proefversie Verkenning Ter zake 1 Aansprakelijkheid 2 BA-motorvoertuigen

Transcriptie

1 Verkenning proefversie 1 Waarvoor staat het letterwoord BA? 2 Wat dekt de verzekering burgerrechtelijke aansprakelijkheid personenauto? 3 Welke soort verzekering moet men afsluiten voor de dekking van de schade aan het eigen voertuig? 4 Waartoe dient een verzekering rechtsbijstand? 5 Welk risico dekt de verzekering burgerrechtelijke aansprakelijkheid exploitatie? 6 Welke twee soorten risico s dekt de wettelijk verplichte arbeidsongevallenverzekering? 7 Waarom kiezen bedrijven ervoor om ook een aanvullende arbeidsongevallenverzekering af te sluiten? Ter zake 1 Aansprakelijkheid Wie aansprakelijk of verantwoordelijk is voor aangerichte schade, wordt aangesproken om de schade te vergoeden die een ander persoon daardoor heeft opgelopen. Het gaat hier altijd om schade aan derden, geen eigen schade. Wie iemand anders schade berokkent, moet hiervoor opdraaien en is tegenover de schadelijder burgerrechtelijk aansprakelijk. De burgerrechtelijke aansprakelijkheid wordt kortweg BA genoemd. Er zijn specifieke gevallen waarbij de schuld niet expliciet moet aangetoond worden. Zo is de bestuurder van een voertuig altijd aansprakelijk bij een verkeersongeval met een zwakke weggebruiker, zelfs als hij geen fout maakte. Ook de werkgever is aansprakelijk tegenover zijn personeel. Bij tewerkstelling ontstaat immers een beroepsrisico op arbeidsongevallen. Daarom moet de schuld van de werkgever niet aangetoond worden. 2 BA-motorvoertuigen De overheid verplicht de eigenaars van voertuigen zoals personenwagens, vrachtwagens en andere motorrijtuigen om een BA-motorrijtuigenverzekering af te sluiten. Op die manier is de schade gedekt die aan derden wordt toegebracht. Bij de vergoeding van de schade komt de verzekeringsmaatschappij slechts tussen vanaf een bepaald bedrag. Ze vergoedt slechts de schade boven de vrijstelling of de franchise. De vrijstelling geldt voor de verzekeringsmaatschappij. Wanneer in de polis een franchise van 500,00 EUR is vastgelegd, zal de verzekeringsnemer elke schade tot 500,00 EUR zelf moeten betalen. De verzekeringsmaatschappij komt slechts tussen vanaf 501,00 EUR. Ook bij andere soorten verzekeringen kan in de polis een franchise bedongen worden. Telkens de verzekeringsnemer een ongeval veroorzaakt, zal de verzekeringspremie opgetrokken worden. Elke verzekeringsmaatschappij heeft een eigen systeem om de voorzichtigheid van bestuurders uit te drukken in een bonus-malusgraad. De woorden bonus-malus zijn afgeleid van het Latijn. Bonus betekent goed, malus betekent slecht. Hoe lager de bonus-malus, hoe lager de verzekeringspremie, als beloning voor voorzichtige bestuurders. Wie enkel een BA-motorrijtuigenverzekering afsluit, is niet gedekt voor de eigen schade aan het voertuig. Wil een verzekerde toch een dekking tegen eigen schade, dan kan hij een omniumverzekering aangaan. Deze verzekering is niet verplicht en eerder duur. 76 De h@ndel en wij 6.2

2 Wie een verzekering Rechtsbijstand afsluit, krijgt juridische en financiële steun bij geschillen in verband met het verzekerde voertuig. De verzekeringsmaatschappij zal onderhandelen met de tegenpartij en zal de verzekerde bijstaan in de procedure voor de rechtbank als die noodzakelijk blijkt. De kosten en erelonen van advocaten worden tot een maximum overeengekomen bedrag door de verzekeringsmaatschappij gedragen. 3 BA-uitbating of BA-exploitatie Voor een zelfstandige of voor een onderneming is het van belang om de burgerrechtelijke aansprakelijkheid bij de uitoefening van zijn beroep of activiteit te verzekeren. Dit is niet verplicht, maar een verzekering BA-uitbating, ook BA-exploitatie genoemd, kan veel ellende voorkomen. Wie tijdens werkzaamheden bij klanten schade berokkent aan eigendommen van de klant, moet de schade betalen. Wie een BA-uitbating heeft afgesloten zal door de verzekeringsmaatschappij vergoed worden voor het bedrag boven de franchise. De verzekering BA-uitbating zal bijvoorbeeld tussenkomen als een werknemer van een keukeninstallateur of een zelfstandige keukeninstallateur door zijn fout schade berokkent in de woning van de klant, bijvoorbeeld aan vloer of deuren. Net zoals een gezin een familiale verzekering neemt voor zijn burgerrechtelijke aansprakelijkheid van zijn gezinsleden, is de BA-uitbating een soort familiale verzekering voor het bedrijf. 4 BA-Gebouw en rechtsbijstand In gebouwen die publiek toegankelijk zijn, zoals winkels en werkplaatsen, kan het gebeuren dat een bezoeker lichamelijke letsels of materiële schade oploopt door een onvoorziene omstandigheid. Zo is het mogelijk dat een rek omvalt in een winkel en dat daardoor een klant gewond geraakt. Ook voor deze risico s kan een ondernemer zich laten verzekeren. 5 Arbeidsongevallenverzekering De overheid verplicht de werkgevers om voor hun werknemers een arbeidsongevallenverzekering af te sluiten. Deze verzekering vergoedt de werknemer bij een arbeidsongeval tijdens het werk of bij een ongeval op het normale traject van en naar het werk. Hierdoor wordt het recht op bestaanszekerheid van de werknemer verzekerd, tijdens de periode dat hij door een arbeidsongeval verhinderd is te werken. Bij gebrek aan arbeidsongevallenverzekering zou de werknemer, die slachtoffer is van een arbeidsongeval, moeten teruggevallen op een lage uitkering van de mutualiteit. De vergoeding die de werknemer ontvangt is bij wet bepaald en hangt af van de hoogte van zijn loon. Alle nuttige medische kosten worden ook terugbetaald. Omdat deze vergoeding begrensd is tot aan het wettelijk plafond, sluiten veel bedrijven een aanvullende arbeidsongevallenverzekering af om boven dit plafond vergoedingen te kunnen laten uitbetalen. De h@ndel en wij

