Dossier: AVD

Transcriptie

1 Dossier: AVD Aanwezig 1 NTS X 2 Aanvraagformulier X 3 Projectvoorstel X 4 Bijlage beschrijving dierproeven X 5 DEC-advies X 6 Ontvangstbevestiging X Evt. Vragen CCD aan aanvrager X Evt. antwoorden aanvrager Nvt 7 Beschikking en vergunning X Versie

2 1 Format Niet-technische samenvatting Dit format gebruikt u om uw niet-technische samenvatting te schrijven Meer informatie over de niet-technische samenvatting vindt u op de website Of neem telefonisch contact op. ( ). 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5) Mycoplasma synoviae, Enterococcus cecorum, vleeskuikens, kreupelheid 2 Categorie van het project 2.1 In welke categorie valt het project. U kunt meerdere mogelijkheden kiezen. X Fundamenteel onderzoek X Translationeel of toegepast onderzoek Wettelijk vereist onderzoek of routinematige productie Onderzoek ter bescherming van het milieu in het belang van de gezondheid Onderzoek gericht op het behoud van de diersoort Hoger onderwijs of opleiding Forensisch onderzoek Instandhouding van kolonies van genetisch gemodificeerde dieren, niet gebruikt in andere dierproeven 3 Projectbeschrijving 3.1 Beschrijf de doelstellingen van het project (bv de wetenschappelijke vraagstelling of het wetenschappelijk en/of maatschappelijke belang) Enterococcus cecorum is een bacterie die in de vleeskuikenhouderij en in de opfok van vleeskuikenouderdieren voor problemen zorgt. Deze problemen uiten zich met name in kreupele kuikens ten gevolgen van gewrichtsontsteking, infectie van verschillende botten en hartezakontsteking. Op dit moment wordt er nog veel antibiotica ingezet om deze ziekte behandelen. Mycoplasma synoviae infecties komen veel voor bij kippen, en sommige kippen krijgen hiervan ademhalingsklachten. Vleeskuikenouderdieren kunnen deze bacterie via het ei doorgeven aan hun kuikens waardoor deze bij uitkomst van het ei al besmet zijn. M. synoviae wordt zowel bij vleeskuikens als vleeskuikenouderdieren veelvuldig aangetoond. Mogelijk zou een infectie met E. cecorum en M. synoviae tegelijkertijd kunnen leiden tot meer ziekte.

3 In Nederland zijn pluimveehouders wettelijk verplicht om hun pluimvee te vaccineren tegen het Newcastle disease virus (NDV). Er zijn aanwijzingen uit experimenten dat het vaccin tegen NDV mogelijk invloed heeft op de infectie met E. cecorum. In dit project gaan we onderzoeken of een infectie met M. synoviae de kans op ziekte door E. cecorum groter maakt. Ook wordt vergeleken of de combinatie met een vaccin tegen het Newcastle Disease virus een versterkend effect heeft op de ziekte veroorzaakt door E. cecorum. 3.2 Welke opbrengsten worden van dit project verwacht en hoe dragen deze bij aan het wetenschappelijke en/of maatschappelijke belang? 3.3 Welke diersoorten en geschatte aantallen zullen worden gebruikt? Als we beter begrijpen of M. synoviae infecties een rol spelen kunnen we hiertegen maatregelen nemen. Hierdoor zullen minder vleeskuikens last krijgen van kreupelheid door E. cecorum infecties. Hierdoor wordt het welzijn beter en het gebruik van antibiotica bij vleeskuikens lager. Er zullen 360 vleeskuikens gebruikt worden in deze studie. 3.4 Wat zijn bij dit project de verwachte negatieve gevolgen voor het welzijn van de proefdieren? 3.5 Hoe worden de dierproeven in het project ingedeeld naar de verwachte ernst? 3.6 Wat is de bestemming van de dieren na afloop? Het experimenteel toedienen van Enterococcus cecorum kan leiden tot kreupelheid bij de vleeskuikens. Tijdens deze proef worden de dieren gehuisvest in isolatoren. De handelingen met de dieren bestaan uit het toedienen van de bacteriën en het Newcastle disease vaccin. Om te voorkomen dat de dieren zicht overeten, wat kan leiden tot poot- en hartproblemen, krijgen de dieren geen onbeperkte toegang tot voer. In dit experiment verwachten we negatieve effecten voor de proefdieren. Alle dieren zullen op isolatoren met roostervloer worden gehuisvest, waarbij de dieren worden geïnoculeerd met één van de bovengenoemde ziekteverwekkers. De dieren zullen beperkt worden in de voergift vanaf een leeftijd van 14 dagen. De mate van ongerief in hiervoor genoemde handelingen worden door de onderzoekers ingeschat als licht. Indien de dieren kreupel worden zullen deze binnen 3 dagen na aanvang van de kreupelheid uit de proef worden genomen, het maximale percentage van de dieren met dit ongerief kan 20 % zijn. Indien dieren kreupel worden is het geschatte ongerief matig. De dieren worden na afloop van de proef gedood, dit is noodzakelijk omdat na het doden monsters genomen worden van het beenmerg. Daarnaast zijn de dieren geïnoculeerd met bacteriën en besmette dieren kunnen niet worden hergebruikt. 4 Drie V s 4.1 Vervanging Geef aan waarom het gebruik van dieren nodig is voor de beschreven doelstelling en waarom proefdiervrije alternatieven niet gebruikt kunnen worden. Vervanging is niet mogelijk omdat dit onderzoek naar het effect van twee ziekteverwekkers die op verschillende orgaansystemen aangrijpen niet zonder dieren worden nagebootst. Daarnaast is het niet mogelijk om dieren in de praktijk te vervolgen, in de praktijk worden dieren met meer ziekteverwekkers besmet dan wij willen in de proef, waardoor er geen conclusies uit het onderzoek getrokken kunnen worden.

4 4.2 Vermindering Leg uit hoe kan worden verzekerd dat een zo gering mogelijk aantal dieren wordt gebruikt. Vermindering wordt bereikt door een statistische analyse toe te passen. Met deze analyse kan de groepsgrootte van de behandelingsgroep berekend worden waarmee een werkelijk effect opgepikt kan worden. Genoemde analyse is uitgevoerd op basis van resultaten van voorgaande onderzoeken en op basis van kennis uit de literatuur. 4.3 Verfijning Verklaar de keuze voor de diersoort(en). Verklaar waarom de gekozen diermodel(len) de meest verfijnde zijn, gelet op de doelstellingen van het project. De gekozen diersoort zijn de doeldieren waar veel problemen met Enterococcus cecorum worden gediagnosticeerd. Het gekozen infectiemodel is het meest geschikt om de gestelde wetenschappelijke vraag te beantwoorden. Deze conclusie komt voort uit de resultaten van eerder uitgevoerd onderzoek, literatuuronderzoek en overleg met deskundigen op internationaal niveau. Vermeld welke algemene maatregelen genomen worden om de negatieve (schadelijke) gevolgen voor het welzijn van de proefdieren zo beperkt mogelijk te houden. Ongerief bij handelingen worden zoveel mogelijk voorkomen door deskundige biotechnici en onderzoekers in te schakelen. Bij opvallende bevindingen (veranderingen in gezondheidstoestand en/of gedrag van het dier) wordt direct contact opgenomen met de verantwoordelijk onderzoeker. Pijnbestrijding kan niet worden toepast, want dit beïnvloed te uitkomsten van de proef, maar indien dieren ernstige kreupelheid vertonen worden deze dieren direct gedood. 5 In te vullen door de CCD Publicatie datum Beoordeling achteraf Andere opmerkingen

5 2 Aanvraag Projectvergunning Dierproeven Administratieve gegevens U bent van plan om één of meerdere dierproeven uit te voeren. Met dit formulier vraagt u een vergunning aan voor het project dat u wilt uitvoeren. Of u geeft aan wat u in het vergunde project wilt wijzigen. Meer informatie over de voorwaarden vindt u op de website of in de toelichting op de website. Of bel met (10 ct/min). 1.1 Heeft u een deelnemernummer van de NVWA? Neem voor meer informatie over het verkrijgen van een deelnemernummer contact op met de NVWA. 1 Gegevens aanvrager Ja > Vul uw deelnemernummer in AVD Nee > U kunt geen aanvraag doen 1.2 Vul de gegevens in van de instellingsvergunninghouder die de projectvergunning aanvraagt. Naam instelling of organisatie Naam van de portefeuillehouder of diens gemachtigde Universiteit Utrecht KvK-nummer Vul de gegevens van het postadres in. Alle correspondentie van de CCD gaat naar de portefeuillehouder of diens gemachtigde en de verantwoordelijke onderzoeker. Straat en huisnummer Postbus Instantie voor Dierenwelzijn Utrecht Postcode en plaats 3501AA Utrecht IBAN Tenaamstelling van het rekeningnummer NL27INGB Universiteit Utrecht 1.4 Vul de gegevens in van de verantwoordelijke onderzoeker. (Titel) Naam en voorletters Functie Dhr. Mw. Afdeling Landbouwhuisdieren Faculteit Diergeneeskunde Telefoonnummer adres 1.5 (Optioneel) Vul hier de gegevens in van de plaatsvervangende verantwoordelijke onderzoeker. (Titel) Naam en voorletters Functie Afdeling Telefoonnummer Onderzoeker / Universitair Docent Landbouwhuisdieren Faculteit Diergeneeskunde Dhr. Mw. adres

