Utrecht Sustainability Institute. Jaarverslag 2013

Transcriptie

1 Utrecht Sustainability Institute Jaarverslag 2013 Utrecht, 21 januari 2014

2

3 Voorwoord Voor u ligt het jaarverslag 2013 van het Utrecht Sustainability Institute. Het afgelopen jaar hebben we hard gewerkt aan het versterken van de samenwerking met onze netwerkpartners en het opzetten en uitvoeren van concrete projecten. In samenwerking met onze kennis en bedrijfspartners hebben we de activiteiten van USI nader afgebakend. De meerwaarde van USI voor haar netwerk wordt vooral gezien in de volgende activiteiten: 1. Het optreden als kennismakelaar op het gebied van duurzame steden 2. Het vergroten van de zichtbaarheid van het Utrechts kenniscluster op duurzaamheidsgebied 3. Het helpen initiëren van nieuwe projecten en programma s, met name op de volgende gebieden: integraal aanpakken van energiebesparing en duurzame energie in de gebouwde omgeving circulaire economie: van theorie naar praktijk living labs, gericht op integrale duurzame herontwikkeling van stedelijke gebieden modellering van energie, grondstoffen en water in urbane regio s inrichting en ordening van de ondergrond (waaronder het CATO 2 programma) Sustainable Finance Lab Eind 2014 wordt de balans opgemaakt en bepaald op welke wijze USI na afloop van de EFRO subsidie (medio 2015) zal worden gecontinueerd. In voorbereiding hierop is al in 2013 gestart met het marktconform functioneren van USI. Het aantal lopende projecten groeit gestaag, evenals de portefeuille met nieuwe projecten. De onderstaande Highlights 2013, de projectsamenvattingen en de projectbeschrijvingen in de kaders geven u daarvan een indruk. USI hoopt ook komend jaar haar inzet te blijven leveren in samenwerking met al haar partners en vrienden. Ik wens u namens het USI team een inspirerend 2014 toe! Jacqueline Cramer Directeur van het Utrecht Sustainability Institute

4

5 Inhoud Highlights Overzicht activiteiten Toekomstbestendig en energieneutraal wonen en werken Visie en strategie Innovatie en marktontwikkeling Outreach activiteiten Coördinerende activiteiten Integrale stedelijke ontwikkeling Visie & strategie Innovatie en marktontwikkeling Coördinerende activiteiten Het sluiten van de kringloop van hernieuwbare en niet hernieuwbare grondstoffen Niet hernieuwbare grondstoffen... 8 b. De Amsterdamse Afvalketen: Van Grijs naar Groen Hernieuwbare grondstoffen Outreach activiteiten Ondergrond Sustainable finance Outreach Boeken Wetenschappelijke publicaties Populair wetenschappelijke publicaties Rapporten Bijdragen aan kranten en websites Interviews voor tijdschriften Gastsprekers Lectures USI externe evenementen Ontvangst buitenlandse gasten Deelname promotiecommissie Begeleiding master studenten Buitenlandse bezoeken in het kader van USI Media optredens in het kader van USI Prijzen/onderscheidingen Nevenactiviteiten Overig USI JAARVERSLAG

6

7 Highlights 2013 Het aantal lopende projecten en de portefeuille nieuwe projecten zijn in 2013 gestaag gegroeid. Op het terrein van energie bijvoorbeeld heeft USI een substantiële bijdrage geleverd aan het project Smart grid: rendement voor iedereen dat wordt uitgevoerd met kennisinstellingen en marktpartijen in de gemeenten Utrecht en Amersfoort. In dit project coördineert USI de kennisdeling. Verder vervult USI binnen het project Energiepunt Bodem van de gemeente Utrecht een belangrijke coördinerende rol. Met Deltares, de UU en zes andere partners is een nieuw project opgebouwd over glasvezelmonitoring van bodemenergiesystemen. Verder behartigt USI sinds 2013 de Nederlandse belangen in het Climate KIC platform Transforming the Built Environment en draagt daarmee bij aan de totstandkoming van nieuwe innovatieprojecten. Tot slot melden we de samenwerking met KIVI die leidde tot het EU 2050 Power Lab, een serie van vijf bijeenkomsten op de Uithof over de route naar een duurzame stroomvoorziening in Ook het thema Circulaire economie: van theorie naar praktijk heeft het afgelopen jaar hoge prioriteit gehad. In dit kader is een serie Circular Economy Labs georganiseerd in het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht. Daarnaast zijn projecten uitgevoerd op het terrein van vernieuwbare grondstoffen (met name biogas en bouw en sloopafval) en niet vernieuwbare grondstoffen (zoals e waste en afvalmanagement in stedelijk gebied). Er zijn diverse integrale projecten opgezet en uitgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn de bijdrage aan de renovatie van Tergooiziekenhuizen in Hilversum, de advisering van de gemeente Amsterdam over haar afvalmanagement en de regio Midden Brabant over het verduurzamen van de regio. In het kader van Climate KIC heeft USI met succes het Sustainable Campus project geacquireerd. In samenwerking met verschillende Europese campussen wordt onderzocht hoe het Utrecht Science Park en andere campussen broedplaatsen voor vernieuwing kunnen worden. Voorbereidingen zijn getroffen om in 2014 ook een project op te zetten op het gebied van modellering van energie, grondstoffen en water in urbane regio s. Op het thema Ondergrond wordt met enthousiasme gewerkt aan de uitvoering van het CATO 2 programma gericht op CO 2 opslag. Speciale aandacht wordt hierbinnen besteed aan communicatie en kennisdeling, onder andere binnen het CATO promovendinetwerk. Tevens heeft USI als ambassadeur van het COB platform Ordening en Ondergrond opgetreden. Tenslotte heeft het Sustainable Finance Lab veel publiciteit getrokken. Onder grote belangstelling is wederom een aantal drukbezochte bijeenkomsten over de toekomst van de financiële sector georganiseerd. Internationaal hebben we ons gericht op het bestendigen van de opgebouwde contacten in Singapore en Hongkong. Tevens is USI als voorzitter van de Adviesraad betrokken bij het promoten van Orange Goes Green, een samenwerking van Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen met de Westkust van de Verenigde Staten en Canada. USI JAARVERSLAG