3 5 Personenverzekeringen Surf naar Selecteer Ondernemen. Kies bij Producten en diensten > Overzicht van verzekeringsproducten > Uzelf. Verkenning 1 Wat is het verschil tussen de wettelijke arbeidsongevallenverzekering en de persoonlijke ongevallenverzekering? 2 Voor wie is het nuttig om een verzekering gewaarborgd inkomen af te sluiten? 3 Geef een aantal voorbeelden van dekkingen bij de hospitalisatieverzekering. 4 Van welke factoren zal de premieberekening afhangen? 5 Waarom is het voor een zelfstandige ondernemer nuttig om een pensioenverzekering af te sluiten? Ter zake 1 Persoonlijke ongevallenverzekering Deze verzekering vergoedt de zelfstandige ondernemer of de werkgever ingeval hém een arbeidsongeval overkomt. Omdat dit geen wettelijk verplichte verzekering is, wordt de vergoeding ook niet bij wet bepaald, maar wordt deze vastgelegd in de polis. 2 Verzekering gewaarborgd inkomen Als een zelfstandige ondernemer een lange tijd niet kan werken door een ongeval (niet noodzakelijk een arbeidsongeval) of door ziekte, dan mist hij zijn inkomen uit zijn zaak. De sociale zekerheid voorziet slechts een klein vervangingsinkomen vanaf de tweede maand. Dit risico van inkomen verlies kan hij best indekken door een verzekering gewaarborgd inkomen af te sluiten. De verzekeringsmaatschappij betaalt hem een soort vervangingsinkomen op basis van de specificaties in de polis. 3 Hospitalisatieverzekering Zowel particulieren als zelfstandige ondernemers kunnen een hospitalisatieverzekering aangaan. Deze verzekering dekt de kosten voor opname in een ziekenhuis en de kosten van de medische behandelingen, de ambulante medische verzorging voor en na hospitalisatie en eventueel prothesen. Elke polis zal duidelijk bepalen welke behandelingen zijn uitgesloten. Er bestaan meerdere varianten van hospitalisatieverzekeringen. 4 Levensverzekeringen Bij levensverzekeringen wordt een vooraf afgesproken som verzekerd, uit te betalen afhankelijk van het leven van een bepaalde, verzekerde persoon. 78 De h@ndel en wij 6.2

4 Er bestaan verschillende vormen van levensverzekeringen: een pensioenverzekering of verzekering bij leven: het verzekerde kapitaal wordt uitgekeerd op pensioenleeftijd als de verzekerde nog in leven is als een aanvulling op het wettelijk pensioen. Pensioenverzekeringen worden niet alleen individueel afgesloten maar ook bedrijven sluiten voor hun werknemers collectieve pensioenverzekeringen af. een overlijdensverzekering: het verzekerde kapitaal wordt uitgekeerd aan de begunstigde op het ogenblik dat de verzekerde komt te overlijden. een mengvorm van beide: verhoudingsgetallen geven het aandeel pensioenverzekering en het aandeel overlijdensverzekering weer. In een 10/10 is het aandeel van beide vormen aan elkaar gelijk. Een 10/20 duidt op een verzekerd kapitaal dat bij leven het dubbele is van dat bij overlijden. De premies van levensverzekeringen kunnen op de beurs belegd worden, zonder gegarandeerd minimumrendement. Deze verzekeringen groepeert men onder de groep Tak 23. Is de rentevoet wel gewaarborgd, dan spreken we van een verzekering Tak 21. IN DE PRAKTIJK Geef in een PowerPointvoorstelling een overzicht van de verzekeringen die nuttig zijn voor jullie project op school. Bespreek de dekkingen, de berekening van de premies, de belangrijke elementen in elke polis. De en wij

