Economie en perspectieven van Midden- en West-Brabant. Verdiepend Onderzoek MIRT

Transcriptie

1

2 Economie en perspectieven van Midden- en West-Brabant Verdiepend Onderzoek MIRT

3

4 Economie en perspectieven van Midden- en West-Brabant Verdiepend Onderzoek MIRT Definitief eindrapport Uitgevoerd in opdracht van: Regio s Midden- en West-Brabant, Provincie Noord-Brabant Nijmegen, juni 2014

5

6 Inhoudsopgave Woord vooraf... 3 Managament Summary Economisch concept van de regio: Valueport Inleiding Schaalniveaus en relaties Zes verrassingen en één lijn Samengevat: bouwstenen voor de regio 22 2 Ontwikkelperspectieven Trends Toekomstperspectieven sectoren 26 3 Kansen voor Valueport Impact en perspectieven Ontwikkelopgaven en verdiepingsvragen 36 Bijlage 1 Begrippenkader _14 Onderzoeksrapport_V2 1

7 2

8 Woord vooraf In het Bestuurlijk Overleg MIRT in het najaar van 2012 is gesproken over de Gebiedsagenda Brabant, waarin de toekomstige ontwikkeling van het (deel)gebied Maintenance Valley als één van de vier hoofdopgaven is benoemd (naast Brainport, Logistiek en Agrofood). In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) is de regio aangeduid als stedelijke regio van nationaal belang, met een concentratie van topsectoren. De vier hoofdopgaven moeten optimaal gefaciliteerd worden door twee randvoorwaardelijke opgaven, te weten een robuust en duurzaam verkeers- en vervoersysteem en water als verbindende opgave. Om beter grip te krijgen op de samenhang en toekomstpotentie van het gebied is besloten een verdiepend onderzoek uit te voeren naar het (nationaal) economisch belang van Maintenance Valley, als onderbouwing voor eventuele vervolgtrajecten: het economisch concept van de regio als vertrekpunt voor het duiden van ontwikkelingsperspectieven. Het gaat in eerste instantie om de duiding en onderbouwing van het ruimtelijk-economisch concept, het beeld op het netvlies. Het doel van dit verdiepend onderzoek is de belangrijke variabelen te identificeren en vooruit te blikken op wat nodig is om ambities te realiseren c.q. kansen te verzilveren, zowel voor Rijk en regio. Voor het Rijk is het belangrijk om te kunnen beoordelen of en zo ja, waarom zij een rol en verantwoordelijkheid heeft in dit gebied. Daartoe moet inzichtelijk zijn hoe het gebied bijdraagt aan het versterken van de internationale concurrentiepositie van Nederland. Voor regio s zelf is die vraag ook interessant: wat kunnen we extra bereiken door op een groter schaalniveau te kijken naar wat nodig is voor een optimale economische ontwikkeling (complementair aan wat de regio s zelf al doen)? In de naamgeving Maintenance Valley lopen gebiedsaanduiding en beleidsambitie door elkaar. De naam roept geen eenduidig beeld op bij partijen en leidt eerder tot verwarring of conclusies dat het alleen over de sector maintenance gaat in deze regio. Wat is wel een pakkende en adequate werktitel voor dit gebied, gelegen tussen Mainports Rotterdam en Antwerpen en Brainport Eindhoven en met een krachtige, bloeiende economie? Gedurende het onderzoek ontstond Valueport. Om een aantal redenen, samenhangend met de dubbele identiteit als zelfstandige sterke regio waar waarde wordt gecreëerd en toegevoegd én als belangrijke partner voor de ports Rotterdam, Eindhoven en Antwerpen. Valueport wordt in deze notitie gehanteerd als werktitel, indien nodig en wenselijk zal de regio op een geschikt moment verder op zoek gaan naar een adequaat label en merknaam. De notitie is bedoeld als opmaat naar een eventueel vervolgtraject in het kader van het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT). De notitie gaat in op de volgende elementen: de economische analyse en het economisch concept van Valueport, de impact daarvan op vereisten aan het vestigingsklimaat en de ontwikkelopgaven (en vervolgvragen) voor de regio. Bij de notitie hoort een separaat bijlagenboek, met de uitgebreide analyses en toelichtingen van het bijbehorende cijfermateriaal. 3

9 4

10 Managament Summary Midden- en West-Brabant: economische kernregio in Zuid-Nederland Midden- en West-Brabant dragen gezamenlijk sterk bij aan het economisch belang van de BV Nederland (toegevoegde waarde en exportwaarde). Het gebied is gunstig gelegen tussen de mainports Rotterdam, Antwerpen, Brainport en Ruhrgebied en heeft een belangrijke schakelfunctie in de verbinding tussen Nederland en Vlaanderen. Versterking van de interne en externe verbindingen en netwerken (tussen bedrijven) is essentieel om sterke positie te behouden, dan wel te versterken. De toegevoegde waarde van Midden- en West-Brabant is evident. Regio en Rijk zijn samen aan zet om de potentie optimaal te faciliteren en te werken vanuit de ambitie om kansen te benutten. De regio kan op korte termijn stappen zetten, o.a. door nog beter inzichtelijk te maken wat de economische parels (niches, sterspelers, topsectoren) zijn en voor te sorteren op de implicaties voor zaken als vestigingsklimaat, verbindingen, innovatie en netwerken. In de gesprekken met het Rijk wordt geagendeerd wat de regio -ook op de lange termijn- bij kan dragen aan de BV Nederland en wat daarvoor nodig is (bijvoorbeeld in de zin van investeringen in infrastructuur of innovatie). De inhoud staat centraal: de economische potentie van Midden- en West-Brabant en dat wat (bestaande) organisaties kunnen doen om daar -samen- een impuls aan te geven. Nieuwe entiteiten, structuren of organisaties staan niet op de agenda. Toegevoegde waarde voor de Nederlandse economie In de structuurvisie van het Rijk, de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte uit 2012 (SVIR) is de regio Midden- en West-Brabant gepositioneerd als een stedelijke regio met een concentratie van topsectoren, aangeduid als Maintenance Valley. Aan die typering lagen verwachtingen en vermoedens ten grondslag, onder andere op basis van het door de oogharen heen kijken naar gerealiseerde prestaties en successen in de regio. Maar het gebied op de kaart, van Tilburg tot Bergen op Zoom en van Moerdijk tot Waalwijk, moest nog verder worden doorgrond. Juist nu, in een tijd dat partners als Rijk en regio s op zoek zijn naar goede argumenten voor strategische keuzes en naar onderbouwing van prioritering in investeringen. Voor het Rijk is nu belangrijk om te kunnen beoordelen of en zo ja, waarom zij een rol en verantwoordelijkheid heeft (o.a. vanuit het Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (MIRT) in dit gebied. Daartoe moet inzichtelijk zijn hoe het gebied bijdraagt aan één van de prioritaire ambities, namelijk het versterken van de internationale concurrentiepositie van Nederland. Oftewel: de bijdrage aan de BV Nederland. Voor de beide regio s is die vraag ook interessant: wat kunnen we éxtra bereiken door op een groter schaalniveau te kijken naar wat nodig is voor een optimale economische ontwikkeling (complementair aan wat de regio s zelf al doen)? Afgelopen maanden is onderzoek gedaan naar de economie van dit gebied. De resultaten zijn positief en verrassend: het gebied is in meerdere opzichten van groot belang voor de Nederlandse economie. Midden- en West- Brabant doen ertoe, met sterke bedrijven en grote economische dynamiek. De resultaten geven veel houvast en input voor gesprekken in de regio s en tussen Rijk en regio (en uiteindelijk ook andere partners) over kansen om de economische groei van Midden- en West-Brabant ook op langere termijn te continueren. 5