8 Overzicht activiteiten 2013 In samenwerking met het netwerk van het USI 1. Toekomstbestendig en energieneutraal wonen en werken USI besteedt veel aandacht aan de transitie naar toekomstbestendig en energieneutraal wonen en werken in de stedelijke omgeving. Thema s waar we aan werken zijn duurzame energie, energiebesparing, intelligente netten, mobiliteit, leefbare steden en betrokkenheid van eindgebruikers bij deze transitie. Op dit terrein werkte USI in 2013 aan de volgende projecten. 1.1 Visie en strategie a. Energiepunt Bodem Met het project Energiepunt Bodem wil de Gemeente Utrecht goed functionerende bodemenergiesystemen in de stad bevorderen. De gemeente wil dit bereiken door meer regie te voeren en ondersteuning te bieden bij de totstandkoming en monitoring van goed functionerende wko s. Belangrijke instrumenten zijn een centraal informatiepunt (Energiepunt Bodem), toegang tot kennis over de ondergrond bij de gemeente en provincie, goede afstemming tussen de verschillende bevoegde gezagen en een masterplan voor bodemenergiesystemen in de stad. USI coördineert dit project. In opdracht van de Gemeente Utrecht. Samenwerking met Gemeente Utrecht, Provincie Utrecht, Waterschap HDSR, Agentschap NL. Contactpersoon: Carolien van Hemel. 1.2 Innovatie en marktontwikkeling b. Smart Grid: rendement voor iedereen Het project Smart Grid: rendement voor iedereen ontwikkelt en test een serie nieuwe, opschaalbare en door gebruikers gedragen diensten rond elektriciteitsnetten van de toekomst. De testen vinden plaats in twee middelgrote smart grids van elk honderd huishoudens in Amersfoort (Nieuwland) en Utrecht (Lombok). Geleerde lessen en succesvolle aanpakken worden al tijdens de looptijd van het project actief gedeeld zodat én de regionale economie én de maatschappij maximaal profiteren van de opbrengsten van dit project. USI is in dit project verantwoordelijk voor de coördinatie van de kennisoverdracht en communicatie. In opdracht van Gemeente Amersfoort, Gemeente Utrecht, Provincie Utrecht. Samenwerking met Taskforce Innovatie Regio Utrecht, LomboXnet, Icasus, Eemflow Energy, Stedin, Ecofys, DNV KEMA, Capgemini, Universiteit Utrecht, Hogeschool Utrecht, Rijksuniversiteit Groningen. Contactpersoon: Carolien van Hemel. 4 USI JAARVERSLAG 2013