5 Test je kennis? proefversie 1 Welke verzekeringen zijn verplicht in een onderneming? 2 Welke verzekeringen zijn verplicht in een gezin? 3 Welke soort verzekering dekt de volgende risico s? Risico s Verzekering Een klant klaagt bij de winkeluitbater dat haar mantel is gescheurd door een slechte opstelling van de winkel rekken, die bovendien een te scherpe rand hebben. Een zelfstandige ondernemer vreest dat zijn wettelijk pensioen niet zal volstaan. Een handelsvertegenwoordiger kan met zijn bedrijfswagen niet tijdig stoppen en rijdt de wagen voor hem aan. Een ondernemer met een groot machinepark is voor zijn ondernemingsprestaties zeer afhankelijk van het goed functioneren van zijn machinepark. Een werknemer van een onderneming is aangereden op weg naar zijn werk en wordt in het ziekenhuis opgenomen. Er ontstaat een kortsluiting, waardoor er brand uitbreekt in de fabriek. Een zelfstandige vloerder heeft op de bouwwerf een ernstig ongeval waardoor hij moet opgenomen worden in het ziekenhuis en maanden moet revalideren. Hij kan intussen niet aan de slag. Een gloednieuwe bedrijfswagen is in Brussel tegen een verkeerspaal gereden. De rechterflank van de bedrijfswagen is volledig ingedeukt. Een loodgieter die op de eerste verdieping een badkamer installeert, boort dwars voor de vloer en beschadigt het plafond in de onderliggende kamer. 4 Surf naar Kies Particulieren > Verzekeringen > Comfort Auto > Burgerlijke aansprakelijkheid. 4.1 Van welke factoren is het bedrag van de premie afhankelijk? 4.2 Welke extra diensten biedt Axa bij een contract BA Auto. 80 De h@ndel en wij 6.2

6 5 Autoverzekering voor jonge bestuurders Bij correcte verklaringen ben je ook correct verzekerd Het verzekeringsvoorstel, dat de basis vormt voor het opmaken van de verzekeringspolis, moet steeds de naam van de gebruikelijke bestuurders vermelden. Dit is een wettelijke verplichting. De wet van 25 juni 1992 bepaalt dat het verzekeringsvoorstel motorvoertuigen alle elementen moet vermelden die het risico beïnvloeden zoals: In de loop van het contract moet je alle wijzigingen meedelen die het risico op blijvende wijze kunnen beïnvloeden, zoals nieuwe jonge bestuurders. 3.1 Welk gevaar loop je in geval van valse verklaring? om het contract aan te passen. Wanneer je dit voorstel weigert, heeft de maatschappij het recht de polis op te zeggen en dan ben je niet meer verzekerd. al haar uitgaven eisen, aangezien de wet uitdrukkelijk in de nietigheid van het contract voorziet (=verhaalsrecht). Aangepaste premie betalen? De verzekeringsnemer heeft wel eens de neiging de naam van de jonge bestuurder niet te vermelden, zodat de prijs van de verzekeringspremie minder duur is. Maar: je bestuurt? Je verzekert! Jonge bestuurders kennen vaak niet de risico s die zijzelf of anderen lopen wanneer zij valse verklaringen afleggen of informatie achterhouden. De besparing op de premie is dan ook een illusie. Want: Je speelt vals? Je betaalt terug! Enkele cijfers! Hoewel de jonge bestuurders van 18 tot 24 jaar slechts 11 % van de bestuurders uitmaken, zijn ze verantwoordelijk voor 23 % van de dodelijke slachtoffers en voor 24 % van de zware gewonden. Rijvaardigheid wordt beloond Volgde je een erkende cursus defensief rijden? Dan vinden wij dat dit ook mag beloond worden met een premiereductie. Een erkende cursus defensief rijden kun je onder meer volgen bij On the Road of Promove. Bron: Assuralia 5.1 Geef een vijftal voorbeelden van gegevens die in een verzekeringsvoorstel moeten voorkomen. 5.2 Waarom is het zo belangrijk dat in het verzekeringsvoorstel het te verzekeren risico correct opgegeven wordt? 5.3 Stel dat je leert autorijden met de auto van je ouders. Moet je dit melden aan de verzekeringsmaatschappij die deze auto verzekert? 5.4 Wat zijn de gevolgen van een valse verklaring aan de verzekeringsmaatschappij? 5.5 Verklaar de uitdrukking Je bestuurt? Je verzekert!? 5.6 Verklaar de uitdrukking Je speelt vals? Je betaalt terug!? 5.7 Wat betekent defensief rijden? De h@ndel en wij

