Bewerkt artikel van Bibi Schreuder
|
|
- Paula van der Heijden
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 P a g i n a 1 Bewerkt artikel van Bibi Schreuder Systemisch denken houdt in dat je zonder oordelen een individu ziet als een onderdeel van een groter geheel, een levend systeem. Bert Hellinger, die het systemisch werk met opstellingen ontwikkelde, zag dat de werking van systemen door drie principes worden gestuurd: systemen willen compleet zijn in die zin, dat ieder lid erbij wil horen; systemen hebben een ordening; ieder lid van het systeem heeft een eigen plek ieder systeem zoekt naar balans in nemen en geven. Door systemisch te kijken krijgen we inzicht in hoe onderliggende krachten uit het systeem, bijvoorbeeld het familiesysteem, ons gedrag onbewust beïnvloeden. Wij mensen hebben als kuddedier nog een oerinstinct dat onbewust het grotere geheel dient. Een van die instincten is dat we continu scannen of we erbij horen en onbewust: of alles erbij hoort. Vanuit het kuddeleven gezien is het er niet meer bij horen levensgevaarlijk: de eerste de beste leeuw kan je pakken zonder de bescherming van de kudde als geheel. Een kudde weet dat ieder zijn plek heeft en ieder weet er zijn functie, en dat waarborgt de veiligheid. Weten door onderdeel van een systeem te zijn Al heel vroeg leren we de signalen te herkennen welk gedrag gewenst is, en met welk gedrag we het risico lopen er niet meer bij te horen. Zodra je jezelf over wij hoort spreken, weet je dat je onderdeel bent van dat systeem. Je weet zonder dat dit je ooit verteld hoeft te zijn hoe het toegaat bij ons en dat dat anders is dan bij jullie. Voor een kind is het van levensbelang dat het bij de ouders en bij familie hoort. Het neemt de patronen van die familie over, het is trouw aan de normen en waarden, zo hoort het erbij, en dat geeft een gevoel van onschuld en zekerheid. Zodra je ontrouw wordt aan de waarden, normen en opvoeding van je familie, voel je je schuldig en onzeker. In de loop van het leven neem je deel aan steeds meer systemen. Naast het basissysteem van de familie wordt een kind in school, of misschien eerst in de kinderopvang, deel van een ander wij, een ander systeem, met andere normen en regels die laten merken hoe je er hier bij hoort. Het primaire systeem is echter de familie, en ieder kind is in eerste instantie trouw aan zijn eigen familie. Dit is voor een groot gedeelte een onbewuste loyaliteit. Veel gedrag wordt op een of andere manier gestuurd door de onderliggende krachten van die loyaliteit aan het familiesysteem.
2 P a g i n a 2 Systemen willen compleet zijn Soms gebeuren er pijnlijke dingen, waar we liever niet aan denken of over spreken. Verdriet, pijn of schaamte kan het leven zo moeilijk maken dat het er niet meer aan denken verder leven mogelijk maakt. Zo kunnen nare gebeurtenissen of het verlies van iemand verdrongen worden. Maar uiteindelijk is het een illusie, de feiten zijn gewoon gebeurd, alleen de emoties of de oordelen en meningen kunnen de feiten op dat moment niet aan. Systemen zijn pas compleet als iedere gebeurtenis, ieder systeemlid erbij mag horen. Gedrag zien als richtingaanwijzer Het systeem zorgt ervoor dat later soms generaties later degene die buitengesloten werd, door het gedrag van een familielid weer in beeld gebracht wordt. Voor kinderen is het van groot belang (dat kuddediereninstinct!) dat er een veilig en dus compleet systeem is. Ze lijken voelsprieten te hebben voor verstoringen in het systeem. Zodra er in het systeem iets of iemand ontbreekt, of als mensen niet hun eigen plek in het systeem innemen, zullen kinderen daar onbewust op reageren met vreemd gedrag. Ook andere systemen, bijvoorbeeld een schoolorganisatie, willen compleet zijn. Hoewel ieder anders dan bij je familie slechts tijdelijk lid is van het systeem school, kunnen er ook in dit systeem mensen of gebeurtenissen buitengesloten zijn. Mensen die ontslagen zijn om redenen waar maar liever niet meer over gesproken wordt, de schaamte over de leerling die vermist raakte tijdens een schoolkamp, en misschien zijn er gebeurtenissen in de doofpot gestopt door het bestuur, zonder dat iemand van de teamleden of leerlingen daar iets van weet. Dan toch kan het zijn dat leerlingen of het team in dienst genomen worden door het systeem om dit buitengeslotene in beeld te brengen. Het onbewuste gedrag van kinderen wijst volwassenen waar ze moeten kijken voor oplossingen. Helaas doen ze dat op een onbeholpen manier, met gedrag dat de aandacht trekt. Daardoor wordt er juist níet gekeken naar wat er in het grotere geheel niet in orde is, maar reageren we met het willen corrigeren van het gedrag. Met een systeemopstelling* komt aan het licht waar het lastige gedrag van het individu naar verwijst. Dan wordt opeens helder dat bijvoorbeeld pestgedrag niet alleen draait om twee kinderen, maar dat deze kinderen onbewust wijzen op het ontbreken van iemand, of op een verstoorde ordening van het systeem. Meestal is het gedrag een herhaald patroon. Een patroon dat zijn wortels heeft in het familiesysteem, of misschien heeft het te maken met de schoolorganisatie. We kunnen ook zonder een opstelling te doen systemisch kijken. En dat heeft heel veel effect. Als we maar durven kijken zonder oordeel, zonder dat we van tevoren weten wat te doen
