MONITORAAT OP MAAT Academisch Nederlands

Transcriptie

1 Taalondersteuning academisch Nederlands Universiteit Antwerpen MONITORAAT OP MAAT Academisch Nederlands Rapport zesde en zevende jaar september 2011 juni 2013 Datum afsluiting rapport: 23 september 2013 Projectpromotor: Prof. dr. Pol Cuvelier Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Projectcoördinatie en taalondersteuning: Dirk Berckmoes Hilde Rombouts Elke Van dermijnsbrugge

2

3 Inhoud Alfabetische lijst van afkortingen Inleiding 1 Taalondersteunende activiteiten september 2011 juni Activiteiten voor instromende studenten Bekendmaking Introducerende taalsessies en beginassessment Ondersteunend materiaal via Blackboard 1.2 Taalondersteuning voor doorstromende studenten Aanmeldingen bij het Monitoraat op maat Persoonlijk taaltraject Profiel van de deelnemers 1.3 Samenwerking met de opleidingen 2 Evaluatie door studenten 2.1 Evaluatie na persoonlijk traject 2.2 Evaluatie na workshops basisvaardigheden academisch Nederlands 2.3 Evaluatie na introducerende taalsessie academisch Nederlands 2.4 Evaluatie na assessment 3 De brug met het secundair onderwijs en het volwassenenonderwijs 3.1 Aan de slag: academische taalvaardigheid Nederlands 3.2 Workshop Taalvaardig starten in het hoger onderwijs 3.3 Expertisedeling Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 1

4 4 Expertisedeling hoger onderwijs 4.1 Associatie Universiteit & hogescholen Antwerpen (AUHA) 4.2 Andere universiteiten en hogescholen 5 Advies en professionalisering 5.1 Adviesraad Monitoraat op maat 5.2 Professionalisering Literatuur Bijlagen 2 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

5 Alfabetische lijst van afkortingen Afkorting AUHA CIKO CNO CULN ECHO EIF FBD GEN IOIW LW MOM MPC OOW PSW RECH STIP TEW UFOO V&V VLOR Vol-ant VOS WeST WET Betekenis Associatie Universiteit & Hogescholen Antwerpen Cel voor de Innovatie en Kwaliteitszorg van het Onderwijs Centrum voor Nascholing en Onderwijs Universiteit Antwerpen Opleiding Cultuurmanagement Expertisecentrum Hoger Onderwijs Europees Integratiefonds Faculteit Farmaceutische, Biomedische en Diergeneeskundige Wetenschappen Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Instituut voor Onderwijs- en Informatiewetenschappen Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Opleiding Master Organisatie en Management Opleiding Meertalige Professionele Communicatie Opleiding Onderwijs- en Opleidingswetenschappen Faculteit Politieke en Sociale wetenschappen Faculteit Rechten Studenten Informatie Punt Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen UA - Fonds voor Onderwijsontwikkeling Opleiding Verpleeg- en Vroedkunde Vlaamse Onderwijsraad Consortium Volwassenenonderwijs Antwerpen Project Vakoverschrijdende Opdrachtenstage Centrum voor Werken en Studeren Faculteit Wetenschappen Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 3

6 Inleiding Op 18 november 2011 vierde het Monitoraat op maat Academisch Nederlands zijn vijfjarig bestaan. Opgericht in 2006 als een impulsproject om de academische taalontwikkeling van vooral studenten met een anderstalige achtergrond te ondersteunen, groeide het taalmonitoraat de voorbije jaren uit tot een project dat, in nauwe samenwerking met de opleidingen, mee vorm geeft aan een geïntegreerd taalbeleid voor alle studenten van de Universiteit Antwerpen. In een geïntegreerd taalbeleid is de ontwikkeling van de academische taalcompetentie, die studenten nodig hebben om studietaken uit te voeren en hun studie tot een goed einde te brengen, een gedeelde verantwoordelijkheid van alle docenten (Daems 2010). Studenten verwerven deze taalcompetentie in de loop van heel hun opleiding onder meer met behulp van voldoende leer- en oefenmomenten, onderbouwde feedback, goede voorbeelden en duidelijk geëxpliciteerde talige verwachtingen. Anderzijds bouwt deze competentie voort op een stevig fundament van eerder verworven taalcompetenties. De praktijk wijst uit dat niet alle studenten met dezelfde basiscompetenties instromen aan de universiteit, en dat de ontwikkeling van de academische taalvariant niet voor iedereen even vlot verloopt (Berckmoes & Rombouts 2009). Studenten uit een minder taalrijke omgeving, met een lage taalgevoeligheid, een anderstalige achtergrond of een atypische vooropleiding moeten hier vaak een extra inspanning leveren. Voor deze studenten organiseert het Monitoraat op maat, in de context van het gelijkekansenbeleid van de Universiteit Antwerpen, extracurriculaire ondersteuning academisch Nederlands. Dit rapport geeft voor de werkjaren en een overzicht van de activiteiten van het Monitoraat op maat. Hoofdstuk 1 licht het taalondersteunende aanbod toe voor instromende en doorstromende studenten van de Universiteit Antwerpen. Dit gaat van de extra taalondersteuning via workshops, persoonlijke ondersteuning of het digitaal zelfstudiepakket tot het organiseren van beginassessments en overbruggingsonderwijs in samenwerking met de opleidingen. De studenten worden nauw betrokken bij de organisatie van het taalondersteunend aanbod. Hun opmerkingen en suggesties, die ze aangeven in onze breed opgezette bevraging, sturen mee de jaarlijkse evaluatie van de werking van het taalmonitoraat. De resultaten van deze bevraging worden voorgesteld in hoofdstuk 2. Het Monitoraat op maat kijkt ook over de muren van de Universiteit Antwerpen. In hoofdstuk 3 wordt de samenwerking met het secundair en het volwassenenonderwijs toegelicht. Hoofdstukken 4 en 5 geven tot slot een overzicht van de uitwisseling op het vlak van expertise en knowhow met andere instellingen hoger onderwijs, zowel binnen als buiten de eigen associatie. 4 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

7 1 Taalondersteunende activiteiten september 2011 juni 2013 De kernactiviteiten van het Monitoraat op maat bevinden zich op twee domeinen: de instroom en doorstroom van studenten in het universitair onderwijs. Het taalmonitoraat bereikt instromende studenten via introducties en/of assessments academisch Nederlands tijdens het overbruggingsonderwijs of de introductiedagen van de opleidingen. Daarnaast ondersteunt het ook doorstromende studenten. Deze studenten doen een beroep op de taalondersteuning via een workshop, individuele begeleiding en/of begeleide zelfstudie. Sinds 2012 kunnen alle studenten van de universiteit op Blackboard ook gebruikmaken van het digitaal zelfstudiepakket Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen van het Monitoraat op maat. In de paragrafen 1.1 en 1.2 lichten we de activiteiten toe voor de instromende en de doorstromende studenten, en brengen we het profiel in kaart van de deelnemers. Paragraaf 1.3 geeft een overzicht van de samenwerking met de verschillende faculteiten. 1.1 Activiteiten voor instromende studenten Bekendmaking Het Monitoraat op maat benut verschillende informatiekanalen om de werking bekend te maken bij zowel studenten als het onderwijzende en ondersteunende personeel van de Universiteit Antwerpen. De voorbije twee werkjaren maakten we daarvoor gebruik van de volgende kanalen: website Monitoraat op maat: brochure en affiche Monitoraat op maat. Taalondersteuning academisch Nederlands ; brochure Wegwijzer voor de toekomstige student ; brochure Studeren op maat (Flexibel studeren/ Werken en studeren) ; brochure Leidraad voor de startende student ; brochure Trainingen van de Dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding; Blackboard (sinds november 2012 is hier ook het studiemateriaal van het Monitoraat op maat onbeperkt toegankelijk voor alle studenten); infomarkten; lichtkrant op de campussen; infogesprekken met onder meer studietrajectbegeleiders, CIKO-medewerkers en docenten. Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 5

