DE KWALITEIT VAN VVE IN DE GEMEENTE HEERLEN IN 2011

Transcriptie

1 DE KWALITEIT VAN VVE IN DE GEMEENTE HEERLEN IN 2011 Utrecht, juni 2011 H

2

3 INHOUD Voorwoord 4 Inleiding 6 1 Plaatsbepaling van VVE in de gemeente Heerlen Bezochte VVE-locaties in Heerlen Gebruikte VVE-contextdocumenten 8 2 De Heerlense VVE-beleidscontext op gemeentelijk niveau De VVE-context Het gemeentelijke VVE-beleid De VVE-condities 21 Recente GGD-rapporten De locaties voldoen aan de VVE-(subsidie)voorwaarden Groepsgrootte en dubbele bezetting VVE-tijd Kwaliteit van de beroepskrachten 22 3 De feitelijke kwaliteit op de Heerlense VVE-locaties in Condities De ouders Kwaliteit van de uitvoering van VVE Ontwikkeling, begeleiding en zorg Kwaliteitszorg Doorgaande lijn De resultaten van VVE 32 4 Conclusies 34

4 Voorwoord In het Memorie van Toelichting bij de OKE-wet wordt een zgn. VVE-bestandsopname aangekondigd. In 2007 tot en met 2009 heeft de onderwijsinspectie die al uitgevoerd in de vier grote steden. Nu wordt doorgestart met de middelgrote steden (de G27), waaronder Heerlen. Inmiddels is de OKE-wet per 1 augustus 2010 van kracht geworden en wordt vanuit dat kader na de bestandsopname in Heerlen het inspectietoezicht op de kwaliteit van VVE signaalgestuurd vorm gegeven. Dat houdt in dat bij signalen door de inspectie afspraken met de gemeente Heerlen gemaakt worden over de onderwerpen en de locaties waarop VVE-toezicht zal worden gehouden. De bevindingen uit dit rapport over de bestandsopname VVE in Heerlen kunnen daarvoor als uitgangspunt worden genomen. De hoofdinspecteur primair onderwijs, dr. L.S.J.M. Henkens

5

6 Inleiding Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE) in de gemeente Heerlen. Met de voorscholen worden de peuterspeelzalen en kinderdagverblijven bedoeld, met de vroegscholen de groepen 1 en 2 van de basisscholen. VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In het rapport wordt allereerst de kwaliteit van het VVE-beleid op gemeentelijk niveau gewaardeerd. Vervolgens wordt de feitelijke VVE-kwaliteit beschreven zoals die is waargenomen op in totaal 34 instellingen (16 peuterspeelzalen en 18 basisscholen) waar VVE aangeboden wordt. Tenslotte worden de geconstateerde kwaliteit en het beleid met elkaar in verband gebracht en worden enkele conclusies getrokken. In dit rapport zullen de volgende onderwerpen dus besproken worden: 1. Plaatsbepaling van VVE in de gemeente Heerlen 2. De Heerlense beleidscontext op gemeentelijk niveau 3. Beoordeling van de feitelijke kwaliteit van VVE op de Heerlense VVE-locaties 4. Conclusies Bij de beoordeling wordt gewerkt met een vierpuntsschaal: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig. Deze kwalificatie geeft aan dat er echt iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn nodig Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat er iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen. Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat anderen hiervan kunnen leren. Pagina 6 van 35

7 Pagina 7 van 35

8 1 Plaatsbepaling van VVE in de gemeente Heerlen 1.1 Bezochte VVE-locaties in Heerlen Wijk peuterspeelzaal basisschool Grasbroek psz Pinokkio bs De Horizon Passart psz Pino bs St. Paulus Molenberg psz t Meuleke bs Broederschool Schaesbergerveld psz Ienie Mienie bs t Pannesjop Nieuw Lotbroek psz De Bijtjes bs Nieuw Lotbroek Heerlerbaan psz t Baanbengelke 2 bs De Windwijzer Vrieheide psz Heitje 2 obs De Piramide, Vrieheide Heerlerbaan psz t Baanbengelke 1 bs Elckerlyc, Heerlen Zeswegen psz Kiddooh bs De Wegwijzer obs De Piramide, Freinet De Dem psz De Paddestoel obs Theo Thijssen, De Dem Maria Gewanden psz t Krauwelnest bs De Vlieger Meezenbroek psz Liegebeest obs Theo Thijssen Eikenderveld psz t Kuikennest bs Eikenderveld Heksenberg psz De Belhameltjes bs Gerardus Majella Vrieheide psz t Heitje 1 bs De Schakel Rennemig psz t Kempke bs De Schacht bs OBS De Piramide, Rennemig 1.2 Gebruikte VVE-contextdocumenten 1. Werkdocument Onderwijs Achterstanden Beleid (OAB) gemeente Heerlen , zonder datum 2. Raadsinformatiebrief harmonisatie voorschoolse voorzieningen, gemeente Heerlen, Verantwoording rijk bereik doelgroeppeuters Beschikking tot subsidieverlening aan Peuterspeelzaalwerk Heerlen 2011, Overzicht VVE-koppels gemeente Heerlen per aanvullende vragen n.a.v. volledigheidstoets zoals weergegeven in de brief van (van Agentschap NL/Ministerie VROM) 7. Peuterspeelzaalwerkregister gemeente Heerlen, Procedure: verwijzing in Heerlen naar VVE-peuterspeelzalen en kinderdagcentra door Meander JGZ, zonder datum 9. Subsidieverlening aan PWH uitbreiding VE-groepen en verlaging ouderbijdrage, leerlingenaantallen 2008 tot 2011 basisscholen in Heerlen 11. (concept) strategisch scholings- en opleidingsbeleid , inclusief opleidingsjaarplan 2011, maart 2011, Stichting Peuterspeelzaalwerk Heerlen 12. totaaloverzicht peuterspeelzaalwerk Heerlen, inventarisatie VVE gemeente Heerlen, schooljaar , teldatum 1 oktober 2010 Pagina 8 van 35

9 Pagina 9 van 35

10 2 De Heerlense VVE-beleidscontext op gemeentelijk niveau In onderstaande tabel staan de oordelen op de aspecten en indicatoren t.a.v. de VVE-beleidscontext op gemeentelijk niveau. Hierbij is zoveel mogelijk de OKE-wet als referentie genomen (zie het Toezichtkader VVE 2010). Bij elke indicator is een oordeel gegeven. In de toelichtende tekst onder de tabel wordt toegelicht waarom dat oordeel gegeven is, met name als het om een verbeterpunt ( 2 ) of een voorbeeldig punt ( 4 ) gaat. DE VVE-CONTEXT 1a Gemeentelijk VVE-beleid 1a1 Definitie doelgroepkind 3 1a2 Bereik 3 1a3 Toeleiding 3 1a4 Ouders 2 1a5 Integraal VVE-programma 4 1a6 Externe zorg 4 1a7 Interne kwaliteitszorg van de voor- en de vroegscholen 2 1a8 Doorgaande lijn 3 1a9 Resultaten 2 1a10 Overige gemeentelijke afspraken met de vroegscholen gw 1b VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau 3 1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau 3 VVE-CONDITIES 2a Er is een recent GGD-rapport 3 2b Er is een gemeentelijk subsidiekader 3 2c Groepsgrootte en dubbele bezetting 2c1 Groepsgrootte 3 2c2 Dubbele bezetting 3 2d VVE-tijd per week 3 2e Kwaliteit van de beroepskrachten 2e1 Gekwalificeerde beroepskrachten 3 2e2 Voldoende beheersing Nederlandse taal 3 2e3 Beroepskrachten zijn gecertificeerd voor een VVE-programma 4 2e4 Opleidingsplan per VVE-beroepskracht 3 Pagina 10 van 35