3 P a g i n a 3 Ordening Zoals je weet heeft iedere persoon in een systeem een eigen plek. In het gezin staat vader op de eerste plek, bij de deur tussen de binnenwereld (het gezin) en de buitenwereld (de maatschappij). Hij staat op deze plek om zijn gezin te beschermen en heeft de blik naar buiten. Moeder staat op de tweede plek. Daarna is de volgorde oudste kind, tweede, derde enzovoort. Ook miskramen en overleden kinderen horen in deze rij thuis. Wanneer een kind niet een eigen plek inneemt, maar bijvoorbeeld tussen vader en moeder instaat zullen de gezinsleden hier onbewust op reageren in gedrag. Ook is het merkbaar wanneer (een van de) ouders een andere plek inneemt. Dit gedrag van huis uit nemen de kinderen ook weer mee de maatschappij in. Ze zullen ook in de klas dit gedrag laten zien. Andere kinderen laten dit vaak merken door buitensluiting of pikken zodat de pikorde weer hersteld kan worden. Een ervaren lerares doet een opstelling over een klas die haar het bloed onder de nagels vandaan haalt. Ze voelt zich machteloos en ziet ertegen op om deze klas les te geven. De lerares stelt een representant op voor de meisjes in de klas en een voor de jongens en daarna stelt ze zichzelf erbij op. In de opstelling blijkt dat de jongens de macht hebben in deze klas. De lerares, die zelf in de opstelling staat, wordt gevraagd of ze gesteund wordt door de schoolleiding. Ze antwoordt dat ze niet zo veel heeft aan de leiding, die man is niet capabel voor zijn taak. De representant van de jongens begint hierop hard te lachen. Er wordt een representant voor de schoolleiding bij opgesteld. De jongens draaien zich nu helemaal van de lerares af. De lerares voelt zich vermoeid en draait zich van de schoolleiding af. Dan vraagt de begeleidster van de opstelling haar om naar de schoolleider te kijken en te zeggen: Ik wil dat je me steunt. Ik kan het niet alleen met deze klas. Ze kan het bijna niet zeggen, maar doet het wel na een tijdje. Direct is te zien dat de jongens naast de meisjes gaan staan en gespannen kijken naar de lerares. Als de lerares zich omdraait, kijken de jongens en meisjes haar aan en zeggen dat ze nu wel aan het werk willen gaan. Deze opstelling laat zien dat het gedrag van de leerlingen wijst naar verstoorde orde in de organisatie. De lerares had oordelen over de schoolleiding. Daarmee kwam ze systemisch op een positie terecht boven de schoolleiding. Door steun (hulp) te kunnen vragen aan de schoolleiding nam ze weer haar eigen positie in het systeem in.
4 P a g i n a 4 Balans in nemen en geven Relaties, zowel in werk als in vriendschappen, blijven levendig door een continue uitwisseling. De een geeft, de ander neemt. Het is voelbaar. Dat drijft meestal weer tot het omdraaien van de rollen van geven en nemen. Soms blijft er schuld, de een heeft gegeven wat de ander heeft genomen en er is geen beweging terug. Dat is in orde, zolang dat gewoon erkend wordt. Maar soms neemt iemand niet de verantwoordelijkheid voor de schuld, het wordt niet erkend als feit, maar bijvoorbeeld met verzachtende omstandigheden omkleed. Sommige mensen vragen zich af waardoor ze zich toch altijd schuldig voelen, zonder dat daar reden toe is. In opstellingen zien we dan dat dit verbonden is met een nog uitstaande schuld die erkend wil worden, bijvoorbeeld van een grootvader die het erfdeel van zijn broer verkwanselde. Ook allerlei gedrag, zoals overmatig veel geven aan anderen, of zichzelf als underdog zien, kan de onbewuste drang zijn om een schuld uit het verleden in te lossen. Onbewust kan iemand zo steeds terechtkomen in de slachtofferrol. Er is één uitzondering in de wederkerigheid tussen nemen en geven en die vind je in de relatie tussen ouders en kinderen. De ouders geven, het kind neemt. Dit is al te ontdekken zodra een kind geboren wordt. De moeder geeft (borst)voeding, het kind neemt en zo kan het kind in leven blijven. Ook hier zie je in gedrag verstoringen. Wanneer de ouder neemt en het kind moet geven voel je dat dit niet in balans is. Dat hier de rollen omgedraaid zijn. Vaak heeft de betreffende ouder dan ook niet kunnen nemen van de eigen ouders en neemt dan de tekorten via het kind. Dit zijn onbewuste bewegingen van het systeem. Erkennen dat het is zoals het is Het toepassen van systemisch denken lijkt heel paradoxaal: iets kan alleen veranderen door eerst te erkennen dat het