9 Het project Smart Grid: rendement voor iedereen ontwikkelt en test acht innovatieve smart grid diensten c. ReFoMo Het project ReFoMo (REduced FOotprints of MOnumental structures, landscapes and buildings) verduurzaamt unieke historische monumenten door in te zetten op energiebesparing. Het project wil de markt voor deep retrofit van monumenten ontwikkelen met als start een marktstudie naar de kansen voor deep retrofit van monumenten, een analyse van beschikbare producten en diensten en vaststelling van de innovatiebehoefte. In opdracht van Climate KIC, European Institute of Technology and Innovation. Samenwerking met (NL) Provincie Utrecht, Arcadis, Universiteit Utrecht, (HU) NEGOS, (IT) UNIBO Bologna, (ES) AIDICO Valencia. Contactpersoon: Carolien van Hemel. 1.3 Outreach activiteiten d. EU 2050 Power Lab Het EU 2050 Power Lab is een serie van vijf bijeenkomsten in 2013 over de transitie naar een duurzame elektriciteitsvoorziening. Uit de studie Power Roadmap 2050 van de European Climate Foundation blijkt dat dit mogelijk moet zijn met behoud van een betrouwbaar, robuust elektriciteitssysteem. De uitdagingen en mogelijke oplossingen om dit doel te verwezenlijken vormen de rode draad in de serie bijeenkomsten georganiseerd door KIVI en USI. Samenwerking met KIVI. Contactpersoon: Carolien van Hemel. 1.4 Coördinerende activiteiten e. Platform Transforming the Built Environment Het Climate KIC platform Transforming the Built Environment (TBE) wil de transformatie van de gebouwde omgeving versnellen richting energie en grondstofefficiëntie en emissiereductie. Het werkveld betreft nieuwbouw en bestaande bouw waar de grootste uitdaging ligt. Het platform TBE is een van de acht platforms binnen Climate KIC. In dit platform vertegenwoordigt USI de belangen van de Nederlandse Climate KIC partners. USI JAARVERSLAG

10 In opdracht van Climate KIC, European Institute of Technology and Innovation. Samenwerking met ETH Zürich, Knight Frank London, Valencia Institute of Building Technology, TU Berlin, Chalmers University Gotenburg. Contactpersoon: Carolien van Hemel. 2. Integrale stedelijke ontwikkeling De verschillende functies van de stedelijke omgeving zijn nauw met elkaar verbonden en synergie in duurzame stedelijke ontwikkeling kan alleen bereikt worden door een integrale benadering. Het doel van integrale stedelijke ontwikkelingsprojecten is het bereiken van een optimale combinatie van stedelijke planning, waterbeheer, grondstoffenbeheer en energie oplossingen. USI houdt zich bezig met integrale stedelijke (her)ontwikkeling via de volgende projecten. 2.1 Visie & strategie a. Duurzaamheidsstrategie Tergooiziekenhuizen nieuwbouw Het Tergooi Ziekenhuis gaat een ambitieuze en ingrijpende nieuwbouw van het ziekenhuis en andere faciliteiten aan, genaamd Plan Monnikenberg. De directie heeft besloten deze nieuwbouw zo duurzaam mogelijk plaats te laten vinden en wil een voorbeeldfunctie vervullen voor andere instellingen. Het ambitieniveau ligt hoog: BREEAM very good of zelfs excellent. USI en haar netwerk leveren een extra bijdrage aan het denkproces en specialistische vervolgtrajecten op het gebied van water, energie en grondstoffen. In opdracht van Tergooiziekenhuizen. Samenwerking met KWR, Ecofys, Eneco, Vitens, TNO e.a. Contactpersoon: Tom Bakkum. b. Midden Brabant als Duurzame Regio ; een strategisch toekomstplan Doel van het strategisch toekomstplan is om in samenspraak met relevante stakeholders een visie te formuleren op de verduurzaming van de regio Midden Brabant die tegelijkertijd aansluit bij een mogelijke Smart Specialization Strategie (S3). Deze studie constateert dat het door Midden Brabant omarmde concept social innovation een uitstekende drager is om in Midden Brabant de ambitie van een duurzame regio waar te maken. In opdracht van de Gemeente Tilburg. Samenwerking met Gemeente Tilburg, Midpoint Brabant, bedrijven, gemeenten, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen en andere professionals. Contactpersoon: Jacqueline Cramer. c. Eurbanlab Het project Eurbanlab ontwikkelt een netwerk van bestaande en nieuwe Europese urban living labs voor duurzame stedelijke herontwikkeling. Deze testgebieden vormen een gezamenlijk platform waarin duurzame innovaties worden gerealiseerd, geëvalueerd en vermarkt, ook in het buitenland. In opdracht van Climate KIC, European Institute of Technology and Innovation. Samenwerking met (FR) Fondaterra, Advancity, Vinci, GDF Suez, UVSQ REEDS, École des Ingénieurs de la Ville de Paris, EPAMARNE, Paristech, (UK) Imperial College London, Institute for Sustainability, (NL) TNO, Stadshavens Rotterdam, Provincie Utrecht, Universiteit Utrecht, TU Delft, (DE) TU Berlin, (ES) Instituto Valenciano de la Edificatión. Contactpersoon: Carolien van Hemel. 6 USI JAARVERSLAG 2013

