Inhoud. 1 van 17. Woensdag 14 april Vertrek vanuit Schiphol richting Nador
|
|
- Andrea Renée Bos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Verslag Studiereis Marokko Inhoud Donderdag 25 maart Voorbereidende avond nadere reisinformatie aanwezigheid Marokkaanse consul arts uit Utrecht die vaak naar Marokko is gereisd vertoning film over omgaan met kanker Woensdag 14 april Vertrek vanuit Schiphol richting Nador Donderdag 15 april Het oorspronkelijk programma: conferentie met artsen in Nador, Pagina 3 moest ter plekke worden aangepast. De overheid moest zelf met de artsen in congres. In plaats hiervan zijn twee privéklinieken bezocht. Vrijdag 16 april Bezoek aan Cecodel. Pagina 7 Cecodel is een NGO organisatie die zich o.a. bezig houdt met de ontwikkeling van het Rif gebied. Belangrijke prioriteiten zijn de vrouwen emancipatie en het milieu. Bezoeken van een project van Cecodel in de buurt van Nador gericht op de vrouwenemancipatie. Zaterdag 17 april Vertrek richting Fes. Gezien de lange reistijd hebben we deze dag geen programma. 1 van 17
2 Zondag 18 april Programma vrije dag: De stad Fes en omgeving, o.a. Meknez, verkennen. Zo mogelijk bezoek aan moskee. Maandag 19 april Pagina 9 Lezing door een socioloog/arts aan de universiteit van Fes over diabetes en de Marokkaanse cultuur. Bezoek van een wijkgezondheidscentrum. Tijdens dit bezoek zullen we een algemeen beeld krijgen over de werkwijze en de activiteiten van zo n een buurtcentrum Dinsdag 20 april Vertrek richting Rabat; de hoofdstad van Marokko. Pagina 13 Lezing door de heer Toufiq Jallal; hoofdbehandelaar aan academisch psychiatrisch ziekenhuis te Rabat. Woensdag 21 april Lezing door een directeur van een academisch ziekenhuis te Pagina 16 Rabat, over de algemene ontwikkeling van de gezondheidszorg in Marokko. Donderdag 22 april Vertrek vanuit Rabat richting het vliegveld in Casablanca voor de terugreis richting Amsterdam 2 van 17
3 Donderdagochtend 15/4/10 - Bezoek Al Wahda kliniek Even buiten het centrum van Nador aan de brede avenueachtige Route de Segangan, bezoeken we de polikliniek Al Wahda, de eenheid, een groot wit met blauw vierverdiepingen gebouw, waar dokter B Boujida, directeur, anesthesist en intensivist ons verwelkomt. Bij binnenkomst valt meteen een in een gouden lijst gevat document op waarin de Nederlandse Rosa van den Brandhof van Raak de kliniek aanbeveelt namens het UMC en de ANWB. De 'blauwe' kliniek maakt een schone, rustige indruk. Op alle verdiepingen bevinden zich enige patiënten voor de diverse specialismen die hier uitgeoefend worden (alles uitgezonderd cardiochirurgie). Patiënten worden getierd door een aanwezige basisarts. Op de bovenste verdieping neemt de opgewekte directeur een uur de tijd om onze vragen te beantwoorden waarna we een rondleiding krijgen over de verschillende afdelingen. De vragen richten zich vooral op de patiëntenpopulatie, de behandeling en de organisatie van de zorg: - Welke patiënten ziet u hier? Patiënten die vanwege de taal en het thuisvoordeel liever hier geopereerd worden; uitbehandelde patiënten, die begeleid worden met aandacht voor hun religieuze achtergrond; patiënten zonder dossier die komen voor een second opinion en een uitgebreid onderzoek krijgen; - Welke behandelingsmogelijkheden? in feite onbegrensd; lichamelijk onverklaarde klachten worden naar de psychiatrie verwezen; leefstijladviezen richten nog weinig uit maar dat verandert langzaam; therapieontrouw ook bij Marokkaanse artsen veelvoorkomend; de Ramadan staat inname medicatie niet in de weg: sterker nog: je mag geen 'zelfmoord' plegen; niet verzekerde ernstige patiënten worden behandeld. - Hoe is de organisatie van de zorg? In deze kliniek 15 specialisten, ook vrouwen; geen wachtlijsten; voor (Europees-)verzekerden of zelfbetalers; ligprijs zonder behandeling 200 euro dd.; dossier ontbreekt vaak maar wordt wel gewenst (Frans, medische termen universeel) evenals terugrapportage; Voor onverzekerden met een verklaring van onvermogen is er het Staatsziekenhuis, waar echter de kwaliteit minder is door het grote aanbod, te weinig artsen, de door de patiënten te bekostigen medicijnen en de geringere voorzieningen; 3 van 17
4 huisbezoek mogelijk, maar thuiszorg niet in verzekeringspakket; als arts werk je na je studie twee jaar voor de staat, daarna werkt 50% prive en 50% bij de overheid (8jr op een willekeurige plek); stageplekken voor medisch studenten mogelijk; Na afloop is het goed toeven in het zonnetje op het dakterras met uitzicht over Nador. De ontvangst was hartelijk, de ontmoeting leerzaam. Reflectie do-ochtend 15/4 moderne dokters in houding naar patiënten (grapjes over burka; visie op ramadan) 70% onverzekerd, hoe toegankelijk is de zorg 70% geneeskundestudent in Marokko is vrouw. ze zijn heel tevreden over ons... het geloof erbij trekken bij psychosomatische klachten do-middag Agis betaalt zorg in prive-klinieken Insuline zelfde en goed verkrijgbaar/insuline is leven Geen andere verklaring voor afwijzende houding tav overstap naar insuline diabeteszorg nog weinig structureel 4 van 17
5 Donderdag-middag15/4/10 - Bezoek aan de privékliniek El Fellah We worden welkom geheten door de eigenaar van de privékliniek. Hij vertelt trots dat de privékliniek op een grondgebied van 5000 vierkante meter is gebouwd en de kliniek 3000 vierkante meter beslaat. Er is bewust gekozen voor een plek buiten de stad vanwege het verkeer en er is veel groen geplant vanwege het milieu. Deze zienswijze is overgenomen uit Westen. Alle specialismen zijn hier aanwezig. De artsen die hier werken zijn opgeleid in Frankrijk. Opvallend is overigens dat de folders van AGIS hier op de balie liggen. Dan volgt een rondleiding. De kamers zijn ruim, er is op familie gerekend om te blijven slapen. Mohammed krijgt wel een grote verassing. Het blijkt dat de vrouw van zijn neef net is bevallen en op een van de kamers verblijft met zijn nicht. Hij heeft er een neefje bij genaamd Mohammed. Dan gaan we terug om vragen te stellen. De gastvrijheid is weer groot, thee, limonade, water en cake. We komen niets te kort. De eigenaar spreekt uit dat hij hoopt dat in de toekomst de Marokkaanse jongeren uit Nederland weer naar Nador komen voor stage en cultuur. Het is tenslotte maar 2,5 uur vliegen en goed voor de samenwerking. In Nador is het traditioneel toerisme in opkomst, namelijk het bezoeken van de bergen en de boerenbedrijven. We worden dan ook uitgenodigd om weer terug te komen. Dan neemt de heer Mokkadem het woord. Hij is al 20 jaar arts en de 1e endocrinoloog in Nador. Hij heeft dan ook veel betekend voor de diabeteszorg in Nador. Er is ook een delegatie van het AMC hier geweest om te praten over de diabeteszorg. Samen hebben ze toen de afspraak gemaakt om de diabetespatiënten een medisch paspoort mee te geven waarin minimaal vermeldt wordt de medicatie en de co-morbiditeit. Maar het allerbelangrijkste is natuurlijk de afspraak, dat er niets veranderd wordt aan de medicatie zonder overleg met de arts. De belangrijkste problemen waar men in Marokko tegen aan loopt in de zorg voor DM is dat de patiënten onderling elkaar proberen te overtuigen dat zij de beste behandeling hebben. Medicatie versus insuline. Dat men dan ook stopt met de voorgeschreven medicatie wat natuurlijk weer leidt tot secundaire orgaanschade. Dat patiënten niet op de hoogte zijn de verschijnselen van Diabetes, en niet onbelangrijk dat de patiënten geen grenzen kennen wat betreft het eten. 5 van 17
