Naar multidisciplinaire op sterkte gebaseerde strategieën voor wetsovertreders met een psychiatrische stoornis

Transcriptie

1 Naar multidisciplinaire op sterkte gebaseerde strategieën voor wetsovertreders met een psychiatrische stoornis Promotoren: Tom Vander Beken (RE) Kurt Audenaert (GE) Freya Vander Laenen (RE) Wouter Vanderplasschen (PP) Stijn Vandevelde (PP) Eric Broekaert (PP)

2 Geconcerteerde OnderzoeksActie (GOA) Universiteit Gent, drie faculteiten 1. Faculteit rechtsgeleerdheid vakgroep strafrecht en criminologie 2. Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen vakgroep orthopedagogiek 3. Faculteit geneeskunde en gezondheidswetenschappen vakgroep psychiatrie en medische psychologie Vijf deelstudies, gemeenschappelijke focus 1. Wetsovertreders met een psychiatrische problematiek 2. Sterktegerichte benadering 2

3 3

4 Project A: Capacitate Rechten en bekwaamheden van wetsovertreders met een psychiatrische stoornis Doctoranda: A.E. (Els) Schipaanboord Promotor: Prof. dr. Tom Vander Beken Co-promotor: Prof. dr. Eric Broekaert

5 Achtergrond Mentallyilloffendersin het strafrecht: mentallyillor offender? Veroordelingen Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Schendingen van verscheidene mensenrechten Dialectiek gedragswetenschappen en rechtsgeleerdheid? -Medisch versus sociaal model? -Mentally ill, mentally disabled, psychosocial disabled, patient? 5

6 Probleemstelling Wijze van omgaan met mentally ill offenders in het strafrecht? Verhouding vigerend beleid ten aanzien van mensenrechten en patiëntenrechten? 6

7 Doelstelling De rechtspositie van wetsovertreders met een psychiatrische stoornis in overeenstemming brengen met fundamentele basisrechten en hen juridisch meer bekwaam maken om te participeren in beslissingen over henzelf. 7

8 Centrale onderzoeksvraag Op welke wijze dient er vanuit Internationaal en Europees perspectief in het strafrecht om te worden gegaan met wetsovertreders met een psychiatrische stoornis in het licht van een strengths-based benadering? 8

9 Deelvragen Juridisch kader: wetgeving, jurisprudentie & rechtsleer -Strafrecht -Mensenrechten -Patiëntenrechten Internationaal & Europees niveau Implementatie in België, Nederland, Engeland & Wales Vulnerable defendants 9

10 Internationaal& Europees kader Human Rights Strengths-Based Mentally ill offenders Vulnerable defendants Patients Rights België Nederland Engeland & Wales Stelsel na implementatie Interne & externe rechtsvergelijking 10

11 Conclusies en aanbevelingen Waardige bejegening mentallyilloffendersin het strafrecht Conformeren van hun juridische positie aan de vereisten op Internationaal en Europees niveau Juridisch meer bekwaam maken te participeren in beslissingen over henzelf Ontwikkelen werkbare guideline voor de praktijk 11

12 Eerste bevindingen Toepasselijkheid VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap (VPRH) Dialoog gedragswetenschappen en rechtsgeleerdheid - Medisch en sociaal model Bartlett et al (2007): Mental disability - Intellectual disabilities - Difficulties related to mental health 12

13 Eerste bevindingen Wet van 5 mei 2014 betreffende de internering van personen (B.S ) Eindelijk een echte nieuwe en goede wet op de internering? 13

14 Contact Speaker Els Schipaanboord t f e. Els.Schipaanboord@UGent.be Faculteit rechtsgeleerdheid Vakgroep strafrecht en criminologie IRCP Ghent University Universiteitstraat 4 B 9000 Ghent 14

15 Project B: Assessment De ontwikkeling van een strengths-based procedure voor de psychiatrische expertise Doctoranda: Ciska Wittouck Promotor: Prof. Dr. Kurt Audenaert Co-promotor: Prof. dr. Tom Vander Beken

16 Probleemstelling Psychiatrisch deskundigenverslag Structurele knelpunten Inhoudelijk knelpunten (Brand & Diks, 2001; Cosyns & Casselman, 2005; De Clercq & Vander Laenen, 2013; Grondahl, 2005; Vandevelde et al., 2011) Invloed op betrokken stakeholders 16