6 1.6 (Optioneel) Vul hier de gegevens in van de persoon die er verantwoordelijk voor is dat de uitvoering van het project in overeenstemming is met de projectvergunning. 1.7 Is er voor deze projectaanvraag een gemachtigde? (Titel) Naam en voorletters Functie Afdeling Telefoonnummer adres Ja Nee 2 van 3 Dhr. > Stuur dan het ingevulde formulier Melding Machtiging mee met deze aanvraag Mw. 2 Over uw aanvraag 2.1 Wat voor aanvraag doet u? Nieuwe aanvraag > Ga verder met vraag 3 Wijziging op (verleende) vergunning die negatieve gevolgen kan hebben voor het dierenwelzijn Vul uw vergunde projectnummer in en ga verder met vraag 2.2 Melding op (verleende) vergunning die geen negatieve gevolgen kan hebben voor het dierenwelzijn Vul uw vergunde projectnummer in en ga verder met vraag Is dit een wijziging voor een project of dierproef waar al een vergunning voor verleend is? Ja > Beantwoord dan in het projectplan en de niet-technische samenvatting alleen de vragen waarop de wijziging betrekking heeft en onderteken het aanvraagformulier Nee > Ga verder met vraag Is dit een melding voor een project of dierproef waar al een vergunning voor is verleend? Nee > Ga verder met vraag 3 Ja > Geef hier onder een toelichting en ga verder met vraag 6 3 Over uw project 3.1 Wat is de geplande start- en einddatum van het project? 3.2 Wat is de titel van het project? 3.3 Wat is de titel van de niettechnische samenvatting? Startdatum Einddatum Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekterverschijnselen. Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekterverschijnselen. 3.4 Wat is de naam van de Dierexperimentencommissie (DEC) aan wie de instellingsvergunninghouder doorgaans haar projecten ter toetsing voorlegt? Naam DEC Postadres adres DEC Utrecht Postbus GA Utrecht dec-utrecht@umcutrecht.nl

7 3 van 3 4 Betaalgegevens 4.1 Om welk type aanvraag gaat het? 4.2 Op welke wijze wilt u dit bedrag aan de CCD voldoen. Bij een eenmalige incasso geeft u toestemming aan de CCD om eenmalig het bij 4.1 genoemde bedrag af te schrijven van het bij 1.2 opgegeven rekeningnummer. C8l Nieuwe aa nvraag Project..:.. ve=-r~g;!.::u..:.. n..:.. n.:.:. in.:.;;g~.=...::1:.:: 2.::. 8.:: c::. Le:..-g'-'e' Wijziging Lege ID Via een eenmalige incasso - - I 0 Na ontvangst van de factuur Welke bijlagen stuurt u mee? 5 Checklist bijlagen Verplicht C8l Projectvoorstel C8l Niet-technische samenvattinq Overige bijlagen, indien van toepassing D Melding Machtiging D Print het formulier uit, onderteken het en stuur het inclusief bijlagen via de beveiligde verbinding naar de CCD of per post naar: Centrale Commissie Dierproeven Postbus EK Den Haag 6 Ondertekening Ondertekening door de instellingsvergunninghouder of gemachtigde (zie 1.7). De ondergetekende verklaart: dat het projectvoorstel is afgestemd met de Instantie voor Dierenwelzijn. dat de personen die verantwoordelijk zijn voor de opzet van het project en de dierproef, de personen die de dieren verzorgen en/of doden en de personen die de dierproeven verrichten voldoen aan de wettelijke eisen gesteld aan deskundigheid en bekwaamheid. dat de dieren worden gehuisvest en verzorgd op een wijze die voldoet aan de eisen die zijn opgenomen in bijlage III van richtlijn 2010/63/EU, behalve in het voorkomende geval de in onderdeel F van de bijlage bij het bij de aanvraag gevoegde projectvoorstel gemotiveerde uitzonderingen. dat door het ondertekenen van dit formulier de verplichting wordt aangegaan de leges te betalen voor de behandeling van de aanvraag. dat het formulier volledig en naar waarheid is ingevuld. Naam Functie Plaats Datum Handtekening

8 3 Format Projectvoorstel dierproeven Dit format gebruikt u om uw projectvoorstel van de dierproeven te schrijven Bij dit format hoort de bijlage Beschrijving dierproeven. Per type dierproef moet u deze bijlage toevoegen. Meer informatie over het projectvoorstel vindt u op de website Of neem telefonisch contact op. ( ). 1 Algemene gegevens 1.1 Vul uw deelnemernummer van de NVWA in. 1.2 Vul de naam van de instelling of organisatie in. 1.3 Vul de titel van het project in Universiteit Utrecht Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen. 2 Categorie van het project 2.1 In welke categorie valt het project. U kunt meerdere mogelijkheden kiezen. X Fundamenteel onderzoek X Translationeel of toegepast onderzoek Wettelijk vereist onderzoek of routinematige productie Onderzoek ter bescherming van het milieu in het belang van de gezondheid of het welzijn van mens of dier Onderzoek gericht op het behoud van de diersoort Hoger onderwijs of opleiding Forensisch onderzoek Instandhouding van kolonies van genetisch gemodificeerde dieren, niet gebruikt in andere dierproeven 3 Algemene projectbeschrijving 3.1 Achtergrond Licht het project toe. Beschrijf de aanleiding, de achtergrond en de context. Besteed aandacht aan de bij vraag 2 aangekruiste categorieën. Geef in geval van wettelijk vereiste dierproeven aan welke wettelijke eisen (in relatie tot beoogd gebruik en markttoelating) van toepassing zijn. Geef in geval van routinematige productie aan welk(e) product(en) het betreft en voor welke toepassing(en). Geef in geval van hoger onderwijs of opleiding aan waarom in dit project, in relatie tot het opleidingsprogramma en eindtermen, is gekozen voor dierproeven.

9 Enterococcus cecorum behoort tot de normale darmflora van pluimvee, echter sinds 2002 worden er cases beschreven waar E. cecorum geïsoleerd wordt uit laesies (Devriese et al., 1991, Wood et al., 2002, Devriese et al., 2002). E. cecorum veroorzaakt inmiddels grote klinische en economische problemen in de commerciële pluimveehouderij in Nederland en het buitenland bij zowel vleeskuikens als vleeskuikenouderdieren (De Herdt et al., 2008, Stalker et al., 2010, Robbins et al., 2012, Jung en Rautenschlein, 2017). Het is onduidelijk waarom sinds 2002 er een verhoogd aantal klinische problemen met E. cecorum bij vleeskuikens en vleeskuikenouderdieren in het veld worden gerapporteerd. E. cecorum wordt in Nederland het meeste geïsoleerd uit dergelijke specifieke laesies. Indien een koppel is geïnfecteerd met E. cecorum dan vertoont ongeveer 15% van dat koppel klinische verschijnselen (Makrai et al., 2010, Stalker et al., 2010, Robbins et al., 2012, Aitchison et al., 2014, Jung en Rautenschlein, 2017). De klinische problemen die bij vleeskuikens en vleeskuikenouderdieren worden waargenomen bestaan uit spondylitis, pericarditis, osteomyelitis (met name in de femur en de 6 e thoracale wervel) en artritis. Deze afwijkingen zorgen ervoor dat de dieren kreupelheid en verschijnselen van paralyse van de poten vertonen. Indien de laesies ernstig genoeg zijn, zullen de zieke dieren minder eten en drinken. Dit geeft ongerief. Indien deze kuikens een lange tijd niet meer eten en drinken zal dit uiteindelijk tot sterfte lijden. Vaak worden deze geïnfecteerde kuikens door de pluimveehouder geëuthanaseerd. Dieren die door E. cecorum veroorzaakte osteomyelitis, pericarditis en artritis vertonen zijn moeilijk te behandelen. Het is namelijk lastig om adequate levels van antibiotica te verkrijgen in deze locaties van de kip. Hoewel bekend is dat antibioticumbehandelingen veelal ontoereikend lijken te zijn, worden ze veelvuldig ingezet in een poging om de schade in het pluimveekoppel te beperken. (Kense en Landman, 2011). De pathogenese van E. cecorum ziekteverschijnselen is tot dusver grotendeels onbekend. Sinds een aantal jaar zijn er meerdere studies uitgevoerd om de pathogenese van E. cecorum te onderzoeken. In onze eigen studies (nog niet gepubliceerd) zijn de laesies opgewekt bij vleeskuikens door E. cecorum Hiermee is aangetoond dat E. cecorum laesies, zoals spondylitis, pericarditis en osteomyelitis, kan veroorzaken. Echter is de hypothese dat niet de natuurlijke infectieroute is (Martin et al., 2011, Borst et al. 2016). Om een meer natuurlijke infectieroute te onderzoeken hebben wij meerdere studies uitgevoerd waarbij is gekeken naar mogelijke infectieroutes. Daarnaast hebben wij gekeken of inoculatie op verschillende leeftijden een effect heeft op het voorkomen van laesies. Indien de dieren door middel van werden met E. cecorum, werden van de dieren laesies aangetroffen, bij lag dit percentage lager (2.5%). Voor de overige inoculatieroutes lag het percentage dieren dat laesies vertoonden nog lager. Indien E. cecorum werd geïnoculeerd in vleeskuikens zagen wij in voorgaande studies weinig tot geen E. cecorum ziekteverschijnselen. In publicaties van Wideman wordt aangegeven dat (mechanische) stress leidt tot een verhoogd aantal vleeskuikens met osteomyelitis van de femur (Wideman en Prisby, 2013). Bij andere bacteriële aandoeningen in pluimvee is bekend dat co-infecties de ziekteverschijnselen kunnen versterken. Wanneer dieren worden geïnoculeerd met zowel Infectieuze Bronchitis virus als Escherichia coli treden er meer E. coli ziekteverschijnselen op dan wanneer alleen E. coli wordt geïnoculeerd. (Matthijs et al., 2005). Om mogelijk versterkende effecten van stress en coinfecties te onderzoeken zijn er meerdere studies uitgevoerd. In de studies hebben wij gekeken of er meer laesies door E. cecorum ontstaan als het dier voorafgaand aan de inoculatie met E. cecorum is blootgesteld aan een ander infectieus agens of aan een combinatie van verschillende infectieuze agentia. De gebruikte agentia waren: Ook zijn in deze studie vleeskuikens met 3 verschillende agentia geïnoculeerd namelijk en E.