6 Na deze inleiding werden er vragen gesteld. Over de Ramadan: Het advies hier is om niet mee te doen als je insuline spuit. Als er alleen medicatie gebruikt wordt dan moet de patiënten verder een goede gezondheid hebben. Dit geldt niet alleen voor diabeten. Ook zwangeren wordt afgeraden om mee te doen. Kiezen mensen er wel voor om mee te doen dan is het hun eigen verantwoording. Men kan altijd stoppen met vasten als er een hypo dreigt. Het percentage diabeten is ongeveer hetzelfde als in Marokko, rond de 6 a 7 %. Ook hier herkent men de weerstand om te gaan spuiten met insuline. Hier is de verklaring dat er een laag ontwikkelingsniveau is van de patiënt, er geen goed systeem is om de patiënt te volgen en dat men vroeger de insuline moest kopen. Inmiddels is de insuline gratis verkrijgbaar bij het Staatsziekenhuis. Ongeveer 20 % van de diabeten spuit insuline. Advies is om de patiënten goed te wijzen op de gevaren als ze niet goed zijn ingesteld. Hier kennen ze de praktijkverpleegkundige niet maar het zou een welkome aanvulling zijn. De controles gaan goed als er een goede relatie is met de arts of dat de resultaten goed zijn. Anders blijven de patiënten weg. Men kent hier het medisch paspoort van de praktijkverpleegkundige niet. Alleen die van het AMC. Leefstijl veranderingen zijn moeilijk omdat het nog niet in de cultuur verweven zit. Het ministerie van Gezondheidszorg propageert het wel. Net als het gebruik van insuline. Langs de weg zijn er billboards met de leus insuline is leven. De keto-acidose komt hier ook minder voor dan vroeger. In Nador zijn er nu 7 klinieken, vroeger moest men naar Rabat voor de behandeling van oa Diabetes. Ook gebruikt men hier dezelfde insulinepennen. Als men het kan betalen of een verzekering heeft. Anders krijgt men een flacon waar de patiënt de insuline kan optrekken. Wel werkt men hier met gram/ltr in plaats van mmol/ltr. Dit scheelt een faktor 5. Ook krijgen we advies om goed op de voeten te letten. Bij voetproblemen naar de dokter. De belangrijkste complicaties zijn retinopathie/blindheid dan neuropathie. Op plaats 3 & 4 nefropathie en HVZ. We gaan vol met informatie terug naar ons hotel Babel. 6 van 17
7 Vrijdag 16/4/10 - Bezoek aan bezoek aan Cecodel Cecodel is een niet-gouvernementele organisatie die zich bezig houdt met de ondersteuning en activering van vrouwen. Daarbij proberen zij het analfabetisme te bestrijden. Ook zijn er diverse andere maatschappelijke initiatieven gericht op verbetering van de economische positie van mensen in de regio. We bezochten hun centrum in Nador. Allereerst werden we hartelijk verwelkomd en lieten ze ons de diverse ruimtes zien waar les werd gegeven. Sommige lessen waren in volle gang, maar dit was voor de vrouw die ons rondleidde, geen belemmering om overal toch naar binnen te gaan. Er waren lessen in familierecht (en plicht) gaande en lessen in taal en rekenen voor volwassen vrouwen. In de buurt van Nador wonen nog veel vrouwen die nooit naar school zijn gegaan, het is speciaal voor hen bedoelt. Ook worden er lessen gegeven in Frans, Spaans en Duits. Dit om bij evt. emigratie beter voorbereid te zijn.. Cecodel geeft de lessen in hun centrum in Nador, maar er zijn nog zeven centra verspreid in de regio. De financiering van deze projecten gebeurt door andere overheden. Japan, Canada en de EU zijn de voornaamste financiers. Er was ook een vrouw uit Canada aanwezig om te controleren of het geld op de goede plaats terechtkwam en volgens de afspraken werd besteed. In de centra wordt ook nog wat bijverdiend door producten te maken die verkocht kunnen worden. In het centrum van Cecodel in Nador wordt ook hulp verleend aan vrouwen die geestelijk danwel lichamelijk mishandeld worden. Hier kunnen zij terecht voor begeleiding en informatie over hun rechten. De hulpverleensters vonden dat er onverwacht veel huwelijksproblematiek was, eigenlijk hadden zij minder problematiek verwacht, gezien het vrij conservatieve karakter van de regio.(dit verbaast mij nou weer niet!). Na een scheiding vindt er soms verstoting door de familie plaats, dit is echter in een minderheid van de gevallen. Na een scheiding heeft de vrouw 3 maanden het recht op de echtelijke woning en zij heeft recht op alimentatie, wat helaas niet altijd wordt betaald. Een juriste en psychologe, werkzaam bij Cegodel kunnen advies en begeleiding geven, maar zij gaan vooral ook veel op pad, naar scholen, politiebureaus, markten etc. om meer informatie te geven. Een volgende activiteit van Cegodel zijn de meer beroepsgerichte cursussen;100uren cursus. Als voorbeeld hiervan was er een computercursus gaande (fraai computerlokaal met mooie apparatuur!) en een soort van beperkte managementcursus, de honderd uur cursus, waarbij er dingen aan bod kwamen als financiën, bedrijfsplan maken etc. Deze cursus is bedoeld voor 7 van 17
8 mensen van alle niveaus. Er waren opvallend veel vrouwen die deze cursussen volgden, zij wilden bijvoorbeeld een kapsalon of naaiatelier beginnen. Na de rondleiding was er een bijeenkomst met de directeur en leden van het bestuur van Cegodel. De directeur vertelde over het ontstaan van Cegodel. Ze zijn ooit gestart in een cafeetje in de buurt, Inmiddels bestaat het bestuur uit 21 leden, waarvan vijf vrouwen. In het bestuur zit o.a. Een apotheker, een arts en een universitair docent. Het werk wordt vnl. uitgevoerd door vrijwilligers. Hun doel: human development. Na een analyse bleek dat vrouwen tot de meest kwetsbare groep behoorden en om die reden zijn veel van hun activiteiten op vrouwen gericht. Maar er is ook aandacht voor de mannen. Voor hen wordt ook techniekonderwijs gegeven en ondersteuning op het organisatorische vlak Bijv. het ondersteunen van boeren uit de regio bij het vormen van coöperatie. Er is inmiddels een melk- en een olijfolie coöperatie. Al met al is het dus een organisatie die op een heel breed vlak activiteiten en onderwijs organiseert. Er volgde hierna nog een gesprek en er konden vragen gesteld worden. Vervolgens werden we uitgenodigd om gezamenlijk de lunch te gebruiken. Een echte Marokkaanse maaltijd met overheerlijke couscous, kip, fruit etc. De kokkin kreeg dan ook een warm applaus. In de middag hebben we een 2tal locaties bezocht van Cecodel buiten de stad. We zagen hier praktijkvoorbeelden van de 100uren cursus zoals boven beschreven. De dames samen dat zag er gemoedelijk uit. Wellicht heeft het naast de opleiding een sociale functie. Op 1 locatie waren er ook jongemannen aanwezig, echter de meeste cursussen waren voor vrouwen. Verder zagen we vooral klassen waar oude ambachten gedoceerd werden; kapper, weven, borduren/naaien en koken. Ook was er een computercursus. Sommige dames kwamen er om te leren wat hun kinderen nou allemaal op de computer deden. Ook was er een opvang voor de kleintjes in het gebouw, wat het natuurlijk erg laagdrempelig maakt voor de dames. De algehele mening van de middag was wel dat het aardig was te zien, maar wellicht de ochtend genoeg illustratie was. 8 van 17