17

18 Wetsovertreder Procedurele rechtvaardigheid (PJ) (Lind & Tyler, 1988; Lind, Kanfer & Earley, 1990) Neutraliteit Stem Bevestiging Respect Betrokkenheid Informatie Invloed op reactie (Tyler & Blader, 2003) 18

19 19

20 Professionelen Deskundige Gebruik gestandaardiseerde risicotaxatie beperkt (Declercq, 2011) Zelden gebruik strengths-based instrumenten (Declercq, 2011) Actoren CJS & HV Besluitvorming op basis van mogelijks niet-kwaliteitsvolle en onvolledige verslagen Justitieel systeem: interneringsmaatregel en uitvoeringsmodaliteiten (Cosyns et al., 2008; De Smet, 2009; van Koppen et al., 2002) Hulpverlening: doorverwijzing en intakegesprek (forensisch) psychiatrisch zorgcircuit (Brendel & Glezer, 2010; Dillen, 2006) 20

21 Doelstelling Toepassing sterkte-perspectief op psychiatrisch deskundigenverslag RNR-model (Andrews & Bonta, 2010) - Good Lives Model (Ward & Brown, 2004) Responsiviteit Via concept procedure rechtvaardigheid Kwaliteit bejegening Stem, bevestiging actieve rol, erkenning Kwaliteit beslissing Neutraal, respect, betrokkenheid includeren van beschermende factoren 21

22 Onderzoeksvraag 1 Ervaring wetsovertreders met een psychiatrische problematiek mbt PJ, gevolgen, aanbevelingen? Interneringsmaatregel Gevangenis Hulpverlening (ambulant en residentieel) Veroordeling Gevangenis Alternatieve afhandeling (ambulant en residentieel) 22

23 Onderzoeksvraag 2 Deel 1: Ervaring professionelen, gevolgen, aanbevelingen? Deskundigen Rechters Procureurs Advocaten CBM Hulpverleners Deel 2: Invloed inhoud verslag op opdracht en beslissingsproces professionelen? 23

24 24

25 Contact Speaker Ciska Wittouck t f e. Ciska.Wittouck@UGent.be Faculteit geneeskunde en gezondheidswetenschappen Vakgroep psychiatrie en medische psychologie 25

26 Project C: Desist Desistance bij wetsovertreders met een psychiatrische problematiek Doctoranda: Sofie Van Roeyen Promotor: Prof. dr. Freya Vander Laenen Co-promotor: Prof. dr. Eric Broekaert

27 1) Desistance = stopproces weg van criminaliteit Probleemstelling a. starten > stoppen (Laub& Sampson, 2001) bijna iedereen stopt (Blumstein, Cohen, Roth, & Visher, 1986) factoren (Shapland, 2014) b. daders > specifieke groep ~ druggebruikers (Colman & Vander Laenen, 2012) c. psychiatrische problematiek desistance+ GGZ = 0 complex, chronisch & acuut beschermende factoren (Bouman, de Ruiter, & Schene, 2010) sterktes recovery 27

28 2) Dominante risicobenadering a. what works en RNR risicomanagement SRB gebrek: welzijn & behandelingsnoden daders (Ward & Maruna, 2007) culture of control (Garland, 2001) b. tegenwicht: GLM sterktes (Ward & Maruna, 2007) desistance centraal > (strafrechtelijke) interventies (Maruna, Immarigeon, & Lebel, 2004) c.! psychiatrische problematiek gevaarlijkheid (Goethals, 1991) risico > psychiatrische problematiek groot # SRB (Lamb, Weinberger, & Gross, 2004; Vandevelde, Soyez, Vander Beken, De Smet, Boers, & Broekaert, 2011) 28

29 1) Academische doelstelling Onderzoeksdoel Inzicht verwerven in elementen die wetsovertreders met een psychiatrische stoornis belangrijk vinden in hun proces van stoppen met plegen van criminaliteit 2) Praktische doelstelling (Maso& Smaling, 2004) ~ academische doelstelling a. onderzoekspopulatie stem geven good practices? b. werkveld bevorderen elementen hervalpreventie (Laub& Sampson, 2001) desistance-gefocust werken (McNeill, 2003) ondersteunende HV (Fenton, 2013) 29