8 In 2012 en 2013 verschenen de volgende artikels in Inbox en het Magazine Universiteit Antwerpen: Monitoraat op maat geeft 5 jaar taalondersteuning academisch Nederlands in Inbox, informatieblad voor het personeel van de Universiteit Antwerpen, februari Project in de kijker: De brug als ontmoetingsplaats tussen secundair onderwijs en Universiteit Antwerpen in Inbox, informatieblad voor het personeel van de Universiteit Antwerpen, februari Monitoraat op maat in Magazine Universiteit Antwerpen, juni Naar aanleiding van het 5-jarig bestaan van Monitoraat op maat werden studenten geïnterviewd die tussen 2006 en 2011 gebruikmaakten van de taalondersteuning. Hun ervaringen worden gepresenteerd in een korte film op de website van het Monitoraat op maat Introducerende taalsessies en beginassessment Voor de instromende studenten organiseert het Monitoraat op maat in samenwerking met een aantal faculteiten opleidingsspecifieke introducerende taalsessies academisch Nederlands en assessments basisvaardigheden academisch Nederlands. Een introducerende taalsessie vindt plaats bij de start van het academiejaar. Deze sessie maakt studenten bewust van het belang van een goede academische taalvaardigheid en laat ze kennismaken met de verwachte startcompetenties. Op vraag van sommige opleidingen is de introducerende sessie gekoppeld aan een beginassessment of een assessment dat ingebed zit in een vak (course-embedded assessment). De bedoeling van de assessments is de studenten tijdig inzicht te geven in hun sterke punten en hun werkpunten. Belangrijk daarbij is dat de introducerende taalsessie of het assessment afgestemd is op de eindcompetenties van de vooropleiding enerzijds en de (talige) leerdoelen in de opleiding anderzijds. Deze start- of basiscompetentie is niet te verwarren met de academische 6 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

9 competenties die studenten in de loop van hun studie ontwikkelen (Daems 2010). Een beginassessment zal dan ook nooit naar de kennis peilen van vakspecifieke woordenschat, maar heeft wel oog voor de strategieën om met nieuwe woordenschat om te gaan. In het assessment ligt de nadruk op het leerproces van de student (Gijbels & Speltincx 2011). De studenten maken een functionele en authentieke opdracht die in de lijn ligt van de opdrachten waarmee hij of zij in de loop van het komende academiejaar nog te maken zal krijgen. De keuze voor de inhoud van de taak gebeurt dan ook in overleg met betrokken vakdocenten. Anderzijds mag de taak niet te vakspecifiek zijn, omdat voorkennis geen rol mag spelen bij de uitvoering ervan (Hacquebord & Van der Westen 2010). Het assessment focust op de competenties die aan de basis liggen van de academische taalvaardigheid die de studenten in de loop van hun studie zullen verwerven. Het assessment is op die manier ook een moment van bewustmaking op het gebied van academische taalvaardigheid. Omdat taalvaardigheid een ruim begrip is, focust een beginassessment op de deelvaardigheden die het meest relevant zijn voor de studietaken van het eerste jaar, en waar de opleiding problemen vaststelt bij een deel van de instromende studenten (Berckmoes & Rombouts 2008). Afhankelijk van de opleiding, worden de assessments beoordeeld door een of meerdere vakdocenten of door een taalbegeleider van het Monitoraat op maat. De beoordelaars maken daarbij gebruik van een kijkwijzer met taakoverschrijdende rubrieken (Verheyden 2010). Achteraf volgt steeds uitgebreide feedback vanuit de opleiding zelf 1. Als het nodig is wordt de student ook aangeraden om bijkomende taalondersteuning te volgen. Grafiek 1 hieronder geeft een overzicht van het aantal instromende studenten dat Monitoraat op maat sinds 2006 bereikt via introducerende sessies en/of beginassessments Basisvaardigheden academisch Nederlands. De grafiek toont de lichte stijging van het aantal instromende studenten tijdens de afgelopen twee werkjaren: van 1675 studenten in werkjaar naar 1714 in De blijvende stijging is enerzijds te verklaren door een groeiend aantal schakelprogrammastudenten dat deelneemt aan de introducerende taalsessies (ook het totaal aantal studenten aan de Universiteit Antwerpen met een schakelprogramma nam de afgelopen jaren toe). Anderzijds geeft het Monitoraat op maat meer introducerende taalsessies dan de vorige werkjaren. Nieuw sinds is de introductie voor de studenten van het schakelprogramma TEW Master in Organisatie en Management. 1 Voor informatie over het ontwerp, de beoordeling en de feedback bij taken, zie P. Van Petegem (red.) (2009) Praktijkboek activerend hoger onderwijs. Leuven: LannooCampus. Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 7

10 Grafiek 1: Evolutie van de bereikte groep instromende studenten via introducerende taalsessies en/of assessments De introductie academisch Nederlands voor 500 instromende eerstebachelorstudenten TEW werd in 2011 en 2012 gegeven door een docent van de opleiding zelf, terwijl de input en het ondersteunend materiaal aangeleverd werd door het Monitoraat op maat. Op deze manier wordt de introductie beter ingebed in de opleiding, én blijft de tijdsinvestering voor het Monitoraat op maat haalbaar. Daarnaast verzorgde het Monitoraat op maat introducerende taalsessies academische leesen schrijfvaardigheid voor: Farmaceutische, Biomedische en Diergeneeskundige Wetenschappen (FBD & WET) overbruggingsonderwijs (97 deelnemers ) Schakelprogramma Verpleeg- en Vroedkunde (64 deelnemers ) Centrum West (8 deelnemers ) Schakelprogramma Cultuurmanagement (TEW - CULN) (18 deelnemers ) Schakelprogramma Organisatie en Management (TEW - MOM) (14 deelnemers ) 8 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

11 Verder organiseert het Monitoraat op maat in een aantal opleidingen een assessment basisvaardigheden academisch Nederlands voor instromende studenten: faculteit / opleiding verplicht deelvaardigheid Rechten (RECH) Politieke en Sociale Wetenschappen (PSW) Farmaceutische, Biomedische en Diergeneeskundige Wetenschappen (FBD & WET) - overbruggingsonderwijs Chemie (FBD & WET) ja aanbevolen nee ja # deelnemers Academische leesen schrijfvaardigheid 460 Academische schrijfvaardigheid 333 Academische leesen antwoordvaardigheid 97 Academische leesvaardigheid 221 Persoonlijke feedback na het assessment geeft studenten inzicht in hun sterke punten en hun werkpunten. Studenten kunnen eventuele lacunes zelfstandig wegwerken met behulp van het digitaal zelfstudiepakket Basisvaardigheden Academisch Nederlands: tips en oefeningen. Daarnaast organiseert het Monitoraat op maat in het verlengde van deze assessments opleidingsspecifieke ondersteuning voor groepen studenten uit de betrokken opleidingen (zie 1.3). De ontwikkeling van de assessments, correctie en feedback van de opdrachten gebeurt steeds in nauwe samenwerking tussen het Monitoraat op maat en de opleiding zelf Ondersteunend materiaal via Blackboard Sinds november 2012 is elke student van de Universiteit Antwerpen via Blackboard gekoppeld aan het zelfstudiepakket Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen. Dit pakket bevat het digitaal leer-, oefen- en zelftestmateriaal academisch Nederlands dat het Monitoraat op maat van 2011 tot 2013 ontwikkelde voor Leer ons kennen (vanaf september 2013 Aan de slag het ontmoetingsplatform voor toekomstige studenten van de Universiteit Antwerpen. Naar aanleiding van de vraag van enkele opleidingen om de infodocumenten en oefeningen ook aan te bieden aan de huidige studenten, werd het materiaal beschikbaar gesteld voor alle studenten van de Universiteit. Het zelfstudiepakket bestaat uit de onderdelen taken en taal. Het onderdeel taken bevat competentiegerichte leerdocumenten met informatie, tips, checklists en oefeningen bij vijf specifieke taaltaken die studenten uitvoeren tijdens hun studieloopbaan: academische teksten lezen, hoorcolleges volgen, papers schrijven, open examenvragen beantwoorden en en. In het onderdeel taal worden functionele informatie en oefeningen aangeboden over algemene aspecten van academisch Nederlands: academische stijl, woordenschat, tekststructuur, grammatica en spelling. Academische vaardigheden die de studenten verwerven tijdens hun studie, komen niet aan bod. Op 18 juni 2013 hebben ongeveer 4000 studenten het materiaal geraadpleegd, waarvan de grootste groep studenten die in instroomden. Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 9