11 De zes economische verrassingen van Midden- en West-Brabant In deze management summary 1 wordt toegelicht waarin de toegevoegde waarde van de regio schuilt, wat daar kenmerkend en/of onderscheidend aan is en wat ervoor nodig is om de bijdrage aan de BV Nederland ook werkelijk te realiseren of versterken. Vertrekpunt daarvoor zijn zes verrassende inzichten. Deze bieden handvatten voor het identificeren van ontwikkelopgaven (wat is nodig?). 1 Een regio met grote economische massa, de kracht van het absolute getal in aantallen bedrijven in stuwende sectoren zoals industrie en logistiek, waardoor deze regio landelijk hoog scoort in de vergelijking met andere Nederlandse regio s. 2 Afzonderlijk vallen West- en Midden-Brabant niet zo op, maar gezamenlijk is het een economische factor van groot belang in de Nederlandse economie: de nummer 4 in nationaal opzicht qua toegevoegde waarde totaal en zelfs nummer 2 in toegevoegde waarde voor de sector industrie (in beide gevallen een hogere score dan Zuidoost-Brabant). 3 Een regio met veel groeiende bedrijven (absoluut en relatief), omvangrijke exportwaarde en hoge toegevoegde waarde. 4 Een regio met een belangrijke werkgelegenheidsfunctie, getuige de balans tussen inkomende en uitgaande pendel (de hypothese was: dominante uitgaande pendel). 5 Een grote variatie aan bedrijven, niet zozeer geclusterd rond één speerpunt c.q. één megaconcentratie, wél met een sterke en brede industrie (o.a. in chemie, procesindustrie en foodindustrie). Bedrijven onderhouden relaties met veel bedrijven zowel binnen als buiten de regio: er is een sterke spreiding van de economische kracht. 6 De economische speerpunten in de regio -Biobased Economy (BBE), Logistiek en Maintenance- zijn belangrijke pijlers en/of bouwstenen voor de regionale economie. Biobased Economy als een duurzame crossover van de topsectoren Agro & Food en Chemie en Maintenance als enabler op het gebied van Hightech Systems & Materialen, Agro & Food en Chemie. Wat betreft Logistiek fungeert de regio als dé logistieke hotspot van Nederland: een sterke logistieke positie met veel (groei)potentieel en de beschikking over ruimte, logistiek vastgoed, multimodale faciliteiten en aansluiting op de internationale infrastructuurnetwerken. het aanbod De economische van (top) locaties kracht: in stuwende Valueport sectoren een samenhangend en sterke crossovers netgeldt voor de (ontwikkeling van) intermodale vervoersverbindingen (binnenvaart, spoor, buisleidingen, short sea) van en naar de omliggende regio s. In het STERKE STUWENDE SECTOREN kader van o.a. de ambities van Rotterdam, Antwerpen en de Deltri-regio (inclusief Rotterl gewerkt aan het vergroten van de samenhang en versterken van de netwerken. In combinatie met de ontwikkeling van afgelopen jaren dat logistieke bedrijven zich in Agro & Food Chemie & Proces HTSM toenemende mate in Valueport vestigen, ontstaat zo een ontwikkeling die voor de regio van sentiële invloed is. Nieuwe vestigingscorridors liggen (west-oost) langs de A15, A58,A59, én langs spoor (Brabantroute, verbinding Rotterdam-Antwerpen) én water (o.a. Wilhelminakanaal, sluizen Volkerak, havens Waalwijk, Tilburg). Logistiek BBE Maintenance lang van uitstekende netwerken en verbindingen wordt met het bovenstaande onderstreept. De twee kleine (afzonderlijke) regio s vallen los van elkaar niet zo op, op de kaart STERKE CROSSOVERS van de Nederlandse economie. Samen zijn ze echter sterk: in massa, in prestatie en in ves- 1 Deze management summary hoort bij het hoofddocument Economie en Perspectieven van Midden- en West-Brabant (en het daarbij behorende bijlagendocument). 6

12 Rijk en regio s hebben zich enkele jaren geleden achter de topsectoren geschaard en de spotlights gericht op de -in die redenering- drie belangrijkste Nederlandse regio s. Mainports Schiphol en Rotterdam en de driehoek wordt gecompleteerd door Brainport Eindhoven. Dit zijn de troeven die Nederland inzet in de mondiale concurrentiestrijd om handel en talent. Midden- en West-Brabant - pal middenin deze driehoek gelegen - vorm samen de verbindende schakel tussen de mainport Rotterdam en Brainport. De regio heeft - in het kader van het versterken van de agglomeratiekracht 2 én vanwege de omvang van de regionale economie - een belangrijke rol in de nationale ambities. De regio heeft een sterke positie in meerdere topsectoren (Agro & Food, Chemie, HTSM) en heeft bovendien een concentratie van activiteiten in kapitaalintensieve sectoren als procesindustrie. Het economisch concept van de regio Midden- en West-Brabant ontleent haar kracht en specifieke sterkte aan een aantal stuwende sectoren en aan enkele innovatieve en kansrijke crossovers. De stuwende (veelal industriële) sectoren hebben baat en belang bij de sterke industrial services die vanuit de logistiek en maintenance worden verzorgd. Dat geldt niet alleen voor de regio zelf, ook voor de (zelfde) sterke sectoren in nabije regio s in de Vlaams- Nederlandse Delta. binnen een netwerk van verbindingen met sterke regio s De sterke regio met kenmerkend mozaïekachtig vestigingspatroon (wat ook wel tapijtmetropool wordt genoemd) vraagt om zowel interne als externe verbindingen/relaties. Uitstekende netwerken en verbindingen van bedrijven binnen en buiten de regio zijn hierbij essentieel. De regio is een belangrijke schakel tussen de Mainports Rotterdam, Antwerpen, Brainport en Europese regio s zoals het Ruhrgebied en de Vlaamse Ruit. Midden- en West- Brabant als gebied is een mozaïek met een aantal stedelijke concentraties, sterke topsectoren en specialisaties daarbinnen en een rijke variatie aan vestigingsmilieus. Economische brandpunten (zoals bijv. Moerdijk) moeten qua multimodale bereikbaarheid en ontsluiting de nodige aandacht krijgen. Zuidvleugel (logistiek, maintenance, biobased, tuinbouw, water, energie, maritiem West- en Midden- Brabant Zuidwest-Nederland (logistiek, maintenance, biobased, water) ( biobased, logistiek, maintenance) Vlaamse Ruit (logistiek, biobased) Brainport (HTSM, Agro & food, chemie, life sciences, logistiek) Ruhrgebied e.v. 2 Agglomeratiekracht gaat erover dat steden en regio s aantrekkelijker zijn (voor bedrijven, talent, investeer-ders) naarmate zaken als kennis, talent, werk, innovatie, netwerken, interactiemilieus en dergelijke in voldoende mate voorhanden (en nabij) zijn. 7