10 cecorum, E. cecorum werd zowel toegediend. Een andere groep werd geïnoculeerd met M. synoviae, NDV en E. cecorum, wederom werd de E. cecorum zowel De keus voor de bovengenoemde infectieuze agentia was destijds als volgt tot stand gekomen. In de praktijk worden een aantal van de bovengenoemde infectieuze agentia zeer vaak aangetoond, namelijk In Nederland zijn pluimveehouders verplicht om tussen de 3 de en 18 de levensdag hun pluimvee te vaccineren tegen NDV. In Nederland worden hiervoor levende geattenueerde vaccins gebruikt. In de vorige studie is bestudeerd of een vaccinatie mogelijk een rol zou kunnen spelen in het voorkomen van E. cecorum ziekteverschijnselen. Uit deze studie bleek dat er significant meer laesies en positieve bacteriekweken op E. cecorum werden gediagnostiseerd in de groepen waarbij NDV + M. synoviae + E. cecorum In de groepen waarbij geen M. synoviae, namelijk NDV + E. cecorum In vorige studies zijn geen groepen meegenomen waarbij met M. synoviae + E. cecorum is geïnoculeerd. Het mogelijk versterkend effect van enkel M. synoviae is nog niet onderzocht. In deze studie zouden wij de rol van M. synoviae alleen willen onderzoek in het ontstaan van E.cecorum ziekteverschijnselen. Hierbij willen bij dieren inoculeren met zowel M. synoviae als E. cecorum via twee verschillende inoculatie routes, respectievelijk oraal en aerosol, omdat wordt aangenomen dat dit de meest waarschijnlijke infectieroutes zijn. In deze studie hebben we gekozen om NDV als controle mee te nemen omdat in Nederland alle dieren aan levend geattenueerd NDV (vaccin) virus worden blootgesteld en NDV in de combinatie met M. synoviae in de eerdere studie laesies kon opwekken. Mycoplasma synoviae is een bacterie die een dier symptoomloos bij zich kan dragen, echter kan deze bacterie ook zorgen voor klinische verschijnselen. Een van deze problemen zijn respiratoire klachten. Vleeskuikenouderdieren kunnen deze bacterie verticaal overdragen via de eieren aan hun kuikens waardoor de vleeskuikens bij geboorte al besmet zijn. Bij monitoring van het voorkomen van M. synoviae in vleeskuikens werd een prevalentie van 25 % aangetoond. Tijdens deze studie proberen wij vast te stellen of M. synoviae een rol speelt in het ontstaan van E. cecorum ziekteverschijnselen. M. synoviae komt veel voor bij vleeskuikens dus mocht M. synoviae een grote rol spelen in het ontstaan van E. cecorum ziekteverschijnselen kan dit leiden tot een andere aanpak van E. cecorum problematiek in de pluimveehouderij. M. synoviae kan verticaal worden overgedragen door moederdieren via de eieren. Net zoals bij M. gallisepticum zou er gekeken kunnen worden of de verticale overdracht kan worden beperkt door de problematiek bij fokdieren aan te pakken. Dit met als uiteindelijke doel een vermindering in het gebruik van antibiotica, het verminderen van uitval en het verbeteren van het welzijn van vleeskuikens. 3.2 Doel

11 Beschrijf de algemene doelstelling en haalbaarheid van het project. In het geval het project gericht is op één of meer onderzoeksdoelen: op welke vra(a)g(en) dient dit project antwoord(en) te verschaffen? In geval het een ander dan een onderzoeksdoel betreft: in welke concrete behoefte voorziet dit project? De doelstelling van het onderzoek is om te onderzoeken of M. synoviae een rol heeft in het ontstaan van laesies ten gevolge van E. cecorum in vleeskuikens. Daarnaast willen we immunologische parameters (interleukines, macrofagen en neutrofielen) meten in de milt, long en trachea. Aan de hand van deze metingen hopen we aanknopingspunten te vinden over hoe M. synoviae een rol kan spelen in het ontstaan van E. cecorum laesies. De haalbaarheid van dit onderzoeksdoel van dit project is groot, er wordt nauw samengewerkt met de onderzoekers van een onderzoeksinstituut dat ruime ervaring heeft met het uitvoeren van onderzoek naar E. cecorum en M. synoviae. De onderzoekers van dit instituut zullen ons tijdens de studie assisteren en adviseren om de kans van slagen van dit project te vergroten. Daarnaast is er binnen ons instituut ruime ervaring met het uitvoeren van dierproeven in isolatoren en is er kennis met betrekking tot onderzoek naar co-infecties van virussen en bacteriën. Een immunoloog zal de kennis en expertise voor de immunologische analyses inbrengen in dit onderzoek. 3.3 Belang Beschrijf het wetenschappelijk en/of maatschappelijk belang van de hierboven beschreven doelstelling(en). Het doel van het onderzoek is om meer inzicht te krijgen in de pathogenese van E. cecorum sec en E. cecorum met NDV en M. synoviae. Meer inzicht in de rol van co-infecties geeft aangrijpingspunten voor nader wetenschappelijk onderzoek naar deze, maar ook andere pathogenen in mens en dier. Wanneer uit deze studie blijkt dat infecties met M. synoviae en/of NDV de E. cecorum infecties kunnen beïnvloeden, kan dit aanleiding geven tot meer fundamentele studies waarbij nader wordt onderzocht hoe de betreffende pathogenen invloed op elkaar en het ontstaan van infecties en laesies kunnen geven. Het maatschappelijk belang van deze studie is ook erg groot. De verkregen kennis kan er toe leiden om deze problematiek in het veld gerichter aan te pakken. Mocht M. synoviae een grote rol spelen in het ontstaan van E. cecorum ziekteverschijnselen zal de aanpak van M. synoviae binnen de vleeskuikenhouderij anders kunnen worden georganiseerd. M. synoviae is verticaal overdraagbaar, deze verticale overdracht zou kunnen worden voorkomen door de fokdieren vrij te krijgen van M. synoviae. Er zijn plannen voor eradicatie van M. synoviae uit de commerciële pluimveehouderij, net zoals is toegepast bij de aanpak van M. gallisepticum. Pathogenese studies zijn van groot belang om kennis en inzicht in ziekteprocessen te vergroten. Deze studie heeft als doel de kennis in de pathogenese te vergroten. Dit om gerichter naar oplossingen te kunnen zoeken en zo ook mogelijk het antibioticagebruik bij aangetaste E. cecorum koppels te verminderen. Antibioticumbehandelingen worden nu voorgeschreven om de schade ten gevolge van een E. cecorum infectie te beperken. Een ander belangrijk effect van een meer effectieve aanpak van E. cecorum infecties zal het verminderen van het aantal kreupele dieren door E. cecorum zijn, wat ook het welzijn van een groot aantal vleeskuikens en vleeskuikenouderdieren zal verbeteren. 3.4 Onderzoeksstrategie Geef een overzicht van de algemene opzet van het project (strategie). In de studie zullen er 9 groepen dieren oraal of via aerosol worden geïnoculeerd met E. cecorum. Daarbij zullen de dieren in een aantal groepen ook geïnoculeerd worden met M. synoviae, Newcastle disease virus of een combinatie van M. synoviae en Newcaste disease virus Geef een overzicht op hoofdlijnen van de verschillende onderdelen van het project en de daarbij gebruikte type(n) dierproef of dierproeven. In de studie wordt gebruik gemaakt van een infectieproef. Er wordt gebruik gemaakt van SPF