11 2.2 Innovatie en marktontwikkeling d. Sustainable Campus Dit project is erop gericht om campussen door heel Europa te ondersteunen om een florerend ecosysteem (van universiteiten, leveranciers, start ups etc.) te ontwikkelen waar nieuwe duurzame innovaties kunnen worden ontwikkeld, getest, uitgewisseld en geïmplementeerd. Het uiteindelijke doel van dit Verkenningsproject is om iedere campus binnen het Climate KIC netwerk te voorzien van de juiste handvaten om een regionale innovatiemotor te worden waarin het gehele ontwikkelingstraject van model tot pilot tot markt is ondergebracht. In opdracht van Climate KIC, European Institute of Technology and Innovation. Samenwerking met Universiteit Utrecht, TU Delft, Wageningen UR, Fondaterra, Universiteit van Valencia, Universiteit van Debrecen, Universiteit van Warwick, Universiteit van Berlijn. Contactpersoon: Tom Bakkum. Utrecht Science Park, een voorbeeld van Duurzame (her)ontwikkeling Utrecht Science Park e. Orange Goes Green Orange Goes Green (OGG) is een publiek privaat samenwerkingsinitiatief gericht op economische diplomatie, promotionele activiteiten en kennisoverdracht tussen Nederlandse en Noord Amerikaanse overheidsinstanties, kennisinstellingen en bedrijven. Het doel van Orange Goes Green is om samenwerking op te zetten tussen Nederlandse, Amerikaanse en Canadese bedrijven op het gebied van green tech, met name in urbane gebieden. Publiek privaat samenwerkingsverband tussen bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen. Contactpersoon: Jacqueline Cramer. f. Opstarten Stichting TERI European Head Office TERI (The Energy and Resources Institute) uit India is een vooraanstaand onderzoeksinstituut op het gebied van o.a. duurzaamheid. TERI Europe moet een brugfunctie vervullen tussen Europa en India op vele terreinen, zowel middels het versterken van wederzijdse commerciële belangen als het USI JAARVERSLAG

12 faciliteren van gezamenlijk wetenschappelijk onderzoek. USI levert een tijdelijke parttime manager om deze opstart vorm te geven. In opdracht van de Provincie Utrecht, Gemeente Utrecht, Universiteit Utrecht, TERI India. Samenwerking met Provincie Utrecht, Gemeente Utrecht, Universiteit Utrecht, TERI India. Contactpersoon: Fee Romein. g. FIEGO TKI EnerGO Een krachtig instrument om duurzaamheid (met name energiebesparing) te stimuleren is het verhogen van de lat voor minimale duurzaamheid als financieringsvoorwaarde. Het project FIEGO onderzoekt de mogelijkheden om duurzaamheid onderdeel te maken van de voorwaarden van vastgoedfinanciers door het ontwikkelen van duurzaamheidscriteria en standaarden die gebruikt kunnen worden in de financieringsbeoordeling van commerciële vastgoedprojecten. Het feit dat duurzaam vastgoed beter rendeert dan conventioneel vastgoed vormt de basis van dit project. In opdracht van Dutch Green Building Council. Samenwerking met GRESB, Holland Financial Centre, FGH, Syntrus Achmea, ING Real Estate Finance, ABN AMRO, SNS Property Finance, NIBC. Contactpersoon: Tom Bakkum. 2.3 Coördinerende activiteiten h. Co voorzitterschap Making Transitions Happen (MTH) platform van Climate KIC De belangrijkste strategische uitdaging binnen het Climate KIC platform Making Transitions Happen (MTH) is het creëren van een koolstofarme cultuur waarin bedrijven, gemeenschappen en burgers zich committeren om hun CO 2 uitstoot te verminderen en zich aansluiten bij de mondiale klimaatveranderingsopgave. Concrete aandachtspunten daarbij zijn netwerk, opschaling en het verwijderen van barrières. MTH richt zich op de niet technische barrières van sociale, institutionele, financiële, gedrags of regelgevende aard en ontwikkelt producten gericht op het implementeren en opschalen van innovaties. In opdracht van Climate KIC, European Institute of Technology and Innovation. Samenwerking met Universiteit Utrecht, Provincie Utrecht e.v.a. Contactpersoon: Tom Bakkum. 3. Naar een circulaire economie: Het sluiten van de kringloop van hernieuwbare en niet hernieuwbare grondstoffen Grondstoffen vormen de basis van alle producten die we uiteindelijk afdanken. Hiermee gaan deze grondstoffen vaak verloren, of neemt hun kwaliteit af. De gedachte achter de Circulaire Economie is verbazend simpel: met het oog op de continu stijgende mondiale consumptie en gestage uitputting van geologische grondstoffenreserves moeten we zoveel mogelijk toe naar hergebruik, recycling en gebruik van biobased grondstoffen. Om toekomstige generaties niet van kansen te beroven, creëren we projecten die proberen het voorbeeld van de natuur te volgen, door te gebruik te maken van hernieuwbare grondstoffen of grondstoffen volledig terug te winnen uit afval. 3.1 Niet hernieuwbare grondstoffen 8 USI JAARVERSLAG 2013