13 Ontwikkelopgaven Belangrijke opgave voor zowel Midden- en West-Brabant als voor heel Nederland is het versterken van het verdienvermogen. Midden- en West-Brabant samen is één van kernregio s van Nederland, strategisch gelegen tussen de andere economisch sterke Nederlandse en Vlaamse kernregio s. Belangrijk zijn dan ook zowel de, op een hoger schaalniveau, multimodale verbindingen van Mainports naar het Europese achterland als de goede locaties en faciliteiten in de regio zelf. De mainports Rotterdam en Antwerpen, via Brabant (Midden, West, Brainport) naar het Duitse Ruhrgebied kan in die zin worden gezien als de industrie-as (complementair aan de vooral kennisgerichte as van Amsterdam via Eindhoven naar Maastricht en Aken/Luik). Maatwerk is belangrijk: wat hebben de sterke sectoren en bedrijven in Midden- en West-Brabant nodig en hoe kan de samenhang binnen en buiten de regio worden versterkt? Denk bijvoorbeeld aan opgaven als het vergroten van het marktaandeel van de topsector logistiek (in internationaal opzicht), slimme verduurzaming/vergroening (transitie) van de Chemie (biobased economy), innovatie en waardetoevoeging in de Agro & Food en niche-optimalisatie voor de Maintenance. De opgaven zijn dan een mix van maatregelen, uiteenlopend van fysiek-ruimtelijke investeringen (in infrastructuur en toplocaties bijvoorbeeld) tot investeringen in innovatie en (nationale) netwerken. Concrete voorbeelden van ontwikkelopgaven zijn bijvoorbeeld: Blijvende aandacht voor congestievrije verbindingen, intern (fijnmazig) én extern met Rotterdam, Antwerpen, richting Frankrijk en richting Duitsland; Investeringen in multimodaliteit, zoals weg (A58), water (o.a. Hollands Diep en Wilhelminakanaal), spoor (capaciteit en aansluitingen) en buisleidingen; Strategie/aanvalsplan voor groei en bloei van toplocaties als Green Chemistry, Universiteit Tilburg en Aerospace & Maintenance (Gilze Rijen en Woensdrecht); Versterken van netwerken (o.a. ten behoeve van innovatie en arbeidspotentieel) door gericht katalysatoren te benutten, te versterken of op te zetten. Verder met quick wins en vervolgonderzoek De resultaten geven ruimte voor enthousiasme en energie om direct stappen te zetten. Tegelijkertijd roept meer kennis ook nieuwe vragen op. Op beide snelheden is een aantal zinvolle acties en vervolgstappen geïdentificeerd. Voor de korte termijn is urgent dat enkele (bestuurlijke) ambassadeurs het verhaal in zowel Midden- als West-Brabant uitdragen: met de kern van regionale trots en de potentiële meerwaarde van samen optrekken op weloverwogen en slim gekozen thema s. De regio heeft zelf de regie om die thema s te identificeren. Bijvoorbeeld: uitwerken de multimodale propositie en wat nodig is om nog beter in te spelen op het logistieke potentieel. En: scherper inzicht in het industriële DNA en de behoeften van die bedrijven. Het tweede spoor, van verdiepende vragen en de samenwerking met het Rijk, gaat in een andere versnelling. In dat kader is het thema samenhang belangrijk: samenhang tussen topsectoren en in crossovers. Thema s die wel zijn aangestipt, maar nog niet volledig doorgrond. Bijvoorbeeld de samenhang tussen HTSM in Brainport en HTSM en Maintenance in Midden- en West-Brabant. Of tussen BBE-bedrijven in Midden- en West-Brabant. Wat is de mogelijke impact van (meer) samenhang op economische prestaties van sectoren en wat moet gebeuren om samenhang te versterken? Een tweede fundamentele verdiepingsvraag gaat over agglomeratiekracht en het fenomeen van borrowed size. De kernregio Middenen West-Brabant is een perfecte casus om nader te onderzoeken hoe die principes werken in een economisch mozaïek. Wat is de impact van spreiding van economische massa op 8

14 samenhang en netwerken? En hoe manifesteert zich dat binnen de regio en hoe uit zich dat juist in de relaties met omliggende regio s? Voor de gouden driehoek (Amsterdam, Rotterdam, Eindhoven) wordt verkend hoe de agglomeratiekracht kan worden versterkt: het (mede) verkennen van de potentiële rol van de kernregio Midden- en West-Brabant is een zinvolle verrijking van dat onderzoek. Is er voldoende houvast om verder te gaan en ligt er voldoende munitie om de potentiële toegevoegde waarde van Midden- en West-Brabant voor de BV Nederland te concretiseren? Het antwoord op die vraag is ja. Er moeten nog vervolgstappen worden gezet, in verschillende snelheden. Regionale betrokkenheid en draagvlak is essentieel: de eigen stakeholders moeten worden meegenomen en er ook de meerwaarde van inzien. Daarnaast zijn de verdiepende vragen relevant, deze kunnen inzichten opleveren die ook voor andere Nederlandse regio s interessant zijn. Midden- en West-Brabant heeft als kernregio de ligging, massa, potentie en motivatie om door te pakken. Wat precies de economische, ruimtelijke en bereikbaarheidsagenda gaat worden, is nu nog niet uitgekristalliseerd. Vervolgstappen zijn nodig om beter en concreter te kunnen duiden wat er moet gebeuren én wie daarvoor aan de lat staat. Het versterken van de cross-overs tussen topsectoren en netwerken is óók van belang voor de verdere ontwikkeling en uitvoering van de landsdelige Actieagenda s Topsectoren waar Rijk en regio intensief samenwerken. Daar komt nog bij dat het MIRT wordt vernieuwd om beter aan te sluiten bij wat de veranderende omgeving vraagt. De vernieuwing vindt plaats langs drie sporen: samenwerking (met andere partners), een brede blik (met bredere benadering van opgaven en oplossingen, meer dan ruimte en infrastructuur) en flexibiliteit. Daarmee ontstaat ook een nieuw perspectief op de gesprekken over verantwoordelijkheden en rollen (Rijk, regio en/of andere partijen). Versterking en benutting van de economische potentie van Midden- en West-Brabant is een interessante casus om de vernieuwing van het MIRT concreet te maken. Zoals gezegd: deze resultaten uit het verdiepend onderzoek moeten worden getoetst en verinnerlijkt bij de eigen partners en stakeholders. Onder meer om bij de partners het bewustzijn te versterken van de economische kracht van de regio als geheel. Deze exercitie is bedoeld om de economische meerwaarde voor de regio én voor Nederland te kunnen optimaliseren en niet om regionale en lokale initiatieven te vervangen. De initiatieven op alle schaalniveaus zijn idealiter complementair aan elkaar, gericht op het realiseren van het economisch potentieel van de regio en de BV Nederland. Welke titel dekt de lading van dit gebied, gelegen tussen Mainports Rotterdam, Antwerpen en Brainport Eindhoven, verbonden met belangrijke Europese regio s en met een eigen krachtige, bloeiende economie? In dit onderzoek is de werktitel Valueport gehanteerd. Vanwege de identiteit als zelfstandig sterk gebied waar waarde wordt gecreëerd en toegevoegd én als belangrijke en waardevolle partner voor de ports Rotterdam, Eindhoven en Antwerpen. 9