11 2.1 De VVE-context Het gemeentelijke VVE-beleid In de gemeente Heerlen is gekozen om de verworvenheden van het GOA (Gemeentelijk Onderwijsachterstandenbeleid) van de eerste helft van dit decennium in de OAB-periode te versterken en te verbreden tot een succesvolle en integrale aanpak. Centraal in de OAB staat het bestrijden van taalachterstand. De gemeente Heerlen zet verschillende instrumenten in om OAB vorm en inhoud te geven. Eén van de instrumenten is het programma VVE (voor en vroegschoolse educatie) voor kinderen in de leeftijdsfase 2,5 6 jaar. Dit programma wordt aangeboden in koppels van peuterspeelzalen en (locaties van) basisscholen. Voor de keuze van deze koppels is het aantal kinderen met een weging bepalend. De gemeente heeft specifieke verantwoordelijkheid, ook financieel, voor de voorschoolse educatie. De voorschoolse educatie in Heerlen wordt verzorgd door de Stichting Peuterspeelzaalwerk Heerlen (PWH). Hoewel de middelen voor vroegschoolse educatie grotendeels deel uitmaken van de lumpsumbekostiging voor basisscholen, heeft de gemeente met de betreffende basisscholen wel afspraken gemaakt over de inzet van dit deel van de middelen. Dit geldt ook voor de inzet van de aanpalende instrumenten Taalstimulering, Schakelklassen, Pilot taalbeleid en Logopedie. Belangrijke relevante speerpunten voor VVE in de periode zijn het versterken van de warme overdracht van leerlingengegevens tussen peuterspeelzaal en de basisschool en de versteviging van de ouderparticipatie bij de educatie van hun kind. De doelen voor VVE in het OAB Beleidsplan zijn de volgende: - Borging en uitvoering van de verworvenheden van het lokale VVE-beleid in de GOA-periode, gericht op het versterken van de doorgaande educatie- en ontwikkelingslijn van 2- tot 6-jarigen, is een centrale doelstelling. - Hoofddoel blijft het effectief en vroegtijdig aanpakken van onderwijsachterstanden. - Vooral in wijken met veel doelgroepleerlingen dient het VVE-aanbod ertoe te leiden dat meer leerlingen uit de OAB-doelgroep een voorschoolse educatieve voorziening bezoeken, waardoor deze kinderen een betere start kunnen maken binnen het primair onderwijs. - De doelgroep voor Heerlen binnen het VVE zijn alle 3-jarige kinderen in wijken met veel gewichtenleerlingen, als bedoeld in artikel 27 van het Besluit Bekostiging WPO. Vanaf mei 2009 is de leeftijdsgrens van de doelgroepkinderen verlaagd naar 2,5 jaar. Als opstap naar harmonisatie van peuterspeelzaalwerk en kinderopvang, onderzoekt de gemeente Heerlen momenteel de mogelijkheden om te komen tot integrale kindcentra. Daarnaast is er het streven om in 2011 te starten met voorschoolse educatie in de kinderopvang. 1a1 Definitie doelgroepkind De gemeente Heerlen gebruikt de gewichtenregeling uit het primair onderwijs om te bepalen welke peuters en kleuters doelgroepkinderen zijn. Het gaat dus om kinderen met een leerlingengewicht. Daarnaast heeft het college van burgemeester en wethouders besloten dat vanaf 2011 ook kinderen zonder een onderwijsgewicht, maar wel met een achterstand in (taal)ontwikkeling (doordat bijvoorbeeld de ouders anderstalig zijn) ook doelgroepkinderen zijn. In de beschikking 2011 aan PWH (contextdocument 4, p. 1) is de gewijzigde definitie als volgt gedefinieerd: een peuter met een Pagina 11 van 35

12 onderwijsgewicht en/of een peuter die behoefte heeft aan de stimulering van de (taal)ontwikkeling (JGZ-indicatie). De gewijzigde definitie is echter op de werkvloer nauwelijks doorgedrongen en wordt daarom ook in de praktijk niet zo gehanteerd. Aandachtspunt: zorg dat brede definitie doelgroepkind bekend wordt in het veld, geoperationaliseerd wordt en verlang dat alle betrokken partijen ook volgens nieuwe definitie rapporteren. 1a2 Bereik In de gemeente Heerlen is in voldoende mate nagedacht over het wenselijke bereik van doelgroepkinderen, hoe men dat wil realiseren (zie ook de toelichting in paragraaf 1a3, toeleiding) en hoe er gezorgd kan worden voor voldoende aanbod van plaatsen voor voorschoolse educatie zonder dat segregatie in de hand wordt gewerkt. Met de stedelijke VVE-monitor (contextdocument 12, paragraaf 3) wordt het bereik van doelgroepkinderen jaarlijks in beeld gebracht. Van de 1110 kinderen (2,5-6 jaar) per teldatum 1 oktober 2010 nemen 608 kinderen deel aan VVE (= 55%). 186 aan VVE deelnemende kinderen behoren tot de doelgroep van VVE (= 17%). 66 Leerlingen (= 6%) in groep 1 (waarvan 18 doelgroepleerlingen) hebben geen VVE-peuterspeelzaal bezocht. De percentages kunnen per wijk nog flink uiteenlopen, hetgeen blijkt uit een eigen analyse van een basisschool (zie par. 3.6). Doelgroepkinderen komen in zijn algemeenheid uit gezinnen met een lage sociaaleconomische status. Deze gezinnen wonen vaak geconcentreerd in bepaalde wijken en gaan naar de peuterspeelzaal in de eigen wijk. Bijna alle wijken in Heerlen, uitgezonderd de wijken Welten en Bekkerveld, zijn aangemerkt als zogenaamde impulsgebieden, dat wil zeggen postcodegebieden met veel lage inkomens en/of veel uitkeringen. Dat betekent dat in alle wijken doelgroepkinderen wonen, gemiddeld 18% per wijk (telling onder vier- en vijfjarigen op 1 oktober 2010) (context-document 10). Sinds augustus 2009 moet volgens de gemeente van rijkswege 70% van de tweeënhalf tot vierjarige doelgroeppeuters bereikt worden. Daarvóór gold de afspraak voor driejarige tot vierjarige doelgroeppeuters. In de prognoses die in het kader van GSB III ( ) zijn gemaakt wordt ook uitgegaan van driejarige peuters. De gemeente streeft in haar huidig VVE-beleid naar 100% bereik van doelgroeppeuters tussen tweeënhalf en vier jaar. De gemeente ontvangt elk kwartaal cijfers van PWH, onder andere over het aantal peuters dat per wijk en per locatie deelneemt aan VE. In deze cijfers is onderscheid gemaakt naar doelgroeppeuters. De meest recente cijfers (februari 2011) laten bij de peuterspeelzalen een wijkbereik van 2,5-4-jarige peuters zien dat varieert tussen 17% en 64% van het totaal aantal kinderen met die leeftijd. Een extra dimensie in het voorspellen en vaststellen van het bereik is het gegeven dat de definitie van doelgroepkinderen waarop de Rijksbekostiging is gebaseerd, door de gemeente is uitgebreid naar kinderen met een taalachterstand, maar dit gegeven niet nader is geoperationaliseerd. Naar verwachting gaat het dan om meer doelgroepkinderen, maar in de beschikbare berekeningen wordt met de uitgebreide definitie nog niet gewerkt. In de VVE-monitor wordt in de kwantificering van doelgroepkinderen tot dusver uitsluitend uitgegaan van de gewichtenregeling, omdat de gemeente naar het Rijk zich alleen over het aantal gewichtleerlingen moet verantwoorden. De voor- en vroegschoolse educatie wordt momenteel (eind 2010) op 80% van de peuterspeelzalen aangeboden (16 van de 20 peuterspeelzalen in Heerlen) en op basisscholen in Heerlen met een schoolgewicht. Het is bij de gemeente niet bekend Pagina 12 van 35