7 6 Opgefokte bromfietsen Rijden met een moto en zeggen dat het een bromfiets is Bij het afsluiten van je verzekering heb je verteld dat je met een bromfiets rijdt. De verzekeraar rekent hiervoor een premie aan, die inderdaad bedoeld is om de ongevallen veroorzaakt met een bromfiets te kunnen betalen. Het spreekt voor zich dat de risico s voor bromfietsen volledig anders liggen dan deze voor moto s (zelfs die van het lichtere type). Maar een opgefokte bromfiets is geen bromfiets meer De verzekeringsmaatschappij zal wel haar verplichtingen nakomen en alle schade aan tegenpartijen en/of passagiers betalen. Maar de verzekeringsmaatschappij kan de uitbetaalde vergoedingen terugeisen, zowel van jou als van je ouders! Denk bij een ongeval niet alleen aan blikschade. Besef wat een ongeval kan kosten als er gekwetsten zijn met blijvende invaliditeit. De rechten van de verzekeringsmaatschappij De verzekeringsmaatschappij mag de volledige vergoeding, zonder beperking, terugeisen indien de verzekeringsnemer met opzet onjuiste of onvolledige gegevens over het risico heeft verstrekt. Een verzekerde moet immers altijd alle gegevens meedelen die van belang kunnen zijn. Dit geldt zowel bij het afsluiten van het contract als in het latere verloop ervan. De verzekeringsmaatschappij mag de uitbetaalde vergoedingen terugeisen tot een bedrag van ,69 EUR van de bestuurder die rijdt zonder geldig rijbewijs of die personen niet-reglementair vervoert. Zolang je geen 18 bent, mag je geen passagiers meenemen. Rechtspraak Acht jongeren moesten voor de politierechtbank van Vilvoorde verschijnen omdat ze hun bromfiets hadden opgedreven. De rechter sprak een zware straf uit voor 2 meerderjarigen: 6 en 12 maanden effectief ontzetting tot het recht tot rijden met eender welk voertuig, geldboetes van 2 478,94 euro waarvan een deel met drie jaar uitstel. Hun bromfiets wordt verbeurd verklaard. Twee minderjarigen kregen een boete van 991,57 euro, waarvan een deel met uitstel voor 3 jaar. Hun ouders worden verantwoordelijk gesteld en draaien op voor de boete en de gerechtskosten. De anderen kregen rijverbod voor 15 dagen en boetes tot 991,57 euro. Enkele bromfietsen werden een maand in beslag genomen. Bron: Assuralia 6.1 Wanneer mag de verzekeringsmaatschappij de volledige vergoeding terugeisen? 6.2 Wanneer mag de verzekeringsmaatschappij een begrensd deel van de vergoeding terugeisen? 6.3 Wat is het belang van rechtspraak? 6.4 Wat bedoelt men met ontzetting tot het recht? 6.5 Wat betekent de uitdrukking de bromfiets wordt verbeurd verklaard? 7 Assuralia Surf naar > Over Assuralia. Kies bij Opdracht voor Meer lezen. 7.1 Wat is Assuralia? 7.2 Wat is het doel van Assuralia? Kies het tabblad Info > Publicaties & Cijfers > Cijfers per tak > Cijfers Auto > Motorrijtuigenverzekering > Voertuigenpark & Wegennet > Voertuigenpark volgens type. 7.3 Hoeveel Belgische personenwagens rijden er, volgens de laatste cijfers, rond op onze wegen? 7.4 Hoeveel Belgische vrachtwagens rijden er, volgens de laatste cijfers, rond op onze wegen? 7.5 Welke conclusie moet je hieruit trekken? 82 De h@ndel en wij 6.2

8 8 Groepsverzekering Bijna 60 procent van de arbeiders en bedienden geniet een aanvullend pensioen op ondernemingsniveau. Het systeem kende een trage start, maar ondertussen wekt het steeds meer interesse bij werknemers. Dat is logisch, aangezien de groepsverzekering steeds vaker deel uitmaakt van het loonpakket. De alarmkreet voor het wettelijke pensioen doet de drang naar een comfortabeler pensioen steeds toenemen. Heel wat werknemers die een middelgrote onderneming verlaten, waar ze een groepsverzekering hadden, willen ook in het nieuwe, vaak kleinere bedrijf een groepsverzekering genieten. Daardoor raken ook kleinere ondernemingen geïnteresseerd in die pensioenplannen. Gemiddeld verandert een Belgische werknemer tijdens zijn loopbaan zo n 4 tot 5 keer van werk. Dikwijls verliest hij daardoor zijn groepsverzekering uit het oog. En soms komt de groepsverzekering voorgoed in slaapstand terecht. Binnenkort zal dat niet meer kunnen. De Nationale Conferentie voor de Pensioenen, een werkgroep binnen Assuralia, pakt het probleem aan. Twee derde van de groepsverzekeringen zijn verzekeringen volgens het principe van de vaste bijdragen. Dat betekent dat elke maand een percentage van het loon wordt gestort om het kapitaal bij pensionering op te bouwen. De overige 30 procent van de groepsverzekeringen zijn verzekeringen met een vast te bereiken doel: de premie staat in functie van het bij pensionering gewenste kapitaal. De premies van groepsverzekeringen worden steeds vaker door de werkgever gedragen. Momenteel wordt ongeveer drie kwart van de premie door de werkgever betaald, het overige kwart is ten laste van de werknemer. In de Verenigde Staten hebben de bedrijfspensioenfondsen een fiks pak slaag gekregen. Logisch, want de meeste fondsen bestonden uit aandelen. Daardoor ging voor miljard dollar toekomstige pensioenen in rook op. En in België? Drie kwart van de groepsverzekeringen zijn verzekeringen met een gewaarborgd kapitaal en een gegarandeerde rente (tak21). Dankzij die garanties moeten de premies belegd worden in niet-risicovolle activa, zoals obligaties. Doordoor heeft de financiële storm minder impact op deze beleggingen. Bron: Wat is de reden dat steeds meer mensen een groepsverzekering hebben? 8.2 Waarom is het hebben van een groepsverzekering belangrijk? 8.3 Verklaar het principe van de vaste bedragen? 8.4 Wie betaalt het grootste deel van de groepsverzekering? 8.5 Waarom lopen we met pensioenverzekeringen in België niet hetzelfde risico als in de Verenigde Staten? De h@ndel en wij