15 10

16 Economisch concept van de regio: Valueport Inleiding De Gebiedsagenda Brabant (2013) benoemt de provincie Noord-Brabant als onderdeel van de grote agglomeratie van de Eurodeltametropool, het grote gebied waar Randstad, Vlaanderen en het Ruhrgebied onderdeel van uitmaken. Een gebied dat in economische zin sterke verbinding en verweving met elkaar heeft. De ambities in de hele provincie zijn erop gericht om Brabant verder te ontwikkelen tot een op Europees niveau concurrerende kennisregio met een diversiteit aan economische clusters. Valueport heeft daar een rol in, zoals in dit hoofdstuk wordt betoogd en onderbouwd. Deze regio, van Bergen op Zoom tot Waalwijk en Tilburg, is de port die optimaal gebruik maakt van de stromen uit de Mainports Rotterdam en Antwerpen en de kennis uit de Brainport. De Valueport biedt ruimte, faciliteiten, maakindustrie, expertise en arbeidspotentieel en andere essentiële ingrediënten die de andere ports nodig hebben om (als erkende motoren van de Nederlandse en Vlaamse economie) nog beter te kunnen presteren. Maar Valueport is vooral ook die waarde in zichzelf, zoals in deze notitie stapsgewijs wordt beargumenteerd. Met sterke, groeiende bedrijven en met de massa van het getal : meer bedrijven in de topsectoren dan de buurregio s, meer groeiende bedrijven en top-5 posities (wat betreft aantal bedrijven in industrie en logistiek) op nationaal niveau. Wat is het economisch concept van de regio? In dit hoofdstuk wordt aan de hand van zes stellingen het verhaal van de regio geconstrueerd, aan de hand van bevindingen omtrent het economisch DNA van de regio. In de volgende hoofdstukken wordt vanuit het economisch verhaal door vertaald naar relevante (economische) trends, toekomstperspectieven en ontwikkelopgaven voor de regio. 1.2 Schaalniveaus en relaties Valueport is te duiden als een gebied is dat -in ieder geval in termen van ambities- haar kwaliteiten ontleent aan de combinatie van de zelfscheppende kracht van de regio én de ligging tussen economische kerngebieden. Daarbij is een tweetal invalshoeken van belang, om in gedachten te houden bij het nadenken over ontwikkelperspectieven van de regio: Het hanteren van verschillende ruimtelijke schaalniveaus. Het is evident dat voor bijvoorbeeld de logistiek de relaties met buurregio s, zoals mainports Rotterdam en Antwerpen, van groot belang zijn. Voor de (hoogwaardige) maakindustrie en maintenance zijn juist de relaties met Brainport van belang. In algemene zin speelt dynamiek zich af op verschillende schaalniveaus en met wisselende (primaire) partners. De niveaus waarop netwerken actief zijn, zijn een belangrijk kompas voor investeringen in het vestigingsklimaat van de regio. Het schaalniveau waarop (internationale) concurrentie plaatsvindt, vereist dat regio s meer naar buiten kijken en relevante verbonden sluiten om samen beter te kunnen presteren. Een dergelijke strategie wordt borrowed size en borrowed qualities genoemd, waarbij buren onderling van elkaar lenen wat ze zelf ontberen). 11

17 Het besef dat een deel van de economische dynamiek en concurrentie zich afspeelt op grotere speelvelden dan binnen de eigen regio, is een belangrijke leidraad om óók goed van buiten naar binnen te kijken: wat is de verwevenheid met andere (sterke) regio s en waar liggen kansen voor Valueport? Aanvullend op de schaalniveaus en het goed gebruik maken van en aanhaken op de kwaliteiten van omliggende regio s, is het van belang te weten wat het DNA is van de regio zelf, hoe sterk de diverse topsectoren (van belang voor de BV Nederland) en wat de eigen regionale speerpunten zijn in Valueport. Oftewel: wat de zelfscheppende kwaliteiten van de regio zijn. De eigenstandige kernkwaliteiten vergen (op onderdelen) wellicht andere prioriteiten en keuzes dan een strategie voor borrowed size en het grotere schaalniveau, wat betreft opgaven en investeringen om perspectieven en ambities (in het licht van trends en ontwikkelingen) te realiseren. De relaties met de buurregio s zijn dus -op verschillende onderdelen en sectoren- van groot belang. Onderstaande kaartje illustreert een aantal van die relaties: Zuidvleugel (logistiek, maintenance, biobased, tuinbouw, water, energie, maritiem West- en Midden- Brabant Zuidwest-Nederland (logistiek, maintenance, biobased, water) ( biobased, logistiek, maintenance) Vlaamse Ruit (logistiek, biobased) Brainport (HTSM, Agro & food, chemie, life sciences, logistiek) Ruhrgebied e.v. Valueport heeft veel verbindingen (goederenstromen en zakelijke relaties) met de Zuidvleugel, Vlaanderen/Antwerpen en met Brainport. West- en Midden-Brabant als verbindende regio s nemen in diverse clusters (markten) een vergelijkbare positie in (hetgeen duidelijk zichtbaar is voor logistiek en maintenance). Dat leidt wellicht soms tot concurrentie (op bedrijfsniveau), maar voldoende massa en sterke clusters/netwerken dragen juist ook bij aan een sterke regionale concurrentiepositie en (het van de grond krijgen van) innovatie- en onderwijsprogramma s. West-Brabant, met thema s als Biobased, Maintenance en Logistiek, vormt de verbindende schakel in de ruimere Vlaams-Nederlandse Delta. Midden-Brabant is juist de brug tussen Zuidwest-Nederland en Brainport, voor topsectoren en economische speerpunten als Logistiek, Health & Care, High Tech Systems, Leisure en sociale innovatie. In- en uitzoomen op verschillende schaalniveaus is belangrijk om ontwikkelopgaven te identificeren: het vestigingsklimaat en de economische relevantie wordt slechts ten dele bepaald door maatregelen en activiteiten in het gebied zelf. 12