13 of vroegschoolse educatie, conform de afspraken tussen gemeente en schoolbesturen, inderdaad op alle basisscholen in Heerlen met een schoolgewicht ook feitelijk wordt aangeboden. Volgens de afspraken in Agenda Focus op vroegschoolse educatie zou voorschoolse educatie uiterlijk in 2011 wel gerealiseerd moeten zijn. De Stichting Peuterspeelzaalwerk Heerlen (PWH) heeft per eind 2010 een aanbod van 464 plaatsen voorschoolse educatie (verdeeld over 29 groepen in 16 peuterspeelzalen) en 336 reguliere plaatsen, in totaal 800 peuterplaatsen. Dit zou toereikend moeten zijn voor het totaal aantal doelgroeppeuters. Over het feitelijke en actuele aantal doelgroeppeuters in de gemeente Heerlen is momenteel geen informatie bekend. De gemeente gaat voor het verwachte aantal doelgroeppeuters (2,5 3 jaar) nu nog uit van het aantal doelgroepkleuters (4 5 jaar) op de basisscholen maal 0,75 minus 10% in verband met krimp. Waarschijnlijk beschikt de gemeente binnenkort over exacte cijfers met de inventarisatie waarmee JGZ op dit moment bezig is. Op de teldatum 1 oktober 2009 werden 119 doelgroeppeuters bereikt op een peuterspeelzaal, waarvan 100 doelgroeppeuters (= 61% van alle tweeënhalf tot vierjarige peuters) deelnamen aan een voorschools educatief programma. Het is niet bekend hoe groot het totaal aantal doelgroeppeuters op dat moment in Heerlen was. In 2011 wil de gemeente tenminste 70% van de doelgroeppeuters bereiken met voorschoolse educatie. Dit is aanzienlijk minder dan de OKE-wet beoogt, maar voldoet volgens de gemeente wel aan de afspraak met het Rijk. Mede vanwege de krimp (15% tussen 2006 en 2010) van het kinderaantal in deze regio gaat het dan om 116 peuters. Alle peuterspeelzalen kennen een heterogene samenstelling, zowel naar wel of geen doelgroepkind, maar ook qua leeftijd. Voor een deel wordt hiermee segregatie voorkomen. Op een aantal voorscholen bestaan aparte groepen voor twee- tot tweeënhalf jarigen en ook deze jongste peuters volgen gedurende twee dagdelen per week de voorschoolse educatie, mits de maximale groepsgrootte dit toelaat. Het beleid is dat doelgroeppeuters in de leeftijdscategorie tweeënhalf tot vier jaar voorrang hebben. Er kan een inschatting gemaakt worden van het aantal te verwachte doelgroeppeuters, waardoor zij in principe niet op een wachtlijst terechtkomen. Vooralsnog wordt daarbij uitgegaan van de gemiddelde cijfers zoals die bekend zijn voor de gemeente Heerlen. Het aantal doelgroepkinderen dat de komende jaren daadwerkelijk de peuterspeelzalen met voorschoolse educatie zal bezoeken, wordt mede beïnvloed door de vraag in hoeverre het toeleidingstraject waarbij de JGZ indiceert en PWH de huisbezoeken aflegt, effectief is. Op dit moment is nog niet precies te voorspellen hoeveel doelgroeppeuters straks daadwerkelijk aan voorschoolse educatie zullen deelnemen. Op dit moment is er ten aanzien van VEzalen een beperkte wachtlijst. De redenen waarom peuters op deze wachtlijst staan, kunnen van uiteenlopende aard zijn. Alle ouders van peuters die deelnemen aan voorschoolse educatie betalen voor twee van de vier dagdelen een inkomensafhankelijke bijdrage. De overige twee dagdelen zijn gesubsidieerd door de gemeente en zijn daardoor gratis voor de ouders, ook voor niet-doelgroepkinderen. Ouders van peuters met een onderwijsgewicht betalen bij deelname in een VE-groep een inkomensafhankelijke bijdrage gelijk aan het daadwerkelijke aantal uren gelijk aan het kinderopvangtarief 2010 plus een indexering. De ouders in de allerlaagste inkomenscategorie kunnen een gemeentelijke tegemoetkoming vragen op grond van de kortingsregeling. Zij betalen dan in principe niets voor deelname. Het doel van deze opzet van de regeling is het meer gelijkstellen van de ouderbijdrage voor voorschoolse educatie en voor kinderopvang. Pagina 13 van 35

14 Uit de Heerlense VVE-monitor komt echter geen eenduidig beeld naar boven over het gerealiseerde bereik van de doelgroepkinderen. Evenmin kan het non-bereik vastgesteld worden doordat bestanden van bijvoorbeeld JGZ en de VVE-monitor nog niet gekoppeld zijn. De wijze van monitoring en de schaal waarop dit zou moeten gebeuren is onderwerp van gesprek tussen de gemeenten in Zuid-Limburg en de Universiteit Maastricht. Aandachtspunt: Inventariseer op welke basisscholen in Heerlen vroegschoolse educatie wordt aangeboden, welk schoolgewicht deze scholen hebben en maak afspraken over vroegschoolse educatie indien een school met schoolgewicht geen vroegschoolse educatie aanbiedt. Aandachtspunt: Koppel zo mogelijk de gegevensbestanden van de VVE-monitor en JGZ om jaarlijks inzicht te verkrijgen in het bereik en non-bereik van de (doelgroep)kinderen. 1a3 Toeleiding De gemeente Heerlen voert een actief toeleidingsbeleid, waarvan de uitvoering is belegd bij JGZ en PWH. De taken en verantwoordelijkheden van de betrokkenen zijn vastgelegd en gelet op de uitlatingen van ouders waarmee de inspectie tijdens de instellingsonderzoeken heeft gesproken, werkt het ook zo in de praktijk. Omdat de gemeente wel een inschatting heeft van haar non-bereik, maar nog geen exacte kengetallen, is JGZ in september 2010 begonnen om de doelgroeppeuters in beeld te brengen. Volgens het OAB-beleidsplan is één van de taken van de Stichting Peuterspeelzaalwerk Heerlen om activiteiten op te zetten/te ontwikkelen om daarmee actief peuters uit de OAB-doelgroep te werven voor deelname aan de VVEpeuterspeelzalen, rekening houdend met het uitgangspunt van het ministerie: meer aandacht voor de bestrijding van onderwijsachterstanden bij autochtone achterstandsleerlingen. Ter ondersteuning van VVE hebben ook de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) en Buurtnetwerken Jeugdhulpverlening een taak: zij dragen zorg voor vroegtijdige signalering van achterstanden en voor doorverwijzing naar voorschoolse educatieve voorzieningen. Een punt van aandacht, maar ook een ambitie binnen het OAB, is de ontwikkeling van een rapportage door de Jeugdgezondheidszorg van hun bevindingen ten behoeve van instanties gericht op voorschoolse educatie. Er is een verwijzingsprocedure opgesteld die JGZ doelgroepkinderen, waarvan één (indien éénoudergezin) of beide ouders een laag opleidingsniveau hebben of anderstalig zijn, vroegtijdig signaleert en toeleidt naar een VVE-peuterspeelzaal of VVE-kinderdagcentrum. In de procedures zijn de taken en verantwoordelijkheden van de betrokken functionarissen duidelijk beschreven. De eerste informatie over voorschoolse voorzieningen ontvangen de ouders tijdens het consult bij JGZ van 7,5 maanden. Tijdens het 18-maanden consult wordt de opleidingscategorie van de ouders vastgesteld en vastgelegd. De aldus verkregen informatie wordt verstuurd naar de gemeente, die op haar beurt PWH informeert. Als het kind 22 maanden is wordt in een huisbezoek door het team huisbezoeken van PWH informatie over voorschoolse opvang bij een peuterspeelzaal aan de ouders gegeven. Dan wordt bepaald waar het kind terecht kan, liefst in de eigen buurt, maar met wensen van ouders wordt rekening gehouden. Op dit moment heeft de gemeente Heerlen geen zicht op non-bereik. Wel is eerder een inschatting gemaakt op basis van het aantal kinderen dat bereikt wordt op de peuterspeelzaal en de kinderopvang. Op dit moment gaat ca. 60% van de doelgroeppeuters naar een peuterspeelzaal. De gemeente denkt dat ca % Pagina 14 van 35