9 Na dit hoofdstuk kun je antwoorden op deze vragen 1 Wat betekent aansprakelijkheid? Illustreer met een voorbeeld. 2 Welke partijen zijn betrokken bij het afsluiten van een verzekeringsovereenkomst? 3 Welke belangrijke documenten worden hierbij gebruikt? Omschrijf ze. 4 Wat moet men betalen voor een verzekering? 5 Geef twee voorbeelden van zaakschadeverzekeringen en leg ze telkens uit. 6 Geef twee voorbeelden van aansprakelijkheidsverzekeringen en leg ze telkens uit. 7 Wat dekt een rechtsbijstandverzekering? 8 Geef twee voorbeelden van personenverzekeringen en leg ze telkens uit. 9 Welke verzekeringen zijn verplicht voor een onderneming? Verklaar. 10 Welke verzekeringen raad je aan voor een zelfstandige ondernemer? Verklaar. 11 Welke verzekering is verplicht voor een huurder? Verklaar. 12 Op basis van een polis het verzekerde risico kunnen omschrijven. 13 Op basis van een omschreven risico de premie laten berekenen. 14 Wat zijn de gevolgen van onjuiste verklaringen door de verzekerde? 84 De h@ndel en wij 6.2

10 5 FISCALITEIT 1 De rol van de overheid in de economie 1 Taken van de overheid Verkenning 1 Verdeel de klas in vijf groepen. 1.1 Elke groep brainstormt over de taken, acties en maatregelen van de verschillende overheden waarmee iedere Belgische burger vrijwel dagelijks geconfronteerd wordt. 1.2 Bespreek met elkaar waar en wanneer elke overheid tussenbeide komt in ons leven. 1.3 Hoe zorgt elke overheid voor ons en wat geven we daarvoor in de plaats? 1.4 Geen inspiratie meer? Zoek verder op het internet. Op die manier kom je per groep tot ten minste tien tussenkomsten van de overheid. Groep1: Surf naar de website van je gemeente of de gemeente waar de school gelegen is. Je kunt natuurlijk ook de burgemeester, een schepen of een gemeentelijke ambtenaar uitnodigen om enkele voorbereide vragen te beantwoorden, zoals: Welke beslissingen neemt het gemeentebestuur binnen het sociale en economische veld? Groep 2: Ook elke provincie heeft een website. Welke taken neemt het provinciebestuur op zich? De h@ndel en wij

11 Groep 3: Surf naar Waarvoor kan een burger of een bedrijf hier terecht? Groep 4: Surf naar Ga na waarvoor burgers en bedrijven terechtkunnen bij de federale overheid. Groep 5: Surf naar de portaalsite van de Europese Unie, u > NL > Beleidsterreinen. Wat is het belang van de Europese Unie in onze samenleving? Enkele krantenkoppen zetten je op weg: EU neemt initiatief om de meer dan 30 verschillende gsm-opladers te vervangen door een gestandaardiseerd Europees model. Gloeilampen en andere inefficiënte lampen worden in de EU vervangen door energiezuinige spaarlampen. Dit Europese logo garandeert dat een product milieuvriendelijk is. Het staat al op meer dan producten afgebeeld. 2 Rangschik de vele taken, opdrachten, beslissingen die je hebt gevonden onder de volgende drie kerntaken: 2.1 invloed uitoefenen op wat er geproduceerd wordt in een land. 2.2 bijsturen van het maatschappelijke en economische leven. 2.3 inkomens rechtvaardiger verdelen. 86 De h@ndel en wij 6.2

12 Ter zake proefversie De term overheid dekt een brede lading. In België nemen verschillende overheden beslissingen die ons leven beïnvloeden en bepalen: EUROPESE UNIE Federale overheid Gewesten en gemeenschappen Lokale overheden: provincies, steden en gemeenten Europa mogen we allerminst uit het oog verliezen, want het grootste deel van onze wetgeving steunt op Europese richtlijnen. Zeer vele beslissingen die het leven van de modale Belgische en Europese burger regelen, worden genomen in Brussel of Straatsburg, de twee EU-machtscentra. De taken van de overheid zijn onder te brengen in drie categorieën: invloed op de productie van een land; bijsturen van het maatschappelijke en economische leven; inkomens rechtvaardiger verdelen. 2 Invloed van de overheid op de productie van goederen en diensten De h@ndel en wij