12 1.2 Taalondersteuning voor doorstromende studenten Het Monitoraat op maat ondersteunde in en respectievelijk 217 en 311 doorstromende studenten in een persoonlijk taaltraject (zie grafiek 2). Hieronder beschrijven we hoe deze studenten de weg vinden naar de taalondersteuning, wat het taaltraject inhoudt en wat het profiel is van de deelnemers. Daarna lichten we de samenwerking toe met de opleidingen op het vlak van studentenbegeleiding Aanmelding bij het Monitoraat op maat Studenten vinden de weg naar de taalondersteuning via verschillende kanalen. Eén op de vijf studenten die een beroep doen op het Monitoraat op maat, schrijft zich in naar aanleiding van de feedback een (begin)assessment academisch Nederlands, of na een introductiesessie academisch Nederlands (zie grafiek 3). De overige studenten melden zich in de loop van het academiejaar via de website, per mail of telefonisch aan voor een intakegesprek. Ze doen dat op eigen initiatief of na doorverwijzing door een docent of studiebegeleider. Tijdens het intakegesprek bespreekt de student met een taalcoach van het Monitoraat op maat de werkpunten en samen stippelen ze een persoonlijk taaltraject uit. In werd de laatste reeks workshops in maart bekendgemaakt via Blackboard; studenten konden zich daarvoor inschrijven zonder intakegesprek. Sinds is het aantal studenten dat taalondersteuning volgde met een derde toegenomen (311 in 2013 tegenover 209 in 2011). Deze stijging is onder meer te verklaren door een betere inbedding van het Monitoraat op maat in sommige opleidingen zoals PSW (zie 1.2.2), waardoor studenten die moeite hebben met academisch Nederlands, sneller een beroep doen op de taalondersteuning. 10 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

13 Grafiek 2: aantal doorstromende studenten met persoonlijk taaltraject Grafiek 3: wijze van aanmelding van de deelnemers taalondersteuning Monitoraat op maat (n=517) assessment & introsessie 20% spontaan & doorverwijzing 80% Persoonlijk taaltraject Studenten die zich aanmelden bij het Monitoraat op maat, worden ondersteund in een persoonlijk taaltraject, afgestemd op de noden van de student. In het persoonlijke taaltraject gaat er uitdrukkelijk aandacht naar leerstrategieën, het engagement en de verzelfstandiging van de student. De student werkt procesgericht met vakspecifiek studiemateriaal en met eigen werkstukken. De ondersteuning heeft als doel dat de student Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 11

14 na het traject zelfstandig met academisch Nederlands aan de slag kan. Deze manier van begeleiden sluit volledig aan bij de visie op studiebegeleiding zoals uitgesproken door prof. dr. Joke Denekens, op de studiedag van PSYNET 2007: studenten moeten gestimuleerd worden om zelfverantwoordelijk, actief, zelfstandig en reflecterend te leren 2. Een persoonlijk taaltraject bestaat uit een intakegesprek, een of meerdere workshops, individuele ondersteuning en/of begeleide zelfstudie. De ondersteuning vindt plaats op de Stadscampus, op campus Drie Eiken en op campus Groenenborger. Intakegesprek Tijdens het intakegesprek bespreekt de student in een vraaggesprek met de taalcoach zijn taalnoden in functie van zijn taalvoorgeschiedenis, taalomgeving en verwachtingen. Het Monitoraat op maat werkt studentgericht. Dat betekent dat de taalcoach rekening houdt met het potentieel van de student en zijn leerstijl. Op basis daarvan stippelt de taalcoach samen met de student een persoonlijk taaltraject uit. Workshops Het Monitoraat op maat biedt twee soorten workshops aan: opleidingsoverschrijdende workshops en opleidingsspecifieke workshops. Opleidingsoverschrijdende workshops Deze workshops zijn toegankelijk voor studenten uit alle opleidingen die zich spontaan aanmelden bij het Monitoraat op maat. In en werden zowel in het eerste als in het tweede semester de volgende workshops meerdere keren georganiseerd: opbouw en samenhang van een academische paper (workshop 1: bouwplan; workshop 2: alineaopbouw); wetenschappelijke stijl (workshop 1: objectief en precies taalgebruik; workshop 2 : helder en levendig taalgebruik); wetenschappelijke teksten lezen; examenvragen beantwoorden. In werd deze reeks aangevuld met een workshop Werkwoorden spellen. Naar aanleiding van een concrete vraag van een aantal werkstudenten organiseerde het Monitoraat op maat in november 2012 eveneens een eenmalige workshop Schema s van leesteksten maken. 2 Studiedag PSYNET, Studeren, onderwijzen, begeleiden, hoe samen-werken?, 27 april Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

15 Opleidingsspecifieke workshops Naar aanleiding van de feedback bij een (begin)assessment organiseert het Monitoraat op maat voor vier opleidingen opleidingsspecifieke workshops, waarin de taalcoach materiaal gebruikt uit de desbetreffende opleidingen. Er wordt bovendien gewerkt in functie van concrete taken, gekoppeld aan één of meerdere vakken, die in de lijn liggen van het (begin)assessment. Bij de planning van deze workshops wordt rekening gehouden met het lessenrooster van de opleiding zodat het voor studenten haalbaar is om deel te nemen. Doorgaans vinden de workshops plaats in de lokalen van de opleiding zelf. Zowel in als in , organiseerde het Monitoraat op maat de volgende workshops: Faculteit Rechten: workshops Academische leesvaardigheid Op basis van de resultaten van het leesvaardigheidsassessment dat bij de start van het academiejaar in samenwerking met het Monitoraat op maat wordt afgenomen, krijgen de eerstejaarsstudenten, bij een onvoldoende score, de raad om deel te nemen aan de twee ondersteunende workshops leesvaardigheid. In de eerste workshop bespreekt de taalcoach van het Monitoraat op maat het leesvaardigheidsassessment. In deze bespreking wordt de nadruk gelegd op het belang van een goede leesstrategie voor de verwerking van grote hoeveelheden tekst. In de tweede workshop passen de studenten de leesstrategieën toe op de syllabus Bronnen en beginselen van het recht voor eerste bachelor Rechten (prof. J. Velaers). Letteren en Wijsbegeerte Opleiding Taal en letterkunde: workshops Stappenplan bij het schrijven van een essay (3 sessies van 1,5 uur) In samenwerking met de vakdocent Nederlandse taalbeheersing (eerste bachelor) organiseert het Monitoraat op maat drie extra ondersteunende workshops Stappenplan bij het schrijven van een essay. De eindevaluatie van dit vak bestaat onder meer uit een essay-opdracht. Studenten die in de tweede zittijd een onvoldoende scoren op het essay, krijgen het advies de workshopreeks van het Monitoraat op maat te volgen. In werd een kleinschalige tentatieve effectmeting uitgevoerd naar het effect van de taalondersteuning op de slaagcijfers van studenten in derde zittijd. Van de 19 studenten die een onvoldoende behaalden op het essay, namen 10 studenten deel aan de ondersteunende workshops van het Monitoraat. Hiervan slaagden 7 studenten in de derde examenperiode (70%). 9 studenten namen niet deel aan de extra taalondersteuning en hiervan behaalden 5 studenten een voldoende in derde zittijd (55%). Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 13

16 Politieke en sociale wetenschappen: workshops Stappenplan bij het schrijven van een paper Naar aanleiding van het beginassessment academisch Nederlands dat de opleiding organiseert, krijgen alle eerstejaarsstudenten via een overzicht van hun sterke punten en hun werkpunten. Sinds het werkjaar organiseert de vakdocent van het vak kwantitatieve onderzoeksmethoden in samenwerking met het Monitoraat op maat een collectieve feedbacksessie. Tijdens deze sessie kunnen de studenten hun assessment inkijken. In het eerste gedeelte van de sessie bespreekt de vakdocent enkele veelvoorkomende basisfouten, zoals een onlogische opbouw (= het feedbackgedeelte); in het tweede gedeelte licht een taalcoach van het Monitoraat op maat toe hoe je een aantal basisfouten gemakkelijk vermijdt (= het feedforwardgedeelte). Studenten die nog meer ondersteuning wensen bij de basisvaardigheden, kunnen terecht op het digitale zelfstudiepakket op Blackboard (Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen) of schrijven zich na de feedbacksessie meteen in voor de opleidingsspecifieke workshops van het Monitoraat op maat. 14 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