9 Maandag 19/4/10 - Bezoek aan Staatsziekenhuis, Fès Het welkomswoord wordt gedaan door een ambtenaar van de gemeenteraad van Fès. Hij vertelt dat Fès de wetenschappelijke en religieuze hoofdstad van Marokko is. De universiteit in de Medina van Fès is 1151 jaar oud, opgericht door een vrouw, vele beroemde wetenschappers, zoals Maimonides hebben er gedoceerd. De ambtenaar stelt dat wetenschap in Fès kon bloeien doordat de stad zich open stelde voor integratie van verschillende culturen en voor integratie van mannen en vrouwen. De gezondheidszorg in Marokko heeft een snelle ontwikkeling doorgemaakt, mn. Op het gebied van chronische ziekten zoals diabetes mellitus. Er zijn vanuit het ministerie gezondheidsprogramma's die: medicatie beschikbaar stellen voor alle ziekenhuizen gezondheidscentra voor diabetes mellitus en hypertensie faciliteren diabetes afdelingen in ziekenhuizen faciliteren Vervolgens stelt de inleider dr. Farida Ardji voor, zij is endocrinologe en sociologe. Zij werkt in CHU Hassan II te Fès. Dr. Ardji gaat ons iets vertellen over: Diabetes mellitus en de Marokkaanse cultuur De Marokkaanse cultuur is beïnvloed door diverse culturen: Arabisch, Berbers, Joods en Andalusisch. Dat vinden we terug in de Marokkaanse keuken, die is zoet, zout en vet. Eten heeft voor Marokkanen een belangrijke sociale functie die je ze niet kunt ontnemen. Om die reden is het belangrijk om Marokkaanse diabeten advies te geven over verantwoorde bereiding van hun maaltijden. Er zijn in Marokko diverse programma's die gericht zijn op educatie, meestal in groepen. In die programma's komen aan bod: eetgewoonten sport (in Marokko vooral lopen: lopend boodschappen doen, met een omweg naar het werk wandelen) seksualiteit (in individuele gesprekken, nooit tijdens het eerste gesprek, mn. Bij vrouwen vaak onbespreekbaar) In Marokko is de incidentie van diabetes mellitus de laatste 4 jaar gestegen van 2% naar 6,5%. Als belangrijke oorzaak geeft dr. Ardji aan: de migratie van het platteland naar de steden. 9 van 17
10 Boeren kregen minder lichaamsbeweging in steden, maar behielden hun calorierijke eetgewoonten. Uit onderzoek is gebleken dat in ,3% van de totale Marokkaanse bevolking lijdt aan obesitas en 26% van de Marokkaanse volwassenen lijdt aan obesitas. De meesten die lijden aan obesitas zijn 50 jaar of ouder, en/of analfabeet. De therapie van diabetes mellitus moet dan ook worden afgestemd op de achtergrond van de patiënt. Elementen die in de therapie moeten voorkomen zijn: alfabetiseren streven naar ziekte-inzicht (veel Marokkanen denken dat het helemaal goed komt als ze een beetje minderen met suiker) religie en cultuur (veel Marokkanen zien ziekte als een test of straf van Allah, aandacht voor de Ramadan) Bij het streven naar ziekte-inzicht is de uitleg over het sluimerende beloop, chronische karakter, erfelijkheid en complicaties van de ziekte belangrijk. Bij religie en cultuur is het belangrijk de patiënt tot therapietrouw te motiveren en schaamte te voorkomen. Door schaamte loopt de patiënt het risico om zich te gaan isoleren. Aan diabeten die tijdens de Ramadan willen vasten wordt door de artsen een negatief advies gegeven. In situaties waarin de patiënt toch besluit te vasten, wordt deze intensief begeleid en gecontroleerd. Bij therapeutische interventies worden altijd tradities gerespecteerd, maar wordt gezocht naar een verantwoorde invulling. Deze interventies gebeuren vaak in groepen zoals: Voorlichtingsgroepen: rekening houdend met ontwikkelingsniveau van de patiënten, bij analfabeten aan de hand van plaatjes. Voorlichting betreft preventie van complicaties zoals voetproblemen. Hiervoor wordt geadviseerd om henna te vermijden (maskeert mycosen), niet te lopen op babouches, na elke wasbeurt (5 maal per dag) goed te drogen, geen hardhandige wasrituelen, huidverzorging met vaseline (goedkoop) Kookgroepen: met elkaar leren om een verantwoorde maaltijd samen te stellen. Bij mannelijke diabeten wordt altijd de echtgenote uitgenodigd in de kookgroep. Adviezen worden niet gegeven in grammen, maar in tastbare hoeveelheden in de handpalm. Het werkt beter om vervangingen aan te bieden dan om voedingsmiddelen te verbieden. Psychische problematiek wordt opgespoord d.m.v. vragenlijsten. Individuele begeleiding vindt plaats bij psychische problematiek. In dat geval wordt de patiënt verwezen naar de psychiater. 10 van 17
11 Dat is voor de meeste patiënten geen gemakkelijke stap, omdat psychiatrie in Marokko niet algemeen geaccepteerd is. Om de drempel te verlagen hebben verschillende psychiaters diabetes spreekuren opgezet. Vragen naar aanleiding van deze presentatie Vraag: In Nederland wordt gebruik gemaakt van lightproducten, hoe zit dat hier? Antwoord: Lightproducten zijn voor de meeste Marokkanen te duur, men gebruikt wel bepaalde kruiden in de thee die de suikeropname verlagen Er zijn ook Marokkanen in Nederland die deze kruiden kennen en ze gebruiken. Dr. Ardji zal voor ons uitzoeken hoe deze kruiden heten. Vraag: Speelt in Marokko het gebruik van alternatieve / volksmedicatie een rol? Antwoord:Medicijnen in Marokko zijn duur en worden niet vergoed aan onverzekerden (70% van de bevolking). Dat maakt dat mensen het zolang mogelijk proberen te redden zonder reguliere medicijnen. Men denkt op medicijnen te kunnen besparen door deze volksmiddelen te gebruiken. Vraag: Hoe zit het met die rol van de religie, wat wordt bedoeld met 'een test van Allah'. Antwoord: Veel Marokkanen zijn er van overtuigd dat Allah hen de ziekte heeft gezonden met een bedoeling. Zij zullen zich dus niet open stellen voor therapie en zij zullen het dodelijke gevolg daarvan accepteren. Artsen houden actief de deur open voor deze patiënten en starten praatgroepen of psychologische begeleiding. De imam heeft hierbij uitdrukkelijk geen rol! Wel is het zo dat religie met het dagelijks leven verweven is. Een religieuze moslim spreekt 5 maal per dag de imam tijdens het bidden. Vraag: Welke rol speelt de overheid bij preventie van chronische ziekten? Antwoord: Er is een beleidsplan van de overheid voor preventie van hypertensie, nierinsufficiëntie en diabetes mellitus. In het kader van dit plan zijn er TV-spots, mobiele voorlichtingscentra, interviews via de media, educatie op scholen. Vraag: Hoe gaat men om met dure medicatie voor onverzekerden? Antwoord: Er wordt zoveel mogelijk gekozen voor middelen die ook voor onverzekerden vrij verkrijgbaar zijn, maar vaak komt men daarmee niet uit. Vraag: Hoe is de zorg rondom diabetes georganiseerd, zijn er bv. POH's? Antwoord: De patiënt ziet in principe eerst de algemeen arts, wordt daarna op indicatie verwezen naar een diabetesarts. Er is een tekort aan artsen die gespecialiseerd zijn op dit terrein. Het streven is om meer artsen op te leiden en in de toekomst ook gespecialiseerde verpleegkundigen. Vraag: In Nederland hebben Marokkanen grote moeite om over te stappen van orale medicatie op insuline. Is daar een verklaring voor? Antwoord: Zodra iemand op insuline over moet, lijkt de ziekte ernstiger, dat is moeilijk te accepteren. 11 van 17
12 Maandag-ochtend 19//4/10 - Bezoek aan buurtgezondheidscentrum, Fès Er zijn 34 buurt gezondheidscentra in Fès. De zorg die verleend wordt is gratis. Voor de onderzoeken en sommige medicijnen moet betaald worden. De verstrekking van insuline is gratis gesteld door de overheid. In het buurt gezondheidscentrum, welk wij bezochten werken 6 algemeen artsen, 8 verpleegkundigen en een hoofdverpleegkundige voor een populatie van mensen. Er is een moeder en kind project dat zich bezighoudt met het controleren van de zwangerschap, bevalling en de pasgeborene. De verschillende inentingen worden verstrekt. In 2009 zijn 98% van de kinderen gevaccineerd. De ouders worden naar de afdeling organisatie van het gezin verwezen voor voorlichting over voorbehoedsmiddelen. Verder heeft het buurt gezondheidscentrum nog een afdeling overdraagbare ziektes, een afdeling malaria/bilharzia, een afdeling chronische ziekten en een ehbo afdeling. De afdeling chronische ziekten (o.a. DM) is recent opgericht m.b.v. giften van maatschappelijke organisaties en persoonlijke giften. Op dit moment zijn er 220 patiënten ingesteld op insuline en 340 patiënten op DM-medicatie. Er is een goede samenwerking met artsen van het academisch ziekenhuis en privéklinieken die geconsulteerd kunnen worden. Het team in het buurt gezondheidscentrum is een zeer enthousiast team die aan de hand van diverse protocollen de zorg verlenen. Anja van de Post. 12 van 17