15 naar de kinderopvang gaat. Dit betekent dat ca % thuis blijft of ergens anders wordt opgevangen, bijvoorbeeld op het Medisch Kinderdagverblijf. In september 2010 is de gemeente Heerlen gestart met het in beeld krijgen van de voorschoolse opvang van alle doelgroeppeuters. De JGZ heeft hier een taak in. Bij het consult van JGZ bij 2 jaar wordt nagevraagd of het doelgroepkind al bij een peuterspeelzaal of kinderdagcentrum is ingeschreven. In september 2011 heeft de gemeente Heerlen in beeld hoeveel doelgroeppeuters er exact zijn en waar ze zich precies bevinden. Vervolgens neemt PWH met alle ouders van de niet bij kinderopvang ingeschreven doelgroeppeuters contact op. Als een ouder geen gebruik maakt van voorschoolse educatie op de peuterspeelzaal, dan wordt door PWH gevraagd wat de reden daarvan is en wordt hulp geboden in de vorm van aanvullende informatie of ondersteuning bij de inschrijving. 1a4 Ouders Aan belangrijke voorwaarden om de ouders te betrekken bij VVE heeft de gemeente Heerlen voldaan. Zo heeft ze geregeld dat ouders structureel geïnformeerd worden over VVE en er een duidelijke intakeprocedure bestaat. Wat de gemeente echter aan de partners in opvoeding en educatie heeft overgelaten, en ook weinig zicht op heeft, is de wijze waarop ouders betrokken worden in de voorschoolse educatie door participatie en stimuleren van ontwikkelingsgerichte activiteiten in de thuissituatie. Hier liggen nog kansen op verbetering, zowel op gemeentelijk niveau als op het niveau van de voor- en vroegscholen. Op een aantal peuterspeelzalen zijn oudercommissies ingesteld die onder meer meehelpen bij activiteiten. Ook bij incidentele zaken zijn ouders betrokken. De participatie van ouders is het grootst bij activiteiten met een algemeen karakter. Ouders nemen minder deel aan meer thematische activiteiten. Ouders kunnen elke dag gebruik maken van de inloopmogelijkheid bij het brengen van hun kind. De ontwikkeling van het kind wordt gevolgd met behulp van het Portret van het Kind. Standaardrepertoire is om signalen, voortkomend uit dit Portret van het Kind, met de ouders te bespreken. Binnen de organisatie van Peuterspeelzaalwerk Heerlen heeft een van de stafleden de taakopdracht om de ouders, meer nog dan nu al het geval is, te gaan betrekken bij de ontwikkeling en het leren van hun kind. Op gemeentelijk niveau is een algemene beschrijving gemaakt van de ouders van de doelgroepkinderen. Naast een beperkt gebruik en aanbod van woordenschat lijken, onder andere volgens de nulmeting van het onderzoek Moelejaan van de Universiteit Maastricht, ook pessimistische verwachtingen over het schoolsucces van hun kinderen typerend voor kansarme ouders. De gemeente wil daarom de ouders van de doelgroepkinderen meer en beter informeren over de kansen die VVE biedt, maar ook de ouders intensiever betrekken bij de educatieve activiteiten van de kinderen, ook in de thuissituatie. Deze visie is door de gemeente nog niet nader ingevuld. De operationalisatie daarvan is neergelegd bij het Peuterspeelzaalwerk Heerlen en de betrokken schoolbesturen. Daarbij zijn echter geen prestatie-indicatoren afgesproken, noch aspecten benoemd die in de uitwerking zeker betrokken zouden moeten worden, zoals het stimuleren van ontwikkelingsgerichte activiteiten in de thuissituatie; zie ook paragraaf 1a9, resultaten van VVE-beleid, laatste alinea. Tijdens de instellingsonderzoeken is gebleken dat de voor- en vroegscholen ook een te weinig genuanceerd beeld hebben van hun ouderpopulatie en weinig inzicht hebben van succesvolle benaderingswijzen. PWH heeft een notitie educatief partnerschap binnen PWH opgesteld. Daarnaast heeft PWH op basis van een voorstel van de OAB-werkgroep een subsidie aangevraagd om in 2011 te starten met een pilot VVE Thuis op twee VE-locaties. Daartoe is een subsidieaanvraag bij de gemeente Heerlen ingediend. De VVEbasisscholen gaan hier op diverse manieren mee om. Enkele hebben ook een Pagina 15 van 35