is zoals het is. Zonder enig oordeel de feiten zien en erkennen dat het is zoals het is, werkt helend voor het hele systeem, en dat heeft weer een bevrijdende uitwerking op alle leden van dat systeem. Het voelt misschien geforceerd om vreselijk gedrag te zien als iets positiefs. Ook wij professionals zijn gebonden aan onze eigen systemen en trouw aan de denkpatronen die daarbij horen. Systemisch kijken is vaak zo anders dan we in ons westers denken gewend zijn, dat we met ja, maar liever trouw blijven aan onze vertrouwde denkpatronen. Ik daag je uit om, al is het maar voor één experiment, helemaal zonder oordelen of ja-maren, een kind met negatief gedrag te erkennen voor wat hij of zij mogelijk doet voor het grotere systeem. En dan, nog steeds oordeelloos, af te wachten en te zien welke effecten je merkt. Je kunt bijvoorbeeld in je verbeelding het kind voor je zien en zeggen: Dank je dat jij opgemerkt hebt dat iets in het systeem niet in orde is. Ook al weet ik nog niet wat, ik zie dat jij hard werkt om het aan het licht te brengen. Het gaat er dus om dat jouw innerlijke houding zich opent voor de grotere gehelen. En alleen dat al heeft effect op alle bewegingen in dat systeem. Het betekent niet dat we niets doen en lijdzaam aan de kant staan. Dit is ook een methode om op te treden. We richten alleen niet onze aandacht op een klein onderdeel, of op een symptoom. Met het erkennen van iets wat in het systeem om erkenning vraagt, doen we
5 P a g i n a 5 werkelijk iets actief. Laten we kijken welke effecten we zien, in jezelf, in het gedrag, bij de betrokkenen, en in het hele systeem... Per slot van rekening nemen we tot nu toe vaak maatregelen die achteraf geen effect blijken te hebben, dus waarom niet een keer een experiment doen dat mogelijk wel effecten heeft? Het is onze taak als professionals kinderen een veilige omgeving te bieden om zich te kunnen ontwikkelen. Door ons bewust te zijn van onze eigen innerlijke houding, en steeds te checken of het systeem wel compleet mag zijn bij mij, of ik zelf mijn eigen plek inneem, en niet bijvoorbeeld door een oordeel te hebben over iemand mezelf boven diegene stel, dragen we bij aan die veiligheid. Zolang een systeem niet compleet is, of als een kind voelt dat er geoordeeld wordt over zijn ouders of afkomst, zal het kind in beslag genomen worden om het systeem compleet te maken of te verdedigen. Al die energie kan niet besteed worden aan leren of vriendschapsrelaties. We kunnen ons trainen in het systemisch kijken door onszelf steeds bloot te stellen aan de mogelijkheid dat lastig gedrag misschien voortkomt uit die systeemkrachten. Als er in een systeem (ook je eigen systeem!) onrust of een conflict is, kan het helpen je aan de hand te laten nemen door een aantal vragen. Stel jezelf deze vragen zonder oordeel, en zonder dat je een antwoord hoeft te geven: Aan wie is hij/zij trouw door dit gedrag te vertonen? Wie of wat is mogelijk buitengesloten (in zijn/haar familie, of door mij) dat hij/zij door zijn/haar gedrag nu weer probeert te her-inneren? Mag ieder en alles uit het systeem werkelijk een plek hebben bij mij, bij ons? Kan ik erkennen dat wat gebeurd is, ís zoals het is? Is er gedrag of zijn er gebeurtenissen die ik zo veroordeel, dat ik ze liever er niet laat zijn dan te erkennen dat de feiten zijn zoals ze zijn? Over wie heb ik oordelen (ook al probeer ik dat niet te laten merken)? Kan ik de ouders van het kind nemen zoals ze zijn? Ook al hebben we geen idee wat er in het systeem aan de hand is, toch kunnen we ons steeds openstellen voor de mogelijkheid dat ongewenst gedrag een gebaar is ten dienste van het systeem. Dat betekent niet dat ongewenst gedrag goedgepraat moet worden. Maar vaak slaan we een essentiële stap over als we gedrag willen corrigeren: we vergeten het te erkennen. Door direct bezig te zijn met het willen veranderen van het gedrag, sluiten we iets het feit dat dit gedrag er nou eenmaal is buiten. En voilà: daar zitten wij in dezelfde dynamiek, en volgen het patroon van buitensluiten. De kunst is dus en de taak? om onszelf als professionals een systemische blik te gunnen, en niet in de patronen voort te gaan maar vanuit een oordeelloze houding te luisteren naar wat het systeem ons via het (lastige) gedrag te vertellen heeft. * De systeemopstelling is een methode om onderliggende krachten en verbanden in een systeem (familiesysteem, onderwijssysteem, organisatiesysteem) inzichtelijk te maken. De methode maakt gebruik van representanten die, eenmaal opgesteld in de ruimte, informatie weten over het systeem dat is opgesteld, zonder dat hun iets erover verteld hoeft te worden. Ons lichaam heeft kennelijk sensoren waarmee we informatie van systemen kunnen opvangen. Albrecht Mahr noemt dit het wetende veld. Rupert Sheldrake heeft dit beschreven als morfogenetische velden.