13 a. Second opinion Transitie Afval Energie Bedrijf tot Duurzaam Energie en Grondstoffenbedrijf De directie van AEB heeft het Utrecht Sustainability Institute (USI) een second opinion op hoofdlijnen gevraagd over haar ambitie om zich te ontwikkelen tot een duurzaam energie en grondstoffenbedrijf. In opdracht van Afval Energie Bedrijf. Samenwerking met Gemeente Amsterdam. Contactpersoon: Jacqueline Cramer. b. De Amsterdamse Afvalketen: Van Grijs naar Groen Het Amsterdamse gemeentebestuur heeft de ambitie uitgesproken om een inhaalslag te maken op het gebied van afvalmanagement. De opdracht was een perspectief te bieden hoe Amsterdam in 2020 (met een doorkijk naar 2032) een ambitieus en tegelijkertijd realistisch afvalketenbeleid gerealiseerd kan hebben. De advisering spitste zich toe op het huishoudelijk afval. Uitgangspunt van het advies was dat afval in de toekomst niet meer bestaat. In opdracht van het Afval Energie Bedrijf en de Gemeente Amsterdam. Samenwerking met Gemeente Amsterdam en aangesloten stadsdelen. Contactpersoon: Jacqueline Cramer. c. E waste 2.0 Challenge Doel van de Challenge is het verzinnen van goede ideeën die via nieuwe media de inzameling van elektronisch afval op lokaal (wijk)niveau voor burgers leuker en gemakkelijker maakt. Studenten én werkzoekenden (HBO en WO) in Nederland worden hierbij uitgedaagd om dé oplossing aan te dragen voor het inzamelen van elektronisch afval. De uiteindelijke twee winnaars krijgen de kans om hun idee in praktijk te brengen. In opdracht van de Stichting NVMP, Wecycle en UtrechtInc. Samenwerking met Wecycle en UtrechtInc. Contactpersoon: Jeroen Aarts. d. Recycling van Bouw en Sloopafval: van Cirkelstad naar Cirkelland Dit project richt zich op het kwalitatief hoogwaardig recyclen van bouw en sloopafval, d.w.z. met zo weinig mogelijk downcycling. Het project beoogt de prestaties en het business model van het Cirkelstad concept ( Cirkelstad Rotterdam) in Nederland op te schalen naar landelijk niveau. In het Cirkelstad concept wordt duurzaamheidswinst geboekt door de vorming van bouw (en sloop ) consortia op basis van wederzijds vertrouwen en duurzaamheidsambities. Hierdoor verbetert ketenregie aanzienlijk. De gehele bouwketen (waaronder opdrachtgevers, sloopbedrijven, producenten en leveranciers van bouwmaterialen en bouwbedrijven) wil zich voor de uitvoering van dit project inzetten. In opdracht van het Ministerie van I&M en de samenwerkingspartners ( in kind ). Samenwerking met Universiteit Utrecht, Van Nieuwpoort Bouwgrondstoffen, Oranje BV, Dutch Green Building Council, Aedes, TNO, BRBS, Van Gansewinkel, Bouwend Nederland, Strukton, Search Ingenieursbureau. Contactpersoon: Sander de Vries. e. Naar een uniforme en breed gedragen invulling voor de Milieu Relevante Productinformatie (MRPI) van gerecyclede producten In de transitie naar een verduurzaming van de bouwsector is volledige vergelijkbaarheid van de milieueffecten van gerecyclede materialen ten opzichte van virgin materialen essentieel. Dit project boogt deze vergelijking te verbeteren met als verwacht resultaat een LCA gerelateerde USI JAARVERSLAG