12 vleeskuikens die geïnoculeerd worden met hierboven beschreven agentia. Deze SPF dieren zijn vrij van alle infectieuze agentia die in deze studie gebruikt worden. De studie betreft het laatste onderdeel van eerder uitgevoerd onderzoek, met deze studie proberen we de rol van M. synoviae te bepalen bij infecties met E. cecorum Beschrijf en benoem de logische samenhang van deze verschillende onderdelen en de eventuele fasering in de uitvoering. Vermeld eventuele mijlpalen en keuzemomenten. De rol van M. synoviae in het ontstaan van E. cecorum infecties is niet duidelijk. In voorgaande studies werden meer laesies waargenomen indien vleeskuikens met NDV, M. synoviae en E. cecorum samen werden geïnoculeerd. Inoculatie van vleeskuikens met NDV en E. cecorum gaf niet significant meer laesies. In deze eerdere studie is de rol van alleen M. synoviae op E.cecorum infecties nog niet onderzocht. In het beoogde onderzoek beschreven in deze aanvraag hebben we gekozen om de proef met inoculatie van NDV+E. cecorum + M. synoviae te herhalen. Onze hypothese is dat dit net als in de vorige studie tot een verhoogd aantal positieve bacterie-isolaties en laesies tgv E. cecorum zal leiden ten opzichte van controlegroepen met alleen E. cecorum. Daarnaast willen we afzonderlijk onderzoeken wat de rol van NDV en M. synoviae in het ontstaan van de E. cecorum laesies zal zijn. De inoculatieroutes waarvoor gekozen is in deze studie zijn de 2 mogelijke natuurlijke infectieroutes namelijk oraal of via een aerosol voor E. cecorum Benoem de typen dierproeven. Vul per type dierproef een bijlage Beschrijving dierproeven in. Volgnummer Type dierproef 1 Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen

13 4 Bijlage Beschrijving dierproeven Deze bijlage voegt u bij uw projectvoorstel dierproeven. Per type dierproef moet u deze bijlage invullen en toevoegen. Meer informatie vindt u op de website Of neem telefonisch contact op. ( ). 1 Algemene gegevens 1.1 Vul uw deelnemernummer van de NVWA in. 1.2 Vul de naam van de instelling of organisatie in. 1.3 Vul het volgnummer en het type dierproef in. Gebruik de volgnummers van vraag van het format Projectvoorstel Universiteit Utrecht Volgnummer 1 Type dierproef Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen 2 Beschrijving dierproeven A. Experimentele aanpak en primaire uitkomstparameters Beschrijf de keuze van de experimentele aanpak en de primaire uitkomstparameters. Dit onderzoek is een vervolg op eerdere studies die zijn uitgevoerd. De studies waren erop gericht om inzicht te krijgen in de etiologie en de pathogenese van Enterococcus cecorum infecties bij vleeskuikens. Het ziektebeeld is op te wekken door de E. cecorum bacterie aan vleeskuikens, hiermee is pathogeniteit aangetoond van de E. cecorum. Om een natuurlijk verloop van infecties te besturen zijn studies uitgevoerd waar is onderzocht wat het effect is van E. cecorum inoculatie op verschillende leeftijden, De inoculatie van E. cecorum vond plaats via verschillende routes, Tevens zijn er studies uitgevoerd waarbij is gekeken naar het voorkomen van laesies van E. cecorum als het dier voorafgaand is blootgesteld aan een ander infectieus agens of aan een combinatie van verschillende infectieuze agentia. Ook zijn er dieren met 3 infectieuze agentia geïnoculeerd, namelijk NDV, Mycoplasma synoviae en E. cecorum. In vorige studies zijn geen groepen meegenomen waarbij M. synoviae + E. cecorum is geïnoculeerd. Het mogelijk versterkend effect van enkel M. synoviae is nog niet onderzocht. In deze studie zouden wij de rol van M. synoviae alleen willen onderzoek in het ontstaan van E.cecorum ziekteverschijnselen. Hierbij willen bij dieren inoculeren met zowel M. synoviae als E. cecorum via twee verschillende inoculatie routes, respectievelijk oraal en aerosol. In deze studie hebben we gekozen om NDV als controle mee te nemen omdat in Nederland alle dieren aan NDV worden blootgesteld.

14 De belangrijkste uitkomstparameter is een positieve uitslag van bacteriologisch onderzoek op E. cecorum. Monsters worden verzameld uit het pericard, hakgewricht en beenmerg. Andere belangrijke parameters zijn kreupelheid en het voorkomen van macroscopische laesies. Tevens worden reïsolaten (bacteriën die uit laesies zijn geïsoleerd van dieren die met een challenge stam zijn geïnoculeerd) met pulsed-field gel elektroforese onderzocht om de genetische verwantschap tussen reïsolaten en challenge stammen van de E. cecorum vast te stellen. Daarnaast willen we immunologische parameters (interleukines, macrofagen en neutrofielen) meten in de milt, long en trachea. Aan de hand van deze metingen hopen we aanknopingspunten te vinden over hoe M. synoviae een rol kan spelen in het ontstaan van E. cecorum laesies. Beschrijf de beoogde behandeling van de dieren (inclusief de aard, de frequentie en de duur van de behandelingen waaraan de dieren worden blootgesteld) en onderbouw de gekozen aanpak. Na uitkomst worden de dieren gewogen, individueel gemerkt en verdeeld over 9 groepen. Afhankelijk van de groep zullen de volgende handelingen worden uitgevoerd. In onderstaande tabel is een indeling van de groepen gemaakt met daarbij duiding van de dag van een (be)handeling. Groep nummer N = Handeling op dag Placebo oculair + intranasaal NCD oculair + intranasaal NCD oculair + intranasaal NCD oculair + intranasaal NCD oculair + intranasaal Placebo intratracheaal MS intratracheaal MS intratracheaal MS intratracheaal MS intratracheaal Placebo oraal E. cecorum aërosol E. cecorum oraal E. cecorum aërosol E. cecorum oraal E. cecorum aërosol E. cecorum oraal E. cecorum aërosol E. cecorum oraal Groepsgrootte teruggebracht naar 15 dieren per groep Einde van de studie Inoculatie dag 1 met NCD: NCD: Oculair/nasaal (druppel in elk oog en druppel in elk neusgat (0.05 ml per druppel, 0.2 ml totaal) Incolatie dag 3: MS: Intratracheaal (0.3 ml) met knopsonde