Dank aan alle pesters
Tekst: Bibi Schreuder Dank aan alle pesters Met de opleiding Systemische Pedagogiek leert Bibi Schreuder deelnemers systemische inzichten in dagelijkse pedagogische situaties toe te passen. Na 25 jaar
Nadere informatieOpleiding. systemische pedagogiek. Bert Hellinger Instituut Nederland
Opleiding systemische pedagogiek Bert Hellinger Instituut Nederland Inleiding Het systemisch fenomenologisch werk met opstellingen heeft in Nederland zo langzamerhand zijn plek gekregen. De opstellingen
Nadere informatieHAND-OUT. Training Systemisch kijken naar kinderen, KIKI Training & Coaching
HAND-OUT Training Systemisch kijken naar kinderen, KIKI Training & Coaching Als je je kast niet zelf opruimt, zullen je kinderen het voor je moeten doen. Training Systemisch kijken naar kinderen, KIKI
Nadere informatieWorkshop Systemisch Coachen AlumnEI, 9 april 2016
Workshop Systemisch Coachen AlumnEI, 9 april 2016 Systemisch coachen maakt deel uit van een systeembenadering die voluit de 'Systemisch Fenomenologische Benadering' heet. Een paar uitgangspunten: 1. Het
Nadere informatieArrangement 1 De Luisterthermometer
Arrangement 1 De Luisterthermometer DEEL 2 De medewerker Naam: Organisatie: Manager: Datum: Luisterprincipe 2 Luisteren is geven 2.1 Gehoord zijn Je hebt de afgelopen weken vast een keer met je manager
Nadere informatieSystemisch perspectief
Systemisch perspectief Elk mens is deel van een systeem: gezin, familie, vrienden, werk, maatschappij. Ook de mensen die er niet meer zijn, hebben hierin hun plek. In ons thuisgezin vinden we de oorsprong
Nadere informatieschooluniform zou pestgedrag verminderen
RAYMOND VAN DER KNAAP Uitgever AUDREY RAKKÉ Hoofd- en beeldredacteur EDDIE VAN DER WERELD Columnist JEANNETTE BAKKER Kindercoach / docent EGBERT KLASENS Redacteur MARJOLEIN LOLKEMA Redacteur KARIN RAKKÉ
Nadere informatieVerbindingsactietraining
Verbindingsactietraining Vaardigheden Open vragen stellen Luisteren Samenvatten Doorvragen Herformuleren Lichaamstaal laten zien Afkoelen Stappen Werkafspraken Vertellen Voelen Willen Samen Oplossen Afspraken
Nadere informatieHeling in de nieuwe tijd
Heling in de nieuwe tijd Op zoek naar jouw ware zelf Zoals we hier bij elkaar zijn, zijn we allemaal lichtwezens. We zijn in ons diepste wezen allemaal al heel. Door het proces van de dualiteit wat we
Nadere informatieArrangement 1 De Luisterthermometer
Arrangement 1 De Luisterthermometer DEEL 1 De manager Naam: Organisatie: Datum: Luisterprincipe 1 Luisteren begint met luisteren naar jezelf 1.1 Inventariseren van stemmen Vertel eens van een situatie
Nadere informatieWerkstuk Levensbeschouwing Relaties
Werkstuk Levensbeschouwing Relaties Werkstuk door een scholier 2503 woorden 3 maart 2008 6,6 10 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing 1 Wie versiert wie? De jongen het meisje? Andersom? Of kan het beide?
Nadere informatieModule 4: Basisovertuiging 1 & 2 (Verdieping)
Module 4: Basisovertuiging 1 & 2 (Verdieping) Basisovertuiging 1 & 2 (Verdieping) Geluk is een gevoel! Jij bent de enige persoon op de wereld die jou gelukkig kan maken! Het is erg belangrijk dat je alle
Nadere informatieOnt - moeten. www.psysense.be
Ont - moeten www.psysense.be Definitie van relatie Een relatie is iets waarbij je geeft en neemt, je streeft naar een win/win situatie. Je toont een relatie in een gebaar. De gebaren zijn vaak oprechter
Nadere informatieSystemisch werken dynamiek van het geheel
Systemisch werken dynamiek van het geheel Margriet Schut, Anne Marie van de Wiel I 84 En als het dan zo is leg ik mijn pad naast het jouwe en loop ik met je mee. Uit Ik ben er van Gerdine Smit Systemisch
Nadere informatieEHBOnrust in. EHBOnrust in een (werk)relatie. EHBOnrust als leidinggevende. EHBOnrust in teams
EHBOnrust in Er zijn nog 3 brieven die wellicht interessant voor je zijn of voor iemand die je kent: EHBOnrust in een (werk)relatie EHBOnrust als leidinggevende EHBOnrust in teams Briska Smit Briska ontspant
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieBijlage 0. Systemisch Werk in de Praktijk. Intensieve training inclusief intervisiebijeenkomsten
Intensieve training inclusief intervisiebijeenkomsten Inleiding In de afgelopen 10 jaar wordt in de wereld van de therapie, training en coaching veel onderzocht, gepubliceerd en geëxperimenteerd met allerlei
Nadere informatiehttps://dementie.nl/dagbesteding/tijdelijke-opvang-respijtzorg-regelen
1 2 Odensehuis Hoeksche Waard: Odensehuizen landelijk platform: Dementie.nl: Dementie winkel: Doorleven: Fotofabriek: Handen in huis: Samen Dementievriendelijk: Stichting Alzheimer Nederland: http://odensehuishw.nl
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor
Nadere informatieIn 5 stappen naar meer vrijheid én verbinding in je relatie
In 5 stappen naar meer vrijheid én verbinding in je relatie Hallo! Je houdt van je partner. Jullie zijn al geruime tijd samen en hebben misschien samen kinderen. Jullie leiden een druk bestaan en tijd
Nadere informatieSystemisch Werken, wat is dat? Auteur: Emmely Faessen
Systemisch Werken, wat is dat? Auteur: Emmely Faessen Introductie Soms zijn er vragen waar je geen antwoord op hebt. Soms zijn er zaken waar je tegenaan loopt, waarvan je niet begrijpt waarom ze jou overkomen.
Nadere informatieEen goed functionerend team is goud waard!
Een goed functionerend team is goud waard! In bijna alle organisaties wordt er vanuit teams gewerkt en onderzoek laat zien dat we als individu onderdeel uitmaken van steeds meer teams. En je ervaart het
Nadere informatieONS GEVOEL. De sleutel. Wie de sleutel van het leven zoekt, moet bij zichzelf beginnen. Steek dan de sleutel in het slot, en ga dan ook naar binnen.