13 Verkenning proefversie 1 Geef een aantal goederen en diensten die door de overheid tegen een lage prijs of zelfs helemaal gratis ter beschikking worden gesteld. 2 Welke van deze goederen en diensten zouden ook door de privésector kunnen worden aangeboden? 3 Waarom neemt de overheid het aanbod dan toch voor haar rekening? 4 Geef enkele voorbeelden van overheidsbedrijven. 5 De overheid kijkt ook nauwlettend toe op de manier waarop goederen en diensten in een land worden vervaardigd. Geef enkele voorbeelden. Ter zake Het overgrote deel van de goederen en diensten wordt door de producenten via de markt ter beschikking gesteld aan de consumenten. Wie zin heeft om een mp3-speler te kopen, stapt een winkel binnen, kiest en betaalt. Wanneer je de gelukkige eigenaar bent geworden van een mp3-speler, hoef je het gebruik van dat product niet noodzakelijk te delen met anderen. Het bovenstaande voorbeeld lijkt misschien voor de hand liggend, maar dat is het helemaal niet voor sommige goederen en diensten. De zuiver publieke of collectieve goederen en diensten die de overheid aanbiedt, zijn beschikbaar voor elke burger. We nemen het voorbeeld van de zorg voor veiligheid. Als er een politieapparaat wordt uitgebouwd voor vrijwaring van de veiligheid in onze woonomgeving, komt dat ten goede aan alle burgers. Je kunt niemand uitsluiten van het genot van deze politiedienst, ook al willen sommigen daar niet voor betalen. Regelmatige politiepatrouilles in je straat zorgen voor meer veiligheid voor jezelf en je familie, maar leveren hetzelfde resultaat op voor je buurman. Voor deze gezamenlijke politiedienst is niemand bereid afzonderlijk te betalen. Er ontstaat een vrijbuitersprobleem. Als de overheid deze noodzakelijke dienst wil blijven aanbieden, moet ze dat zelf betalen. Ze betaalt dan niet alleen de salarissen van de politieagenten maar o.a. ook de uitrusting en de infrastructuur, zoals de gebouwen waar de politiediensten gevestigd zijn. Andere voorbeelden zijn landsverdediging en de uitbouw van een rechtssysteem waarin zowel burgers als binnen- en buitenlandse ondernemingen vertrouwen hebben. Er zijn echter ook andere goederen en diensten waarvoor in principe wel een prijs kan worden gevraagd per individuele consument, maar waarbij de overheid er toch voor kiest zelf het aanbod te verzorgen. De privésector is wel in staat die diensten aan te bieden, maar de prijs zou zodanig hoog uitvallen dat een groot deel van de bevolking zich deze diensten niet zou kunnen veroorloven. Onderwijs is zo n dienst. Privé-instellingen zijn perfect in staat onderwijs aan te bieden tegen een prijs waarbij een redelijke winst wordt gemaakt. Maar een leerling in het secundair onderwijs kost de overheid ongeveer euro per jaar. Tegen deze prijs zouden slechts weinig jonge mensen in staat zijn verder te studeren na het basisonderwijs als de ouders het zelf zouden moeten betalen. De overheid kiest er terecht voor om zelf of via het vrije net, maar altijd gratis, het basis- en secundair onderwijs te garanderen. Het aantal overheidsbedrijven is beperkt in vergelijking met het aantal privébedrijven, maar mag toch niet geminimaliseerd worden. Europa houdt niet van overheidsbedrijven en wil ze op termijn allemaal privatiseren. In België zijn er op dit ogenblik toch nog een aantal bedrijven waarin de 88 De h@ndel en wij 6.2

14 Belgische overheid een meerderheidsparticipatie heeft. Voorbeelden van deze bedrijven zijn bpost, de NMBS voor het reizigersvervoer en Belgacom. Deze bedrijven vervullen een belangrijke taak in het maatschappelijke leven van iedere Belg. De overheid bepaalt niet alleen in zekere mate mee wat er in een land wordt geproduceerd, maar ook hoe het productieproces wordt georganiseerd. Dat doet ze via: arbeidswetgeving die de werknemers moet beschermen; milieunormen opgelegd in het kader van de Kyoto-akkoorden; vergunningen voor het produceren of uitvoeren van bepaalde goederen, zoals wapens; financiële stimulansen voor bepaalde activiteiten, zoals wetenschappelijk onderzoek. 3 De overheid stuurt het maatschappelijke en economische leven bij Verkenning 1 Bespreek de gevolgen van het rookverbod in horecazaken. 2 Welke gevolgen had en heeft de invoering van het systeem van de dienstencheques? 3 Welke maatregelen kan de overheid nemen wanneer het ons land economisch minder voor de wind gaat? Ter zake De verschillende overheden nemen allerlei maatregelen om het maatschappelijke leven te stroomlijnen. Bijvoorbeeld: regels uitvaardigen om het passief roken tegen te gaan; campagnes opzetten voor veiliger verkeer, zoals de Bobcampagne; stimulansen geven om afval te sorteren; vijftigers aanzetten om langer aan het werk te blijven, zodat het pensioenstelsel betaalbaar blijft; Laaggeschoolden en langdurig werklozen scholen en heroriënteren om ze in het arbeidscircuit te krijgen. Voor deze groep werden o.a. de dienstencheques gecreëerd. De h@ndel en wij

15 Ook Europa is erg actief. De EU neemt maatregelen of vaardigt richtlijnen uit. Bijvoorbeeld: werk te zetten of te houden; het hoger onderwijs, via het Bologna-akkoord, in alle lidstaten hervormen en stroomlijnen met bacheloren masteropleidingen; producten, zoals het opleggen van een maximumvolume voor mp3-spelers. De overheid probeert elk aspect van het leven van een burger in goede banen te leiden. Sommige politieke partijen vinden deze overheidsbemoeienis te verregaand, andere vinden dat de overheid nog meer scheeftrekkingen in het maatschappelijke leven zou moeten aanpakken. Samenvattend kunnen we stellen dat de overheid op economisch vlak al te heftige conjunctuurbewegingen tracht tegen te gaan en dus een stabiliserende functie heeft. De overheid heeft op dit vlak o.a. de volgende doelstellingen: een evenwichtige groei van het bbp bevorderen; de creatie van arbeidsplaatsen of werkgelegenheid aanmoedigen; stabiele prijzen handhaven; een evenwichtige betalingsbalans nastreven. 4 De overheid streeft naar een rechtvaardiger verdeling van de inkomens Naam: Lorenzo Mortier Leeftijd: 37 jaar Beroep: verzekeringsexpert Brutowedde: 3 446,00 EUR + gebruik wagen van verzekeringsinstelling Beroep echtgenote: verpleegster Aantal kinderen ten laste: twee Naam: Eli Maenhout Leeftijd: 49 jaar Beroep: werkloos na sluiting bedrijf Brutowedde: 0,00 EUR Beroep echtgenote: werkloze textielarbeidster Aantal kinderen ten laste: twee 90 De h@ndel en wij 6.2