17 Dankzij deze laagdrempelige aanpak vinden meer studenten PSW de weg naar de extra ondersteuning dan de vorige werkjaren: 60 studenten in 2012 tegenover respectievelijk 35 en 12 deelnemers in 2010 en De ondersteuning bestaat uit drie workshops waarin de studenten hun academische schrijfvaardigheid bijschaven aan de hand van oefeningen die aansluiten bij de toekomstige schrijfopdrachten en einddoelen van het vak kwantitatieve onderzoeksmethoden. Omdat zowel het assessment, de feedbacksessie als de extra taalbegeleiding vroeg in de eerste helft van het eerste semester plaatsvinden, hebben de studenten de tijd om eventuele lacunes weg te werken tegen de eerste schrijfopdrachten in het tweede semester. Tijdens de rondetafelvoormiddag van VLOR in maart 2013 werd de samenwerking tussen het Monitoraat op maat en de opleiding gepresenteerd aan de hand van de poster hierboven. Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen - Verpleeg- en Vroedkunde: workshops Stappenplan bij het schrijven van een paper Aansluitend op de introducerende taalsessie bij de start van het academiejaar organiseert het Monitoraat op maat vier opleidingsspecifieke workshops Stappenplan bij het schrijven van een paper. Studenten kunnen zich inschrijven op naar aanleiding van de feedback die ze bij hun eerste schrijfopdracht ontvangen. De studenten werken met materiaal uit de opleiding Verpleeg- en Vroedkunde en maken oefeningen die in de lijn liggen van de schrijfopdrachten in het schakelprogramma. Na overleg met de opleiding zal op basis van de studentenfeedback en ervaringen van de mentoren de taalondersteuning vanaf het werkjaar licht worden bijgestuurd. Aan de introducerende taalsessie zal een functionele schrijfopdracht worden gekoppeld en de correctie ervan zal integraal door de opleiding gebeuren met behulp van een kijkwijzer. De invoer van een dergelijke opdracht geeft studenten de kans om de basiscompetenties academisch schrijven tijdig af te toetsen en in te oefenen. Dankzij de inzet van de kijkwijzer zal de correctie van alle (toekomstige) schrijfopdrachten bovendien gestroomlijnder, objectiever en efficiënter worden uitgevoerd. Individuele begeleiding Studenten met specifieke noden of taalvragen die niet aan bod komen in de workshops, kunnen terecht bij een taalcoach voor een of meerdere individuele afspraken. De individuele sessies kunnen ook een aanvulling zijn op gevolgde workshops in groep. Op het einde van elke sessie maakt de taalcoach met de student concrete afspraken rond zelfstudie, oefeningen en eventuele opdrachten tegen de volgende afspraak. Vertrekken vanuit de taalvragen waarmee de student worstelt, werkt motiverend en maakt de begeleiding efficiënt. Een individuele sessie duurt ongeveer een uur. Het aantal individuele sessies per student varieert naargelang de taalbehoeften van de student. Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 15

18 1.2.3 Profiel van de deelnemers Hieronder beschrijven we van de deelnemende studenten aan de taalondersteuning eerst de studentenaantallen per faculteit, vervolgens het studiejaar en de taalachtergrond. Ten slotte volgt een weergave van de vooropleiding in het secundair onderwijs. Faculteit Het Monitoraat op maat bereikt studenten uit alle faculteiten van de Universiteit. Zoals grafiek 4 laat zien, vormen studenten van PSW de grootste groep (26%), gevolgd door studenten van RECH (21%). De verklaring daarvoor is het beginassessment dat in beide studierichtingen wordt georganiseerd. Dankzij duidelijke feedback en aansluitende workshops vinden studenten gemakkelijk de weg naar de extra taalondersteuning. Daarnaast gaat er ook vanuit beide opleidingen veel aandacht naar de responsabilisering van studenten voor academische taalvaardigheid. Studenten LW vormen de derde grootste groep (18%), onder meer door de gerichte doorverwijzing van docenten uit de faculteit. Grafiek 4: deelnemers taalondersteuning Monitoraat op maat per faculteit (n=524) RECH 21% TEW 8% FBD & WET 10% GEN 9% LW 18% PSW 26% IOIW 7% IMDO 1% Studiejaar Het Monitoraat op maat richt zich in de eerste plaats tot instromende bachelorstudenten voor wie de ontwikkeling van academisch Nederlands niet zonder moeite verloopt. Daarnaast organiseert het Monitoraat op vraag van een aantal opleidingen introductiesessies academisch Nederlands voor studenten die een schakelprogramma volgen. Beide doelgroepen zijn dan ook het sterkst vertegenwoordigd in de taalondersteuning: 72% van de studenten met een persoonlijk taaltraject zijn instromers: 50% komen uit de eerste bachelor (ba 1), 22% zijn studenten met een schakelprogramma 16 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

19 (sp). De 15% masterstudenten (ma) die een beroep doen op de taalondersteuning, zijn voornamelijk studenten met een anderstalige achtergrond. Grafiek 5 geeft een overzicht van de hoeveelheid deelnemers per studiejaar in de periode Grafiek 5: deelnemers taalondersteuning Monitoraat op maat per studiejaar (n=516) ma 15% sp 22% andere ba/vp/overige 13% ba 1 50% Taalachtergrond Op het moment van publicatie hebben we nog geen cijfers van de taalachtergrond van de deelnemers voor de periode Wel stellen we vast dat 72 van de 142 studenten die zich in aanmeldden voor een persoonlijk taaltraject, een anderstalige achtergrond hebben. Nederlandstaligen daarentegen schrijven zich gemakkelijker in voor de workshops in groep, bijvoorbeeld naar aanleiding van een beginsassessment. Onder Nederlandstalige studenten verstaan we studenten die Nederlands als hun enige moedertaal of thuistaal opgeven. De anderstalige groep bevat studenten die ofwel naast het Nederlands ook nog een andere moedertaal of thuistaal opgeven, ofwel studenten die het Nederlands hebben geleerd als een vreemde taal. De keuze van studenten met een anderstalige achtergrond voor persoonlijke begeleiding veeleer dan voor workshops, hangt onder meer samen met hun taalnood. Terwijl de workshops focussen op taalcompetentie als een geheel van vaardigheden, strategieën, attitude én correct taalgebruik, vragen anderstalige studenten vaak in de eerste plaats ondersteuning voor correct taalgebruik (grammatica, woordenschat, spelling enzovoort). Omdat de behoefte aan ondersteuning op woord- en zinsniveau sterk verschilt van student tot student, wordt deze ondersteuning niet systematisch in groep aangeboden. Sommige anderstaligen geven aan dat ze zich te onzeker voelen om aan een taalworkshop met Nederlandstaligen deel te nemen. Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 17

20 Vooropleiding secundair onderwijs Van de studenten met een persoonlijk taaltraject in komt 51% uit het aso (zie grafiek 6) 3. De helft daarvan zijn studenten met als vooropleiding humane wetenschappen of economie moderne talen. 13 % heeft een tso-achtergrond. Een kleine groep studenten komt uit het kso (2%) en het bso (2%). 21 % van de studenten die deelnamen aan de taalondersteuning, heeft een buitenlands diploma. In de grafiek hieronder zijn ze ondergebracht in de rubriek andere. Grafiek 6: Vooropleiding secundair onderwijs van deelnemers aan de taalondersteuning (n=311) BSO 2% KSO 2% TSO 13% ASO 51% Andere 32% 1.3 Samenwerking met de opleidingen Het Monitoraat op maat werkt nauw samen met de opleidingen: dit gaat van advies voor de ondersteuning van alle studenten in hun taalontwikkeling tot inhoudelijke en praktische organisatie van een opleidingsspecifiek extracurriculair ondersteuningsaanbod. Zoals in paragraaf werd toegelicht, organiseert het Monitoraat op maat introducerende taalsessies en assessments academisch Nederlands op vraag en op maat van de opleidingen. Studenten die hierna nog extra ondersteuning wensen, kunnen terecht in al dan niet opleidingsspecifieke ondersteuning. Daarnaast geeft het Monitoraat op maat docenten of medewerkers van verschillende faculteiten vraaggestuurd advies bij de taalondersteuning van studenten. Een concreet voorbeeld daarvan is de ontwikkeling van een beoordelings- of feedbackinstrument voor academische taalvaardigheid. Op die manier draagt het Monitoraat op maat bij tot de realisatie van een geïntegreerde variant van taalbeleid (Daems 2010). Daarin wordt aandacht voor de taalontwikkeling van studenten gezien als een verantwoordelijkheid van alle docenten. 3 Op het moment van de publicatie van dit rapport hebben we alleen cijfers over de vooropleiding secundair onderwijs van de deelnemers Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