30 Centrale onderzoeksvragen Centrale OZ-vraag: Welke elementen identificeren personen met een psychiatrische problematiek als belangrijk in hun proces waarin men stopt met het plegen van criminaliteit? Welke elementen (micro, meso en macro) worden door de onderzoekspopulatie geïdentificeerd? Hoe vullen zij deze elementen in? Welk gewicht kennen zij toe aan die elementen? Welke good practices vanuit het strafrechtsysteem, de GGZ, het AWW, die bijdragen tot deze elementen identificeren verdachten/daders met een psychiatrische problematiek? 30

31 1) Statisch dynamisch event stopproces 2) Op sterktes gebaseerd Uitgangspunten resultaat = einde criminele carrière (Bushway, Piquero, Broidy, Cauffman, & Mazerolle, 2003) capaciteiten (Farral& Maruna, 2004) 3) Personal desistance = alternatieve conceptualisering desistance traditioneel: sociaal wenselijk inspiratie: recovery (Slade, Amering, & Oades, 2008; van der Stel, 2013) 31

32 Recovery GGZ ook niet strafrechtelijke feiten Strenghts-based Active agents Transformatieproces Desistance criminologische strafrechtelijke feiten betrokkene definieert eindpunt = maatschappelijk bepaald klinische recovery persoonlijke recovery juridische desistance persoonlijke desistance = abstinentie van = individueel ervaren en criminele activiteit beleefd stopproces ~ positieve ervaringen 32

33 Centraal: MIO vrije keuze (Magyar et al., 2012) Onderzoeksdesign Belevingsonderzoek subjectieve ervaringen hoe & waarom desisten(maruna, 2001) Knowledgeable agents(giddens, 1999) Kwalitatief Subjecten (Weber, 2003) Drie fasen tussenmethoden-triangulatie betrouwbaarheid (Flick, 2002) 33

34 Drie onderzoeksfasen 34

35 Mentally ill: wie? A. Geïnterneerden, min 6m geïnterneerd B. Ex-geïnterneerden, max 1j opgeheven doelgerichte steekproef ~ heterogeniteit 1. zeven te onderscheiden deelgroepen: -GI in gevangenis -GI in FPC - GI in residentiële FGGZ -GI in ambulante FGGZ -GI in residentiële GGZ -GI in ambulante GGZ -ex-gi 2. diverse psychiatrische problematieken 3. geslacht 4. leeftijd 35

36 Contact speaker & promotor Prof. dr. Freya Vander Laenen t f e. Freya.VanderLaenen@UGent.be Contact researcher Sofie Van Roeyen t f e. Sofie.VanRoeyen@UGent.be Faculteit rechtsgeleerdheid Vakgroep strafrecht en criminologie IRCP Ghent University Universiteitstraat 4 B 9000 Ghent 36

37 Project D: Recover Herstel Evidence-based strategieën voor herstelgerichte ondersteuning van delictplegers met een psychiatrische problematiek Doctoranda: Natalie Aga Promotor: Prof. dr. Wouter Vanderplasschen Co-promotor: Prof. dr. Freya Vander Laenen

38 1. Waarom? - Beperkte beschikbare gegevens en informatie mbt de situatie van delictplegers met een psychiatrische problematiek - Deze groep heeft nood aan adequate behandeling en zorg - De afwezigheid van de herstelgedachte zoals deze wordt gedefinieerd vanuit de GGZ

39 2. Wat? Conceptualisering van herstel: 2.1. Wat is herstel? 2.2. Herstel van delictplegers met een psychiatrische problematiek 2.3. Belemmeringen 2.4. Eerste bevindingen

40 2.1. Wat is herstel? - Individueel proces - Veranderlijk in tijd - Klinisch, functioneel, maatschappelijken persoonlijk(= motor) herstel (van der Stel, 2013) - Sleutelbegrippen: hoop, empowerment, peer-support, verantwoordelijkheid, belangenbehartiging, zelfbepaling en levenskwaliteit (e.g. The Scottish Recovery Network, 2008)

41 - Centraalconcept in GGZ-programma sin UK, US, Australië (Scott & Wilson, 2010) - Herstelmodel komt onder druk te staan wanneer men dit wil toepassen binnen forensisch-psychiatrische zorg (Henagulph, McIvor, Clarke, 2012; Mezey, Kavuma, Turton, Demetriou& Wright, 2010; Viljoen, Nicholls, Greaves, de Ruiter& Brink, 2011; Dorkins& Adshead, 2011)