15 Inoculatie met E. cecorum dag 5: Oraal: spuitje met een knopsonde tot in de krop. Aerosol: fijne nevel De doses en infectieuze agentia zijn gekozen op basis van ervaring van voorgaande studies die door de onderzoeksgroep zijn uitgevoerd. Bij klinische problemen, namelijk wanneer de dieren ernstige kreupelheid vertonen, zullen deze dieren worden geëuthanaseerd. Indien er op 30 dagen leeftijd nog meer dan 15 dieren per groep aanwezig zijn, zal het aantal dieren per isolator teruggebracht worden naar 15. Indien er ondanks het uitselecteren van dieren met ongerief, nog meer dieren uitgeselecteerd moeten worden zullen dit de dieren zijn met de laagste nummers. Osteomyelitis van de femur en 6 e thoracale wervel zal pas in een later stadium ontwikkelen, in het veld worden deze laesies in de laatste dagen voordat ze naar het slachthuis gaan waargenomen. In de studie hebben wij er voor gekozen om de dieren tot slachtleeftijd (42 dagen) te volgen. Om tijdens de laatste dagen van deze experimentele periode de bezettingsgraad te hanteren die in het veld gehanteerd wordt niet te overschrijden zal het aantal dieren teruggebracht worden naar 15 dieren per isolator. De belangrijkste uitleesparameter van dit onderzoek, i.e. positieve bacterie-isolatie, wordt op de 30 ste levensdag al positief verwacht, echter om ook de kreupelheid ten gevolgen van de osteomyelitis goed te kunnen waarnemen willen we de dieren tot dag 42 in de isolatoren laten zitten. Geef aan welke overwegingen en statistische methoden worden gebruikt om het aantal benodigde dieren tot een minimum te beperken. Voor het bepalen van benodigde aantallen dieren en aantal isolatoren per proefgroep hebben wij ons gebaseerd op eerdere ervaringen met het betreffende diermodel (ongepubliceerde data). Er is een powerberekening gedaan waarbij is gerekend met de belangrijkste uitkomstparameter, het percentage dieren waarbij uit pericard, hakgewricht en beenmerg E. cecorum wordt aangetoond bij bacteriologisch onderzoek. Uit eerder onderzoek is bekend welke verschillen in incidentie van positieve bacteriologische kweken te verwachten zijn voor de proefgroepen vergeleken met de negatieve controle. Daarnaast zal de mate van kreupelheid / aantal kreupele dieren en voorkomen van macroscopische laesies worden gekwantificeerd en worden geanalyseerd na de proef. Er is een power van 80% en een alpha van 0,05 als uitgangswaarde genomen. Er is rekening gehouden met het aantal vergelijkingen per experiment door de alpha te delen door het aantal toetsen. Uit eerder onderzoek is gebleken dat het diermodel goed herhaalbaar is: daarom wordt het benodigde aantal dieren verdeeld over 2 herhalingen per proefgroep. Bij de statistische analyses na afloop van de proef zal de isolator als random effect worden meegenomen om te corrigeren voor een eventueel isolatoreffect. Volgens de powerberekeningen zijn voor de testgroepen en controlegroepen elk 40 dieren nodig, waarbij elke groep wordt verdeeld over 2 isolatoren van 20 dieren. Dit wordt gedaan in 2 dierexperimenten. B. De dieren Benoem de diersoorten, herkomst, geschatte aantallen en levensstadia. Onderbouw deze keuzes. In deze proef wordt gebruik gemaakt van SPF vleeskuikens. Direct na uitkomst worden de dieren in de isolatoren geplaatst. De SPF vleeskuikenouderdieren worden periodiek getest en negatief bevonden op een aantal agentia, waaronder NDV en M. synoviae, daarnaast zijn de dieren niet positief bevonden op E. cecorum. De keuze voor SPF dieren is gemaakt om te garanderen dat de dieren geen specifieke ziekteverwekkers bij zich dragen die invloed kunnen hebben op de resultaten van deze studie. Om deze reden is het dus ook niet mogelijk om deze studie in het veld uit te voeren omdat in het veld heel veel variabelen en pathogenen aanwezig zijn. De aantallen dieren die gebruikt zullen worden in deze studie, aantallen worden berekend door gebruik te maken van resultaten die verkregen zijn uit eerdere studies. De dieren zullen worden gehuisvest in isolatoren. Hierbij zullen 20 dieren per isolator worden geplaatst, het aantal dieren zal worden gereduceerd op te leeftijd van 30 dagen naar 15 dieren om de bezettingsgraad op praktijkniveau te houden. Om de bezettingsgraad niet te overschrijden zullen we 20 dieren per isolator

16 opzetten, om wel een statistische significantie te behalen zal de groepsgrootte 40 dienen te zijn, hierdoor zullen we de proef herhalen. In elke herhaling zullen alle 9 behandelingen worden onderzocht. In totaal zullen er 360 dieren worden gebruikt in deze studie. C. Hergebruik Is er hergebruik van dieren? X Nee, ga door met vraag D. Ja > Geef aan op basis van welke overwegingen hergebruik in dit geval acceptabel wordt geacht. Is er in het voorgaande of in het geplande gebruik sprake van (of een risico van) ernstig ongerief? Nee Ja > Geef aan op basis van welke overwegingen hergebruik in dit geval acceptabel wordt geacht. D. Vervanging, vermindering en verfijning Laat zien hoe de toepassing van methoden voor vervanging, vermindering en verfijning zijn meegewogen bij het bepalen van de experimentele strategie, de keuze van de dieren en de opzet van de dierproef en welk keuzes daarbij zijn gemaakt. Vervanging is niet mogelijk omdat dit onderzoek niet kan worden uitgevoerd zonder daarbij doeldieren te betrekken. Onderzoek naar infecties met meerdere infectieuze agentia en verschillende target organen kan niet worden nagebootst zonder het gebruik van dieren. De rol van M. synoviae en NDV in de praktijk onderzoeken is niet haalbaar. Men kan niet garanderen dat deze dieren alleen deze pathogenen hebben. Vermindering wordt bereikt door een statistische power analyse toe te passen. Met deze analyse kan de groepsgrootte van de behandelingsgroepen berekend worden waarmee een werkelijk effect kan worden opgepikt. Genoemde analyse wordt gedaan met resultaten uit de literatuur en resultaten uit voorgaande studies, daarnaast is gebleken dat het diermodel dat wij hanteren herhaalbare resultaten oplevert. Verfijning is gedaan door het juiste diertype en leeftijd te kiezen. Bovendien is dit infectiemodel al enkele keren toegepast wat de reeds eerder vermelde data heeft opgeleverd. Dit is een beproefd model die door de onderzoeksgroep al herhaalde keren is gebruikt. De gekozen diersoort zijn de doeldieren waar veelvuldig E. cecorum infecties waargenomen worden. Omdat de herhaalbaarheid van dit infectiemodel al is getoetst is weer gekozen voor dit infectiemodel om deze wetenschappelijke vraag te beantwoorden. Ook is grondig literatuuronderzoek en overleg met andere onderzoekers op internationaal niveau uitgevoerd. Geef aan welke maatregelen zijn genomen om de kans op pijn, lijden of angst bij de dieren en de kans op nadelige milieueffecten tot een minimum te beperken. Bij opvallende bevindingen (verandering in gezondheidstoestand en/of gedrag van de dieren) wordt per direct contact opgenomen met de verantwoordelijk onderzoeker. In geval van ongerief worden de dieren geëuthanaseerd. E. Herhaling Herhaling en duplicering Geef aan hoe is nagegaan of deze dierproeven niet al eerder zijn uitgevoerd. Indien van toepassing geef aan waarom duplicatie noodzakelijk is. Niet van toepassing. F. Huisvesting en verzorging Huisvesting en verzorging

17 Worden de dieren anders dan volgens de eisen in bijlage III van de richtlijn 2010/63/EU gehuisvest en/of verzorgd? Nee X Ja > Geef, indien dit kan resulteren in nadelige effecten op het dierenwelzijn, aan op welke wijze de dieren worden gehuisvest en verzorgd en motiveer de keuze om af te wijken van de eisen in bovengenoemde bijlage III. De dieren worden gehuisvest in isolatoren. De oppervlakte van deze isolatoren voldoen niet aan de minimale oppervlakte van 2m 2, in Nederland zijn op dit moment geen isolatoren beschikbaar met een oppervlakte van 2 m 2. De bezettingsgraad zal niet conform de richtlijn 2010/63/EU zijn, in de studie zal hier een hogere bezettingsdichtheid worden gebruikt. We willen in deze studie een vergelijkbare bezettingsgraad gebruiken als in de praktijk wordt gebruikt, hiermee hopen we de vertaling en de toepasbaarheid van het onderzoek in de praktijk te vergroten. Een reden hiervoor is dat in de bij het ontstaan van laesies stress en mechanische stress een rol spelen. De bezettingsgraad in de studie zal nimmer de norm van richtlijn 2007/43/EG zoals op commerciele pluimveebedrijven wordt gehanteerd overschrijden. In de studie zullen de dieren worden gehuisvest op een roostervloer, er is gekozen om geen dichte vloer met bedding aan te bieden. De reden hiervoor is dat wanneer er een (deel) dichte vloer aanwezig is in de isolatoren er circulatie van E. cecorum kan plaastvinden. In deze studie willen wij het verschil onderzoeken tussen het aerosol en het oraal toedienen van E. cecorum. G. Plaats waar de dieren worden gehuisvest Worden de dierproeven geheel of gedeeltelijk uitgevoerd bij een inrichting die niet onder de rechtstreekse verantwoordelijkheid van een instellingsvergunninghouder Wod valt? X Nee > Ga verder met vraag H. Ja > Geef aan wat voor bedrijf of instelling dit betreft. Waarom is hiervoor gekozen en hoe wordt een adequate huisvesting, verzorging en behandeling van de dieren gewaarborgd? Ongeriefinschatting/humane eindpunten H. Pijn en pijnbestrijding Valt te voorzien dat er pijn kan optreden bij de dieren? Nee > Ga verder met vraag I. X Ja > Worden in dat geval verdoving, pijnstilling en/of andere pijnverlichtingsmethoden toegepast? X Nee > Motiveer dan waarom geen pijnverlichtingsmethoden worden toegepast. Ongerief bij handelingen wordt zoveel als mogelijk voorkomen door deskundige biotechnici en onderzoekers in te schakelen. Pijnbestrijding wordt niet toegepast omdat dit de resultaten van het onderzoek kan beïnvloeden. Er zouden opiaten gebruikt kunnen worden, maar omdat er niets gekend is over de werking van opiaten bij vleeskuikens en we daarmee een ongekende variabele in deze proef brengen is dit in deze studie geen optie. Indien de noodzaak voor het gebruik van opiaten groot is, moet dit een onderzoek op zich worden. Ja > Geef dan aan welke pijnverlichtingsmethoden worden toegepast en op welke wijze wordt verzekerd dat dit op een optimale wijze gebeurt. I. Overige aantasting van het welzijn en maatregelen