21 In het eerste semester van het werkjaar gaven de voorzitters van de onderwijscommissies de toestemming om het zelfstudiepakket van het Monitoraat op maat via Blackboard ter beschikking te stellen aan alle studenten én docenten van de Universiteit Antwerpen (zie ) Het staat docenten en opleidingen vrij om gebruik te maken van dit materiaal ter ondersteuning van hun colleges of ter begeleiding van studenten. In mei 2013 stond het Monitoraat op maat de visitatiecommissie Wijsbegeerte te woord in haar onderhoud met de studentenbegeleiders. Hieronder volgt een overzicht van de samenwerking met faculteiten, instituten, departementen en ondersteunende diensten van de Universiteit Antwerpen. Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen (TEW) organisatie en overleg in het kader van de introducerende taalsessie academisch Nederlands voor studenten TEW CULN en TEW MOM; overleg in functie van een nieuwe introductiesessie in de opleiding MPC vanaf het werkjaar ; advies en ondersteuning bij de opmaak van een verbetersleutel voor het TEWproject Academisch Nederlands (Sara Weyns); taalondersteuning van studenten TEW door Monitoraat op maat; Blackboardcursus Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen van Monitoraat op maat beschikbaar voor studenten Universiteit Antwerpen. Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen (PSW) organisatie en inhoudelijke ontwikkeling van de feedbacksessie en studentenfeedback naar aanleiding van het assessment academische schrijfvaardigheid; ontwikkeling en organisatie feedbacksessie; advies bij de ontwikkeling van een tweede assessment academische schrijfvaardigheid in functie van de effectmeting ( ); organisatie van opleidingsspecifieke workshops naar aanleiding van het beginassessment academische schrijfvaardigheid; taalondersteuning van studenten PSW door Monitoraat op maat; Blackboardcursus Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen van Monitoraat op maat beschikbaar voor studenten Universiteit Antwerpen. Faculteit Rechten (RECH) organisatie van het beginassessment academische leesvaardigheid (correctie, verwerking en briefing van de resultaten); organisatie van opleidingsspecifieke workshops naar aanleiding van het beginassessment academische leesvaardigheid; advies en ondersteuning bij het Mentor Plus- project (2013); taalondersteuning van studenten RECH door Monitoraat op maat; Blackboardcursus Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen van Monitoraat op maat beschikbaar voor studenten Universiteit Antwerpen. Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 19

22 Faculteit Letteren en Wijsbegeerte (LW) toelichting taalbeleid en taalondersteuning tijdens bezoek visitatiecommissie 2013 Wijsbegeerte ; ondersteuning via het aanbieden van digitaal lesmateriaal bij de cursus schriftelijke en mondelinge oefeningen (Wijsbegeerte); organisatie van opleidingsspecifieke workshops basisvaardigheden een essay schrijven bij het vak Nederlandse Taalbeheersing (Taal en Letterkunde); taalondersteuning van studenten Geschiedenis, Wijsbegeerte en Taal en Letterkunde door Monitoraat op maat; Blackboardcursus Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen van Monitoraat op maat beschikbaar voor studenten Universiteit Antwerpen. Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen (GEN) organisatie van de introducerende taalsessie academische taalvaardigheid voor studenten van het schakelprogramma Vroed-en Verpleegkunde; advies en overleg bij de inhoudelijke ontwikkeling van het course-embedded assessment schrijfvaardigheid in de opleiding Vroed- en Verpleegkunde; organisatie van opleidingsspecifieke workshops academische schrijfvaardigheid naar aanleiding van het assessment Vroed- en Verpleegkunde; taalondersteuning van studenten Geneeskunde en Verpleeg- en vroedkunde door Monitoraat op maat; Blackboardcursus Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen van Monitoraat op maat beschikbaar voor studenten Universiteit Antwerpen. Faculteit Wetenschappen en Faculteit Farmaceutische, Biomedische en Diergeneeskundige Wetenschappen (WET en FBD) deelname van dr. Sabine Van Miert (FBD) als spreker aan het Forum Taalbeleid en taalondersteuning 2013 over Taalsterk naar de bachelorproef (zie 5.2); organisatie en inhoudelijke ontwikkeling van de taalnamiddag (en bijhorende feedbacksessie) voor het overbruggingsonderwijs; overleg met het Monitoraat Chemie over de digitale leesoefening voor studenten Chemie; advies en ondersteuning bij de opmaak van een kijkwijzer en beoordelingsinstrument academisch Nederlands voor de opleiding Farmacie (dr. Sabine Van Miert - FBD); taalondersteuning van studenten WET en FBD door Monitoraat op maat; Blackboardcursus Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen van Monitoraat op maat beschikbaar voor studenten Universiteit Antwerpen. Het Instituut voor Onderwijs- en Informatiewetenschappen (IOIW) deelname van dr. Sven De Mayer (IOIW) als expert / spreker aan Forum Taalbeleid en taalondersteuning 2012 over effectmeting (zie 5.2); VOS-project ; 20 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

23 taalondersteuning van studenten OOW en de Specifieke Lerarenopleiding door Monitoraat op maat; Blackboardcursus Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen van Monitoraat op maat beschikbaar voor studenten Universiteit Antwerpen. Instituut voor milieu en duurzame ontwikkeling (IMDO) taalondersteuning van studenten IMDO door Monitoraat op maat; Blackboardcursus Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen van Monitoraat op maat beschikbaar voor studenten Universiteit Antwerpen Departement Onderwijs lid van de adviesraad van het Monitoraat op maat; samenwerkingspartner projectaanvraag Impulsfonds voor het migrantenbeleid; overleg en rapportage over inhoudelijke uitwerking en bekendmaking Leer ons kennen Academisch Nederlands. Departement Universiteit & Samenleving lid van de adviesraad van het Monitoraat op maat; deelname van Monitoraat op maat aan de bijeenkomsten van de Cel Gelijke Kansen. Dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding (DSSB): lid van de adviesraad van het Monitoraat op maat; deelname van Monitoraat op maat aan de bijeenkomsten van het Operationeel Overleg Studieloopbaanbegeleiding; overleg met studiebegeleiders over doorverwijzing studenten. Centrum voor werkstudenten (WeST): lid van de adviesraad van het Monitoraat op maat; advies aan en overleg met Centrum WeST in het kader van de (taal)ondersteuning voor werkstudenten; organisatie van een introducerende taalsessie academisch Nederlands en een workshop schema s maken bij leesteksten voor werkstudenten. Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 21