ONS GEVOEL De persoonlijke noot Het vader- en moederschap geeft het leven door. Onze ziel is de stuwing. Ons gevoel geeft de juiste richting aan ons leven. Het overdenken van elke geschreven regel brengt
Nadere informatieEen andere kijk, dezelfde persoon
Een andere kijk, dezelfde persoon Petra Zijderveld Systemisch Coach Internationaal gecertificeerd NLP trainer MfN Register Mediator De leraar Hij handelt door niets te doen Hij onderwijst door niet te
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor
Nadere informatieJEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +
> vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,
Nadere informatie6,6. Werkstuk door een scholier 2141 woorden 6 januari keer beoordeeld. Nederlands
Werkstuk door een scholier 2141 woorden 6 januari 2007 6,6 478 keer beoordeeld Vak Nederlands Voorwoord Ik heb het onderwerp pesten bedacht voor mijn werkstuk. Ik heb dat gedaan omdat ik meer over pesten
Nadere informatieDEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!
DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het
Nadere informatieZelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen?
Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Familie of naaste zijn van iemand die zichzelf beschadigt kan erg moeilijk zijn. Iemand van wie je houdt doet zichzelf pijn en het lijkt alsof je niks kunt
Nadere informatieTOOLKIT ROUW EN VERDRIET
TOOLKIT ROUW EN VERDRIET ALS JE IEMAND DICHTBIJ VERLIEST. Rouwen: een werkwoord waarvan je de betekenis pas leert kennen als je voor het eerst iemand verliest die veel voor jou betekende. Misschien wil
Nadere informatieTerrorisme en dan verder
Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.
Nadere informatieMEDIATION EN FAMILIEOPSTELLINGEN. Verdiepingstraining
MEDIATION EN FAMILIEOPSTELLINGEN Verdiepingstraining Mediation en familieopstellingen Introductie Een effectieve mogelijkheid om helderheid en oplossingen te vinden voor vragen en problemen die u in uw
Nadere informatieHandvatten voor het omgaan met zelfbeschadiging
Handvatten voor het omgaan met zelfbeschadiging Als iemand in jouw omgeving zichzelf beschadigt is dat erg ingrijpend. Het kan allerlei emoties oproepen. Je bent misschien erg verdrietig, boos of je voelt
Nadere informatieWERKEN ROND MACHT EN ONMACHT 1
WERKEN ROND MACHT EN ONMACHT 1 Doel Het doel is om met de cliënt(en) informatie te geven over macht, met hen te bekijken hoe zij macht ervaren, welke overlevingspatronen ze hiervoor hebben ontwikkeld en
Nadere informatieAssertiviteit. e-book
Assertiviteit e-book Opkomen voor jezelf Welkom in dit E-book. We willen je informeren over het onderwerp: opkomen voor jezelf. Hierin komt naar voren hoe je dat makkelijker kunt maken voor jezelf. Hoe
Nadere informatieAlleen als uw kind zich veilig voelt, kan het worden wie het is
Beste ouders en verzorgers. Voor de vakantie zijn we begonnen met een aanpak om het op en rond onze school voor kinderen nog veiliger te maken. Nu, na de vakantie, pakken we de draad met veel élan weer
Nadere informatiePedagogische nazorg. Nazorg folder voor ouder(s)/verzorger(s) en kinderen na een ziekenhuisopname
Pedagogische nazorg Nazorg folder voor ouder(s)/verzorger(s) en kinderen na een ziekenhuisopname 1 Pedagogische nazorg Inhoudsopgave (Klik op het onderwerp om verder te lezen) Weer thuis 2 Algemene adviezen
Nadere informatieFamilie- en organisatie opstellingen
Familie- en organisatie opstellingen April 2019 ontspanning en bewustwording Wendy Bruinsma RBL Gooi en Vechtstreek administratie, leerplicht, RMC, jongerenteam Eigen praktijk Wensenergie therapeut familie-
Nadere informatieRELATIEPROBLEMEN? GEWELD IN JE GEZIN? PRAAT EROVER.
RELATIEPROBLEMEN? GEWELD IN JE GEZIN? PRAAT EROVER. 1 Relatieproblemen? Geweld in je gezin? Erover praten is de eerste stap. In heel wat relaties en gezinnen zijn er problemen. In 1 op de 7 relaties is
Nadere informatieWorkshopbegeleider: Joanke Sierksma
Workshopbegeleider: Joanke Sierksma Sinds 2004 werk ik in mijn eigen praktijk De Essentie te Leeuwarden als coach en stressconsultant. Mijn visie is dat ieder mens alles in zich heeft om zelf de regie
Nadere informatieGezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft
Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische
Nadere informatieArend Ardon: Doorbreek de cirkel!
Arend Ardon: Doorbreek de cirkel! Directeur: Hoe verloopt het met het ontwikkeltraject Ondernemend en verantwoordelijk? HR- manager: De eerste workshops zijn geweest. Iedereen heeft een actiepunt voor
Nadere informatieINLEIDING. Inleiding
INLEIDING 13 Inleiding Je hebt besloten dit boek te lezen. Waarschijnlijk heb je op dit moment een relatie. En waarschijnlijk ben je benieuwd hoe je je relatie kunt verbeteren: je begrijpt je partner niet
Nadere informatieDe Keukentafel Uitdaging
De Keukentafel Uitdaging MAG HET WAT RUSTIGER AAN DE KEUKENTAFEL Gemaakt in het kader van het Swing project Een cliëntproces; tools voor samenwerking Door Nic Drion Aan de keukentafel Aan de keukentafel
Nadere informatieROB dag: Geef ze de ruimte!
ROB dag: Geef ze de ruimte! Workshop Júf, Sophie en Sem zijn in dezelfde wc gaan plassen! Nel Hendriks Uit de actualiteit: de voorbibs. En ook actueel: https://www.123zing.nl/lentekriebels.html Methodes:
Nadere informatieProtocol pesten en plagen BSO Babbeloes
Protocol pesten en plagen BSO Babbeloes Doel: Voorkomen van plaag en pestgedrag en adequaat omgaan met hiermee. Waarom: Bij kinderopvang Babbeloes bespreken wij met de kinderen hoe we met elkaar omgaan
Nadere informatie3 e editie 10 daagse training zelfrealisatie.