16 aanvraag voor VVE Thuis ingediend, andere hebben aan de gemeente laten weten geen eigen (financiële) middelen te hebben om de ouderbetrokkenheid bij vroegschoolse educatie te vergoten. Via de eerder beschreven procedure van toeleiding heeft de gemeente Heerlen wel geregeld dat ouders van doelgroepkinderen systematisch en vroegtijdig geïnformeerd worden over het nut en de mogelijkheden van VVE. Verbeterpunt: Maak met PWH en de schoolbesturen afspraken over het vergroten van de ouderbetrokkenheid bij VVE. Maak duidelijk welke ontwikkelingsgerichte activiteiten voor ouders van de VVE- instellingen verwacht worden en welke participatie van de ouders wordt verwacht. Stel daartoe een gericht ouderbeleid op, rekening houdend met de (verschillen in) behoeften en mogelijkheden van de ouderpopulatie. 1a5 Integraal VVE-programma In Heerlen is binnen Peuterspeelzaalwerk Heerlen gekozen voor het gecertificeerde VVE-programma Piramide. Deze keuze is ook door de schoolbesturen gemaakt voor de vroegscholen. De VVE-koppels in het stadsdeel Heerlerbaan gebruiken Speelplezier en zijn daarvoor gecertificeerd. Eventuele andere programma s kunnen ter aanvulling ingezet worden, bijvoorbeeld voor niet-doelgroepkinderen in de groep, die behoefte aan verbreding en/of verdieping van het aanbod hebben. Voor specifieke groepen zijn doelgerichte aanvullingen, zoals de Taalstimulering, gerealiseerd. Met name deze aanvulling is een voorbeeld voor anderen. Piramide heeft een gestructureerd aanbod voor in ieder geval de vier belangrijke ontwikkelingsgebieden taal, rekenen, motorische en sociaal-emotionele ontwikkeling. Indien de leidsters en leraren zich houden aan de doorlopende lijn in het programma, is ook sprake van een integraal aanbod. Voor kinderen met een grote achterstand in de taal-/denkontwikkeling en sociaalemotionele ontwikkeling is het volgen van het reguliere programma op de basisschool te moeilijk. Kinderen die een achterstand in genoemde ontwikkelingen hebben van meer dan anderhalf jaar worden na een screening in de Taalstimulering geplaatst. Op elf basisscholen is in de GOA-periode een taalstimuleringsgroep ingericht. Gedurende de GOA-periode is effectiviteit en rendement van het werken aan Taalstimulering in de groepen 1 en 2 van het basisonderwijs aangetoond en vastgelegd in de jaarlijkse rapporten Kengetallen en Conclusies. Besturen en directeuren basisscholen hebben uitgesproken om in de GSBIII-periode, naast de verworvenheden van VVE in de vroegschool, ook de Taalstimulering in de groepen 1 en 2 te willen integreren in het reguliere onderwijs. Voor doelgroepkinderen die in aanmerking komen voor taalstimulering wordt een handelingsplan Taalstimulering opgesteld. De vorderingen van deze kinderen worden gevolgd in het leerlingvolgsysteem van de school. 1a6 Externe zorg In de gemeente Heerlen zijn de zorgstructuren bekend en functioneren ook zo in de praktijk. Het jeugdbuurtnetwerkoverleg en de Verwijsindex Parkstad zijn belangrijke instrumenten in het mobiliseren en afstemmen van de externe zorg. Er bestaan duidelijke afspraken over de procescoördinatie indien meerdere ketenpartners bij een gezin actief zijn. De wijze waarop in Heerlen de externe zorg is geregeld, mag gelden als voorbeeld voor andere gemeenten. Op het moment van deze bestandsopname is binnen de gemeente Heerlen nog geen brede invulling gegeven aan het kabinetsvoornemen om in 2011 binnen het basisonderwijs te werken met ZAT-teams (zorgadviesteams). Voor de uitgebreide Pagina 16 van 35

17 zorg voor kinderen in zowel de peuterspeelzalen als in de basisscholen wordt in 2011 een voorstel hieromtrent voorbereid. De VVE-instellingen in een aantal wijken van Heerlen participeren al in een jeugdbuurtnetwerkoverleg. Alle belangrijke ketenpartners zitten in dit overleg met elkaar aan tafel om voor kinderen in probleemsituaties de best mogelijke, geïntegreerde, zorg te organiseren. Om toch een verdere afstemming tussen diverse hulpverlenings- en zorginstellingen te realiseren wordt in Heerlen gebruik gemaakt van de Verwijsindex Parkstad (VIP). De signalen van verschillende organisaties worden verbonden, zodat de organisaties weten dat ook een andere organisatie met hulp bezig is. De VIP geldt voor de leeftijdscategorie -9 maanden tot 23 jaar. Ook PWH is aangesloten op de VIP. Een aantal kinderopvangorganisaties is eveneens al aangesloten, een aantal sluit in 2011 aan. Om de afstemming tussen verschillende hulporganisaties te waarborgen, heeft de gemeente Heerlen in de notitie 1Gezin1plan vastgelegd wie de procescoördinatie op zich neemt indien meerdere organisaties bij de hulp betrokken zijn. De zorgcoördinatie bewaakt dat er in zo n vroeg mogelijk stadium één plan met de ouders gemaakt wordt. De zorgcoördinator controleert of de organisaties hun afspraken nakomen. In de praktijk blijken met name rondom de procescoördinatie veel misverstanden te bestaan, waardoor de VIP niet of niet goed wordt gebruikt. Op alle VVE-peuterspeelzalen wordt voorschoolse logopedie ingezet. De inzet van de logopedie sluit zo veel mogelijk inhoudelijk aan op het programma van de voorschoolse educatie. Voorschoolse logopedie heeft tot doel door gerichte hulp aan leidsters spraaktaalstoornissen te onderkennen/signaleren (preventie) en door gerichte kortdurende hulp aan kinderen, ouders en leidsters geconstateerde spraak- en taalontwikkelingsstoornissen en/of achterstanden te verhelpen of de effecten ervan te verkleinen. De verantwoordelijkheid voor een goede spraak- en taalontwikkeling van de leerlingen is neergelegd bij de leidsters van de peuterspeelzalen. Logopedische ondersteuning vond plaats in de vorm van een screening van alle 3- jarige peuters door middel van de Reynell test voor taalbegrip (breedte-screening). Bij ongeveer 25% van de gescreende peuters vond vervolgonderzoek plaats. In de afgelopen periode heeft een verschuiving plaatsgevonden in de richting van dieptescreening van die kinderen waarvan door de peuterspeelzaalleidsters wordt aangegeven dat er specifieke taal- en spraakproblemen zijn. Door de vrijgekomen capaciteit kunnen de gesignaleerde kinderen uitgebreider worden onderzocht en begeleid. De Piramidegecertificeerde peuterspeelzaalleidsters beschikken over voldoende expertise om taal- en spraakproblemen te kunnen signaleren. De logopedist(e) ondersteunt de peuterspeelzaalleiding hierbij. Bij een noodzakelijk geachte behandeling worden ouders ter zake geïnformeerd en geadviseerd door de logopedist(e). 1a7 De interne kwaliteitszorg van de voor- en de vroegscholen Volgens de OKE-wet die per augustus 2010 van kracht is geworden en het convenant Agenda Focus op vroegschoolse educatie dient op gemeentelijk niveau aangegeven te zijn wat belangrijk is met betrekking tot de kwaliteit van VVE, en hoe deze kwaliteit gemeten én geborgd wordt. De gemeente heeft hiervoor de kwaliteitseisen (basiskwaliteit VVE) voor de voor- en vroegscholen uit de OKE-wet overgenomen. Met betrekking tot de interne kwaliteitszorg op de voorscholen laat de gemeente de invulling (procedures en inhoud) over aan PWH. De invulling moet nog gegeven worden. De interne kwaliteitszorg op de vroegscholen met betrekking tot VVE is evenmin nog nader ingevuld. Het gaat hierbij om de procedures en inhoud om de kwaliteit van vroegschoolse educatie te bepalen, te meten, te verbeteren en te Pagina 17 van 35