18 Welke eventuele andere vormen van welzijnsaantasting worden voorzien? De dieren in de proef kunnen kreupelheid vertonen en/of paralyse hebben van de poten. Geef aan wat de mogelijke oorzaken hiervan zijn. E. cecorum kan artritis, femurkopnecrose en spondylitis veroorzaken bij vleeskuikens, dit wordt waargenomen als het kuiken dat kreupelheid en/of verschijnselen van paralyse van de poten vertoont. Beschrijf welke maatregelen worden genomen om deze schadelijke effecten te voorkomen of waar mogelijk te minimaliseren. Onze uitlees parameter is kreupelheid mogelijk door laesies ten gevolgen van E. cecorum. Indien dieren kreupel zijn zal contact worden opgenomen met de verantwoordelijke art. 9 functionaris. Indien het humane eindpunt is bereikt zullen de dieren worden geëuthanaseerd. J. Humane eindpunten Valt te voorzien dat zich bij deze dierproef omstandigheden voordoen waarbij het toepassen van humane eindpunten geïndiceerd is om verder lijden van de dieren te voorkomen? Nee > Ga verder met vraag K. X Ja > Geef aan welke criteria hierbij worden gehanteerd. Indien dieren kreupelheid en/of paralyse vertonen (gait score = 4 uit 5, Garner et al. 2002) worden deze dieren na overleg met de verantwoordelijke art.9 functionaris uit de proef genomen. Daarnaast dienen dieren uit de proef genomen te worden indien deze: - Niet in staat is zelfstandig water en voer op te nemen voor meer dan 24 uur. - Een dier gewond en of ziek is hierdoor lijdt. Een ruw verenkleed en bol zitten zijn symptomen van algemeen ziek zijn, deze dieren worden onderzocht en indien er binnen 24 uur geen verbetering te zien is worden deze geëuthanaseerd. Welk percentage van de dieren loopt kans deze criteria te halen? Het percentage dat kans loopt deze criteria te halen is maximaal 30 %. Dit zijn data verkregen uit vorige studies. K. Classificatie van ongerief Geef aan hoe in het licht van alle hierboven beschreven negatieve effecten het cumulatief ongerief wordt geclassificeerd in termen van terminaal, licht, matig of ernstig ongerief. Groep nummer Behandeling Ongerief door bijkomende omstandigheden Aard van ongerief Mate van ongerief Duur van ongerief Kans op ongerief 1 Placebo Huisvesting op Beperking Licht >30 isolatoren in ruimte dagen 100% Wegen/opzet Stress Licht <1 dag 100% Inoculatie Stress Licht <1 dag 100% 2 E. cecorum aerosol 3 E. cecorum oraal Beperkt voeren vanaf dag 14 Stress Licht 28 dagen 100% Huisvesting op Beperking Licht >30 isolatoren in ruimte dagen 100% Wegen/opzet Stress Licht <1 dag 100% Inoculatie Stress Licht <1 dag 100% Beperkt voeren Stress Licht 28 dagen 100% vanaf dag 14 Kreupelheid Pijn Matig <3 dagen 5% Huisvesting op isolatoren Beperking in ruimte Licht >30 dagen 100% Wegen/opzet Stress Licht <1 dag 100%

19 4 E. cecorum aerosol + M. synovia 5 E. cecorum oraal+ M. synovia 6 E. cecorum aerosol + NDV 7 E. cecorum oraal + NDV 8 E. cecorum aerosol+ M. synovia + NDV 9 E. cecorum oraal+ M. synovia + NDV Inoculatie Stress Licht <1 dag 100% Beperkt voeren Stress Licht 28 dagen 100% vanaf dag 14 Kreupelheid Pijn Matig <3 dagen 5% Huisvesting op isolatoren Beperking in ruimte Licht >30 dagen 100% Wegen/opzet Stress Licht <1 dag 100% Inoculatie Stress Licht <1 dag 100% Beperkt voeren Stress Licht 28 dagen 100% vanaf dag 14 Kreupelheid Pijn Matig <3 dagen 30% Huisvesting op isolatoren Beperking in ruimte Licht >30 dagen 100% Wegen/opzet Stress Licht <1 dag 100% Inoculatie Stress Licht <1 dag 100% Beperkt voeren Stress Licht 28 dagen 100% vanaf dag 14 Kreupelheid Pijn Matig <3 dagen 30% Huisvesting op Beperking Licht >30 isolatoren in ruimte dagen 100% Wegen/opzet Stress Licht <1 dag 100% Inoculatie Stress Licht <1 dag 100% Beperkt voeren Stress Licht 28 dagen 100% vanaf dag 14 Kreupelheid Pijn Matig <3 dagen 5% Huisvesting op Beperking Licht >30 isolatoren in ruimte dagen 100% Wegen/opzet Stress Licht <1 dag 100% Inoculatie Stress Licht <1 dag 100% Beperkt voeren Stress Licht 28 dagen 100% vanaf dag 14 Kreupelheid Pijn Matig <3 dagen 5% Huisvesting op Beperking Licht >30 isolatoren in ruimte dagen 100% Wegen/opzet Stress Licht <1 dag 100% Inoculatie Stress Licht <1 dag 100% Beperkt voeren Stress Licht 28 dagen 100% vanaf dag 14 Kreupelheid Pijn Matig <3 dagen 30% Huisvesting op isolatoren Beperking in ruimte Licht >30 dagen 100% Wegen/opzet Stress Licht <1 dag 100% Inoculatie Stress Licht <1 dag 100% Beperkt voeren Stress Licht 28 dagen vanaf dag % Kreupelheid Pijn Matig <3 dagen 30%

20 Het cumulatieve ongerief in deze studie wordt geclassificeerd als matig. L. Wijze van doden Einde experiment Worden de dieren als onderdeel van het experiment of na afloop van het experiment gedood? Nee X Ja > Geef aan waarom het doden van dieren als eindpunt essentieel is voor deze proef. Omdat monsternames aan het einde van de proef en post-mortem onderzoek (laesies ten gevolgen van E. cecorum diagnosticeren, isolatie van E. cecorum uit beenmerg, pericard en hakgewricht) essentieel zijn voor het verkrijgen voor resultaten uit dit onderzoek. Wordt er een methode(n) van doden uit bijlage IV van richtlijn 2010/63/EU toegepast? Nee > Beschrijf de euthanasiemethode en onderbouw de keuze hiervoor. X Ja

21 5 A. Algemene gegevens over de procedure 1. Aanvraagnummer : AVD Titel van het project : Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen 3. Titel van de NTS : Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen 4. Type aanvraag: nieuwe aanvraag projectvergunning wijziging van vergunning met nummer : 5. Contactgegevens DEC Naam DEC : DEC Utrecht Telefoonnummer contactpersoon : adres contactpersoon : dec-utrecht@umcutrecht.nl 6. Adviestraject (data dd-mm-jjjj): ontvangen door DEC: ( officieel via de CCD) aanvraag compleet: in vergadering besproken: anderszins behandeld: gesprek op termijnonderbreking(en) van / tot : / en / besluit van CCD tot verlenging van de totale adviestermijn met max. 15 werkdagen: aanpassing aanvraag: advies aan CCD: De aanvraag is afgestemd met de IvD en deze is hiermee akkoord. 8. Eventueel horen van aanvrager - Datum: Plaats: Utrecht - Aantal aanwezige DEC-leden: 6 - Aanwezige (namens) aanvrager: verantwoordelijk onderzoeker - Gestelde vragen en verstrekte antwoorden: De aanvrager geeft een verhelderende mondelinge toelichting over het ingediende projectvoorstel. De vragen zijn op ook nog schriftelijk aan de onderzoeker voorgelegd en de onderzoeker heeft daar op nog schriftelijk antwoord op gegeven en de aanvraag aangepast. - Het horen van de aanvrager heeft geleid tot aanpassing van de aanvraag.