13 Dinsdag 20/4/10 - Gesprek met directeur Toufiq Jallal Arrazi Universiteit/Psychiatric hospital, Rabat Het gesprek vindt plaats in de collegezaal van het ziekenhuis, onder het toeziend oog van de camera. Joukje de Jong verwelkomt Toufiq, legt uit wie wij zijn en spreekt haar interesse uit. Toufiq vertelt, met behulp van een powerpoint presentatie over zijn kliniek Het centrum is onderdeel van 13 Psychiatric hospitals, voor publiek, universiteit, militairen en privé. In totaal zijn er meer dan 2000 bedden beschikbaar voor 30 miljoen inwoners. Er zijn 350 psychiaters, 4 universiteit psychiatrische klinieken. Het centrum is opgericht in 1963 en was het eerste en grootste psychiatrisch ziekenhuis in Marokko. Het bestaat uit 2 gesloten, 2 open, 2 afkick- en nazorgafdelingen. Ook een ouder- en kindafdeling, een crisiscentrum en een dagopvang voor kinderen. Er zijn open en gesloten afdelingen, voor mannen en vrouwen gescheiden. Dit geldt ook voor de afkickafdeling en de nazorgafdelingen. Verder is er een fitnessruimte, een warenhuis, een bibliotheek, apotheek, auditorium, en een EEG afdeling. Er zijn administratiekantoren en ontmoetingsruimtes. Toufiq laat ons de foto s van de betreffende ruimtes zien. In totaal is er 201 man aan personeel, waarvan 11 psychiaters en 25 deeltijd psychiaters. Er zijn 88 verpleegkundigen. Niet alle patiënten kunnen de zorg die ze nodig hebben en krijgen, betalen. Ongeveer 40% van de patiënten betaalt. Er is sinds kort een pilot gestart dat bij de wet geregeld wordt dat de overheid de kosten voor een behandeling betaalt. Een maatschappelijk werker onderzoekt de thuissiuatie om te beoordelen of iemand onvermogend is; zonodig worden de kosten op familieleden verhaald. Indien een bewijs van onvermogen wordt afgegeven is de zorg gratis. In de praktijk komt het er op neer dat één op de twee patiënten betaalt. De meest voorkomende stoornissen binnen het centrum zijn: 1. Schizofrenie 2. Stemmingsstoornissen 3. Drugs-alcohol problemen 4. Dwangneuroses en persoonlijkheidsstoornissen De patiënten komen uit vrije wil(zonder verwijzing), of door familie gestuurd, maar ook wel door de wet gedwongen. Het grootste probleem in het centrum is het personeelstekort. Vooral de verpleegkundigen laten het afweten. Er worden er wel genoeg opgeleid, maar na de opleiding verdwijnen ze naar andere goede klinieken of naar het buitenland. Men bezint zich hierover om dit beter aan te pakken. Op dit moment zijn er vacatures voor 40 verpleegkundigen. 13 van 17
14 Er wordt gewerkt aan vier nieuwbouwprojecten, te weten: De gesloten afdeling voor vrouwen wordt gerenoveerd, Er komt een nieuwe bezigheidstherapie/dagopvang voor kinderen De energievoorziening wordt vernieuwd en uitgebreid, Een nieuw administratiegebouw. Naar aanleiding van diverse vragen het volgende: 50% van de patiënten ontvangt in het 1 e jaar van de klachten andere hulp dan van een psychiater. Deze hulp komt uit allerlei richtingen, ook vanuit de religie. Ten aanzien van Djinns het volgende: Mensen neigen weer meer terug te keren tot het geloof. Geven als oorzaak van dit verschijnsel bv dat te weinig zou worden gebeden Hierover staat niets in de Koran. De Koran noemt ze wel, maar beschrijft ze niet. Een verklaring van mensen hieromtrent zou gelegen kunnen zijn in het feit dat mensen weinig kennis hebben van de ziektebeelden en eigen verklaringen/oplossingen zoeken. Door het steeds maar weer geven van uitleg/voorlichting en publicaties zal dit idee teruggedrongen worden. Ook op scholen worden de oorzaken van psychiatrie onderwezen en de werking van de hersenen besproken. Het aantal patiënten met schizofrenie is goed in kaart gebracht qua statistiek en kent in Marokko een gemiddeld percentage: 1,8%. In NL ziet men niet méér schizofrenie onder Marokkanen, maar bv door drugs uitgelokte psychoses, stemmingsstoornissen met psychiatrische kenmerken. Men moet terughoudend zijn met het opplakken van het etiket schizofreen, want dit heeft veel consequenties voor iemands verdere leven. Er zijn tav dit ziektebeeld geen culturele, religieuze verschillen; hoe de wanen zich openbaren heeft wel te maken met culturele, religieuze achtergrond. Schizofrenie heeft met sociale klassen te maken De geëmigreerde Marokkanen zijn andere Marokkanen dan die in Marokko. Ieder migratieland kent zijn eigen specifieke problemen: In NL vaker de lagere sociale klasses. Toufiq heeft niet het idee dat het van in NL wonende Marokkanen percentage schizofrenie hoger is dan in Marokko zelf. Douwe gaat cijfers van onderzoek toesturen. Over psychosomatische klachten wordt gezegd dat de klacht, bv chronische pijn, meestal niet staat voor het probleem. De psychiater moet de patiënt verder uitvragen, vragen naar relatie, familie, stemming enz. Toufiq geeft enkele voorbeelden hou je dit zou kunnen aanpakken. Vooral de vrouwen zullen 14 van 17
15 niet zo snel beginnen over relatieproblemen, want de echtgenoot is onschendbaar als kostwinner, vader, hoofd van het gezin. Als arts heb je de leiding in het proces. Je hoeft niet meteen toe te geven aan vragen naar het doen van scans en onderzoeken, je kan het praten op de voorgrond zetten. Het probleem van artsen is vaak dat slecht kan worden omgegaan met frustratie en vermeend falen. Op de scholen is nog geen goed systeem om psychiatrische stoornissen vroegtijdig te herkennen. Leraren weten niets van ziektes van de psyche. Het betreffende kind wordt meestal bestempeld als lastig en wordt vaak uiteindelijk van school gestuurd. Voorlichting daarover komt langzaam op gang. Op de vraag of het slachtoffer zijn van geweld de kans op het ontwikkelen van een psychiatrische stoornis vergroot, wordt geen duidelijk antwoord gegeven. Een grote zorg is wel dat geestelijke mishandeling van meisjes toeneemt; de onderdrukking vanuit samenleving en familie. De reden kan zijn dat de beleving van het geloof aan het veranderen is. De media hebben hier oa. veel invloed op. Hierna wordt Toufiq weggeroepen en bedankt Joukje hem voor het gesprek en overhandigt de pen als afscheidscadeau. 15 van 17
16 Woensdag-ochtend 21/4/10 - Bezoek aan bezoek aan Cecodel Centre hospitalier Ibn Sina, Rabat, Vandaag al weer het laatste onderdeel van ons programma. Een vaatchirurg en medisch directeur van het ziekenhuis heet ons welkom en geeft aan dat we ons op een bijzondere locatie bevinden daar dit ziekenhuis het eerste universiteitsziekenhuis is in Marokko. De arts spreekt goed Engels wat weer een vertaalslag van Mohammed scheelt. Verder zijn een aantal ambtenaren aanwezig waaronder een ambtenaar van 'internationale relaties'. Er volgt een presentatie waarin verteld wordt over de structuur van het complex. Cijfers volgen over het aantal bedden, verblijfsduur van patiënten ed. personeel, studenten en patiënten samen vormen zo'n aanwezigen per dag. Alle specialismen lijken aanwezig. Van de contacten is ongeveer de helft gepland, de andere helft betreft ongeplande zorg/spoedgevallen. Dit geld ook voor de chirurgische ingrepen. Wat betreft de financiën zijn er budgettaire beperkingen. Voor elk nieuw project dat gestart wordt moet eerst een aanvraag ingediend worden bij het ministerie (bv kinderpsychiatrie) om dit gefinancierd te krijgen. Er volgt ruim gelegenheid om vragen te stellen vanuit de groep. Een vraag is hoe het vervoer van spoedgevallen georganiseerd is. Er wordt aangegeven dat er geen gereguleerd ambulance systeem bestaat. Mensen maken over het algemeen gebruik van taxi's. Ambulances worden mn ingezet bij verkeersongevallen. Een vraag is of 200 oncologiebedden genoeg is voor de regio. De arts geeft aan dat het een verwijsziekenhuis is voor andere ziekenhuizen en dat de capaciteit regionaal wordt uitgebreid. Anne vraagt of er lokaal voldoende mogelijkheden zijn voor patiënten om zorg te krijgen. De arts geeft aan dat veel patiënten liever direct hier komen omdat ze dan sneller de juiste zorg hopen te krijgen. Mensen melden zich bij de SEH om geholpen te worden. Een ander voordeel is dat de 'spoedzorg' gratis is! Dus 10 % is ware spoed, de rest betreft consultatieve zorg. Sinds de 'consulten' betaald moeten worden neemt de vraag af. Petra vraagt of er ook aan kankerpreventie wordt gedaan, zoals uitstrijkjes, mammografieën ed. Antwoord is dat sinds 2 jaar een samenwerking bestaat met het ministerie. Als gevolg hiervan zijn verschillende centra opgericht waar voorlichting wordt gegeven over borstkanker ed. Immy vraagt of haar indruk klopt dat Marokkaanse vrouwen minder vaak borstkanker krijgen. De arts geeft aan dat het voorkomen van ziekten en het soort ziekten steeds meer vergelijkbaar is met andere landen. Hij geeft aan dat hier helaas regelmatig het probleem voorkomt dat mensen pas in een laat stadium van hun ziekte hulp zoeken en dat de behandelopties dan zijn afgenomen. 16 van 17