3 e editie 10 daagse training zelfrealisatie. Op verzoek van een aantal belangstellenden start de volgende 10 daagse groepen. Naast onze eigen locatie in Ermelo, starten we op verzoek ook in Nieuw-Amsterdam
Nadere informatieAnti- Pestprotocol. Bijlage 4 van het Sociaal Veiligheidsplan
Anti- Pestprotocol Bijlage 4 van het Sociaal Veiligheidsplan 1. Doel van het anti-pestprotocol Alle kinderen moeten zich op onze school veilig voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Door regels
Nadere informatieINHOUD. 3 Inleiding 4 Kiezen voor het leven DRIE GOUDEN TIPS OM VOLUIT TE LEVEN
INHOUD 3 Inleiding 4 Kiezen voor het leven DRIE GOUDEN TIPS OM VOLUIT TE LEVEN 7 Verdriet uit je hart en verdriet om je zorgen 11 De belangrijkste relatie is die met jezelf 14 In dankbaarheid ligt geluk
Nadere informatieGELUK(T)! Editha Gerdingh
GELUK(T)! GELUK(T)! Editha Gerdingh Auteur: Editha Gerdingh (Cover-)ontwerp: Editha Gerdingh Fotografie: Jay Mantri, Jonny Lindner, Nico Wall, Ryan McGuire ISBN: 9789463672580 www.lonked.com INHOUD INLEIDING
Nadere informatieJanuari 2013. Pestprotocol Basisschool de Schrank
Januari 2013 Pestprotocol Basisschool de Schrank Inhoudsopgave 1. Waarom heeft de Schrank een pestprotocol 3 2. Pesten op school 3 3. Signalen van pesten 4 4. Oorzaken van pesten 4 5. Rollen bij pesten
Nadere informatieOf je hart nu breekt of scheurt, kapot is kapot.
Of je hart nu breekt of scheurt, kapot is kapot. Rouw van naastbestaanden van personen met dementie Gerke VERTHRIEST Een pluim voor jou, mantelzorger! We staan stil bij: - Rouwen als iemand nog niet dood
Nadere informatieSignalen van pesterijen Hoe herken je een pester? Hoe kun je pesten voorkomen?
Protocol pesten Op kinderdagverblijf de Boerderij bespreken wij met de kinderen hoe we met elkaar omgaan en leren we al jong rekening te houden met andere kinderen en ook zelf grenzen aan te geven. In
Nadere informatieDeel het leven Johannes 9: februari 2015 Thema 6: De last van het verleden
Preek Gemeente van Christus, Het is een vreemde vraag, die de discipelen stellen: Heeft hij zelf gezondigd of zijn ouders? Ze zien iemand aan de kant van de weg zitten. Iemand die al vanaf zijn geboorte
Nadere informatie- Waarschuwing- dit is een pittige les!
- Waarschuwing- dit is een pittige les! Herken je de volgende situatie: Je vraagt aan je partner (heb je deze niet denk dan even terug aan de tijd dat je deze wel had) of hij de vuilniszak wilt buiten
Nadere informatieHELP, IK WORD GEPEST, WAT NU????
HELP, IK WORD GEPEST, WAT NU???? In het kort Als je gepest wordt ga dan naar je mentor. Als je het moeilijk vindt je mentor in vertrouwen te nemen, ga dan naar je favoriete docent, juniormentor of de vertrouwenspersoon
Nadere informatieStep up, Sparke & Shine
Step up, Sparke & Shine Module 4 Innerlijk kind In de vorige module heb je gekeken naar de impact van vorige levens en familielijnen. Hoeveel we onbewust bij ons dragen wat eigenlijk helemaal niet van
Nadere informatieBoekverslag Nederlands Amel door Zohra Zarouali
Boekverslag Nederlands Amel door Zohra Zarouali Boekverslag door een scholier 1456 woorden 5 januari 2002 7,7 264 keer beoordeeld Auteur Genre Zohra Zarouali Sociale roman Eerste uitgave 1992 Vak Nederlands
Nadere informatieTijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling
8 tips voor een goed gesprek met je leerling Edith Geurts voor Tijdschrift Kindermishandeling Het kan zijn dat je als leerkracht vermoedt dat een kind thuis in de knel zit. Bijvoorbeeld doordat je signalen
Nadere informatieWat er ook aan de hand is, de gevolgen zijn hetzelfde. Je bent een aantal lichamelijke functies, die je voorheen als vanzelfsprekend aannam, kwijt.