24 2 Evaluatie door studenten Net zoals de vorige werkjaren werden in en de studenten die een beroep deden op de taalondersteuning, gevraagd om hun taaltraject na afloop te evalueren. Tijdens het werkjaar werd voor het eerst ook een evaluatie gevraagd aan studenten die deelnamen aan een introducerende taalsessie of assessment. Via een anoniem formulier werd de deelnemers gevraagd hun waardering over de taalondersteuning te geven door middel van open en gesloten vragen. In de volgende paragrafen volgt een overzicht van het resultaat van deze bevragingen per type ondersteuning. 2.1 Evaluatie na persoonlijk traject Het Monitoraat op maat vraagt na afronding van het persoonlijk taaltraject aan alle deelnemers om een anoniem evaluatieformulier in te vullen. Dit document bestaat uit open en gesloten vragen. Bij de gesloten vragen gaf de student een oordeel op een waardeschaal gaande van helemaal niet goed tot heel goed. In werd uitsluitend een digitaal evaluatieformulier verstuurd op het einde van het academiejaar. Na de lage respons (12,9 % in ) werd er in opnieuw voor gekozen studenten zo snel mogelijk na afloop van het persoonlijk taaltraject een (vereenvoudigd) evaluatieformulier aan te bieden, wat de respons opnieuw deed oplopen tot 33% voor Wanneer studenten gevraagd worden naar hun voorkeur voor een bepaald type ondersteuning, dan valt op dat de individuele ondersteuning het hoogst scoort, gevolgd door de groepslessen. De vorige jaren waren de bevindingen vergelijkbaar, met uitzondering van de beoordeling zelfstudiemateriaal. Dat werd in opmerkelijker hoger gewaardeerd dan de jaren ervoor (een score van 6/10 tegenover 3/10 in ). Een mogelijke verklaring hiervoor is de Blackboardcursus Basisvaardigheden academisch Nederlands: tips en oefeningen van Monitoraat op maat die sinds 2011 als een zelfstudiepakket wordt aangeboden. In werd deze vraag niet meer opgenomen in de evaluatie, omdat het soms voor verwarring zorgde bij studenten die niet van alle ondersteuningsvormen hadden gebruikgemaakt. Tabel 1: appreciatie voor een bepaald type ondersteuning (n=69) Een goede manier om taalondersteuning aan te bieden, vind ik: Gemiddelde score op 10 Zelfstudiemateriaal 6 Groepslessen 8, 1 Individuele ondersteuning 8,4 Daarnaast laten studenten zich ook positief uit over het effect van de persoonlijke taalondersteuning. Dat blijkt uit de cijfers in tabel 2 en Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

25 Tabel 2: gemiddelde waardering taalondersteuning ( ) (n=28) Vragen Gemiddelde score op 10 Het Monitoraat op maat heeft me geholpen op het vlak van academische taalbeheersing. 7,4 Het Monitoraat op maat heeft me op weg gezet om mijn academische taalbeheersing zelfstandig te ontwikkelen. 7,2 Het Monitoraat op maat heeft positief bijgedragen tot mijn studieresultaat. 7,2 Tabel 3: gemiddelde waardering taalondersteuning ( ) (n=103) Vragen Gemiddelde score op 10 Door de taalondersteuning kan ik mijn studietaken beter uitvoeren. 7,6 Door de taalondersteuning kan ik vanaf nu zelfstandig aan de slag. 7,2 Daarnaast bevatte het evaluatieformulier ook open vragen. Uit de antwoorden kwamen de volgende positieve punten naar voor: werken met vakspecifiek cursusmateriaal; leerwinst door interactie met medestudenten; interactieve aanpak; houvast dankzij de hand-outs; praktijkgerichte aanpak met oefeningen. De vraag naar mogelijke verbeterpunten leverde de volgende suggesties op: reeks workshops uitbreiden (bijvoorbeeld van 3 naar 4); meer oefeningen als huiswerk meegeven en nadien de meest voorkomende problemen collectief bespreken; de groepslessen eerder in het academiejaar aanbieden, bij de start. Het Monitoraat op maat onderzoekt in hoeverre de inhoud en opbouw van de workshops verder geoptimaliseerd kan worden. 2.2 Evaluatie na introducerende taalsessie academisch Nederlands Tijdens het overbruggingsonderwijs en de introductiedagen bij de start van het academiejaar verzorgde het Monitoraat op maat voor 5 opleidingen een vrijblijvende introducerende sessie Basisvaardigheden academisch Nederlands (zie ). In werden alle deelnemers gevraagd naar hun mening over het nut en de leerwinst van deze introducerende taalsessie. Zoals blijkt uit grafiek 7, ervaart meer dan 80% van de studenten deze introductie als nuttig. Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 23

26 Opvallend is dat ruim 59% van de studenten die aan de introductie deelnemen, aangeeft dat de sessie nieuwe informatie bevat (grafiek 8). Dit cijfer wijst op het belang van de introducerende taalsessies: in de sessies worden de basisvaardigheden opgefrist die over het algemeen door de opleiding als verworven worden ervaren. Voor het verschil tussen startcompetenties academisch Nederlands en de academische competenties (of academische geletterdheid ) die studenten tijdens hun studie verwerven: zie ook Grafiek 7: totaalbeeld bevraging nut introducerende taalsessie ( ) (n=194) Weet het niet 6% Niet nuttig 10% Nuttig 84% Grafiek 8: totaalbeeld bevraging leerwinst introducerende taalsessie ( ) (n=194) Nieuwe informatie 59% Bekende informatie die opgefrist werd 38% Weet het niet 3% 2.4 Evaluatie na assessment In een aantal opleidingen organiseert het Monitoraat op maat een assessment basisvaardigheden academisch Nederlands voor instromende studenten (zie 2.1.2). In Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

27 2013 werden alle deelnemers bevraagd over het nut en de moeilijkheidsgraad van dit assessment. De resultaten van de bevraging zijn weergeven in de grafieken 9 en 10. Grafiek 9: totaalbeeld bevraging nut assessment ( ) (n=516) Niet nuttig 3% Weet het niet 9% Nuttig 88% Grafiek 10: totaalbeeld bevraging moeilijkheidsgraad assessment ( ) (n=516) Weet het niet 3% Gemakkelijk 3% Moeilijk 28% Normaal 66% Na analyse van de antwoorden blijkt dat de grote meerderheid van de studenten het assessment, net als de introducerende taalsessies, als nuttig ervaart (88%). Daarnaast vindt 66% van de bevraagde studenten de moeilijkheidsgraad normaal. Bijna een derde ervaart de startcompetenties als moeilijk. Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 25

28 3. De brug met het secundair onderwijs en volwassenonderwijs De overgang van het secundair onderwijs naar de universiteit is één van de thema s in het Actieplan Onderwijs van de Universiteit Antwerpen voor de beleidsperiode Net zoals de voorbije twee werkjaren slaat het Monitoraat op maat ook de brug naar de vooropleidingen via workshops voor leerkrachten, begeleiders en leerlingen, en door deel te nemen aan overleginitiatieven die de overgang van de vooropleidingen naar het hoger onderwijs willen verbeteren. Toekomstige studenten kunnen zich met behulp van het digitaal zelfstudiemateriaal academisch Nederlands op (voorheen Leer ons kennen ) voorbereiden op de start van het hoger onderwijs Aan de slag: academische taalvaardigheid Nederlands Om het studiesucces van startende studenten aan de universiteit te verhogen, is de Universiteit Antwerpen in 2011 van start gegaan met het ontmoetingsplatform Leer ons kennen 4. Op Leer ons kennen (in : Aan de slag ) kunnen toekomstige studenten en hun leerkrachten en begeleiders via een gratis login en wachtwoord kennismaken met de universiteit. Met financiering van het UA - Fonds voor Onderwijsontwikkeling (UFOO) 2010 en 2013 en een extra cofinanciering van het Impulsfonds voor het Migrantenbeleid 2010 werkte het Monitoraat op maat een opleidingsoverschrijdend zelfstudiepakket uit: Aan de slag: academische taalvaardigheid Nederlands. Het functionele en authentieke materiaal van het zelfstudiepakket informeert 4 Verschoren, A. (2009). Actieplan Onderwijs Gezien op 20 juni 2013, op 26 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

29 en sensibiliseert toekomstige studenten en hun begeleiders rond de verwachte talige startcompetenties in het hoger onderwijs. Bovendien kan de toekomstige student zich met de leerdocumenten, oefeningen en zelftests optimaal voorbereiden op de studie naar zijn keuze. Het pakket bevat inhouden uit de verschillende opleidingen. Medewerkers van het Monitoraat op maat maakten het zelfstudiemateriaal bekend in diverse workshops, presentaties en proefdraaisessies. Bekendmaking voor leerlingen secundair onderwijs: Instituut Dames, Antwerpen Leonardo Lyceum, Antwerpen H. Pius X-instituut, Antwerpen Bekendmaking voor NT2-docenten & begeleiders: Trefdag Huis van het Nederlands (Antwerpen 2011) Sleutels voor educatie (Brussel 2012) CNO Taaldag (Antwerpen 2013) CVO Antwerpen-Zuid CVO SITE CVO LBC Taalgarage - Huis van het Nederlands Antwerpen Bekendmaking voor leerkrachten & begeleiders secundair onderwijs (zie 3.2). Op 17 juni 2013 telde Aan de slag: academische taalvaardigheid Nederlands (Leer ons kennen) 728 geregistreerde bezoekers. Verschillende leerkrachten van de 3 de graad secundair onderwijs en docenten NT2 voor cursisten met educatief perspectief zetten het materiaal in hun lessen in. 3.2 Workshop Taalvaardig starten in het hoger onderwijs Met de workshop Taalvaardig starten in het hoger onderwijs richt Monitoraat op maat zich tot leerkrachten van het secundair onderwijs. De workshop biedt een antwoord op vragen als Welke soort taalvaardigheid wordt van de beginnende student verwacht? Welke taken krijgen eerstejaarsstudenten? Welke knelpunten stellen taalbegeleiders en docenten vast? De workshop bestaat uit twee delen. In het eerste deel krijgen de deelnemers zicht op de taalvaardigheid van beginnende studenten in het hoger onderwijs. Na een korte algemene toelichting over academisch Nederlands (vereisten, verwachtingen, taken) gaan de Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 27