42 2.2. Herstel van delictplegers met een psychiatrische problematiek - Offender recovery : The subjective experience of coming to terms with having offended, perceiving the need to change the personal qualities that resulted in past offending -which also creates the future risk of reoffending-, and accepting the social and personal consequences of having offended. (Drennan & Alred, 2012)

43 - Herstel impliceert een bewustzijn van de beschikbare (post-diagnose) identiteiten, die tegemoet komen aan de noden van de eigen leefwereld (O Sullivan, Boulter & Black, 2013) - Herstel impliceert dat delictplegers met een psychiatrische problematiek primaire actoren zouden moeten worden binnen hun herstelproces

44 2.3. Hinderpalen (Mezey, Kavuma, Turton, Demetriou & Wright, 2010) - Juridisch traject verhindert de mogelijkheid om zelf keuzes te maken en controle te hebben over behandelingsmodaliteiten - Binnen forensisch-psychiatrische zorg is het moeilijk om hoop en optimisme te genereren en zelfzorg, autonomie en onafhankelijkheid te promoten

45 - De therapeutische benadering vergt motivatie en confrontatie, eerder dan het bevestigen of het aanvaarden van maladaptieve patronen van gedrag en identiteit - Dubbele stigmatisering: gevaarlijk en psychiatrisch patiënt

46 - De perceptie van herstel door delictplegers met een psychiatrische problematiek ~ therapietrouw medicaze nemen mozvaze tonen voor psychologisch werk goede relaze onderhouden met staff en medepazënten verblijf in een beveiligde omgeving an sich - Kernelementen van herstel zijn meer problematisch en minder betekenisvol voor delictplegers met een psychiatrische problematiek die opgevolgd worden voor het plegen van ernstige gewelddadige feiten

47 2.4. Eerste bevindingen - (Forensisch) herstel vereist een nieuwe visie op forensischpsychiatrische zorg, vb. een verschuiving van service-based naar user-based care (Drennan & Alred, 2012) - Een liaison tussen het klinische en het justitiële traject tussen zorg en controle-zou ontwikkeld moeten worden met het faciliteren van herstel als doel

48 3. Evidence-based strategieën voor herstelgerichte ondersteuning van delictplegers met een psychiatrische problematiek: hoe identificeren? 1. Door obv een systematische review in de internationale literatuur effectieve strategieën te identificeren die het herstelproces initiëren, ondersteunen en behouden

49 2. Dmv diepte-interviews met geïnterneerden (n=80), exgeïnterneerden (n=20) en hun hulpverleners (n=20) nagaan wat zij percipiëren als effectieve strategieën die herstel initiëren, bevorderen en behouden Rekrutering en onderzoekspopulatie cf. desistance 49

50 3. Door de effectiviteit van het WellnessRecovery Action Plan te evalueren en door in kaart te brengen welk randvoorwaarden hierbij van belang zijn WRAP (Copeland Centre, US): - Evidence-based - Herstelgericht -Peer-led - Self-management (e.g. Pratt, MacGregor, Reid & Given, 2013; Cook, Copeland, Jonikas, Hamilton, Razzano, Grey, Floyd, Hudson, Macfarlane, Carter & Boyd, 2012; Scott & Wilson, 2010) 50

51 A. Kwantitatieve outcome studie: herstel, QoL-, welzijn en criminologische indicatoren Pre-meting WRAP n=50 TAU n=50 6maanden 6 maanden 12 maanden 12 maanden Natalie Aga and Sara Rowaert Faculty of Psychology and Educational Sciences -Department of Special Education

52 B. Kwalitatieve outcome studie: - Interviews met geïnterneerden die WRAP (n=15) volgden, betrokken professionals (n=15) - Een inventaris maken van: - ervaringen, percepties en verhalen van geïnterneerden en het professionele netwerk - de implementatievoorwaarden van WRAP obv deze verhalen en ervaringen

53 Contact Speaker Natalie Aga t e. Natalie.Aga@UGent.be Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen Vakgroep orthopedagogiek 53

54 Project E: Include De rol van het sociaal netwerk in het herstelproces van een delictpleger met een psychiatrische problematiek Doctoranda: Sara Rowaert Promotor: Prof. Dr. Stijn Vandevelde Co-promotor: Prof. Dr. Kurt Audenaert