Hoofdstuk 7 Emoties Nu is het tijd om door te gaan. Je hebt je dwarslaesie, je bent hopelijk klaar met al de medische dingen, nu is het tijd om ook je gevoelens aandacht te geven. Dus: ga lekker zitten,
Nadere informatieC Relaties. C1 Bij wie hoor ik? 3 C2 Vriendschap 7 C3 Verliefd 12 C4 Verkering 16 C5 Trouwen 22
C Relaties C1 Bij wie hoor ik? 3 C2 Vriendschap 7 C3 Verliefd 12 C4 Verkering 16 C5 Trouwen 22 C1 Bij wie hoor ik Geeft door middel van ja of nee aan of hij iemand aardig/lief vindt (leerlijn vso 4.1)
Nadere informatieOnrust in de nacht Samenvatting Dementie Wat is onrustig gedrag in de nacht? Levensloop Jul ie contact verandert Persoonlijkheid
Onrust in de nacht Samenvatting Hieronder hebben we de inhoud van de aflevering Onrust in de nacht samengevat. Gemakkelijk om er nog eens bij te pakken. Wat is onrustig gedrag in de nacht? Dementie kan
Nadere informatieOplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)
Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)
Nadere informatiePestbeleid op school
Pestbeleid op school Pesten wordt niet aangepakt en opgelost door projecten. Het vereist attitudeverandering. Een zaligmakende oplossing voor pestproblemen bestaat helaas niet. Bob van der Meer Natuurlijk
Nadere informatieBert Hellinger Instituut Nederland
Bert Hellinger Instituut Nederland Systemisch werk met opstellingen - Familie - Organisatie - Onderwijs - Samenleving Magazine 2012 In dit nummer: Ontwikkelingen in opstellingenwerk Waaraan ontleent een
Nadere informatieSpreekbeurt Maatschappijleer Seksuele Intimidatie
Spreekbeurt Maatschappijleer Seksuele Intimida Spreekbeurt door een scholier 1814 woorden 23 maart 2003 6,3 99 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Seksuele Intimida: Ik wil mijn spreekbeurt houden over
Nadere informatieHandleiding lesmethode Groep 8 Brugklas Bikkels. Inkijkexemplaar
Handleiding lesmethode Groep 8 Brugklas Bikkels versie 2016 Inhoudsopgave Introductie 4 Verantwoording Methodiek 5 Doorgaande lijn Po en Vo 6 Preventief en curatief 7 Organiseer je les 8 Praktische tips
Nadere informatieAlle gelukkige families lijken op elkaar, elke ongelukkige familie is ongelukkig op zijn eigen wijze. Tolstoj Anna Karenina
Alle gelukkige families lijken op elkaar, elke ongelukkige familie is ongelukkig op zijn eigen wijze Tolstoj Anna Karenina Familiezorg Methode Familiezorg Relationeel werken Denken en handelen vanuit het
Nadere informatieThemakaarten Ons 'n Zorg?!
Themakaarten Ons 'n Zorg?! Werkwijze Het idee achter de themakaarten is om na het bekijken van de film Ons 'n Zorg?! een stapeltje kaarten op tafel te leggen of uit te spreiden. Om de beurt kan een van
Nadere informatieModule 21: Gevoelsvermijding. Gevoelsvermijding. Beperkende gedragspatronen 1/5. Leer omgaan met afwijzing Module 21
Module 21: Gevoelsvermijding Gevoelsvermijding Een van de belangrijkste basisemoties is verdriet. De emotie verdriet ontstaat bij een nare gebeurtenis. Verdriet is een golf van onbegrip en heeft als doel
Nadere informatieKind & echtscheiding. Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen!
Kind & echtscheiding Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen! Kind in een echtscheidingssituatie Per jaar belanden ongeveer 70.000 kinderen in een echtscheiding. De gevolgen van een echtscheiding
Nadere informatieBewust en zorgzaam werken in de kinderopvang.
Bewust en zorgzaam werken in de kinderopvang. Volledig jezelf ervaren, het geluk, de liefde en de vrijheid. Zonder oordeel, zonder veroordeling. zodat, jij kan zijn wie je wil zijn geen beperking, alleen
Nadere informatiePestprotocol Gaspard de Coligny
Pestprotocol Gaspard de Coligny Waarom een pestprotocol? Algemeen Pesten komt helaas op iedere school voor, ook bij ons. Pesten komt vooral voor bij kinderen in de leeftijd van 10 t/m 14 jaar, maar ook
Nadere informatiePLICHT EN VERPLICHTING. De weg van oude patronen of
PLICHT EN VERPLICHTING De weg van oude patronen of HYPOTHESE Het uitgangspunt van esoterische psychologie/filosofie is dat alles, dus zowel de ziel als de vaste vorm (het fysieke lichaam), energie is.
Nadere informatieHoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:
hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk
Nadere informatieIn de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen
14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie
Nadere informatieALS PESTEN DE KOP OPSTEEKT.
TOOLKIT PESTEN ALS PESTEN DE KOP OPSTEEKT. Om het mikpunt van pesterijen te worden, hoef je niets bijzonders te doen. Het is ook niet altijd zichtbaar voor anderen omdat het zo vaak stiekem gebeurt. Pesten
Nadere informatieAlle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen
Dit PESTPROTOCOL heeft als doel: Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen Door regels en afspraken zichtbaar te maken kunnen
Nadere informatieOpeningsgebeden INHOUD
Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus
Nadere informatieOpstellen. met kaarten. Stefanie Menzel. Belastende thema s op gebied van familie, werk of gezondheid bewust worden en oplossen.
Opstellen met kaarten Belastende thema s op gebied van familie, werk of gezondheid bewust worden en oplossen Stefanie Menzel Uitgeverij Akasha Inhoud Inleiding 7 De filosofische achtergrond van opstellingen
Nadere informatieOPGELUCHT STAAT NETJES
OPGELUCHT STAAT NETJES Krop de boel niet op, praat het van je af! Een dobbelspel voor wie durft... OPGELUCHT STAAT NETJES Je hart luchten is fijn: je voelt je minder alleen en samen kun je op een rijtje
Nadere informatiePESTPROTOCOL. Fellenoord
PESTPROTOCOL Fellenoord Pestprotocol Fellenoord Verantwoording: Alle kinderen moeten zich op school veilig kunnen voelen, waardoor zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Door regels en afspraken zichtbaar
Nadere informatieZe zoeken troost bij elkaar door te vertellen wat ze beleefd hebben.