14 berekeningsmethode. De kern van deze methode is de manier waarop milieukosten en baten worden toegeschreven aan de verschillende schakels in de productketens. Het oplossing van dit vraagstuk, in samenwerking met belanghebbenden, stelt bouwers en aanbesteders in staat beter te sturen op de milieuprestaties en faciliteert controlerende overheids en andere instanties. In opdracht van het Ministerie van BZK en Koninklijke Metaalunie. Samenwerking met Ecofys, LBP Sight en IVAM Interfacultaire Vakgroep Milieukunde (UvA Universiteit van Amsterdam). Contactpersoon: Sander de Vries. 3.2 Hernieuwbare grondstoffen f. Biogas 2 Market Dit project beoordeelt de klimaatrelevantie van diverse innovatieve biogasproductiesystemen op basis van gedeeltelijke levenscyclusanalyses. Broeikasgassen en diverse andere impactcategorieën, zoals wijzigingen in (indirect) landgebruik, worden behandeld in deze kritische analyse. Als referentie dienen vergistingsinstallaties op kleine, middelgrote en industriële schaal die op dit moment in gebruik zijn. De resultaten van het project worden gebruikt om bestaande installaties te upgraden, hun algehele duurzaamheid (economie en ecologie) te verbeteren en om duurzame biogas gedreven bioraffinageplatforms te ontwikkelen voor nieuwe nog te bouwen conversiecapaciteit. De belangrijkste partners zijn: Wageningen UR, Universiteit Utrecht, Copernicus Instituut, Provincie Utrecht, Imperial College Londen, Aberystwyh Universiteit, Universiteit van Debrecen, Universiteit van Aachen. Contactpersoon: Sander de Vries g. Biogas, Energizing the Countryside (Biogas ETC) Dit project beoogt een innovatief en kostenefficiënt gas opwaardeersysteem op kleine schaal te ontwikkelen, gericht op kleinere of meer afgelegen boerderijen in Europa. Het project combineert het verwijderen van CO 2 met het omzetten van H 2 S in onschadelijk elementair zwavel. Dit resulteert in een hoge kwaliteit brandstof die voldoet aan de NPR ISO/TR norm. Samenwerking met Cornelissen Consulting Services BV (CCS), Imperial College Londen, Fraunhofer Instituut voor Windenergie en Energiesysteemtechniek (IWES), GDF Suez, TNO, Provincie Utrecht, Wageningen UR Veehouderij Onderzoek. Contactpersoon: Sander de Vries. h. Klankbordgroep van het Initiative Wood Pellets Buyers Platform (IWPB) Het Initiative Wood Pellets Buyers Platform is bedoeld om zich te ontwikkelen tot een gezamenlijk initiatief van bedrijven met biomassacentrales of die vaste biomassa voor energiedoeleinden produceren, verwerven of verhandelen. Het IWPB is gemandateerd om een effectief en geloofwaardig certificeringsschema te ontwikkelen voor de verwerving van duurzame biomassa. Jacqueline Cramer treedt op als voorzitter van de Klankbordgroep. In opdracht van IWPB. Samenwerking met IWPB. Contactpersoon: Jacqueline Cramer. 3.3 Outreach activiteiten i. Circular Economy Labs Het doel van de Labs is om de circulaire economie in een aantal belangrijke sectoren een herkenbare plaats op de agenda te geven en richtingen te verkennen met betrokkenen om de circulaire 10 USI JAARVERSLAG 2013

15 economie tot stand te brengen. In de debatten worden oplossingen gezocht voor concrete knelpunten en organisatorische problemen. De verkregen inzichten worden gebruikt om in de praktijk de verandering richting circulaire economie te versnellen en de mogelijkheden voor het bedrijfsleven te vergroten om concreet aan de slag te gaan. USI Circular Economy Lab foto: Dick Boetekees In opdracht van USI en betrokken partners. Samenwerking met verschillende partners. Contactpersonen: Jacqueline Cramer en Sander de Vries. 4. Ondergrond Regie op de ondergrond is van belang, zeker in urbane regio's. Dit maakt het mogelijk om geothermie te gebruiken om energie op te wekken, eventueel gecombineerd met opslag van CO2 in de bodem, en/of bodemsanering te combineren met vernieuwende technieken die duurzaam rendement opleveren. a. CATO 2 De missie van het CATO 2 programma is om integrale ontwikkeling van CCS demonstratiesites in Nederland te faciliteren en mogelijk te maken. De ambitie is om voor 2015 twee of meer grote demonstratiesites voor geïntegreerde opvang, transport en opslag van CO2 in Nederland te realiseren. Dankzij CATO 2 is Nederland internationaal gezien toonaangevend op het gebied van CCS kennis en technologie. De basis voor deze reputatie is gelegd door CATO 1. In opdracht van en samenwerking met de overheid, industrie, kennisinstituten en NGO: ruim 40 consortium partners. Contactpersoon: Sander van Egmond. USI JAARVERSLAG