55 1. Theoretische achtergrond 1.1. Sociaal netwerk? Verschillende definities (Baars, Uffing, & Dekkers, 1990, p.11; McCann, 1993, p.1883) In dit onderzoek: alle personen in iemand zijn leven die een belangrijke ondersteuningsbron zijn voor hem of haar Bijv.: moeder, vader, broer, zus, partner, vrienden, straathoekwerker Literatuur: voornamelijk familie ipv sociaal netwerk

56 1.2 Psychiatrische patiënten: de beleving van het sociaal netwerk Objectieve en subjectieve lasten Praktische en emotionele stress Stigmatisering Negatief (-) (Marsh, & Johnson, 1997; Tsanget al., 2002; Lautenschlageret al. 2012; Schene et al., 2008; Thompson, & Doll, 1982) Coping en ondersteuningsbron Familiebetrokkenheid De rol van professionelen (-) Positief (+) (Marsh, & Johnson, 1997; Loukissa, 1995; Ewertzonet al., 2010)

57 1.3 Delictplegers met een psychiatrische problematiek: de beleving van het sociaal netwerk Delictplegers met een psychiatrische problematiek (geïnterneerden) worden: 1) Opgesloten in een veilige omgeving (gevaar voor de maatschappij) 2) Hebben behandeling en zorg nodig (patiënten) Gevolg: beperkte mogelijkheden hebben niet enkel invloed op de geïnterneerde, maar ook op zijn/haar sociaal netwerk Ervaren een dubbele last omdat de geïnterneerde (Nordström et al., 2006): - Gediagnosticeerd is met een psychische problematiek - Een delict heeft gepleegd Sociaal netwerk heeft ondersteuning nodig (Tsang, Pearson, & Yuen, 2002; Redlich et al., 2010) Coping en familiale krachten (Marsh, & Johnson, 1997; Lautenschlager, Kurz, & Cramer, 2013)

58 Symptoom specifieke lasten Rechtsprocedure Emotionele lasten In contact komen met politie Delict + Psychiatrische problematiek Stigma en media Sociale lasten Gespecialiseerde diensten Financiële lasten (Tsang, Pearson, & Yuen, 2002, p.30)

59 2. Het onderzoek: hoe en wat? 2.1. Wat leren we uit vorig onderzoek over de noden en behoeften van het sociaal netwerk van delictplegers met een psychiatrische problematiek? Systematisch literatuuronderzoek Doel: zoeken naar informatie over de ervaringen, noden en behoeften van sociaal netwerkleden Topics: - Mentally ill AND offenders - Family (support, resilience, roles, coping ) OR caregiver - Social(informal, personal ) network

60 2.2. Welke invloed heeft de geïnterneerde op zijn sociaal netwerk, wat zijn hun ervaringen, noden en behoeften en wat is de visie van professionelen over dit thema? Kwalitatieve studie Diepte-interviews met sociaal netwerkleden (n = 30 à 40) Focusgroepen met sociaal netwerkleden (n = 2) Focusgroepen met professionelen (n = 2)

61 2.3. Experimentele studie: wat is de invloed van een interventie op de geïnterneerden en het sociaal netwerk? Kwantitatieve studie (n = 50/groep) Een interventie selecteren: - Multiple Family Therapy? - Family WRAP? - Psycho-educatie sessies? - Vergelijken met een controlegroep Pre-en postmetingen met verschillende uitkomstvariabelen (stress, coping, stigma ) = afhankelijk van systematisch literatuuronderzoek Studie uitwerken aan de hand van resultaten uit vorig onderzoek

62 2.4. Case studie: Hoe is en wordt het sociaal netwerk betrokken in het herstelproces van een geïnterneerde? Kwalitatieve studie (n = 5 à 10) Personen uit de experimentele studie zullen meer intensief worden gevolgd gedurende de interventieperiode Doel: - Inzicht krijgen in hun dagelijks leven - Te weten komen welke rol zij spelen in herstelproces geïnterneerde Methode: - Diepte-interviews - Zelfregistratie methodieken (observaties en dagboeknotities)

63 Contact Speaker Sara Rowaert t e. Sara.Rowaert@UGent.be Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen Vakgroep orthopedagogiek 63