18 borgen. De gemeente is wel op de hoogte gesteld van de procedure Vijf Niveaus van Zorg, zoals die binnen het lokale WSNS-samenwerkingsverband is afgesproken. Daarmee worden de scholen geacht adequate hulp te bieden aan kinderen met leerof ontwikkelingsproblemen. Naast het feit dat de leerlingenzorg één van de onderdelen is van de interne kwaliteitszorg, heeft de gemeente met deze procedure nog geen zicht op de gerealiseerde kwaliteit van de leerlingenzorg. Verbeterpunt: De gemeente stelt in overleg met de partners vast hoe en per wanneer VVE deel uit gaat maken van het intern kwaliteitszorgsysteem van de vooren vroegscholen. Het is hierbij wenselijk om enkele prestatie-indicatoren te formuleren omtrent de opbrengsten en de kwaliteit van VVE en af te spreken hoe PWH en de schoolbesturen hierover jaarlijks aan de gemeente rapporteren. 1a8 Doorgaande lijn Binnen de gemeente Heerlen zijn duidelijke afspraken gemaakt op welke manier kindgegevens worden overgedragen van de voor- naar de vroegschool en van welk VVE-aanbod gebruik wordt gemaakt. De afspraken voor VVE binnen de peuterspeelzalen en de basisscholen, met name binnen de VVE-koppels, hebben al geleid tot een doorgaande lijn in het aanbod voor de doelgroepkinderen. Daarnaast vindt er een warme overdracht plaats van kindgegevens (digitaal kindvolgsysteem en overdrachtdossier met mondelinge toelichting) tussen de leidsters en leerkrachten bij de overgang tussen de peuterspeelzaal en de basisschool. De doorgaande lijn kan nog versterkt worden indien ook algemeen geldende afspraken worden gemaakt over de gewenste kwaliteit van de doorgaande lijn in pedagogische en educatief handelen, ouderbetrokkenheid en zorg bij een stagnerende of achterblijvende ontwikkeling. Aandachtspunt: Zorg dat ook het pedagogisch en educatief handelen, ouderbetrokkenheid en zorg expliciete onderwerpen worden binnen de afstemming tussen voor- en vroegscholen. 1a9 De resultaten van VVE Op gemeentelijk niveau is ten dele bepaald wat de gewenste resultaten van VVE moeten zijn. De opgestelde doelen hebben betrekking op het bereik van voldoende (doelgroep)kinderen. Deze doelen worden jaarlijks op instellings- en gemeentelijk niveau in beeld gebracht door middel van de VVE-monitor. De doelen hebben echter nog geen betrekking op gewenste leerresultaten: profiteren de (doelgroep)kinderen ook voldoende van VVE? Omdat dit wel een vereiste is volgens de toelichting op de OKE-wet, beoordeelt de inspectie deze indicator als een verbeterpunt. In de GOA-periode zijn tussen de gemeente Heerlen en betrokken besturen afspraken voor Heerlen opgesteld ten aanzien van de realisatie van VVE. De gemeente en de besturen wilden deze afspraken in de periode borgen. Daarbij zijn geen afspraken gemaakt over resultaten die betrekking hebben op de gewenste (leer)ontwikkeling van de kinderen. Dit zou kunnen in de vorm van het verminderen van taalachterstand of het vergroten van de woordenschat. In het licht van opbrengstgericht werken valt ook te denken aan het formuleren van een minimaal gewenste leerwinst bij doelgroepkinderen. De rijksoverheid toetst op rechtmatige besteding van onderwijsachterstandmiddelen, waarbij het gaat om de vraag of de beschikbare middelen zijn besteed voor het doel waarvoor ze beschikbaar zijn gesteld. Voor Heerlen als GSB-gemeente is daarnaast sprake van doelmatigheidstoetsing. Hierbij wordt getoetst of de doelstellingen van het beleid en de afgesproken prestaties zijn bereikt. De prestaties Pagina 18 van 35

19 zijn per stad vastgelegd in het GSBIII-convenant dat de gemeenten met het kabinet hebben afgesloten en verschillen per gemeente. Verbeterpunt: Formuleer doelen op het gebied van gewenste leerresultaten voor de doelgroepkinderen. 1a10 Nadere gemeentelijke afspraken met de voor- en vroegscholen Op gemeentelijk niveau zijn enkele aanvullende afspraken gemaakt over de kwaliteit van VVE. Omdat de OKE-wet hierom niet vraagt, wordt deze indicator ook niet beoordeeld door de inspectie. Voor alle leidsters en leerkrachten die werken met Piramide is in het verleden afgesproken dat ze zich door middel van het volgen van een toereikende cursus zouden certificeren voor dit programma. Voorts zijn er op gemeentelijk niveau afspraken gemaakt over de inzet van Taalstimulering voor leerlingen die behoefte hebben aan deze extra aanvulling. Voor andere afspraken kan de Agenda Focus op vroegschoolse educatie als leidraad gebruikt worden. 1b De VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau De coördinatie van VVE is binnen de gemeente Heerlen in voldoende mate geregeld en functioneert in de praktijk naar tevredenheid van de betrokken partners. Met instemming van het op overeenstemming gericht overleg (OOGO) heeft de gemeente Heerlen voor de GOA-periode een Werkgroep GOA in het leven geroepen. Vanwege de succesvolle formule blijft deze werkgroep onder de naam Werkgroep OAB ook na de GSBIII-periode gehandhaafd. De partners hebben regelmatig overleg en stemmen zaken op elkaar af. Zij bereiden beleid samen voor, bespreken de voortgang en evalueren en stellen weer bij. Besluitvorming vindt plaats in het bestuurlijk overleg LEA. In de Werkgroep OAB participeren vertegenwoordigers van: - de gemeente Heerlen - de voorschoolse periode; - het Primair Onderwijs; - het Voortgezet Onderwijs, waaronder het Middelbaar Beroeps Onderwijs De Werkgroep OAB voert de regie m.b.t. OAB en voert daartoe structureel overleg over de richting en de inrichting van het Onderwijsachterstandenbeleid in de gemeente Heerlen. De Werkgroep OAB heeft de opdracht om de voortgang van het OAB-beleid te bewerkstelligen en aan te sturen. In die hoedanigheid bereidt zij voorstellen voor en draagt zij - na instemming van het Onderwijs Overleg Heerlen - zorg voor verdere uitvoering, bewaking en monitoring van het OAB beleid. De Werkgroep wordt ondersteund door een coördinator die zorg draagt voor de planning, monitoring en evaluatie. De coördinator biedt verder secretariële ondersteuning en onderhoudt informatieve en communicatieve contacten met de uitvoerende instellingen. 1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau Er is sprake van een systematische evaluatie en gerichte verbeteractiviteiten van VVE op gemeentelijk niveau. Daarvoor is de VVE- monitor waarmee regelmatig en systematisch kengetallen worden verzameld. Daarin worden in ieder geval de kengetallen met betrekking tot de basisvoorwaarden verzameld. Door middel van de lokale VVE-monitor gemeente Heerlen wordt de uitvoering van het VVE-beleid op de basisscholen en de peuterspeelzalen, die deel uitmaken van de VVE-koppels, jaarlijks gemonitord. Het gaat dan onder meer om gegevens met Pagina 19 van 35