17 Mbt de staf: een probleem is dat veel artsen ook in prive klinieken werken. Dit mag eigenlijk niet, maar wordt gedoogd. Het probleem dat hieraan ten grondslag ligt is dat het ziekenhuis inkomen maar voor een deel van de staat komt. De rest moet van betalende patiënten komen die het geld vaak niet hebben om de rekening te betalen. Een paar jaar betaalde 95% van de patiënten niet. Nu is dit 70%. Het geweten van de staf wordt dan ook op de proef gesteld om de betalende patiënten geen voorrang te geven. De niet betalende patiënt komt nu op de wachtlijst. Niek vraagt of het probleem niet verminderd kan worden door meer mensen zich te laten verzekeren. Het blijkt dat in 2006 een wet is aangenomen waarbij is gesteld dat de ambtenaren zich verplicht moeten verzekeren. Dit heeft wel een lasten verlichting gegeven. Het voorstel om ook kleine zelfstandigen zich te laten verkeren middels een symbolische premie is mislukt. De reden is dat de mensen weten dat ze ook zonder verzekering geholpen moeten worden en het (kleine) bedrag dat niet betalen. Er loopt nu een project waarbij de gezondheidszorg niet meer gratis is behalve voor de mensen die een bewijs overleggen dat ze niet vermogend zijn. Met de bewijzen wordt mn rond de verkiezingen flink gesjoemeld. Lien houdt een kort verhaal in het Frans over de rol van de praktijkondersteuner in Nederland. De arts geeft aan dat er een aantal problemen bestaan bij de behandeling van chronische ziekten, nl. dat patiënten vaak niet op controle komen en als tweede dat ze vaak aan zelfmedicatie doen. De arts geeft aan dat hier ook het probleem van de motivatie van de patiënt bestaat. Het gaat om therapietrouw, de kosten van de medicatie mn voor de chronisch zieke. Hij noemt de behandeling van astma, reumatisch ziekten ed. Het komt vaak neer op het behandelen van de crisis. Bij de oudere generatie valt op dat ze vaak niet geloven in de 'chronische ziekte' en zich dus ook niet als zodanig laten behandelen. Bij de jongere generatie is dit veel minder een probleem. 17 van 17
diabetes, psychiatrie en palliatieve zorg/oncologie. Voor de deelnemers zullen accreditatiepunten aangevraagd worden.
Shouf Shouf Marokko organiseert jaarlijks in samenwerking met verschillende achterstandsfondsen waaronder AOF Amsterdam en FAW Rotterdam nascholingsreizen voor huisartsen en POHs onder andere naar Marokko.
Nadere informatieHoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?
INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in
Nadere informatieVerslagen. Mozmed Gurué. Bart Roosenburg
Verslagen Mozmed Gurué Bart Roosenburg 2013 Week 1 Datum: 5 t/m 9 augustus 2013 Team: Hanneke Dekker (arts), Jacinto Joaquim (evangelist), José Orlando (vrijwilliger), Bart Roosenburg (verpleegkundige).
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieNetwerk Ouderenzorg Regio Noord
Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid
Nadere informatieDiabetesspreekuur voor zwangeren
INTERNE GENEESKUNDE Diabetesspreekuur voor zwangeren ADVIES Diabetesspreekuur voor zwangeren Uw gynaecoloog heeft u verwezen naar het Diabetesspreekuur voor zwangeren. Dit is een speciaal spreekuur voor
Nadere informatieWelkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden
Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren
Nadere informatieKOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen
KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?
Nadere informatieHet culturele interview Nederlandse versie Hans Rohlof, Noa Loevy, Lineke Sassen & Stephanie Helmich
Het culturele interview Nederlandse versie Hans Rohlof, Noa Loevy, Lineke Sassen & Stephanie Helmich Samenvatting anamnese en ziekte geschiedenis Wordt uit het dossier ingevuld voorafgaand aan het gesprek.
Nadere informatieInformatiefolder. ParC Dagcentrum
Informatiefolder ParC Dagcentrum Achtergrond Het Parkinson Centrum Nijmegen (ParC) is een onderdeel van het Radboud Universitair Medisch Centrum te Nijmegen. Het ParC wil de kwaliteit van leven voor de
Nadere informatieMedischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon
Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 5 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 6 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Wie
Nadere informatieKinderdiabetes Het kinderdiabetesteam geeft antwoord op uw vragen
Help, mijn kind heeft diabetes! Dan komen vele vragen naar voren: Mag ik nu nog wel een ijsje geven? Hoe kun je een kind leren spuiten? Mijn kind durft het niet in de klas te vertellen. Kan ik mijn kind
Nadere informatieHANDREIKING Diabetesjaargesprek voor migranten met diabetes
HANDREIKING Diabetesjaargesprek voor migranten met diabetes Introductie Voor migranten en laaggeletterden is het vaak moeilijk om passende diabeteszorg te krijgen. Dit komt onder meer doordat de huidige
Nadere informatiePRAKTIJK INFORMATIE. Huisartsenpraktijk Dolium. Adres Gebint 1b 5521 WD Eersel. Telefoon Huisartsen spoednummer
PRAKTIJK INFORMATIE Huisartsenpraktijk Dolium Adres Gebint 1b 5521 WD Eersel Telefoon 0497 598360 Huisartsen spoednummer 0497 598368 Receptenlijn 0497 598369 www.huisartsendolium.nl Na 17.00 uur en in
Nadere informatiePoliklinische behandeling
Poliklinische behandeling Ouderen Poliklinische behandeling Introductie Mondriaan Ouderen is een onderdeel van Mondriaan. We verlenen hulp aan mensen van 65 jaar en ouder, die behoefte hebben aan behandeling,
Nadere informatieCentrum Lichaam, Geest en Gezondheid
Centrum Lichaam, Geest en Gezondheid Onderzoek, diagnostiek en behandeling bij: Verklaarde- en onverklaarde lichamelijke klachten gecombineerd met psychische klachten Informatie voor patiënten Lichamelijke
Nadere informatieOnderzoek naar het ketentarief DM in achterstandsgebieden. Eindverslag
Onderzoek naar het ketentarief DM in achterstandsgebieden Eindverslag 1 ste Lijn Amsterdam Willemien Rietman Januari 2010 Inhoudsopgave Opzet onderzoek... 3 Doel... 3 Selectie praktijken... 3 Werkwijze
Nadere informatieDiabetes mellitus 2. Clara Peters, huisarts Mea de Vent, praktijkondersteuner
1 Diabetes mellitus 2 Clara Peters, huisarts Mea de Vent, praktijkondersteuner 2 Inhoud Epidemiologie Diagnostiek en behandeling in de diabetesketenzorg in Nederland Wat doet de praktijkondersteuner binnen
Nadere informatieGedwongen opname met een IBS of RM *
Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke
Nadere informatieDementiepoli. Ouderen
Dementiepoli Ouderen Dementiepoli Informatie voor cliënten, familie en betrokkenen Met deze folder willen we u en uw familieleden en/of verzorgers graag informeren over de gang van zaken bij de dementiepoli.