16 Verkenning proefversie 1 Hoeveel zouden Lorenzo en Eli respectievelijk verdienen indien de overheid niet zou tussenkomen? 2 Welke tussenkomsten doet de overheid om de inkomenskloof tussen Lorenzo en Eli te verkleinen? 3 Bij welke instelling kan een burger terecht die geen recht heeft op een werkloosheidsuitkering of een ander vervangingsinkomen? Welke uitkering kan hij genieten? Ter zake De welvaart van een land wordt groter naarmate het totale verdiende inkomen in dat land, of nationaal inkomen, gelijkmatiger over de bevolking wordt verdeeld. Aangezien het de bedoeling van een overheid is de welvaart van het land te maximaliseren, is het nastreven van een billijke of rechtvaardige inkomensverdeling een belangrijk objectief. De overheid springt financieel bij indien mensen geen of een zeer laag inkomen hebben. Zieken, gepensioneerden, werklozen, invaliden hebben in België recht op sociale uitkeringen en/of vervangingsinkomens, waardoor deze burgers in staat zijn in hun levensonderhoud te voorzien. Mensen die helemaal uit de boot vallen en zelfs geen vervangingsinkomen kunnen genieten, hebben recht op een leefloon. Het OCMW (Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn) lenigt op dat vlak de ergste noden. Het is de taak van de overheid elke burger in de mogelijkheid te stellen een menswaardig leven te leiden. Het verstrekken van een minimumuitkering aan mensen die zonder enig inkomen vallen, is een manier om dat te verwezenlijken. Vandaar dat we kunnen stellen dat de overheid een herverdelende opdracht heeft. Via de vervangingsinkomens en het leefloon wordt de inkomenskloof tussen werkenden en niet-werkenden verkleind. Het is onrechtvaardig om mensen zonder enig inkomen in onze maatschappij aan hun lot over te laten. Hoever de overheid in deze herverdelende opdracht moet gaan, is moeilijk te bepalen en hangt o.a. af van de politieke samenstelling van de regering die het beleid uitstippelt. Maar ongeacht de politieke gezindheid die de meerderheid in de regering vormt, is iedereen het erover eens dat armoede moet worden bestreden en uitgeroeid. De overheid heeft veel geld nodig om die taken te realiseren. De overheid laat zich hiervoor financieren door werknemers en werkgevers. Enerzijds legt de overheid een sociale buffer aan via de werknemers- en werkgeversbijdrage aan de RSZ. Anderzijds haalt de overheid haar inkomsten uit het heffen van belastingen op het inkomen uit arbeid of uit winst die de ondernemingen realiseren en de opbrengst van beleggingen door particulieren en bedrijven. Verder heeft de overheid inkomsten uit de heffing van btw, successierechten, accijnzen, onroerende voorheffing enz. Bron: De Standaard De h@ndel en wij

17 2 De begroting van de overheid 1 De uitgaven van de overheid Verkenning 1 Evolutie van de uitgaven van de gezamenlijke overheid Tabel 1 Noot: In 1995 heeft de NBB de methodologie aangepast. Voor het bbp zijn er dus slechts cijfers beschikbaar vanaf Bron voor de uitgaven: > NL > Statistieken > Cijfers > Nationale rekeningen > Rekenin- gen van de overheid > Overzichtstabellen > Ontvangsten, uitgaven en vorderingenoverschot van de gezamenlijke overheid. Bron voor het bbp: > NL > Statistieken > Cijfers > Nationale rekeningen > Gedetailleerde nationale rekeningen - ESR 1995 > Samenstelling van het bruto binnenlands product > Samenstelling van het bruto binnenlands product, raming tegen lopende prijzen. Kies bij het samenstellen van de tabel voor Toegevoegde waarde, bbp (B1g+D21 + D31). 92 De h@ndel en wij 6.2

18 1.1 Bereken in Excel het totaal van de jaaruitgaven in % van het bbp (met betrekking tot de jaren waarvoor het bbp gekend is). 1.2 Construeer in Excel een kolomdiagram met de procentuele cijfergegevens. 1.3 Hoe zijn de overheidsuitgaven de jongste dertig jaar geëvolueerd? 2 Samenstelling uitgaven van de federale overheid Tabel 2 Voor de actualisatie van deze cijfers, surf naar e > NL > Cijfers > Federale begroting > Ontvangsten - Uitgaven. Of gebruik de rechtstreekse link: Bron: > Statistieken > Economie en financiën > Openbare financiën 2.1 Construeer voor elk van deze gegevensperioden een cirkeldiagram in Excel. 2.2 Welke zijn de drie belangrijkste uitgavenposten van de federale overheid en hoeveel bedragen ze procentueel? 2.3 Is er een evolutie in de samenstelling van de uitgaven van de federale overheid? De h@ndel en wij