20 betrekking tot de opleiding en certificering van de professionele leidsters en leerkrachten, het gerealiseerde aanbod, het aangeboden aantal dagdelen, het gerealiseerde afstemmingsoverleg binnen de VVE-koppels, inventarisatie van aanvullende programma s die in gebruik zijn, het aantal (doelgroep)kinderen op de teldatum en de inzet van de logopedische ondersteuning. De gegevens worden door de Stichting Peuterspeelzaalwerk Heerlen en de basisscholen aangereikt aan de coördinator van de Werkgroep OAB. De coördinator stelt een eindrapportage op en overlegt deze aan de werkgroep, de betreffende schoolbesturen en de gemeente. De gemeente gebruikt de aldus verkregen gegevens voor de landelijke VVE-monitor van het ministerie van OCW. Indien de gemeente met de betrokken organisaties van de voor- en vroegscholen ook afspraken maakt over kwalitatieve aspecten van de vooren vroegschoolse educatie en de leeropbrengsten daarvan, ontstaan ook mogelijkheden om hierover op gemeentelijk niveau verbeterpunten te benoemen en te initiëren. De inspectie vraagt in dit kader ook aandacht voor de implementatie en borging van VVE-beleid op de werkvloer. Het feitelijk gebruik van de Verwijsindex is een voorbeeld, waarbij het beleid goed is doordacht, maar de onbekendheid en onwetendheid hierover zorgen voor een averechts effect. In het OAB-beleid (context-document 1), bijlage 6, worden de volgende resultaten genoemd: Evaluatie van de activiteiten die scholen voor basisonderwijs en peuterspeelzalen de afgelopen jaren hebben uitgevoerd in het kader van bestrijding van onderwijsachterstanden hebben positieve opbrengsten voor het kind laten zien. De inzet van VVE en GOA hebben er de afgelopen jaren toe geleid dat vroege taalachterstanden worden bestreden. Ongeveer de helft (51%) van de doelgroepkinderen in de leeftijd van 2 en 3 jaar wordt reeds bereikt met taalstimuleringsprogramma s via kinderopvangcentra en peuterspeelzalen. Ruim tweederde (68%) van de doelgroepkinderen in de vroegschoolse periode (groepen 1 en 2 van basisonderwijs) wordt bereikt. Het betrekken van ouders bij deze programma s in school en peuterspeelzaal is slechts ten dele gelukt. De ouder/opvoeder samen laten werken met de school is één aspect. Maar met name als het gaat om ouders ook in de thuissituatie in staat te stellen hun kind te begeleiden en te ondersteunen om de effecten van deze programma s te versterken, ontbreekt een gestructureerde aanpak. De stedelijke VVE-monitor is in concept klaar, maar moet nog worden besproken in de werkgroep OAB. De bevindingen daaruit moeten gaan leiden tot gerichte verbeteractiviteiten. Deze zullen betrekking hebben op voldoende certificering van leerkrachten voor Piramide, een voldoende bereik van doelgroeppeuters en het verbeteren van de onderlinge samenwerking binnen de VVE-koppels. Pagina 20 van 35

21 2.2 De VVE-condities Recente GGD-rapporten De algemene basiskwaliteit (zoals veiligheid en gezondheid) en enkele indicatoren van de basiskwaliteit van de voorschoolse educatie zijn door GGD Zuid-Limburg in het voorjaar van 2010 op de peuterspeelzalen van PWH geïnspecteerd. Ten aanzien van de voorschoolse educatie zijn de groepsgrootte, de dubbele bezetting en de opleidingseisen van de beroepskrachten beoordeeld. De overige indicatoren van de basiskwaliteit zijn pas in juli 2010 (Besluit basisvoorwaarden kwaliteit voorschoolse educatie) van kracht geworden. Derhalve heeft de GGD deze overige indicatoren nog niet in haar inspectiebezoeken in het voorjaar van 2010 meegenomen. De inspectierapporten van de genoemde onderzoeken zijn via de website van GGD Zuid-Limburg actief openbaar gemaakt De locaties voldoen aan de VVE-(subsidie)voorwaarden Er is een gemeentelijk VVE-subsidiekader, gebaseerd op het Heerlense onderwijsachterstandenbeleid, dat momenteel voor de periode wordt herzien, mede naar aanleiding van landelijke ontwikkelingen. Voor PWH wordt ieder jaar de subsidie toegekend voor de voorschoolse educatie in de vorm van een beschikking, waarin ook de bijbehorende voorwaarden worden gesteld Groepsgrootte en dubbele bezetting Alle VVE-voorscholen in de gemeente Heerlen dienen te voldoen aan de landelijke maximumeisen voor de groepsgrootte, te weten maximaal 16 kinderen. Hierop is ook de bekostiging gebaseerd. Er dienen minimaal twee professionele leidsters aanwezig te zijn. Deze zijn ook feitelijk aanwezig. In meerdere zalen zijn zelfs tevens een of meer vrijwilligers en stagiaires aanwezig, maar deze geven meer organisatorische ondersteuning dan dat ze educatief handelend bezig zijn. Met de VVE-basisscholen in Heerlen is geen afspraak gemaakt over een dubbele bezetting of het werken met subgroepen. In de praktijk kan daarom de groepsgrootte uitstijgen tot boven de twintig kinderen bij één leraar. In de basisscholen met een schakelklas bij de kleuters zijn de groepen kleiner, doorgaans voor meerdere dagdelen per week. Zoals ook in het convenant Agenda Focus op vroegschoolse educatie is aangegeven, is het echter ook in de basisscholen van belang om minimaal 4 dagdelen met een dubbele bezetting te werken of het werken in subgroepen te realiseren VVE-tijd De gemeente heeft gesteld dat de voorscholen gedurende minimaal 10 uren verspreid over 4 dagdelen per week VVE moeten aanbieden. In de praktijk lukt dat ook voor de kinderen in de leeftijdscategorie 2,5 tot 4 jaar. Inclusief het inloopkwartier voor ouders aan het begin en aan het eind van het dagdeel is de feitelijke geplande VVE-tijd twaalf uur per week. Dit is in overeenstemming met het Besluit basisvoorwaarden voorschoolse educatie. Ouders kunnen in de VVE-zalen niet kiezen voor minder dagdelen. Hoewel leidsters op meerdere zalen werkzaam kunnen zijn, zijn ze meestal aan een vaste groep kinderen verbonden. In de basisscholen werken de kinderen minimaal 7 á 8 dagdelen volgens het VVEprogramma. Daarmee profiteren de doelgroepleerlingen van een voldoende aanbod. Pagina 21 van 35

22 2.2.5 Kwaliteit van de beroepskrachten Het is volgens het gemeentelijk VVE-beleid van essentieel belang de kwaliteit en professionaliteit van de peuterspeelzaalleidsters en groepsleraren te bewaken en te bevorderen. Hierbij ligt de verantwoordelijkheid voor het peuterspeelzaalwerk bij de Stichting Peuterspeelzaalwerk Heerlen en in het onderwijs bij de schoolbesturen. In de voorscholen hebben de meeste beroepskrachten een opleiding op MBO-3 niveau, enkelen zelfs op HBO-niveau. Veel doelgroepkinderen spreken dialect of hebben een andere thuistaal. In de voorschool leidt dit niet tot problemen. De beroepskrachten spreken wel eens in dialect als de kinderen door ouders worden binnen gebracht, maar gebruiken in het educatief handelen uitsluitend de Nederlandse taal. Om adequaat met het programma Piramide te kunnen werken, heeft de uitgever van dat programma gesteld dat het gewenst is dat de leidsters en leerkrachten een training gevolgd moeten hebben. De training wordt afgesloten met een certificaat. Alle voor- en vroegscholen en hun besturen hebben zich daaraan geconformeerd en in de praktijk ook gerealiseerd. Dit is een voorbeeld voor anderen. In de praktijk is dit op de meeste VVE-instellingen rond 2002 gebeurd. In de afgelopen jaren hebben veel leidsters en leerkrachten via VVersterk een verdiepingscursus gevolgd, aansluitend bij Piramide en de vernieuwingen daarbinnen. Binnen PWH wordt gewerkt met een meerjarig strategisch scholings- en opleidingsbeleid en een daarvan afgeleid opleidingsjaarplan. Daarin is voor 2011 vermeld dat de stafmedewerker inhoudelijke begeleiding als gecertificeerde Piramide-trainster de jaarlijkse bijscholing en begeleiding van de leidsters in hun dagelijks werk verzorgt. Dit jaar staat de implementatie van nieuwe Piramidethema s met bijbehorende werkwijze centraal. Tevens komen alle PWH-leidsters een aantal malen per jaar onder leiding van de stafmedewerker inhoudelijke begeleiding bij elkaar om actuele ontwikkelingen, knelpunten, enz. met elkaar te bespreken. Op de VVE-basisscholen maakt de scholing en coaching van de leerkrachten in de VE-groepen doorgaans deel uit van het jaarlijkse verbeter- en professionaliseringsplan. Pagina 22 van 35