16 CATO 2 Excursie aio s, Bergermeer b. Ordening & ondergrond Het platform Ordening en Ondergrond richt zich op integraliteit binnen ondergronds bouwen en legt zo de verbinding tussen de andere COB onderzoeksgebieden. Om partijen te helpen bij de combinatie ordening en ondergrond, coördineert het COB verschillende onderzoeken op dit gebied. Het Platform verbindt partijen, initieert nieuwe projecten en ondersteunt praktijkgericht onderzoek. Hierbij richt ze zich op bestuurders en overheden, evenals op alle professionals die zich bezighouden met ruimtelijke ordening. In opdracht van Nederlands Kennis Centrum voor Ondergronds Bouwen en Ondergronds Ruimtegebruik (COB). Samenwerking met bedrijven, gemeenten en professionals. Contactpersoon: Jacqueline Cramer. c. Analysis of the Dutch CCS program as a knowledge network Uitgevoerd door UU GEO NW&I i.s.m. USI. Contactpersonen: Sander van Egmond en Marlies Verlinde. 5. Sustainable finance Een stabiele financiële sector die gericht is op waardecreatie op de lange termijn is een randvoorwaarde voor een duurzame economie. Het Sustainable Finance Lab benadrukt daarbij de financiële sector meer rekening moet houden met duurzaamheidsrisico's en voldoende financiering beschikbaar moet maken voor de benodigde energietransitie. Activiteiten van SFL in 2013 waren zowel gericht op financiële stabiliteit in het algemeen (geldsysteem, kapitaalbuffers van banken) als op financiering van een duurzame economie (risico's van fossiele brandstoffen, financiering van technologische innovatie). 12 USI JAARVERSLAG 2013

17 Discussieavond Sustainable Finance Lab in het Academiegebouw Utrecht Photo: Eric Brinkhorst a. Sustainable Finance Lab Het doel van het Sustainable Finance Lab (SFL) is het bevorderen van een daadwerkelijke verduurzaming van de financiële sector: een stabiele en robuuste financiële sector die bijdraagt aan een economie die de mens dient zonder daarbij zijn leefmilieu uit te putten. Het SFL opereert als een netwerk van wetenschappers en experts met een klein secretariaat. Initiatief van USI en Triodos Bank. Samenwerking met DNB, AFM,, financiële instellingen en verschillende kennisinstellingen. In dialoog met financiële instellingen en beleidsmakers. Contactpersonen: Rens van Tilburg en Francis Weyzig. b. De carbon bubble: een systeemrisico voor het financiële stelsel van de EU? De carbon bubble refereert aan het overschotpotentieel van CO 2 emissies bij bedrijven, voornamelijk in de vorm van minerale reserves. Dit resulteert in een aanzienlijke overwaardering van de koolstof intensieve bedrijven. Deze studie heeft als doel het vaststellen van de impact van de carbon bubble en ecologische crises op financiële markten en institutionele beleggers, evenals aanbevelingen te ontwikkelen die nadelige gevolgen van de carbon bubble beperken en een vergroening van de financiële markten vergemakkelijken. In opdracht van EFA/ De Groenen binnen het Europees Parlement. Samenwerking met Profundo. Contactpersonen: Rens van Tilburg en Francis Weyzig. c. Technologie ondernemers nemen financiering in eigen hand Het doel van het project is om ondernemers de mogelijkheid te bieden een goed geïnformeerde keuze te maken of ze betrokken willen zijn bij verdere ontwikkelingen van alternatieve financieringsmogelijkheden. Hiervoor stelt SFL een achtergronddocument op waarin beschikbare kennis over financieringsknelpunten en alternatieve financieringsvormen wordt samengebracht. Vervolgens wordt een bijeenkomst georganiseerd voor ondernemers waarin de urgentie van de problematiek wordt geschetst en mogelijke oplossingen, zoals kredietunies en crowd finance, worden aangereikt. In opdracht van Technologiestichting STW. Samenwerking met FME CWM, De Ruijter Strategie. Contactpersonen: Rens van Tilburg en Francis Weyzig. USI JAARVERSLAG

18 Voor meer informatie over bovenstaande projecten verwijzen wij u graag naar onze website: Ook de projecten die wij momenteel in samenwerking met onze partners ontwikkelen zullen hierop worden gepubliceerd. 14 USI JAARVERSLAG 2013