30 deelnemers aan de slag met diverse tekstproducten en voorbeeldtaken. Zo maken ze kennis met de meest voorkomende knelpunten 5. In het tweede deel staat de onderwijspraktijk centraal. Deelnemers reflecteren op de eigen lespraktijk en bespreken hoe en wanneer zij leerlingen voorbereiden op de academische taalvaardigheid, zoals die in het eerste deel geduid werd. Door expertisedeling en discussie inventariseren de deelnemers manieren om de taalvaardigheid af te stemmen op de doorstroom naar het hoger onderwijs. Tegelijkertijd gaan ze na wat binnen hun lespraktijk nog meer mogelijk of gewenst is. De workshop werd aangeboden binnen het CNO-aanbod Daarnaast werd de workshop gegeven op: CNO - Dag van het Taalbeleid (2012) H. Pius X-instituut, Antwerpen Sint-Lievenscollege, Antwerpen Sint-Jan Berchmanscollege Brussel 3.3 Expertisedeling Coaching tutoren van het AUHA-breed project Tutoraat : vakbegeleiding voor leerlingen secundair onderwijs In verzorgde Monitoraat op maat 2 workshops Taalgericht vakonderwijs voor tutoren van het AUHA-breed Tutoraatproject. Taalgericht vakonderwijs vertrekt van de visie dat taal, leren en denken onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden (Hajer & Meestringa 2009). In de workshop maken de tutoren kennis met typische knelpunten academisch Nederlands in het hoger onderwijs, en krijgen ze tips om functionele taalsteun te integreren in de vakbegeleiding. Uit vakliteratuur en ervaringen van docenten en studenten blijkt immers dat niet alle instromende studenten over de vereiste basiscompetentie voor academisch Nederlands beschikken die voor hogere studies is vereist (Berckmoes & Rombouts 2008). Educatief secundair traject Antwerpen Consortium Vol-ant Nieuwkomers uit niet-eu-landen met educatief perspectief hoger onderwijs stromen onvoldoende door naar opleidingen in het volwassenenonderwijs, het hoger onderwijs of de universiteit. Sinds 1 maart 2010 heeft het Consortium volwassenenonderwijs Antwerpen (Vol-ant) een Europees Integratiefondsproject opgestart dat tot doel heeft de instroom van deze doelgroep in het volwassenonderwijs en het hoger onderwijs te verbeteren. Samenwerkingspartners in dit project zijn Plantijn Hogeschool, Artesis Hogeschool, Centra voor Volwassenenonderwijs Provincie Antwerpen, Vluchtelingenwerk Vlaanderen en de Universiteit Antwerpen. Vanuit de Universiteit Antwerpen nam onder meer ook een 5 Zie Berckmoes, D. & H. Rombouts (2009). Intern rapport verkennend onderzoek naar knelpunten taalvaardigheid in het hoger onderwijs. Linguapolis/Universiteit Antwerpen. 28 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

31 vertegenwoordiger van het Monitoraat op maat deel aan de bijeenkomsten binnen dit project. Naar aanleiding van dit project organiseerden Vol-ant en de Huizen van het Nederlands op 8 juni 2012 de studiedag Sleutels voor educatie. Een medewerker van Monitoraat op maat presenteerde er het zelfstudiepakket Aan de slag: academische taalvaardigheid Nederlands. In 2012 lanceerde het project een oproep naar anderstalige studenten die de functie van rolmodel wilden opnemen binnen het deelproject Ambassadeurswerking. Via het Monitoraat op maat namen drie studenten van de Universiteit Antwerpen hieraan deel. Denktank Taal - Plantijn Hogeschool Op uitnodiging van Sovo Plantijn nam een medewerker van het Monitoraat op maat Academisch Nederlands in deel aan 4 bijeenkomsten van de Denktank Taal. Die bijeenkomsten met vertegenwoordigers uit het secundair en het hoger onderwijs vonden plaats met de bedoeling de problematiek van de overgang tussen de beide onderwijsniveaus te bespreken en om visies en good practices uit te wisselen. De resultaten van de bijeenkomsten werden gebundeld in een eindrapport. Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 29

32 4 Expertisedeling hoger onderwijs 4.1 Associatie Universiteit & hogescholen Antwerpen (AUHA) Module Academische schrijfvaardigheid Nederlands voor Industriële Wetenschappen - Artesis Hogeschool (externe financiering) In en verzorgde Monitoraat op maat voor de Artesis Hogeschool een betalende module Academische schrijfvaardigheid Nederlands op maat van de tweede bachelor elektronica ICT (departement Industriële Wetenschappen). De module is ingebed in het opleidingsonderdeel Mens en Bedrijf en bestaat uit twee groepslessen (tekstopbouw en formuleren), tussentijdse feedback bij de schriftelijke eindopdracht, en één feedbacksessie voor kleine groepjes studenten. Taalmonitoraat Artesis Hogeschool (externe financiering) In 2011 gingen Artesis Hogeschool en Linguapolis/Monitoraat op maat een samenwerking aan over de uitbouw van taalmonitoraat voor alle opleidingen van de Artesis hogeschool. Na een positieve evaluatie werd deze samenwerking in 2012 voortgezet. Het taalmonitoraat wordt gecoördineerd door een Artesis-taalbegeleider, en wordt inhoudelijk ondersteund door het Monitoraat op maat van de Universiteit Antwerpen. Karel de Grote Hogeschool Impulsfonds voor het migrantenbeleid (externe financiering) Naar aanleiding van de projectoproepen 2012 en 2013 van het Impulsfonds voor het Migrantenbeleid ging de Karel de Grote Hogeschool een samenwerkingsverband aan met Monitoraat op maat. In de projectvoorstellen van 2012 ( Schrijf met voorsprong, niet goedgekeurd) en 2013 ( De drempel verlaagd, ingediend juni 2013) wordt een beroep gedaan op de expertise van het Monitoraat op maat op het gebied van respectievelijk digitaal ondersteunend materiaal academisch Nederlands en remediëring academische leesvaardigheid. Hogere Zeevaartschool Antwerpen Op 15 maart 2012 vond een informatief overleg plaats met Willy van Parys, diensthoofd Sociale Wetenschappen en Talen van de Hogere Zeevaartschool Antwerpen. Het Monitoraat op maat lichtte zijn ondersteunend aanbod toe voor studenten van de Universiteit Antwerpen, met specifieke aandacht voor beginassessments academisch Nederlands en de daaraan gekoppelde begeleidingstrajecten. AUHA-werkgroep Taalbeleid en taalondersteuning In november 2012 werd aan het Uitvoerend College van de associatie voorgesteld om de bestaande informele maar intensieve samenwerkingsverbanden tussen taalbeleidsmedewerkers van de Karel de Grote Hogeschool, Plantijn Hogeschool, Artesis Hogeschool en Monitoraat op maat - Universiteit Antwerpen te formaliseren in een associatiebrede Werkgroep taalbeleid en ondersteuning. Het doel van de nieuwe werkgroep is dat bestaande acties, ervaringen en de visie van docenten en 30 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