18 1.3 Zes verrassingen en één lijn De regio biedt zes verrassende inzichten, die handvatten bieden voor het identificeren van ontwikkelopgaven. Of, als dat nog onvoldoende is uitgekristalliseerd, zijn de inzichten als het ware opstappunten voor vervolgvragen. 1 Een regio met grote economische massa, de kracht van het absolute getal in aantallen bedrijven in stuwende sectoren zoals industrie en logistiek, daardoor in die lijstjes van regio s in de top 3 en soms top 5. 2 Afzonderlijk vallen West- en Midden-Brabant niet zo op, maar als gezamenlijke Valueport is het een economische factor van groot belang in de Nederlandse economie. 3 Een regio met veel groeiende bedrijven (absoluut en relatief), omvangrijke exportwaarde en hoge toegevoegde waarde. 4 Een regio met een belangrijke werkgelegenheidsfunctie, getuige de balans tussen inkomende en uitgaande pendel (de hypothese was: dominante uitgaande pendel). 5 Een grote variatie aan bedrijven, niet zozeer geclusterd rond één speerpunt c.q. één megaconcentratie, wél met een sterke en brede industrie (o.a. in chemie, procesindustrie en foodindustrie). Bedrijven onderhouden relaties met veel bedrijven zowel binnen als buiten de regio: er is een sterke spreiding van de economische kracht. 6 De economische speerpunten in de regio -Biobased Economy, Logistiek en Maintenancezijn belangrijke pijlers en/of bouwstenen voor de economie van Valueport. Biobased Economy als een duurzame crossover van de topsectoren Agro & Food en Chemie en Maintenance als enabler op het gebied van Hightech Systems & Materialen, Agro & Food en Chemie. Wat betreft de sector logistiek fungeert de regio als dé logistieke hotspot van Nederland: Valueport heeft een sterke logistieke positie met veel (groei) potentieel en daarnaast beschikt de regio over voldoende ruimte, logistiek vastgoed, multimodale faciliteiten en aangesloten op de internationale infrastructuurnetwerken). Nederland is het land van de ports en valleys : gebieden waaraan een unieke economische propositie en excellentie worden toegekend. Gebieden met een sterke concentratie van topsectoren, onderscheidend innovatiepotentieel en een (in potentie) winnend vestigingsklimaat met sterke clusters en kennisinstellingen. Het Rijk, en in navolging daarvan ook provincies en regio s, hebben zich enkele jaren geleden achter de topsectoren geschaard en de spotlights gericht op de -in die redenering- drie belangrijkste Nederlandse regio s. Mainports Schiphol en Rotterdam en de driehoek wordt gecompleteerd door Brainport Eindhoven. In deze gouden driehoek schuilt bij uitstek het nationaal belang van de regionale economie en dat zijn de troeven die Nederland inzet in de globale concurrentiestrijd om handel en talent. Valueport - middenin deze driehoek gelegen - vormt de verbindende schakel tussen de mainport Rotterdam en Brainport. De regio heeft - in het kader van het versterken van de agglomeratiekracht én vanwege de omvang van de regionale economie - een belangrijke rol in de nationale ambities. Valueport is geïdentificeerd als een stedelijke regio van nationaal belang met een sterke concentratie van topsectoren. Daarbij wordt gerefereerd aan een sterke positie in de economische speerpuntsectoren Biobased Economy (BBE), Maintenance en Logistiek. De regio heeft een sterke positie in meerdere topsectoren: Agro & Food, Chemie, HTSM, Logistiek en een concentratie van activiteiten in kapitaalintensieve sectoren als procesindustrie. De cijfers zijn duidelijk. Er zit een belangrijke concentratie van groeiende bedrijven, in stuwende sectoren zoals agro (land- en tuinbouw), voedingsindustrie, logistiek en chemie. 13

19 Cijfers achter het verhaal Onderstaand gaan we nader in op een aantal invalshoeken voor het verhaal van Valueport en de onderbouwing van het economisch belang van deze regio. We gaan achtereenvolgens in op de massa en de dynamiek van de regionale economie. Figuur 1.1 Valueport vergeleken (toegevoegde waarde in basisprijzen) Regio Toegevoegde waarde TOTAAL Regio Toegevoegde waarde INDUSTRIE Groot-Amsterdam miljoen Groot-Rijnmond miljoen Groot-Rijnmond miljoen Valueport miljoen Utrecht miljoen Zuidoost-Brabant miljoen Valueport miljoen Zuid-Limburg miljoen Agglomeratie s s Gravenhage miljoen Twente miljoen Bron: CBS, betreft COROP-regio s Uit de statistieken blijkt dat Valueport vanuit economisch perspectief van substantieel belang is voor de Nederlandse economie. Zo huisvest de regio circa bedrijven die aan circa personen werkgelegenheid 1 bieden en een toegevoegde waarde realiseren van 34 miljard euro. Valueport zorgt voor circa 42% van de Brabantse economie in banen, vestigingen en toegevoegde waarde. Ter vergelijking: alleen de regio s Groot-Rijnmond, Groot-Amsterdam en Utrecht zijn groter in banen, vestigingen én toegevoegde waarde (daarover verderop meer). Inzoomend op de sector Industrie (SBI-indeling, categorie C), is Valueport de tweede regio in Nederland met 6,7 miljard euro toegevoegde waarde (alleen Groot-Rijnmond is groter) en de grootste regio in werkgelegenheid ( banen) en aantal vestigingen (circa bedrijven). Zuidoost-Brabant scoort ook hoog, zoals te verwachten, waarmee opnieuw de kracht van Brabant wordt onderstreept: de combinatie Value- en Brainport is relatief erg sterk en heeft enorme massa in het Nederlandse totaal. Zoals gezegd wordt de regio geassocieerd met speerpunten BBE, Maintenance en Logistiek. De tabellen 2 laten zien dat de grootste werkgever in Valueport de gecombineerde topsector Agrofood (Agro & Food + Tuinbouw) is, een crossover. In totaal ruim banen, waarvan meer dan de helft in stedelijk gebied verspreid door heel Valueport, zoals de geografische verdeling van de cijfers laat zien. Andere grote topsectoren (in termen van werkgelegenheid) zijn HTSM en Logistiek. De speerpunten van Valueport zijn ook separaat in beeld gebracht. De verdeling van deze werkgelegenheid is verspreid over o.a. de topsectoren Agro & Food, HTSM, Logistiek en Chemie. 1 Op basis van LISA-data voor Noord-Brabant. Bij vergelijking met andere Nederlandse regio s zijn cijfers van CBS gebruikt, omdat op dat niveau geen LISA-data tot onze beschikking staan. De cijfers van CBS en LISA wijken wat van elkaar af. Dat verklaart eventuele discrepanties in de cijfers in deze notitie. 2 Afbakening van de sectoren is conform de definitie van de provincie Noord-Brabant. 14

20 Tabel 1.1 Werkgelegenheid in de topsectoren en de speerpuntsectoren 3 Agro & Food (68.458) Chemie (11.998) Creatieve industrie (10.993) 1 Breda 17% 2 Tilburg 16% 3 Oosterhout 6% 4 Roosendaal 6% 5 Bergen op Zoom 5% 1 Tilburg 22% 2 Bergen op Zoom 15% 3 Moerdijk 12% 4 Etten-Leur 11% 5 Waalwijk 9% 1 Tilburg 30% 2 Breda 24% 3 Roosendaal 6% 4 Waalwijk 5% 5 Bergen op Zoom 4% 50% 69% 68% Energie (1.073) High tech (32.625) Life sciences (1.373) 1 Geertruidenberg 43% 2 Breda 28% 3 Tilburg 12% 4 Moerdijk 7% 5 Halderberge 3% 1 Tilburg 18% 2 Breda 16% 3 Etten-Leur 10% 4 Roosendaal 9% 5 Oosterhout 8% 1 Tilburg 28% 2 Roosendaal 11% 3 Oosterhout 11% 4 Roosendaal 10% 5 Bergen op Zoom 9% 92% 60% 69% Logistiek (28.245) Tuinbouw (11.997) Water (2.547) 1 Tilburg 20% 2 Breda 16% 3 Moerdijk 9% 4 Waalwijk 9% 5 Roosendaal 9% 1 Zundert 13% 2 Steenbergen 10% 3 Breda 8% 4 Drimmelen 8% 5 Moerdijk 7% 1 Breda 23% 2 Moerdijk 10% 3 Tilburg 9% 4 Roosendaal 8% 5 Oosterhout 6% 62% 46% 57% SPEERPUNTSECTOREN BBE (19.149) Maintenance (19.398) Logistiek (24.650) 1 Tilburg 22% 2 Bergen op Zoom 12% 3 Breda 11% 4 Moerdijk 9% 5 Oosterhout 8% 1 Breda 16% 2 Tilburg 15% 3 Etten-Leur 11% 4 Oosterhout 9% 5 Roosendaal 7% 1 Tilburg 19% 2 Breda 15% 3 Waalwijk 10% 4 Moerdijk 10% 5 Roosendaal 9% 63% 57% 62% Bron: Lisa, Door kleine verschillen in de afbakeningen van topsectoren (CBS) en speerpunten (provincie Noord-Brabant en regio s) zijn de cijfers voor (o.a.) logistiek iets afwijkend van elkaar. 15