23 3 De feitelijke kwaliteit op de Heerlense VVE-locaties in 2011 In dit hoofdstuk wordt de beoordeling van de vierendertig onderzochte VVEpeuterspeelzalen en basisscholen samengevat. Daar waar een duidelijk verschil zichtbaar is tussen de voor- en vroegscholen is dit in de toelichtende tekst aangegeven. Het management van PWH hecht er aan om aan te geven dat verschillen in kwaliteit tussen voor- en vroegscholen voor een belangrijk deel verklaard kunnen worden door verschillen in ontwikkelingshistorie. De peuterspeelzalen hebben zich in het afgelopen decennium ontwikkeld van onafhankelijke gemotiveerde en betrokken vrijwilligers naar één professionele organisatie. De professionalisering van de leidsters is daarmee later op gang gekomen dan de professionalisering van leerkrachten op de basisscholen. Hier en daar is in de tekst een opmerkelijke observatie of opmerking opgenomen in de vorm van een anekdote. 3.1 Condities Condities Voor (n=16) GGD-rapport per voorschool 100% 2 Groepsgrootte en dubbele bezetting 2a Groepsgrootte 100% 2b Dubbele bezetting 100% 3 VVE tijd per week 100% 4 Kwaliteit beroepskrachten 4a Gekwalificeerde beroepskrachten 100% 4b Voldoende beheersing Nederlandse taal 100% 4c Gecertificeerde beroepskrachten 100% 4d Opleidingsplan per VVE-beroepskracht 100% 1. GGD-rapport per voorschool In Heerlen zijn alle VVE-peuterspeelzalen in het voorjaar van 2010 door GGD Zuid-Limburg geïnspecteerd. De betreffende GGD-rapporten waren tijdens het onderzoek door de inspectie van het onderwijs ook beschikbaar, maar zijn ook openbaar via internet. Omdat de meeste GGD-inspecties in april en mei 2010 plaatsvonden, zijn in de onderzoeken nog niet alle basisvoorwaarden betrokken (specifiek 4b, 4c en 4d), die per juni 2010 voor VVE-peuterspeelzalen en kinderdagverblijven van kracht zijn geworden. 2. Groepsgrootte en dubbele bezetting Op bijna alle voorscholen in de gemeente Heerlen voldoet de groepsgrootte aan de maximumeisen van 16 peuters. In een enkele zaal ligt het maximum op 15 vanwege veiligheidsregelingen in verband met de beperkte ruimte van het lokaal. Doordat in meerdere zalen in het najaar van 2010 de instroomgroep met jongste peuters is geïntegreerd met de VVE-groepen met oudere peuters, ontstonden, naar verwachting kortstondige, wachtlijsten. Bij de zalen met een wachtlijst hebben doelgroeppeuters voorrang bij plaatsing. Over de groepsgrootte in de vroegscholen zijn geen afspraken gemaakt. Een dubbele bezetting is niet structureel aanwezig in de vroegscholen, dit in tegenstelling tot de voorscholen. In maar enkele vroegscholen wordt structureel Pagina 23 van 35

24 met kleinere groepen gewerkt, meestal gedurende enkele vaste dagdelen per week. 3. Voldoende tijd Op alle voorscholen voldoet de totale, geplande VVE-periode van de peuters aan de voorwaarden die door de gemeente en de OKE-wet gesteld zijn. Meestal vanaf de leeftijd van 2,5 jaar bezoeken de peuters op vier vaste dagdelen de voorschool. Voor alle voorscholen geldt dat het niet bekend is of alle doelgroepkinderen ook feitelijk de geplande tijd realiseren. Dit omdat een analyse van eventueel (langdurig) verzuim tot op heden niet is gemaakt. De absentielijsten worden vooral uit veiligheidsoverwegingen bijgehouden in verband met mogelijke ontruimingen. 4. Kwaliteit beroepskrachten Alle leidsters en leerkrachten op de voor- en vroegscholen in de gemeente Heerlen zijn voldoende gekwalificeerd. Zij spreken ook voldoende Nederlands. Bij alle VVE-instellingen is het beleid dat alle leidsters en leerkrachten een basisopleiding voor Piramide of Speelplezier hebben gevolgd en gecertificeerd zijn. Voor de meesten geldt dat deze training bijna tien jaar geleden is gevolgd, enkelen hebben de basisopleiding later gevolgd. In enkele vroegscholen is gekozen voor een ander programma dan Piramide of Speelplezier. De opgedane kennis en vaardigheden in de basisopleiding van Piramide worden volgens de leerkrachten dan ingezet bij het nieuwe programma. Binnen PWH verzorgt het staflid inhoudelijke begeleiding, als gecertificeerde Piramide-trainster, de jaarlijkse bijscholing en begeleiding van de leidsters in hun dagelijks werk. In totaal komen alle PWH-leidsters enkele malen per jaar onder leiding van het staflid inhoudelijke begeleiding bij elkaar om actuele ontwikkelingen, knelpunten, enz. met elkaar te bespreken. Dit jaar staat hierbij in twee bijeenkomsten de implementatie van nieuwe Piramide-projecten met bijbehorende werkwijze centraal. Meerdere voorscholen hebben de afgelopen jaren ook een verdiepingscursus via Vversterk gevolgd. De meeste vroegscholen hebben in hun jaarlijks nascholingsplan relevante cursussen of deskundigheidsbevordering opgenomen die ten goede komt aan de vroegschoolse educatie. In twee vroegscholen echter kwam in de professionalisering de aandacht voor het versterken van de kennis en vaardigheden in het kader van vroegschoolse educatie nog te weinig tot uitdrukking. 3.2 De ouders Ouders Voor (n=16) Vroeg (n=18) B1 Gericht ouderbeleid 100% 94% 6% B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 100% 83% 17% B3 Intake 94% 6% 94% 6% B4 Stimuleren om thuis ontwikkelings- 6% 94% 11% 78% 11% stimulerende activiteiten te doen B5 Participatie in VVE-activiteiten in de 6% 88% 6% 6% 88% 6% voor/vroegschool B6 Informeren over de ontwikkeling van hun 12% 88% 100% kind B7 Rekening houden met de thuistaal 100% 100% Pagina 24 van 35