19 3 Samenstelling uitgavenbegroting van de Vlaamse overheid Tabel 3 > Over ons > Cijfers en geografie > Statistieken over Vlaanderen > Cijfers > Financiën en begroting > Toon de resultaten > Uitgaven Vlaamse overheid > Opdeling van de geconsolideerde uitgaven volgens COFOG op 1 posities > Openen. Noot: COFOG is een internationale classificatie voorgeschreven door de VN en staat voor Classification of the Functions of Government. De verklaring van de cijfercodes en de items die eronder vervat zijn, vinden we op of un.org > Statistical databases > Classifications Registry > Available Classifications > COFOG. 3.1 Construeer voor elk van deze gegevensperioden een cirkeldiagram in Excel. 3.2 Welke zijn de drie belangrijkste uitgavenposten van de Vlaamse overheid en hoeveel bedragen ze procentueel? 3.3 Is er een evolutie in de samenstelling van de uitgaven van de Vlaamse overheid? 4 Internationale vergelijking begrotingscijfers in % van het bbp (2009) BE DK DE ES FR IE IT NL PL PT FI SE GB Uitgaven 54,2 58,5 47,5 45,8 56,0 48,9 51,9 51,4 44,4 48,2 56,0 54,9 51,6 Ontvangsten 48,1 55,7 44,5 34,7 48,4 34,5 46,6 46,0 37,2 38,8 53,3 53,7 40,4 Begrotingstekort of overschot -6,0-2,7-3,0-11,1-7,5-14,4-5,3-5,4-7,2-9,3-2,5-0,9-11,4 Overheidsschuld 96,2 41,4 73,4 53,2 78,1 65,5 116,0 60,8 50,9 76,1 43,8 41,9 68,2 Tabel 4 Bron: > NL > Publicaties en documenten > Statistieken en opiniepeilingen > Statistieken per onderwerp EN > Economy and finance: Government finance statistics > Euro area and EU27 government deficit at 6.3% and 6.8% of GDP respectively. Noot: Voor de ISO-codes van de landen, zie 94 De h@ndel en wij 6.2

20 4.1 Construeer een kolomdiagram met de uitgaven en ontvangsten in % van het bbp van de vermelde landen. 4.2 Trek daaruit een conclusie. 5 Veronderstel dat je het zelf voor het zeggen hebt. Je bent eerste minister, minister president van Vlaanderen of burgemeester. Waar zou je het meeste geld aan besteden op de verschillende beleidsniveaus? Weet wel dat het geld eerst moet worden verdiend vooraleer het kan worden uitgegeven en dat je als goede bestuurder spaarzaam moet zijn. Ter zake Nog altijd blijft ons land een van de koplopers in Europa als het gaat om overheidsschulden. België is, net zoals de Scandinavische landen, een verzorgingstaat. België is een land waar de overheid, van geboorte tot overlijden, financieel tussenkomt. De sterk uitgebouwde sociale zekerheid is daar zeker niet vreemd aan. De uitgaven van de globale overheid, dat betekent zowel de federale, de regionale, de provinciale als de gemeentelijke overheden, bedragen meer danr 50 % van het bbp. In 1982 was dat percentage opgelopen tot meer dan 60 %. Gelukkig hebben de daaropvolgende regeringen een einde gesteld aan de veel te hoge uitgaven van de vorige beleidsmakers, die meenden dat in economisch slechte tijden zeer hoge overheidsbestedingen de economie konden herstellen. Dat bleek een vergissing. Aan de hand van de samenstelling van de federale uitgaven weten we dat veel geld wordt besteed aan het betalen van interesten op overheidsschulden. Een lage interestvoet is daarom een goede zaak voor de afbetaling van de overheidsschulden. Hoge interestvoeten verzwaren op hun beurt de uitgaven van de overheid. Ook de uitgaven voor de sociale zekerheid en de pensioenen nemen een belangrijke hap uit het budget van de federale overheid. De pensioenproblematiek, die veroorzaakt wordt door de vergrijzing van de bevolking, vraagt om gepaste maatregelen, zoals het optrekken van de pensioenleeftijd. De vergrijzing van de bevolking betekent dat de groep ouderen die niet meer actief is, stilaan groter wordt dan de groep werkenden. Daarnaast zorgt overconsumptie in de ziekteverzekering eveneens voor zware overheidsuitgaven. Van de uitgaven van het Vlaamse gewest gaat ongeveer 33 % naar onderwijs. In ruil daarvoor heeft Vlaanderen zeer degelijk onderwijs, dat kwalitatief tot het beste van de wereld behoort. Die goede scholingsgraad levert Vlaanderen een concurrentievoordeel op tegenover het buitenland. Denk maar aan de gigantische opdrachten die Vlaamse bedrijven als Besix, Jan De Nul en DEME verwezenlijken in de Verenigde Arabische Emiraten, waar ze eilanden creëren in zee en de hoogste toren ter wereld bouwden. Dankzij de hooggeschoolde bevolking ligt onze productiviteit zeer hoog en zijn we in staat technologisch hoogstaande producten voort te brengen en een kennismaatschappij uit de bouwen. Jonge mensen hebben de plicht die geboden kansen te benutten om de toekomst van onze welvaartmaatschappij te blijven verzekeren. IN DE PRAKTIJK Ga op het internet op zoek naar de begroting van je gemeente. Of maak een afspraak met de schepen van begroting en stel hem enkele vraagjes, na een brainstorming in de klas. 1 Naar welke uitgavenposten gaat het meeste geld? 2 Wat zijn de prioriteiten voor de volgende jaren? De h@ndel en wij