21 De topsectoren 4 in Valueport Brabant zijn gezamenlijk goed voor een toegevoegde waarde van meer dan 13 miljard euro, zoals te zien is in onderstaande tabel. De topsector Agro & Food is het grootst in Valueport, vergeleken met de andere Brabantse regio s. Hetzelfde geldt voor Chemie en Logistiek. HTSM is het grootst in Brainport, maar ook het resultaat in Valueport doet ertoe. Tabel 1.2 Toegevoegde waarde (in basisprijzen en mln. euro) Sector Valueport Brainport Noordoost-Brabant Agro & Food Chemie Energie HTSM Lifesciences Logistiek Tuinbouw Water Totaaltopsectoren Totaal (SBI A-U) Bron: Lisa, 2013, CBS, 2010 Voor de exportwaarde van de topsectoren ontstaat een vergelijkbaar beeld. Sterker nog: de exportwaarde van Valueport is groter dan die van Brainport. Met name de Agro & Food, Chemie en HTSM (ook in Valueport) dragen voor een belangrijk deel bij aan de exportwaarde van de Brabantse economie. Als we deze zelfde exercitie doorlopen voor de speerpunten, wordt inzichtelijk dat BBE, Maintenance en Logistiek gezamenlijk goed zijn voor een toegevoegde waarde van 4,6 miljard euro en een exportwaarde van 6,6 miljard euro. Waarden die vooral op het conto komen van BBE (afbakening: delen Chemie en Agro & Food) en Logistiek. Tabel 1.3 Exportwaarde (in mln. euro) Sector Valueport Brainport Noordoost-Brabant Agro & Food Chemie Energie HTSM Lifesciences Logistiek Tuinbouw Water Totaaltopsectoren Bron: Lisa, 2013, CBS, Exclusief creatieve industrie (hier zijn geen cijfers bekend t.a.v. toegevoegde waarde en exportwaarde) 16

22 In aanvulling op deze cijfers is interessant te kijken naar de economische ontwikkeling afgelopen periode. Valueport Brabant laat een verrassend beeld zien: véél groei(ers). In de periode heeft Valueport een populatie van 378 bedrijven (>20 werknemers) die fors zijn gegroeid 5. Ter vergelijking: in Brainport waren dat er 307 en in Noordoost 203. Toegespitst op de speerpuntsectoren van de regio ontstaat het (onderstaande) kaartbeeld dat laat zien dat de grote groeiers zich voor een belangrijk deel bevinden in stedelijk gebied en op de bekende belangrijke economische locaties in de regio (zoals Moerdijk). Achter deze cijfers schuilen grote (bekende) bedrijven als Royal Cosun/Suikerunie, Bosch Transmission Technology, Syncreon, DB Schenker, Sabic en Shell. De aanwezigheid van deze grote bedrijven is illustratief voor de volwassenheid van de regionale economie van Valueport. Wanneer vanuit provinciaal perspectief naar statistieken over (middel)grote bedrijven wordt gekeken, dan blijkt Valueport de grootste concentratie van bedrijven met meer dan 20 werkzame personen te huisvesten (ruim 4.000). Brainport en Noordoost-Brabant bieden plaats aan respectievelijk en (middel)grote bedrijven. In deze populatie bedrijven heeft Valueport ook het grootste aandeel forse groeiers. DNA van de speerpunten/topsectoren Onderstaand wordt iets dieper ingegaan op de economische speerpunten van de regio 6, met de erkenning dat dit in potentie de niches of enablers zijn binnen het spectrum van topsectoren en crossovers. Wat betreft logistiek: Valueport kent verschillende sterke logistieke gebieden: de zeehaven van Moerdijk, maar ook Tilburg, Waalwijk, Roosendaal/Bergen op Zoom, Breda/Etten-Leur, Raamsdonkveer/Oosterhout hebben een krachtige en eigen logistieke propositie. In deze plaatsen zijn de verschillende terminals gelegen. Moerdijk is de enige zeehaven in Valueport en fungeert als extended gate voor de havens van Rotterdam en Antwerpen, maar ook voor op- en overslag voor de binnenvaart. Hiermee is de haven één van de belangrijkste logistieke locaties van Valueport en Noord-Brabant De kracht van de logistieke sector in deze gebieden wordt verklaard door de strategische ligging t.o.v. mainports, de beschikbare ruimte (grote kavels) en multimodale ontsluiting, het bewezen succes (aandeel DC s) en de aanwezigheid van relatief veel nieuwe logistieke bedrijfsvestigingen. 5 Definitie: bedrijven met meer dan 20 werkzame personen én groei van meer dan 25 werknemers (abs) en/of grote relatieve groei (%) in de speerpunten/topsectoren 6 Naast Logistiek, BBE en Maintenance hebben de regio s West-Brabant en Hart van Brabant ook hun eigen strategische agenda s en ambities. Die maken geen onderdeel uit van deze specifieke analyse die is uitgevoerd vanuit het perspectief van topsectoren en het aandeel van Valueport daarbinnen. 17

23 Mainport Rotterdam Raamsdonkveer Waalwijk Moerdijk Oosterhout West-Oost corridor Noord-Zuid corridor Breda Tilburg Bergen op Zoom Roosendaal Zeeuwse Havens & Haven Gent Logistieke toplocatie Binnenvaartterminal Railterminal Railterminal in ontwikkeling Zeehaven Haven van Antwerpen Valueport heeft een goede dekkingsgraad van intermodale terminals. De overslagcapaciteit in de regio is groot. Zowel in West als Midden-Brabant is veel overslagcapaciteit voor containers beschikbaar, met mogelijkheden tot teu per jaar in de hele regio. Hiermee behoort Valueport tot de top wat betreft overslagcapaciteit in Nederland. Daarnaast beschikt Valueport over een grote hoeveelheid distributieruimte. In 2010 was dit 4,4 miljoen vierkante meter 7, dit was ongeveer 22% van het NL totaal (CBRE, 2011). Valueport is hiermee één van de grootste NL regio s wat betreft m 2 DC-ruimte. Het merendeel van de distributiecentra concentreert zich rond Tilburg, Waalwijk, Breda, Moerdijk, Roosendaal, Bergen op Zoom en Oosterhout. In deze gemeenten liggen ook verschillende logistieke terreinen uit de nationale top 30. Voor de toekomst is in de regio nog veel bedrijfsruimte beschikbaar voor distributieactiviteiten, mede omdat er nog kavels beschikbaar komen. Uit IBIS blijkt dat in de regio nog 717 ha bedrijventerrein uitgeefbaar is (waarvan 536 direct). Op de logistieke toplocaties 8 is nog 508 ha uitgeefbaar, waarvan 393 ha direct. De regio staat de komende jaren voor een belangrijke opgave om (behalve het vestigingsklimaat optimaal op peil te houden) de functie als ketenregisseur verder vorm en inhoud te geven. Het bundelen van goederenstromen maakt hier een belangrijk onderdeel van uit (Multimodal Smart Match). 7 Dit is inclusief Den Bosch, geen onderdeel van Valueport 8 Gemeenten Breda, Roosendaal, Moerdijk, Geertruidenberg, Tilburg, Waalwijk en Oosterhout 18