33 taalbeleidsmedewerkers uit het AUHA-veld worden meegenomen in de besprekingen en beslissingen over taalbeleid. 4.2 Andere universiteiten en hogescholen Werkbezoeken aan Monitoraat op maat Sinds zijn oprichting in 2006 deelt Monitoraat op maat zijn knowhow en expertise met andere instellingen hoger onderwijs. In brachten de volgende instellingen een werkbezoek aan het Monitoraat op maat: Katholieke Hogeschool Kempen (coördinator Gelijke kansenbeleid) Hogeschool Gent (stafmedewerkers Leertrajectbegeleiding & Project Startcompetenties) Vrije Universiteit Brussel (studieadviseur Taalbeleid) Vlaams Forum Taalbeleid en taalondersteuning Met het oog op expertisedeling tussen de Vlaamse hogeronderwijsinstellingen richtte het Monitoraat op maat in samenwerking met de Artevelde Hogeschool en het Huis van het Nederlands Brussel in 2009 het Vlaams Forum Taalbeleid en Taalondersteuning Hoger Onderwijs op. Op de jaarlijkse bijeenkomsten zijn vrijwel alle Vlaamse hogeronderwijsinstellingen vertegenwoordigd. In mei 2012 was de KU Leuven de gastinstelling en namen 120 geïnteresseerden deel aan de studievoormiddag over Effectmeting van taalbeleidsmaatregelen. Op de Forumdag in mei 2013 volgden 140 deelnemers in de HUBrussel diverse workshops over het thema Taalsterk naar de bachelorproef. De Forumdag in 2014 zal plaatsvinden in de Hogeschool West-Vlaanderen. DSC02994.JPG Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 31

34 Steunpunt Diversiteit en Leren Het Steunpunt Diversiteit en Leren stelde in maart 2013 de nieuwe webpagina Diversiteitspraktijken in het hoger onderwijs. Deze nieuwe webpagina bevat een bundeling van praktijken op het vlak van omgaan met diversiteit binnen het Vlaamse hoger onderwijs: universiteiten, hogescholen, associaties, expertisenetwerken, Deze praktijken beschrijven zowel acties die een faculteit, departement, opleiding of dienst opzet, als de achterliggende visie, het proces en het gecreëerde draagvlak. In het hoofdstuk Taalbeleid wordt de aanpak en de visie van Monitoraat op maat toegelicht. Nederlands/Vlaams Platform Taalbeleid Hoger Onderwijs Het Monitoraat op maat is sinds 2007 actief lid van het Nederlands/Vlaams Platform Taalbeleid Hoger Onderwijs. Door kennisdeling en kennisvorming draagt het platform bij aan de uitwerking van instellingsbreed taalbeleid en taalondersteuning in het hoger onderwijs. Op die manier wil het meewerken aan een vergroting van het studiesucces en de verhoging van de kwaliteit van het hoger onderwijs. De tweemaandelijkse bijeenkomsten vinden afwisselend plaats op de Universiteit Antwerpen (Monitoraat op maat) en de Haagse Hogeschool. Vlaamse Onderwijsraad (VLOR) Op de VLOR-rondetafelvoormiddag De meerwaarde van het Aanmoedigingsfonds stelde het Monitoraat op maat zijn werkwijze voor in de presentatie: Taalondersteuning in de opleiding: de geïntegreerde en differentiërende aanpak. Presentatie en verslag: Vereniging van de Nederlandstalige Universitaire Talencentra (NUT) Het Monitoraat op maat maakt deel uit van de in 2010 opgerichte themagroep Academisch Nederlands binnen de NUT en nam in 2013 deel aan de NUT-bijeenkomst in Enschede. 32 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

35 5 Advies en professionalisering 5.1 Adviesraad Monitoraat op maat Het Monitoraat op maat kan rekenen op beleidsmatig en educatief advies van de leden van de adviesraad. Deze adviesraad bestaat uit: Prof. dr. Pol Cuvelier, Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Universiteit Antwerpen; Dr. Kathleen Vercauteren, Departement Universiteit & Samenleving, Universiteit Antwerpen; Anita Viaene en Daniël Boeykens, Dienst voor studie en studentenbegeleiding, Universiteit Antwerpen; Saskia Van Bueren, Departement Onderwijs, Universiteit Antwerpen; Christine Engelen en Sabine Steemans, Linguapolis, Universiteit Antwerpen; Frieke Van Zundert, Huis van het Nederlands Antwerpen; Sabine De Vriendt, Centrum voor Werken & Studeren, Universiteit Antwerpen; Yamina El Farisi, vzw De Schoolbrug; Cathy Goossens, Vluchtelingenwerk Vlaanderen; Algemeen Onderwijsbeleid, Stad Antwerpen; Allochtone studentenvereniging Student Focus. 5.2 Professionalisering In nam het Monitoraat op maat deel aan verschillende studiedagen en informatiesessies over taalbeleid en ondersteuning: 25 ste Conferentie Het schoolvak Nederlands, Stroom hoger onderwijs, De Haagse Hogeschool (november 2011). Vervolgtraject Hogerop. Een traject ter bevordering van de slaagkansen van kansengroepen binnen het Antwerps hoger onderwijs. Vzw De schoolbrug en Minderhedencentrum de8 (oktober 2012, november 2012 en juni 2013). Boekpresentatie 'Beginassessments: meten van startcompetenties', Karel de Grotehogeschool (januari 2012). 10 de Expertmeeting Netwerk Academische Communicatieve Vaardigheden. Vrije Universiteit Amsterdam (januari 2012). Studiedag Diversiteit in het hoger onderwijs. Erasmushogeschool, Brussel (maart 2012). Infosessie met voorstelling werkboek Focus op Faalangst. Universiteit Antwerpen (april 2012). 26ste Conferentie Het Schoolvak Nederlands, Stroom hoger onderwijs, Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende (november 2012). Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 33

36 AUHA Onderwijsdag Nieuw huis, nieuwe meubels. Het hoger onderwijs heringericht. Associatie Universiteit & Hogescholen Antwerpen (maart 2013). ECHO-namiddagsessie Competentiegericht toetsen. Universiteit Antwerpen (maart 2013). ECHO-lunchsessie Peer-assessment gebruiken als alternatief voor traditioneel toetsen. Een praktijkvoorbeeld uit de master 'Politieke Communicatie.' Universiteit Antwerpen (april 2013). ECHO-lunchsessie De ontwikkeling van een uniform beoordelingsinstrument om de Nederlandse schriftelijke taalvaardigheid van studenten te evalueren. Een praktijkvoorbeeld uit de opleiding 'Farmaceutische wetenschappen'. Universiteit Antwerpen (mei 2013). Internationale conferentie Language Testing in Europe: Time for a New Framework? Universiteit Antwerpen (mei 2013). 34 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

37 Literatuur Berckmoes, D. en H. Rombouts (2009). Intern rapport verkennend onderzoek naar knelpunten taalvaardigheid in het hoger onderwijs. Linguapolis/Universiteit Antwerpen. Bonset, H. & H. de Vries (2009) Talige startcompetenties hoger onderwijs, Enschede: SLO. Daems, F. (2010). Elke leraar is taalleraar. Een referentiekader voor taalbeleid in de lerarenopleiding, in D. Van Hoyweghen (red.) (2010), Naar taalkrachtige lerarenopleidingen. Bouwstenen voor taalbeleid, Mechelen: Plantyn. Gijbels, D. & G. Speltincx (red.), (2011) Beginassessments. Meten van startcompetenties. Garant: Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Hacquebord, H. en W. van der Westen (2010). Taaltoetsing in het kader van taalbeleid in het hoger onderwijs, in E. Peters & T. Van Houtven (red), Taalbeleid in het hoger onderwijs: de hype voorbij? Leuven/Den Haag: Acco. Hajer, M. & T. Meestringa (2009). Handboek taalgericht vakonderwijs, Bussum: Coutinho. Van Petegem, P. (red.) (2009) Praktijkboek activerend hoger onderwijs, Leuven: LannooCampus. Verheyden, L. (2010). Wijzer kijken met kijkwijzers? Over een tussentijds product van taalbeleid, in D. Van Hoyweghen (red.) (2010), Naar taalkrachtige lerarenopleidingen. Bouwstenen voor taalbeleid, Mechelen: Plantyn. Verschoren, A. (2009). Actieplan Onderwijs Gezien op 20 juni 2013, op Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 35

38 Bijlagen 1 Brochure Monitoraat op maat 36 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

39 2 Schermafdrukken van het digitaal zelfstudiemateriaal uit Leer ons kennen Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 37

40 38 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS

41 Universiteit Antwerpen LINGUAPOLIS 39