Lezingen: Genesis 28 Jacob te Betel Lucas 24: 13-35 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Wij zijn mensen na Pasen. Niet alleen sinds een week, maar ons hele leven al. Hoe gaat het met u, nu het Pasen
Nadere informatieScheiden, ja wat verstaan we eigenlijk onder scheiden.
Werkstuk door een scholier 2635 woorden 9 juni 2010 5 10 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Scheiden het eind of een nieuw begin? Scheiden, ja wat verstaan we eigenlijk onder scheiden. Als je iets scheid
Nadere informatieDeze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten.
Ik wil EmoKnallen. Sjoelen en uiten van emoties en gevoelens met jongeren en volwassenen. Benodigdheden: een sjoelbak en sjoelschijven. Te spelen op school, in jongeren en opvangcentra, in het gezin, bij
Nadere informatieHet Mozaïek-kinderprotocol tegen pesten (voor kinderen van groep 3 t/m 8)
Het Mozaïek-kinderprotocol tegen pesten (voor kinderen van groep 3 t/m 8) 1. Wat is pesten: Pesten komt helaas op iedere school voor, ook bij ons op Het Mozaïek. Het is een probleem dat wij niet willen
Nadere informatieOuder zijn en blijven na een moeilijke echtscheiding
Ouder zijn en blijven na een moeilijke echtscheiding Voorwoord Erger je je ook wel eens blauw als je net je kind bent gaan halen bij je ex-partner? Voel je je ook machteloos als hij of zij beslissingen
Nadere informatieLesmodule 4 fasen van. dementie. VOORBEELD LESMODULE: 4 fasen van dementie
Lesmodule 4 fasen van dementie Inhoudsopgave: 1. Wat is dementie? blz. 3 2. Twee basisprincipes over de werking van de hersenen blz. 4 3. Omschrijving van de vier fasen van ikbeleving bij dementie blz.
Nadere informatieMaster opleiding Familie-opstellingen
Master opleiding Familie-opstellingen Inleiding Familie-opstellingen is een vak in ontwikkeling. Meer en meer beseffen we dat de opsteller zijn of haar eigen instrument is. Meer en meer beseffen we hoe
Nadere informatiePower e-book - Ontdek de 3 strategieën voor meer innerlijke rust en kracht! POWER e-book. Ontdek de 3 strategieën voor meer innerlijke rust en kracht!
POWER e-book Ontdek de 3 strategieën voor meer innerlijke rust en kracht! - DOOR MARCO HONKOOP - Marco Honkoop http://ontspanningsoefeningenbijstress.nl 1 Inhoudsopgave 1. Strategie 1: Voel je weer super
Nadere informatiePrikkelmijders+en+Prikkelzoekers+
Prikkelmijders+en+Prikkelzoekers+ Vandaag heb je kennis gemaakt met Daan en Sterre. Als Daan te veel prikkels krijgt dan sluit hij zich af. Hij krijgt op dat moment zoveel prikkels binnen dat hij even
Nadere informatieWELKOM! https://www.youtube.com/watch?v=21topq02aoy
WELKOM! https://www.youtube.com/watch?v=21topq02aoy ADOLESCENTIE Overkoepelend begrip puberteit & jeugd Leeftijdsfase van ongeveer 12 25 jaar Weg van onvolwassene volwassene De maatschappij verwacht van
Nadere informatiePESTPROTOCOL DE SCHELP
PESTPROTOCOL DE SCHELP Pestprotocol De Schelp Dit pestprotocol heeft als doel voor de De Schelp: Alle kinderen moeten zich op school veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Door
Nadere informatieProtocol. Pestprotocol
Pestprotocol Algemeen Dit pestprotocol heeft als doel: Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Door regels en afspraken zichtbaar
Nadere informatieSeksualiteit: Grenzen en Wensen
IJBURGCOLLEGE.NL Seksualiteit: Grenzen en Wensen Leerlingen handleiding Michiel Kroon Lieve leerling, Het is belangrijk om op een open en goede manier over seks te kunnen praten. De lessenserie die in
Nadere informatiePaardencoach Noord-Holland. Wat is het en waar gaat het over? Paardencoaching
PCNH Paardencoach Noord-Holland Wat is het en waar gaat het over? Paardencoaching WAT DOET EEN COACH? In dit e-book wordt met coaching bedoeld het begeleiden van een individu of een groep. Voor een coach
Nadere informatieIedere belastbaarheid kent zijn grens.
IMPRINT (INGRIFTING) Gevoelens hoe sterk ze ook gevoeld worden in het moment van nu zijn vaak misleidend. Wat je nu ervaart is vaker dan je denkt van oude oorsprong. Hoe dat kan en hoe je daar oplossingen
Nadere informatiePartner ondersteuning 1
Partnerondersteuning 1 Je partner heeft borstkanker, wat nu? Informatie voor je partner Kanker heb je niet alleen. Ook jij als partner wordt mee betrokken in de strijd. Het bericht is voor jou net zo n
Nadere informatieJij bent altijd de baas en je gaat zo ver als jij wilt. Duik in jezelf en geniet van het proces.
Hallo dapper mens, Dit is deel 1 van het (zelf)onderzoek. Totaal zijn er twintig vragen voorafgaand aan het Levend Water Ritueel. Mijn advies is om dit werkboek uit te printen en in te vullen. Door gedachten
Nadere informatieWelkom bij de training WEERSTAND! We leven bij wat we geloven, niet bij wat we zien!
Welkom bij de training WEERSTAND! We leven bij wat we geloven, niet bij wat we zien! Jouw leervragen: Denk nog even n paar minuten goed na wat je in deze training Weerstand precies wilt leren. Formuleer
Nadere informatie