24 Ten aanzien van biobased economy als icoon van transitie van o.a. delen van de topsectoren Chemie en Agro & Food kan in ieder geval worden gesteld dat BBE zelden de hoofdactiviteit is van het betreffende bedrijf. In Valueport is een aantal hele grote spelers actief in elementen van BBE: bedrijven in de chemie, verpakkingen en agro en food e.d. die we van iets anders kennen (o.a. Shell, Fuji, DSM, Sabic, Cosun en dergelijke). Daarnaast zijn er talloze kleine spelers die samen met de grote partijen werken aan doorbraken en vernieuwing. Valueport huisvest diverse toplocaties in de BBE. Succesvolle en actuele initiatieven zijn de Green Chemistry Campus in Bergen op Zoom (met tot op heden 16 start-ups en locatie van het Shared Research Centre Bio-Aromatics), Nieuw-Prinsenland (vergroening van de procesindustrie rondom de suikerfabriek) en de haven van Moerdijk (vergroening van de procesindustrie). Ook een belangrijke concentratie van werkgelegenheid in de sector BBE zit in Tilburg. Het gaat hier waarschijnlijk om sectoren die in potentie tot de biobased economy behoren. Beter inzicht in die concentratie, ontwikkelingen daarin en eventuele verwevenheid van initiatieven kan een belangrijke pijler zijn voor verdere profilering en groei van de BBE in Valueport. Een voorbeeld zijn de prestaties van afvalverwerker Attero in Tilburg als BBEbedrijf, waarbij ze maximale waarde uit reststromen proberen te halen. BBE in Zuidwest-Nederland staat al enige tijd in de steigers. Afgelopen jaren is gewerkt aan versterking van relaties met Zeeland en de procesindustrie en kennisinstellingen in Zuid- Holland (via de gezamenlijke stichting Biobased Delta). Daarnaast is er een samenwerkingsverband opgezet met andere Nederlands regio s. Vlaanderen en Nordrhein Westfalen als doel een state-of-the art onderzoeks- en trainingscentra te bouwen om zo de economische groei, innovatiecapaciteit en duurzame ontwikkeling te versnellen,. De locatie van Valueport tussen de havens van Rotterdam en Antwerpen en Zuidoost-Nederland en Nordrhein-Westfalen is een essentiële en strategische. Op den duur zijn er ook ambities om nog verder te kijken, richting het Biobased Cluster rondom Reims in Noord-Frankrijk. Eerste stap is een verdere verkenning van het profiel en de netwerken van BBE, om ook het grote BBE-potentieel in Midden-Brabant beter te benutten in de netwerken van Valueport (en in de relaties met alle buurregio s). Maintenance is een dwarsdoorsnede door meerdere topsectoren, een crossover die zich in potentie ontwikkelt tot enabler voor transities en duurzaamheid in andere (top)sectoren. Maintenance is een allesomvattend begrip voor het complete levensonderhoud van een systeem. De totale omvang van de maintenancemarkt in Nederland wordt geschat op 12 miljard, het grootste deel in industrieel onderhoud. Er worden verschillende niches van Maintenance gedefinieerd: Aerospace, Maritiem, Procesindustrie en Infrastructuur & Utilities. Voor Valueport zitten kansen in alle niches, zoals (heel expliciet en nu al zichtbaar) Aerospace en Maritiem. Procesindustrie en chemie zijn belangrijke kansrijke sectoren vanwege hun omvang. Binnen de maintenancemarkt is de procesindustrie met 47% de grootste sector, gevolgd door infrabeheer (23%), energie (12%), luchtvaart (10%) en maritiem (8%). In de Gebiedsagenda is de ambitie geformuleerd om binnen Valueport een top vestigingsmilieu van internationale betekenis te creëren voor maintenancebedrijven. Deze ambitie is gebaseerd op de trends van een verder globaliserende onderhoudsmarkt, een toenemend kostenbewustzijn als gevolg van de financiële crisis (streven naar levensduurverlenging), duurzaamheidsoverwegingen en de veroudering van installaties. Anno 2013 zijn er bijna mensen werkzaam in maintenance in Valueport en er zit nog veel groeipotentieel in de sector. 19

25 Relaties Valueport met andere regio s Valueport als concept staat -tot op heden- nog niet zo scherp op het netvlies, maar de cijfers zijn vrij duidelijk. De regio beschikt nadrukkelijk over stuwende massa. In plaats van een klein aantal grote stippen op de kaart, heeft Valueport tientallen grote, solide stippen, verspreid door de regio met elk hun eigen netwerk van toeleveranciers en afnemers. Via een raadpleging van bedrijven in Valueport is een eerste stap gezet om in beeld te brengen waar hun belangrijkste relaties zich bevinden, zowel toeleveranciers als afnemers/klanten. De resultaten 9 laten zien dat deze ruim 50 (grotere 10 ) bedrijven vele tientallen zakelijke relaties hebben met toeleveranciers en klanten. 11 Tabel 4 Relaties van bedrijven in Valueport 11 Speerpuntsector Klanten Toeleveranciers Personeel Logistiek Grote spreiding Zowel Valueport (Tilburg, Breda Roosendaal, Bergen op Zoom), als regio s daar omheen (Vlaanderen, Den Bosch, Rotterdam e.o.) vormen belangrijke afzetgebieden Vlaanderen is belangrijk afzetgebied Belang Valueport als afzetgebied relatief klein Klanten veelal gevestigd in buurregio s en economische kerngebieden: Rotterdam, Amsterdam/ Schiphol, Eindhoven e.o. Het Ruhrgebied en in iets minder mate Vlaanderen zijn belangrijke afzetgebieden Verder vormt het buitenland een belangrijk afzetgebied Veel toeleveranciers gevestigd in Valueport (Tilburg, Waalwijk en Breda) Overige toeleveranciers afkomstig uit Rotterdam e.o. en rest van Europa Zeer lokaal georiënteerd en geconcentreerd in de stedelijke gebieden van Valueport Personeel zeer beperkt afkomstig uit Eindhoven, Den Bosch en Vlaanderen Maintenance Buurregio s (Rotterdam en Schiphol) zijn belangrijk en herbergen veel toeleveranciers Buitenland ook een belangrijk herkomst gebied Ook in Valueport zijn toeleveranciers gevestigd, alleen is het belang van deze regio minder groot Personeel is grotendeels woonachtig in West-Brabantse steden en ook in Tilburg. Bergen op Zoom en Roosendaal zijn dominant Biobased Economy Klanten veelal in het buitenland (Europa, buiten Europa) Relatief weinig klanten binnen Valueport Binnen Nederland zijn de klanten afkomstig uit Eindhoven, Rotterdam e.o. en Amsterdam/ Schiphol Meeste toeleveranciers afkomstig uit Vlaanderen Groot aantal toeleveranciers afkomstig uit Rotterdam Deels ook uit Breda, Bergen op Zoom, Roosendaal en Waalwijk Personeel grotendeels woonachtig in West-Brabantse steden en Tilburg Kleine groep woonachtig in Vlaanderen en regio Rotterdam Bron: BCI, De respons van de enquête (per sector) is onvoldoende om representatieve uitspraken te kunnen doen. De uitkomsten van de enquête geven een eerste beeld van de relaties van de bedrijven per sector in Valueport 10 Selectiecriteria: groter dan 25 werknemers, met afgelopen jaar substantiële (relatieve óf absolute) groei 11 De respons uit de groep snel groeiende bedrijven was zeer laag (2) en is niet in de analyse in tabel 1 meegenomen. 20