22 9. Correspondentie met de aanvrager - Datum vragen: Datum antwoord: Gestelde vragen en antwoorden: Projectvoorstel De presentatie van de resultaten van het voorgaande project staat niet helder genoemd onder 3.1, maar verspreid over de aanvraag, waaronder in de bijlage. Dit dient alsnog helder weergegeven te worden in de achtergrond en vervolgens dient duidelijk aangegeven te worden welke witte vlek er nog is en hoe dit onderzoek daaraan bijdraagt. In het projectvoorstel onder kop 3.1 zijn een aantal aanpassingen toegevoegd. Met name in alinea 6 en 8 van 3.1 worden de resultaten uit de voorgaande studies nu nader toegelicht en is aangegeven welke lacune van kennis deze studie kan opvullen. In de aanvraag is onvoldoende beargumenteerd dat Mycoplasma het primaire agens zou zijn dat leidt tot versterking van de infectie door Enterococcus cecorum. In het document projectvoorstel onder het kopje 3.1 hebben wij beargumenteerd waarom wij verwachten dat M. synoviae kan optreden als primair agens dat kan leiden tot versterking/aanslaan van de infectie door E. cecorum. In alinea 8 en 9 onderbouwen we onze keuze voor M. synoviae. In het projectvoorstel wordt ook niets gezegd over Mycoplasma zelf (bijvoorbeeld dat het al vanaf de geboorte aanwezig is), pas in de NTS is daar iets over te lezen. In de 9e alinea van kop 3.1 in het projectvoorstel hebben we een stuk tekst opgenomen over M. synoviae. Geef in het projectvoorstel duidelijk aan dat de combinatie Mycoplasma en Enterococcus cecorum nog niet getest is en dat derhalve nog niet stellig gezegd kan worden dat alleen mycoplasma verantwoordelijk is voor het ontstaan van laesies ten gevolge van E. cecorum. In de 8e alinea van kop 3.1 in het projectvoorstel is er een stuk tekst toegevoegd om te verduidelijken dat de combinatie M. synoviae en E. cecorum nog niet getest is. Geef aan op basis waarvan u de diverse agentia gekozen heeft en leg uit waarom de opzet van het onderzoek (o.a. keuze en volgorde agentia) relevant is voor de praktijk, en werk op deze manier meer naar de hypothese toe. We hebben in het projectvoorstel punt 3.1 herzien, hierin hebben wij proberen uiteen te zetten hoe wij tot onze hypothese zijn gekomen. We hebben hier met name aandacht besteed aan de voorgaande studies (alinea s 6 en 8) en de onderbouwing waarop wij onze keuzes hebben gebaseerd, met name keuze van primaire agentia (alinea s 5, 7 en 9). Alle teksten die zijn toegevoegd zijn rood gekleurd. De toegevoegde publicaties zijn al redelijk oud, zijn er geen recentere publicaties beschikbaar? 2

23 Voor zover bij de onderzoekers bekend zijn er geen recentere publicaties over Enterococcus cecorum en Mycoplasma synoviae die relevant zijn voor ons onderzoek gepubliceerd. De meest recente dateren van eind 2017 en deze zijn allen opgenomen in de aanvraag. Er wordt in het projectvoorstel niet duidelijk aangegeven waarom het onderzoek relevant is voor de praktijk. Zeg ook iets over de veronderstelde rol van vaccinatie tegen NCD. Geef duidelijk aan dat NCD een vaccinstam is (levend virus). In alinea 7 van 3.1. hebben wij kort uiteengezet wat onze onderbouwing was voor de keuze van de agentia die in voorgaande studies zijn gebruikt. Hierbij geven we aan dat er in Nederland verplicht gevaccineerd wordt tegen NCD, met levende vaccins. In de alinea s 9 en 10 hebben we beargumenteerd wat het belang is van M. synoviae in de praktijk. M. synoviae komt veel voor bij vleeskuikens (prevalentie van 25 %) en M. synoviae is verticaal overdraagbaar. Wanneer blijkt dat M. synoviae een rol speelt bij E. cecorum infecties biedt dit mogelijkheden voor een andere aanpak van E. cecorum problemen, namelijk door de kans op verticale overdracht van M. synoviae in de praktijk te verminderen. Dit wordt nu nog niet gedaan, maar is wel redelijk succesvol gebleken bij M. gallisepticum (ook verticaal overdraagbaar), omdat van deze pathogeen al langer duidelijk is dat het belangrijk is om deze te bestrijden. Voor de praktijk kan de uitkomst van deze studie dus een ingang zijn voor een meer succesvolle preventie van E. cecorum, namelijk door M. synoviae infecties actiever te gaan bestrijden en/of aanpassingen te doen aan de wijze waarop tegen NCD wordt gevaccineerd. In hoeverre speelt de ene kiem een rol bij de verminderde afweer voor een andere kiem of maakt het de virulentie van de andere kiem groter of sterker? Hierover wordt niets gezegd in de aanvraag. Dit type onderzoek naar de aetiologie lijkt geen onderdeel van de aanvraag. Dat is een keuze die duidelijker moet worden door het focus op de praktische toepassing van uw bevindingen (zie boven). In deze studie is het primaire doel om een causaal verband aan te tonen tussen M. synoviae en E. cecorum. Om aanknopingspunten te vinden over hoe M. synoviae een rol zou kunnen spelen in het ontstaan van E. cecorum ziekteverschijnselen willen we immunologische parameters (interleukines, macrofagen en neutrofielen) in de milt, long en tracheameten. Aan de hand van deze metingen hopen we aanknopingspunten te vinden over hoe M. synoviae een rol kan spelen in het ontstaan van E. cecorum laesies. Vervolgens zou deze rol in andere dierstudies verder moeten worden onderzocht, maar valt niet binnen de scope van de huidige projectaanvraag. De bovenstaande tekst is verwerkt onder punt 3.2 in het projectvoorstel. De observationele eenheden kloppen eigenlijk niet. U zegt dat het er 40 zijn, maar één isolator is één observationele eenheid. Motiveer uw keuze om het op deze manier aan te pakken of neem een andere opzet in overweging (bv. meer herhalingen met minder dieren). 3

24 In de bijlage beschrijving dierproeven is onder onderdeel A. Experimentele aanpak en primaire uitkomstparameters de volgende tekst opgenomen over de statische methoden die wij hebben gehanteerd: Voor het bepalen van benodigde aantallen dieren en aantal isolatoren per proefgroep hebben wij ons gebaseerd op eerdere ervaringen met het betreffende diermodel (ongepubliceerde data). Er is een powerberekening gedaan waarbij is gerekend met de belangrijkste uitkomstparameter, het percentage dieren waarbij uit pericard, hakgewricht en beenmerg E. cecorum wordt aangetoond bij bacteriologisch onderzoek. Uit eerder onderzoek is bekend welke verschillen in incidentie van positieve bacteriologische kweken te verwachten zijn voor de proefgroepen vergeleken met de negatieve controle. Daarnaast zal de mate van kreupelheid / aantal kreupele dieren en voorkomen van macroscopische laesies worden gekwantificeerd en worden geanalyseerd na de proef. Er is een power van 80% en een alpha van 0,05 als uitgangswaarde genomen. Er is rekening gehouden met het aantal vergelijkingen per experiment door de alpha te delen door het aantal toetsen. Uit eerder onderzoek is gebleken dat het diermodel goed herhaalbaar is: daarom wordt het benodigde aantal dieren verdeeld over 2 herhalingen per proefgroep. Bij de statistische analyses na afloop van de proef zal de isolator als random effect worden meegenomen om te corrigeren voor een eventueel isolatoreffect. Volgens de powerberekeningen zijn voor de testgroepen en controlegroepen elk 40 dieren nodig, waarbij elke groep wordt verdeeld over 2 isolatoren van 20 dieren. Dit wordt gedaan in 2 dierexperimenten. - De antwoorden hebben geleid tot aanpassing van de aanvraag. - Datum vragen: Datum antwoord: Gestelde vragen en antwoorden: De verzoekt u de procentuele verdeling van het ongerief weer te geven voor het totaal aantal dieren en niet per onderzoeksgroep. In de NTS is weergegeven welk percentage van het totaal aantal dieren ongerief zal ondervinden. De DEC raadt u aan het projectvoorstel nogmaals kritisch door te lezen en doublures uit de aanvraag verwijderen. Het projectvoorstel en bijlage beschrijving dierproeven is redactioneel beoordeeld en de doublures in de bijlage beschrijving dierproeven zijn verwijderd. De NTS is een samenvatting voor leken die duidelijk leesbaar dient te zijn. Om die reden raadt de DEC u aan om de tabel uit de NTS te verwijderen. In de NTS is de tabel verwijderd en vervangen voor een stuk tekst waarin de mate van ongerief en het maximaal aantal dieren waarbij wij het ongerief verwachten wordt weergegeven. - De antwoorden hebben geleid tot aanpassing van de aanvraag. 4