19 Outreach Boeken Egmond, N.D. van (2013) Een Vorm van Beschaving, 3 e herziene druk. Christofoor Zeist Egmond, N.D. van (2013) Mannen met Visie. In; Het beste idee van Baijens, J. uitgeverij De Wereld. Vries, Bert J.M. de, Sustainability Science, Cambridge University Press, Cambridge, Wetenschappelijke publicaties Heijden, A. van der, J.M. Cramer and P.P.J. Driessen, Change agent sensemaking for sustainability in a multinational subsidiary, Journal of Organizational Change Management, Vol. 25, no. 4, 2012, pp Cramer, J.M., Material efficiency: from top down steering to tailor made governance, Phil.Trans. R. Soc. A , , published online 28 January 2013, The Royal Society, London, pp Cramer, J.M., De bijdrage van milieurecht aan duurzame ontwikkeling, in: De toekomst van het milieurecht: Eenvoudig beter? Vereniging voor Milieurecht, Boom Juridische uitgevers, Den Haag, 2013, pp Vries, S.C. de, Ven, G.W.J. van de, Ittersum, M.K. van, First or second generation biofuel crops in Brandenburg, Germany? A model based comparison of their production ecological sustainability, European Journal of Agronomy, 2013, in press. Populair wetenschappelijke publicaties Cramer, J.M., Duurzame stad heeft de toekomst, Milieu, februari 2013, pp Cramer, J.M., Circulaire economie: van visie naar realisatie. Milieu, september 2013, pp Verlinde van den Berg, L.M., CO 2 opslag in de Nederlandse ondergrond, GEA, maart 2013, vol. 46, nr.1, pp Rapporten Cramer, J.M., De Amsterdamse Afvalketen: van grijs naar groen, Advies aan de Gemeente Amsterdam en het Afval Energie Bedrijf, Utrecht Sustainability Institute, Utrecht, 10 april Cramer, J.M., Midden Brabant als Duurzame Regio, Een Strategisch Toekomstplan, Advies aan de regio Midden Brabant, Utrecht Sustainability Institute, Utrecht, 14 oktober Cramer, J.M., J. van den Berg en E. Boonsma, Slimme Regie op de Ondergrond; Een Handreiking uit de Praktijk, Nederlands Kenniscentrum voor Ondergronds Bouwen en Ondergronds Ruimtegebruik, Gouda, november Cramer, J.M., Reactie op Energiestrategie gemeente Amsterdam, Utrecht Sustainability Institute, Utrecht, 17 november Bijdragen aan kranten en websites Cramer, J.M.: Columns in NRC: Overheid toon leiderschap, 4 Jan.; Momentopname, 11 jan.; Leren van het verleden, 22 feb.; Dumpen in Europa 8 maart; Minder geld voor innovaties, 29 maart, Vooral anders USI JAARVERSLAG

20 consumeren, 19 april; Niet: of of, maar: en en, 7 juni; Bespaar met de buurt, 30 augustus; In de valley of death, 27 sep.; Vliegtuig is de boosdoener, 8 okt.; 1.2 miljoen kilo Plastic Soep per Uur, 22 nov. Egmond, N.D. van, Weyzig, F. en Tilburg, R. van (2013), geldcreatie is een gevaarlijk privilege, zowel in private als in publieke handen, Volkskrant, 27 juli Hemel, C.G. van, Demonstratie Power Matching City bij KASSA Groen, 16 januari Hemel, C.G. van, Zaanstad lanceert eigen smart grid, 23 januari Hemel, C.G. van, Nieuwe partners in project Smart Grid: rendement voor iedereen, 26 maart Hemel, C.G. van, Het energiemarktmodel verklaard door Smart Grid: Rendement voor iedereen, 22 april Hemel, C.G. van, Smart Grid: Rendement voor iedereen geeft smart grid pilots een vliegende start, 22 april Hemel, C.G. van, Spin off: Solar Forecasting, een tool om opbrengst zonnepanelen te voorspellen, 23 april Hemel, C.G., Nieuwe dienstenconcepten project Smart Grid: rendement voor iedereen positief ontvangen door MKB, 19 juni 2013 Hemel, C.G. van, Smart Grid: rendement voor iedereen op de E Future Arena, 1 oktober Hemel, C.G. van, Ervaringen met en mogelijkheden van smart grids, 15 november Hemel, C.G. van, Landelijke kennistransfer Slimme netten 2013: Balanceren op wijkniveau het systeem en de gebruiker, 11 december Tilburg, R. van, column in Volkskrant. Tilburg, R. van, Het overgewichtsprobleem van de Nederlandse bankensector en aanvullende afslanktips, TPEdigitaal, /paper/311. Tilburg, R. van, Nederlandse grootbanken zijn te groot, Bank en Effectenbedrijf, april 2013, pp Tilburg, R. van, De goddelijke Boekhouder, New Financial Magazine, najaar Interviews voor tijdschriften Cramer, J.M., Milieu is nooit zo eenduidig, interview Cramer, J.M., Bestuurswetenschappen, 67, nr. 2, 2013, pp Cramer, J.M., Esconetwerk.nl voorzitter Jacqueline Cramer: Verduurzaming gebouwde omgeving nog vaak onnodig complex, nl voorzitter Jacqueline Cramer Verduurzaming gebouwde omgeving nog vaak onnodig complex/ (4 februari 2013) Cramer, J.M., De Sprong naar de Duurzame Energievoorziening, Media Planet, 4 april 2013., pp Cramer, J.M., Ik wil zorgen dat de dingen in een bredere context worden begrepen, `Zicht op Toezicht, Ernst & Young, 2013, pp Cramer, J.M., Die stoomboot moet een flink duw krijgen, Duurzame Stad, VG Visie, 2013, p USI JAARVERSLAG 2013