26 De resultaten laten zien dat deze ruim 50 (grotere) bedrijven vele tientallen relaties hebben met toeleveranciers. Voor een deel zitten die toeleveranciers geconcentreerd in het stedelijk gebied van Valueport. Voor een (belangrijk) deel echter bestaan de zakelijke relaties met partijen uit buurregio s Brainport en Rotterdam en met buitenlandse partners in Vlaanderen, Ruhrgebied en elders binnen/buiten Europa. De resultaten laten zien dat een economie die de vierde Nederlandse regio is wat betreft de gerealiseerde toegevoegde waarde, dat doet met een zeer uitgebreid en verspreid zakelijk netwerk. Onderstaande tabel vat het belang van interne relaties (binnen Valueport) en externe relaties (met andere regio s) samen. Tabel 5 Belang van relaties Binnen Valueport Andere regio s Klanten + ++ Toeleveranciers + + Personeel ++ o /+ ++ = zeer belangrijk; + = belangrijk; o = minder/niet belangrijk Bron: BCI, 2014 Behalve de zakelijke relaties, zijn ook de pendelrelaties een interessante indicator van de positie van de regio. De pendelgegevens van Valueport laten een genuanceerder beeld zien dan aanvankelijk verwacht: de in- en uitgaande pendel (circa in- en uitgaande bewegingen) is behoorlijk in evenwicht. Richting Rotterdam is de uitgaande pendel iets groter dan wat binnenkomt, maar vanuit de richting Eindhoven komen bijna net zoveel mensen werken in Valueport als omgekeerd. Hetzelfde geldt voor s-hertogenbosch en omgeving. De illustratie geeft een indicatie van de pendelrelaties binnen en buiten de regio. De relatie tussen Breda en Tilburg springt eruit: dagelijks pendelen circa werknemers van Breda naar Tilburg en circa in de omgekeerde richting. Van Tilburg reizen circa mensen naar s-hertogenbosch voor hun werk, naar Eindhoven iets meer (3.400). Vanuit Breda is de oriëntatie op Rotterdam (2.700) wat groter. Rotterdam Waalwijk Den Bosch Moerdijk Breda Tilburg Zeeland Bergen op Zoom Roosendaal Eindhoven 21

27 1.4 Samengevat: bouwstenen voor de regio Het economisch concept van de regio, onder de werktitel Valueport ontleent haar economische kracht en specifieke sterkte aan een paar stuwende sectoren en enkele innovatieve en kansrijke crossovers. De stuwende (veelal industriële) sectoren hebben baat en belang bij de sterke industrial services die vanuit de logistiek en maintenance worden verzorgd. Dat geldt niet alleen voor de regio zelf, ook voor de (zelfde) sterke sectoren in nabije regio s. Het economisch concept van Valueport als belangrijke schakel in de Vlaams-Nederlandse Delta, vraagt om een heldere ruimtelijke en economische strategie om de samenhang te vergroten. het aanbod van (top) locaties in Valueport een samenhangend netgeldt voor de (ontwikkeling van) intermodale vervoersverbindingen (binnenvaart, spoor, buisleidingen, short sea) van en naar de omliggende regio s. In het STERKE STUWENDE SECTOREN kader van o.a. de ambities van Rotterdam, Antwerpen en de Deltri-regio (inclusief Rotterl gewerkt aan het vergroten van de samenhang en versterken van de netwerken. In combinatie met de ontwikkeling van afgelopen jaren dat logistieke bedrijven zich in Agro & Food Chemie & Proces HTSM toenemende mate in Valueport vestigen, ontstaat zo een ontwikkeling die voor de regio van sentiële invloed is. Nieuwe vestigingscorridors liggen (west-oost) langs de A15, A58,A59, én langs spoor (Brabantroute, verbinding Rotterdam-Antwerpen) én water (o.a. Wilhelminakanaal, sluizen Volkerak, havens Waalwijk, Tilburg). Logistiek BBE Maintenance lang van uitstekende netwerken en verbindingen wordt met het bovenstaande onderstreept. De twee kleine (afzonderlijke) regio s vallen los van elkaar niet zo op, op de kaart STERKE CROSSOVERS van de Nederlandse economie. Samen zijn ze echter sterk: in massa, in prestatie en in ves- Meer samenhang houdt bijvoorbeeld in dat werklocaties in de regio als een samenhangende opgave worden gezien en dat het aanbod van (top) locaties in Valueport een samenhangend netwerk vormt. Hetzelfde geldt voor de (ontwikkeling van) intermodale vervoersverbindingen (binnenvaart, spoor, buisleidingen, short sea) van en naar de omliggende regio s. In het kader van o.a. de ambities van Rotterdam, Antwerpen en de Deltri-regio (inclusief Rotterdam) wordt al gewerkt aan het vergroten van de samenhang en versterken van de netwerken. In combinatie met de ontwikkeling van afgelopen jaren dat logistieke bedrijven zich in toenemende mate in Valueport vestigen, ontstaat zo een ontwikkeling die voor de regio van essentiële invloed is. Nieuwe vestigingscorridors liggen (west-oost) langs de A15, A58, A59, A16, A27 én langs spoor (Brabantroute, verbinding Rotterdam-Antwerpen) én water (o.a. Moerdijk, Wilhelminakanaal, sluizen Volkerak, havens Waalwijk, Tilburg). Het belang van uitstekende netwerken en verbindingen wordt met het bovenstaande onderstreept. De twee kleine (afzonderlijke) regio s vallen los van elkaar niet zo op, op de kaart van de Nederlandse economie. Samen zijn ze echter sterk: in massa, in prestatie en in vestigingsklimaat. Valueport is de schakel tussen Mainports Rotterdam en Antwerpen, Brainport en Europese regio s zoals het Ruhrgebied en de Vlaamse Ruit. Valueport is een mozaïek met sterke (middelgrote) steden, sterke topsectoren en specialisaties daarbinnen en een rijke variatie aan vestigingsmilieus. De economische brandpunten en de verbindingen daartussen moeten de aandacht krijgen. 22