Nadere informatieMaak kennis. met GGZ Friesland
Maak kennis met GGZ Friesland Psychische klachten hebben veel invloed op het dagelijks leven. Elke dag is een uitdaging en het is moeilijk om een normaal leven te leiden, contacten te onder houden, naar
Nadere informatieDiabetescentrum voor kinderen. Agnes Clement de Boers Boudewijn Bakker 17 september 2014
Agnes Clement de Boers Boudewijn Bakker 17 september 2014 Routeplanner 1. Wat verstaan we onder diabetes? 2. Gevolgen voor Kind en Gezin 3. Ontwikkelingen diabetes bij kinderen 4. Onze patiëntenpopulatie
Nadere informatiePrikkelbare Darm Syndroom (PDS/IBS)
Prikkelbare Darm Syndroom (PDS/IBS) MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl U heeft van uw arts gehoord dat u een Prikkelbare Darm heeft. Een andere benaming voor Prikkelbare Darm Syndroom
Nadere informatieAmbulante behandeling
Ambulante behandeling Ouderen Ambulante behandeling Mondriaan Ouderen geeft behandeling aan mensen met psychische en psychiatrische problemen vanaf de derde levensfase. Mondriaan Ouderen heeft verschillende
Nadere informatieZorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee met mensen met Diabetes! Optimale Diabeteszorg door goede samenwerking tussen zorgverleners
Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee met mensen met Diabetes! Optimale Diabeteszorg door goede samenwerking tussen zorgverleners Uw huisarts heeft vastgesteld dat u lijdt aan Diabetes Mellitus, een
Nadere informatieSpoedeisende Hulp. Patiënteninformatie
Patiënteninformatie Spoedeisende Hulp Inleiding U heeft zich zojuist gemeld bij de afdeling Spoedeisende Hulp (SEH) van Amphia. De SEH biedt 24 uur per dag medische en verpleegkundige hulp aan patiënten
Nadere informatieMedisch-wetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon
Uitgave Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postadres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag Telefoon (070) 340 79 11 Informatie Voor informatie en vragen
Nadere informatiePoliklinische behandeling
Poliklinische behandeling Ouderen Poliklinische behandeling Introductie Mondriaan Ouderen is een onderdeel van Mondriaan. We verlenen hulp aan mensen van 65 jaar en ouder, die behoefte hebben aan behandeling,
Nadere informatieHoe gaat het met je studie?
195 195 HOOFDSTUK 12 Hoe gaat het met je studie? WOORDEN 1 Kies uit: onvoldoende controleren gymnastiek mening huiswerk 1 Heb je je al gemaakt? 2 Ik was op school niet zo goed in. Ik vond sport niet leuk.
Nadere informatiePSYCHIATRIE & PSYCHOLOGIE. Psychiatrie gesloten acute opnameafdeling
PSYCHIATRIE & PSYCHOLOGIE Psychiatrie gesloten acute opnameafdeling Psychiatrie gesloten acute opnameafdeling U bent opgenomen op de gesloten acute opnameafdeling van het St. Antonius Ziekenhuis. De gesloten
Nadere informatieRESULTATEN PATIENTEN ENQUETE 2015. Hoe vaak heeft u in de afgelopen 6 maanden contact (spreekuur, huisbezoek, telefonisch consult) gehad met de HAPEC?
RESULTATEN PATIENTEN ENQUETE 2015 Hoe vaak heeft u in de afgelopen 6 maanden contact (spreekuur, huisbezoek, telefonisch consult) gehad met de HAPEC? Gemiddeld 5 x Vind u dat u altijd door een arts geholpen
Nadere informatieTotaal aantal afgeronde vragenlijsten 44. Ja 100 % Nee 0 %
De huisartspraktijk Totaal aantal afgeronde vragenlijsten 44 Klopt het dat u ingeschreven bent bij de huisartspraktijk die op het voorblad staat vermeld? Ja 100 % Nee 0 % Weet u voldoende over de organisatie
Nadere informatieBest practices SIG-Diabetes 27 oktober 2015. Mehmet Darici & Mourad Ghalit
Best practices SIG-Diabetes 27 oktober 2015 Mehmet Darici & Mourad Ghalit De diabetespatiënt bestaat niet! ZORG OP MAAT Wil je de beste zorg voor een individuele diabetespatiënt, dan is zorg op maat nodig!
Nadere informatieVan wens naar werkelijkheid. Dr. Ada ter Maten-Speksnijder, februari 2018
Van wens naar werkelijkheid Dr. Ada ter Maten-Speksnijder, februari 2018 Is onze wens/droom/ambitie al werkelijkheid? 2 Nieuwe rollen NIEUWE AMBITIES Advanced practitioner Verpleegkundig specialist Master
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
voor niet-ingewijden Type 2 diabetes Diabetes is een ernstige chronische ziekte, die wordt gekenmerkt door te hoge glucosespiegels (de suikers ) in het bloed. Er zijn verschillende typen diabetes, waarvan
Nadere informatieWerkinstructie benaderen intermediairs Sense
Werkinstructie benaderen intermediairs Sense BIJLAGE 7 Voorbeeld van de opzet van de presentatie in PowerPoint BIJLAGE 7 VOORBEELD VAN DE OPZET VAN DE PRESENTATIE IN POWERPOINT] 1 WERKINSTRUCTIE BENADEREN
Nadere informatieUMC St Radboud. Verpleegkundig spreekuur voor ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa
UMC St Radboud Verpleegkundig spreekuur voor ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa Patiënteninformatie Van uw behandelende arts heeft u gehoord dat u de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa heeft. Een ziekte
Nadere informatieOnderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie).
Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Verbetert de zorg na de behandeling van dikke darmkanker
Nadere informatieVerzekeringen & erfelijkheid
Verzekeringen & erfelijkheid U wilt een levens- of arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten? Hier vindt u de www.bpv.nl antwoorden op veelgestelde vragen over erfelijkheid en het aanvragen van een verzekering.
Nadere informatieHeeft u één of meerdere langdurige of chronische ziektes (bijvoorbeeld suikerziekte, hoge bloeddruk, reuma, longziekte of kanker)?
Vragenlijst Gezondheid gaat over lichamelijk maar ook psychisch en sociaal welbevinden. Deze vragenlijst is bedoeld om een beeld te krijgen van uw behoefte aan zorg op psychisch, lichamelijk en sociaal
Nadere informatieDe psycholoog in Zuyderland Medisch Centrum. Medische Psychologie
De psycholoog in Zuyderland Medisch Centrum Medische Psychologie In deze folder informeren we u over de manier van werken van de psycholoog, verbonden aan de afdeling Medische psychologie van Zuyderland
Nadere informatieBrijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Nadere informatieAANMELDINGSFORMULIER ONCOLOGISCHE NAZORG HERSTEL & BALANS OF FYSIEKE TRAINING
AANMELDINGSFORMULIER ONCOLOGISCHE NAZORG HERSTEL & BALANS OF FYSIEKE TRAINING Om in aanmerking te komen voor Oncologische Nazorg dient u het aanmeldingsformulier invullen en binnen drie weken retourneren
Nadere informatieRamadan & diabetes. Dr. Latifa Ben Messaoud 18.03.2016
Ramadan & diabetes Dr. Latifa Ben Messaoud 18.03.2016 Inhoudstafel Betekenis van ramadan Ramadan in 2016 Wie is verplicht om te vasten? Wie is vrijgesteld van het vasten? Beweegredenen om te vasten Hoe
Nadere informatiePOP polikliniek. voor vrouwen vóór, tijdens en na de zwangerschap. Wat moet u echt weten! We kijken samen hoe we u kunnen helpen.
