mentaliteit. Onze manier van werken is heel intensief, daar moet je je prettig bij voelen, die moet je een kick geven. Een innovatieve professional word je niet op de lerarenopleiding. Daarvoor moet je praktijk ervaring opdoen. In onze pioniersfase ontbrak vaak de tijd om daar bij stil te staan. Nu weten we beter welke specifieke kenmerken je nodig hebt om in onze context te kunnen werken en hoe we medewerkers kunnen begeleiden om zich het IJburgconcept eigen te maken. We laten conceptdragers, mensen van het eerste uur, in-company trainingen geven. Medewerkers maken nu echt een groeispurt, bijvoorbeeld met het themaleren in de onderbouw. We zijn vier jaar geleden met het IJburg College gestart. In die jaren hebben we een compleet onderwijsconcept ontworpen. Dat was zonder de Expeditie nooit tot stand gekomen. Een tegenvaller is wel dat we tussentijds veel mensen zijn kwijtgeraakt. Zoals gezegd vraagt onze manier van werken specifieke kwaliteiten en competenties van de uitvoerders en daar voldoet niet iedereen aan. We selecteren ons personeel er zo goed mogelijk op. 16 Scholen voorop

19 Programma Nederland talentenland R het maximale bereiken Innovatie Het IJburg College is een nieuwe school in een nieuwe wijk. Een school in ontwikkeling met een missie en een eigen onderwijsconcept, gericht op talentontwikkeling. Sinds de start in 2006 is gewerkt in en aan een heterogene leergemeenschap (vmbo - vwo) waarin alle leerlingen zoveel mogelijk leren over zichzelf en de wereld om hen heen. Het onderwijsconcept is gestoeld op vijf pijlers: altijd interactie van hoge kwaliteit; heldere en ambitieuze doelen; zoveel mogelijk echte opdrachten in de werkelijkheid; rekening houden met verschillende leervoorkeuren; trots kunnen zijn en leren door reflectie. Leerlingen worden steeds op hun eigen niveau uitgedaagd. Een op excelleren gerichte professionele cultuur, een heterogene leerlingenpopulatie en een stimulerend leerklimaat met vaste werktijden voor leerlingen en docenten zijn volgens de school randvoorwaarden om tot talentontwikkeling voor elke leerling te komen. Optimale talent ontwikkeling wordt nagestreefd middels thematisch, vakoverstijgend onderwijs. Leerlingen leren in periodes van zes weken binnen vak overstijgende thema s. Zij werken op vier verschillende niveaus aan de echte eindopdrachten: basis, gevorderd, academisch en academisch plus. Onderzoek De school heeft onderzocht of hun manier van thematisch werken ( themaleren, een belangrijke peiler van het IJburg-concept) daadwerkelijk bijdraagt aan het bereiken van de missie van de school. Al vanaf de start werkte de school samen met wetenschappers van de lerarenopleiding van de Universiteit van Amsterdam (ILO). In de laatste jaren heeft het onderzoek zich toegespitst op de ontwerpcyclus van themaleren. Praktijk en theorie zijn zo hand in hand gegaan en dat werd nog eens versterkt door de ontwerponder zoeks tijd die de medewerkers van het themalerenteam hebben gekregen. In het onderzoek zijn ook kwanti tatieve indicatoren meegenomen om de leerprestaties en schoolloopbaan van de leerlingen te volgen. De Expeditie heeft veel bijgedragen aan de talentontwikkeling van onze leerlingen. We werken op het IJburg College bij zowel leerlingen als medewerkers vanuit drie basiskwaliteiten: initiatief nemen, verantwoordelijkheid dragen en verantwoorden. We zien er nauwlettend op toe dat iedereen volgens deze principes werkt. Leerlingen tonen zelf wat zij geleerd hebben. Elke periode sluiten we af met een presentation of learning waarin ze hun talenten tonen. Het is fenomenaal wat ze dan laten zien, daar ben ik echt heel trots op. De posters van de presentaties over het thema Macht hangen nog in de school en onlangs konden ouders en andere gasten genieten van een heftige theatermanifestatie die de leerlingen in slechts vier dagen tijd in elkaar staken en op het schoolplein uitvoerden. We delen onze ervaringen met themaleren op een miniconferentie voor een select aantal scholen. Als cadeautje stellen wij ook de uitgewerkte thema s beschikbaar. Wel met de gedachte: haal er prachtige dingen uit, maar ga niet als een blind paard aan de slag. Bedenk vanuit welke context ze zijn ontstaan en wat het vraagt van je manier van werken. Scholen voorop 17

20 OSG Nieuw Zuid, Rotterdam Missie geslaagd! School OSG Nieuw Zuid (locatie Putsebocht) Plaats Rotterdam Schooltype vmbo Bouwsoort onderbouw Website De Expeditie door de ogen van sectordirecteur vmbo Roelie Keizer: Ik vind het bijzonder subsidie te kunnen inzetten om leerlingen en docenten op hun talenten aan te spreken en te zien dat ze zichzelf verbaasd doen staan. Ik ben gevoelig voor wat er leeft in school, maak vaak een praatje op de gang. Op zeker moment merkte ik het effect van de Expeditie. Leerlingen van de Masterklas hadden les gehad in argumenteren en redeneren. Toen ze kort daarop met een voorstel bij mij kwamen, wisten ze mij met argumenten te overtuigen. Dat gebeurde daarvoor nooit. Ze durven ook meer te laten zien waar ze trots op zijn, hebben meer respect voor elkaar en zichzelf. Dat zie je terug in het portfolio, in het gemak waarmee ze op het toneel staan. Leerlingen durven te dansen, te acteren, muziek te maken voor een bomvolle zaal. En het is stíl in de zaal. Dat had drie jaar geleden niet zo ongedwongen gekund. Nu boren we hun talenten aan, voorheen lieten we die onderbelicht. Onze Expeditie is groter geworden dan voorzien. Boven de hele vmbo-locatie hangt, als een paraplu, een uitgewerkt pedagogisch-didactisch concept. Terwijl we begonnen met een Mediaprofiel en een Masterklas. Het is een proces, logisch dat het niet bij twee op zichzelf staande dingen blijft. Nu we het resultaat echter zien en voelen, denken we: wauw, dat hebben we toch maar waar gemaakt. In het begin dacht ik overigens dat we met zoveel subsidie veranderingen nog veel sneller konden realiseren. Nu weet ik: vernieuwen gaat met golfbewegingen. Twee stappen vooruit, een stap terug. De flow stokt soms even. 18 Scholen voorop