POP polikliniek voor vrouwen vóór, tijdens en na de zwangerschap U heeft een afspraak op de POP-poli. Dit betekent Psychiatrie, Obstetrie (verloskunde) en Pediatrie (kindergeneeskunde). In de POP polikliniek
Nadere informatieStervensbegeleiding bij mensen met een Islamitische achtergrond
Stervensbegeleiding bij mensen met een Islamitische achtergrond Fahima Ettaher, huisarts, kaderarts oudergeneeskunde Emete Erarslan, specialist ouderengeneeskunde Cultuursensitieve palliatieve zorg Ziektebeleving
Nadere informatieVerslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan
ggz voor doven & slechthorenden Verslaving Als iemand niet meer zonder... kan Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving Herkent u dit? Veel mensen gebruiken soms
Nadere informatieZorg voor de hivseropositieve
Zorg voor de hivseropositieve patiënt Het Radboudumc is één van de 27 hiv-behandelcentra in Nederland. Hier werkt een team van zorgverleners dat gespecialiseerd is in de behandeling en begeleiding van
Nadere informatieAmbulante behandeling
Ambulante behandeling Ouderen Ambulante behandeling Mondriaan Ouderen geeft behandeling aan mensen met psychische en psychiatrische problemen vanaf de derde levensfase. Mondriaan Ouderen heeft verschillende
Nadere informatieMedische Psychologie
Medische Psychologie Inleiding U bent door één van de medisch specialisten hier in het ziekenhuis verwezen naar onze afdeling. Op onze afdeling vindt diagnostiek en behandeling plaats (van kinderen, volwassenen
Nadere informatieVerslag. Mozmed Gurué. Bart Roosenburg
Verslag Mozmed Gurué Bart Roosenburg 2013 Week 2 Datum: 17 t/m 20 september 2013 Team: Hanneke Dekker (arts), Giovanna Fernándes Sánchez (verpleegkundige), José Orlando (vrijwilliger), Bart Roosenburg
Nadere informatieAfdeling Medische Psychologie
Patiënteninformatie Afdeling Medische Psychologie rkz.nl Inleiding U bent door één van de medisch specialisten hier in het ziekenhuis verwezen naar onze afdeling. Op onze afdeling vindt diagnostiek en
Nadere informatieMother and Father for the First time Greve, Denemarken
Mother and Father for the First time Greve, Denemarken Het programma Mother and Father for the First time wordt aangeboden in Greve, een gemeente in Denemarken van ongeveer 48.000 inwoners. Denemarken
Nadere informatiePlenaire opening. Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013
Plenaire opening Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013 Opening door Anke Leibbrandt Iedereen wordt van harte welkom geheten namens de BVN en de programmacommissie erfelijkheid (betrokken
Nadere informatieWelkom op verpleegeenheid D2, de kinderafdeling van ons ziekenhuis. Ziek zijn is niet altijd even prettig, zeker niet als je in het ziekenhuis ligt.
Welkom Hallo Welkom op verpleegeenheid D2, de kinderafdeling van ons ziekenhuis. Ziek zijn is niet altijd even prettig, zeker niet als je in het ziekenhuis ligt. Toch kan een ziekenhuisopname best fijn
Nadere informatieDesiree Piar 0824864 CMD 1B Docent : James boekbinder Project : vrijwilligers 55+ Doelgroeponderzoeksverslag
Doelgroeponderzoeksverslag Interviews Naam: Sharlene Piar Arends leeftijd: 59 Hoe zou jij een tienermoeder helpen als jij een vrijwilliger was? En waarmee zou je een tienermoeder mee helpen? Advies geven
Nadere informatieAnalyserapport van de patiënten vragenlijsten over de huisarts: Veringa
Analyserapport van de patiënten vragenlijsten over de huisarts: Veringa Datum aanmaak rapport:28-09-2017 1 Laatste ronde patiënten vragenlijsten huisarts Periode waarin ingevuld van: 1-4-2017 tot 1-7-2017
Nadere informatiekinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen)
In opdracht van de Gemeente Amsterdam (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) Als ik mijn vader had gehad vanaf mijn jeugd, dan zou ik misschien anders zijn in het leven. (...) Wat ik allemaal wel niet
Nadere informatieNaam:... man/vrouw. Geboortedatum:... Adres:... Postcode en woonplaats:... Telefoonnummer:... Mobiel nummer:... adres:...
Aanmeldingsformulier Oncologische Revalidatie Jeroen Bosch Ziekenhuis Herstel & Balans of Fysieke training Om in aanmerking te komen voor Oncologische Revalidatie moet u het aanmeldingsformulier invullen
Nadere informatieDepressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer
Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie en angstklachten tijdens de zwangerschap komen regelmatig voor. Toch wordt dit onderwerp nog vaak als taboe ervaren en is niet duidelijk welke
Nadere informatieZwangerschapsdiabetes
Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes U bent zwanger en halverwege de zwangerschap krijgt u te horen dat u diabetes heeft. Er komt dan veel op u af. U wilt weten wat zwangerschapsdiabetes precies
Nadere informatieMaak kennis met het diabetesteam van Maasziekenhuis Pantein
Maak kennis met het diabetesteam van Maasziekenhuis Pantein Diabetes mellitus (kortweg diabetes) is een chronische ziekte. Dat betekent dat u voor langere tijd voor deze ziekte behandeld moet worden. Bij
Nadere informatieDe kinder- en jeugdpsycholoog in het ziekenhuis
PSYCHOLOGIE De kinder- en jeugdpsycholoog in het ziekenhuis Uw kind is door een medisch specialist van het Laurentius Ziekenhuis verwezen naar de afdeling Medische Psychologie. Deze folder geeft informatie
Nadere informatieRAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS
RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS Huisartsenpraktijk Dalfsen ARGO BV 2014 Rapportage wachtkamerinterview Inleiding Onder de cliënten van huisartsenpraktijk Dalfsen zijn de afgelopen 2 jaren tevredenheidsonderzoeken
Nadere informatieOncologie. Psychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum
Oncologie Psychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum Belangrijke telefoonnummers Algemeen nummer umcg (050) 361 61 61 U kunt hier ook terecht met algemene vragen over het UMCG. Bijvoorbeeld over
Nadere informatieHoe Yulius jongeren met autisme kan helpen
Jongeren Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Vragen? Voor wie is deze brochure? Je hebt deze brochure gekregen omdat je autisme hebt of nog niet zeker weet of je autisme hebt. Je bent dan bij Yulius
Nadere informatieAnalyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: Leenen
Analyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: Leenen Datum aanmaak rapport:26-11-2015 1 Laatste ronde patiëntenvragenlijsten huisarts Periode waarin ingevuld van: 31-10-2013 tot 9-11-2013
Nadere informatieLaaggeletterden in de apotheek. Utrecht 6-10-2015 Maria van den Muijsenbergh, huisarts / onderzoeker
Laaggeletterden in de apotheek Utrecht 6-10-2015 Maria van den Muijsenbergh, huisarts / onderzoeker Laaggeletterdheid: Zoveel moeite met lezen en schrijven dat je niet goed kunt functioneren in het dagelijks
Nadere informatieDementiepoli. Ouderen
Dementiepoli Ouderen Dementiepoli Informatie voor cliënten, familie en betrokkenen Met deze folder willen we u en uw familieleden en/of verzorgers graag informeren over de gang van zaken bij de dementiepoli.
Nadere informatieCentrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie
Centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie Informatie voor cliënten, familie en betrokkenen Centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie Maelsonstraat 1 1624 NP HOORN 088 65 65 010 www.ggz-nhn.nl/jeugd www.ggz-nhn.nl
Nadere informatieHoe doe je dat in de GGZ..communiceren met mensen met lage gezondheidsvaardigheden
Hoe doe je dat in de GGZ..communiceren met mensen met lage gezondheidsvaardigheden Marjan Mensinga Trainer/adviseur/Medisch antropoloog/spv/poh GGZ 15 november 2018 Disclosure belangen spreker Wat gaan
Nadere informatieSchizofrenie. Leven in een andere wereld. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie
ggz voor doven & slechthorenden Schizofrenie Leven in een andere wereld Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie Herkent u dit? Denkt u wel eens dingen te zien
Nadere informatieStichting wijkgezondheidscentra huizen. stageverslag. Diëtiste in beroep
Stichting wijkgezondheidscentra huizen stageverslag Diëtiste in beroep Maaike Oelen 11060360 VD 1F.2 4-6-2012 Inhoud Inleiding... 2 1. De meeloopdagen... 2 1.1 Donderdag 24 november;... 2 1.2 Vrijdag 25
Nadere informatieInwendige geneeskunde. Ramadan en diabetes. www.catharinaziekenhuis.nl
Inwendige geneeskunde Ramadan en diabetes www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl INW019 / Ramadan en diabetes / 26-03-2014 2 Ramadan en diabetes
Nadere informatieDe diabetesverpleegkundige. polikliniek interne geneeskunde
De diabetesverpleegkundige polikliniek interne geneeskunde Onlangs is bij u diabetes mellitus geconstateerd. Dit is een chronische aandoening die grote invloed heeft op uw dagelijks leven. De diagnose
Nadere informatie!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN?
Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt met het spelen van games. Je beseft dat je hierdoor in de problemen kunt raken: je huiswerk lijdt
Nadere informatieNieuwsbrief Stichting Mind2Care
Nieuw bestuurslid: Merith Cohen de Lara Sinds september 2017 ben ik begonnen als bestuurslid bij het LKPZ en onlangs als een afvaardiging hiervan toegetreden tot het bestuur van Mind 2 Care. Als zelfstandig
Nadere informatieEindevaluatie. Riga. Begeleiders;Geert Daams en Remco Reijke
Eindevaluatie Riga 2011 Begeleiders;Geert Daams en Remco Reijke Inhoud Inleiding... 3 Wat voor cijfer geef je de Riga reis?... 4 Wat was je voornaamste reden om naar Riga te gaan?... 4 Hoe heb je de heenreis
Nadere informatieSpoedeisende Hulp en triage
Spoedeisende Hulp en triage Welkom op de afdeling Spoedeisende Hulp (SEH) van het Laurentius Ziekenhuis. Op de afdeling SEH komen dagelijks 40 tot 70 patiënten. Een kwart van deze personen wordt met de
Nadere informatie18 december 2013. 1 van 10. Op vakantie na een niertransplantatie; NP online enquête
Op vakantie na een niertransplantatie; NP online enquête Nierpatiënten Perspectief online is een internetpanel voor mensen met een nierziekte*, naasten van nierpatiënten en nierdonoren. Zij kunnen via
Nadere informatieKortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind.
Tekst: opening Helpdesk Welkom dames en heren, Het doet mij goed om te zien dat er zo veel mensen op deze feestelijke opening van de Helpdesk zijn afgekomen. Dat betekent dat er veel interesse voor is.
Nadere informatieBehandelhuis afdeling Psychiatrie
Behandelhuis afdeling Psychiatrie U bent opgenomen of overweegt u te laten opnemen in het Behandelhuis van de afdeling Psychiatrie van Rijnstate Arnhem. Meer informatie hierover vindt u in deze folder.
Nadere informatieVerdiepingsstage Vroege Psychosen. Dorpsblik. informatie voor aios
Verdiepingsstage Vroege Psychosen Dorpsblik informatie voor aios Verdiepingsstage Vroege Psychosen Dorpsblik Hoe eerder mensen met een vroege psychose worden behandeld, hoe groter de kans op functioneel
Nadere informatieNEDERLANDS - ARABISCH Waar kunt u hulp vinden voor uw psychische klachten? Informatie voor vluchtelingen 9 Voorbeeld maatschappelijk werk De problemen van Amar en Fatiha Amar (37 jaar) is met zijn vrouw
Nadere informatieAllemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman
Permanente educatie in Smallingerland Allemaal in ontwikkeling Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Van cursussen professioneel Engels, kennis opdoen bij een andere afdeling tot vierjarige
Nadere informatieAanmelding, intake en diagnostiek. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers
Aanmelding, intake en diagnostiek Kinderen en Jeugdigen Informatie voor ouders/verzorgers Aanmelding, intake en diagnostiek Inleiding In deze brochure geven wij u informatie over de aanmelding, de intake
Nadere informatieAnalyserapport van de patiënten vragenlijsten over de huisarts: P.A.A. Gerritsen
Analyserapport van de patiënten vragenlijsten over de huisarts: P.A.A. Gerritsen Op de volgende pagina s ziet u een patiënttevredenheidsonderzoek. Wij vinden het van groot belang dat wij op de hoogte zijn
Nadere informatieBehoud basis (spoed)zorg Weert
00 Behoud basis (spoed)zorg Weert Wat is er aan de hand? Als het aan de zorgverzekeraars ligt, verdwijnt de complexe spoedzorg in de toekomst uit Weert. Wellicht heeft u hierover al in de media gelezen.
Nadere informatieIndividueel Transitieplan voor Ouders
Individueel Transitieplan voor Ouders Datum: vader / moeder van Patiëntgegevens A. De diabetes 1. Mijn kind kan uitleggen wat, ik wil hier diabetes is. 2. Mijn kind begrijpt wat de behandelaars (arts,
Nadere informatieWetenschappelijk onderzoek
Wetenschappelijk onderzoek informatie voor cliënten Inhoud 1 Inleiding 1 Wetenschappelijk onderzoek 1 Waarom zou ik meedoen? 2 Zijn er risico s aan verbonden? 2 De opzet van een onderzoek 2 Wat betekent
Nadere informatieInhoudsopgave...2. Voorwoord...3. Inleiding...3. Hoofdstukken...4. 1. Wat is een verpleeghuis?...4. 2. De geschiedenis van het verpleeghuis...
Naam: School: Groep: 8 Laurens Tap De Trinoom Datum: 10 december 2012 Hoofdstuk: Inhoudsopgave Pagina 1 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave...2 Voorwoord...3 Inleiding...3 Hoofdstukken...4 1. Wat is een verpleeghuis?...4
Nadere informatiePsychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum
Psychosociale begeleiding in het Centrum Inleiding Als u te horen krijgt dat u kanker heeft of een hematologische ziekte, kan er veel veranderen in uw leven en dat van uw naasten. Niet alleen lichamelijk,
Nadere informatieInformatie over de behandeling bij diabetes (suikerziekte)
Diabeteszorg Informatie over de behandeling bij diabetes (suikerziekte) Vanwege suikerziekte (diabetes mellitus) wordt u doorgestuurd naar de diabetespolikliniek van het Havenziekenhuis. Diabetes mellitus
Nadere informatieDe Raad van Europa is een internationale organisatie met 47 lidstaten. Haar werk beïnvloedt 150 miljoen kinderen en jongeren.
Kindvriendelijke Gezondheidszorg- Kinderen en Jongeren: zeg ons wat je denkt! De Raad van Europa is een internationale organisatie met 47 lidstaten. Haar werk beïnvloedt 150 miljoen kinderen en jongeren.
Nadere informatieAnalyserapport van de patiënten vragenlijsten over de huisarts: Bakkum- de Klerk
Analyserapport van de patiënten vragenlijsten over de huisarts: Bakkum- de Klerk Datum aanmaak rapport:28-09-2017 1 Laatste ronde patiënten vragenlijsten huisarts Periode waarin ingevuld van: 1-4-2017
Nadere informatieZwangerschap bij een chronische darmziekte
Maag-, Darm- en Leverziekten Zwangerschap bij een chronische darmziekte www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Vruchtbaarheid... 3 Erfelijkheid... 4 Medicijnen... 4 Invloed chronische darmziekte op de zwangerschap...
Nadere informatieIn deze folder leest u meer over het doel en de mogelijkheden van het programma en welke hulpverleners erbij betrokken zijn.
Hartrevalidatie Inleiding De cardioloog, de hartfalenverpleegkundige of de ICD-verpleegkundige heeft u geadviseerd het poliklinische hartrevalidatieprogramma te gaan volgen. Het hartrevalidatie-programma
Nadere informatieDe Stemmenpolikliniek
Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) De Stemmenpolikliniek Inhoud Inleiding 1 Stemmen horen 1 De behandeling 2 Kennismaking 3 De inhoud van de behandeling 3 Behandelaars 4 Vragen 4 Belangrijke adressen
Nadere informatieBehandelmogelijkheden
OBESITAS CENTRUM Behandelmogelijkheden Bariatrische chirurgie Samen op weg naar een gelukkig gewicht 2 INHOUD Met deze folder informeren we over de verschillende behandelmogelijkheden in het Obesitas Centrum
Nadere informatie