25 10. Eventuele adviezen door experts (niet lid van de DEC) - Aard expertise: - Deskundigheid expert: - Datum verzoek: - Strekking van het verzoek: - Datum expert advies: - Advies expert: B. Beoordeling (adviesvraag en behandeling) 1. Het project is vergunningplichtig (dierproeven in de zin der wet). 2. De aanvraag betreft een nieuwe aanvraag. 3. De DEC is competent om hierover te adviseren. 4. Er zijn geen DEC-leden betrokken bij het betreffende project. C. Beoordeling (inhoud): 1. De aanvraag is toetsbaar en heeft voldoende samenhang. Enterococcus cecorum (E. cecorum) is een bacterie die tot de normale darmflora van vleeskuikens behoort, maar sinds enkele jaren tot grote klinische en economische problemen leidt binnen de commerciële pluimveehouderij, zowel binnen Nederland al daarbuiten. De klinische problemen die bij vleeskuikens en vleeskuikenouderdieren optreden bestaan uit spondylitis, pericarditis, osteomyelitis en artritis, met kreupelheid en paralyse en in ernstige gevallen de dood tot gevolg. Geïnfecteerde dieren zijn moeilijk te behandelen, omdat het lastig is om voldoende hoge antibioticaspiegels in de aangedane weefsels te bewerkstelligen. Toch worden antibiotica veelvuldig ingezet om de schade in een koppel met bovengenoemde ziekteverschijnselen te beperken. Het is daarom niet alleen voor de gezondheid en het welzijn van vleeskuikens, maar ook voor de samenleving van belang dat men meer inzicht krijgt in de pathogenese van E. cecorum en de mogelijke aangrijpingspunten waarmee het optreden van ziekteverschijnselen en het daarmee gepaard gaande antibioticumgebruik teruggedrongen kunnen worden. Er zijn aanwijzingen dat co-infecties en vaccinaties met andere ziekteverwekkers een rol spelen in het ontstaan van ziekteverschijnselen ten gevolge van E. cecorum. De invloed van een aantal infectieuze agentia is in voorgaande experimenten reeds onderzocht en al dan niet aangetoond, maar nog niet voor alle voordehand liggende en voor de praktijk zeer relevante (combinaties van) agentia. De invloed van deze agentia (Mycoplasma synoviae al dan niet in combinatie met een levend geattenueerde vaccin tegen het Newcastle Disease Virus) wil de aanvrager met behulp van het voorliggende project in kaart brengen. De relatie tussen het hoofddoel en de bijlage is helder. Het is duidelijk welke handelingen de individuele dieren zullen ondergaan en welke mate ongerief deze handelingen tot gevolg hebben. Ook is duidelijk dat de resultaten van de voorgenomen experimenten zullen leiden tot het behalen van de doelstelling. De DEC is daarom van mening dat de voorliggende aanvraag als een toetsbaar en haalbaar project beschouwd dient te worden. 5

26 2. Voor zover de DEC bekend, is er geen mogelijk tegenstrijdige wetgeving die het uitvoeren van de dierexperimenten in de weg zou kunnen staan. 3. De in de aanvraag aangekruiste doelcategorieën sluiten aan bij de hoofddoelstelling. Belangen en waarden 4. Het directe doel van het project is in kaart te brengen of en op welke wijze M. synoviae een rol speelt bij het ontstaan van laesies ten gevolge van E. cecorum in vleeskuikens. Het uiteindelijke doel van het project is bij te dragen aan vermindering van ziekte-incidentie (en het daarmee gepaard gaande antibioticumgebruik) ten gevolge van E. cecorum in de vleeskuikenhouderij. Wanneer uit het voorliggende project blijkt dat een co-infectie met M. synoviae (al dan niet in combinatie met vaccinatie tegen NVD) een belangrijke rol speelt in de pathogenese van E. cecorum, dan biedt dit aanknopingspunten voor meer fundamentele studies naar de onderliggende mechanismen, en input voor maatregelen binnen de vleeskuikenhouderij die het ontstaan van ziekteverschijnselen door E. cecorum mogelijk kunnen terugdringen. De DEC is van mening dat er een duidelijke relatie is tussen het directe en het uiteindelijke doel, en dat het directe doel gerechtvaardigd is in de context van het onderzoeksveld en de behoeften vanuit de vleeskuikenhouderij. 5. De belangrijkste belanghebbenden in dit onderzoeksproject zijn: de proefdieren, de doelgroep (de vleeskuikenhouderij) en het onderzoeksveld. De morele waarden die voor de proefdieren in het geding zijn: welzijn (stress) en rechtvaardigheid (intrinsieke waarde). De intrinsieke waarde van de dieren wordt aangetast door het feit dat ze als proefdieren ingezet worden dit staat nog los van de handelingen die ze zullen ondergaan. De welzijnsaantasting ten gevolge van de experimentele handelingen wordt verderop in het advies toegelicht. De morele waarden die voor de doelgroep worden bevorderd zijn: welzijn en rechtvaardigheid (beschikbaarheid van nieuwe en voor de praktijk relevante kennis). De vleeskuikens en directe betrokkenen hebben baat bij het beschikbaar komen van de resultaten uit het voorliggende project, omdat toepassing van de opgedane kennis kan bijdragen aan de gezondheid en het welzijn van vleeskuikens. De morele waarden die voor het onderzoeksveld worden bevorderd zijn: welzijn (wetenschappelijke ontwikkelingen). Het onderzoeksveld is gebaat bij het publiceren van nieuwe wetenschappelijke inzichten. Het is mogelijk dat de onderzoekers het publiceren van de nieuwe inzichten voortkomend uit dit project van belang achten voor hun eigen carrière, maar voor de DEC speelt dit geen rol bij het maken van de ethische afweging over de toelaatbaarheid van het gebruik van proefdieren. 6. De aanvrager geeft niet aan nadelige effecten op het milieu te verwachten. De DEC ziet geen aanleiding om aan te nemen dat zich toch nadelige effecten zullen voordoen. 6

27 Proefopzet en haalbaarheid 7. De kennis en kunde van de onderzoeksgroep en andere betrokkenen bij de dierproeven zijn voldoende gewaarborgd en dragen eraan bij dat de doelstellingen behaald kunnen worden, dat aan de 3V-beginselen voldaan kan worden en dat voorkomen kan worden dat mens, dier en milieu negatieve effecten ondervinden als gevolg van de dierproeven. De onderzoeksgroep heeft veel ervaring met vergelijkbare experimenten in vleeskuikens. De DEC is van mening dat het projectvoorstel logisch aansluit bij recente inzichten en eerder uitgevoerde experimenten, en dat het geen belangrijke hiaten bevat die de bruikbaarheid van de resultaten beperken. 8. Het project is goed opgezet, de voorgestelde experimentele opzet en uitkomstparameters sluiten logisch en helder aan bij de aangegeven doelstellingen en de gekozen strategie en experimentele aanpak kunnen leiden tot het behalen van de doelstelling binnen het kader van het project. De aanvrager heeft de experimentele opzet met behulp van een tabel inzichtelijk gemaakt, evenals de experimentele handelingen die bij de dieren van de verschillende groepen zullen worden uitgevoerd. De doses en toedieningsroutes van de infectieuze agentia zijn gebaseerd op eerdere studies en klinische relevantie (de natuurlijke infectieroutes worden nagebootst). Welzijn dieren 9. Er is sprake van de volgende bijzonderheden op het gebied van categorieën van dieren, omstandigheden of behandeling van de dieren: Bedreigde diersoort(en) (10e lid 4) Niet-menselijke primaten (10e) Dieren in/uit het wild (10f) Niet gefokt voor dierproeven (11, bijlage I EU richtlijn) Zwerfdieren (10h) Hergebruik (1e lid 2) Locatie: buiten instelling vergunninghouder (10g) Geen toepassing verdoving/pijnbestrijding (13) Dodingsmethode niet volgens bijlage IV EU richtlijn (13c lid 3) De keuze hiervoor is voldoende wetenschappelijk onderbouwd en de aanvrager voldoet aan de in de Wet op de dierproeven, voor de desbetreffende categorie, genoemde beperkende voorwaarden. De aanvrager heeft duidelijk beargumenteerd waarom het in het kader van het voorliggende project niet wenselijk is om pijnbestrijding toe te passen. 10. De dieren worden niet gehuisvest en verzorgd op een wijze die voldoet aan de eisen die zijn opgenomen in bijlage III van de EU richtlijn. Om de praktijksituatie zo goed mogelijk te benaderen (en de vertaling en toepasbaarheid van resultaten in de praktijk te vergroten) worden dieren in gemengde groepen gehuisvest met een bezettingsgraad die hoger is dan volgens richtlijn 2010/63/EU is toegestaan. Deze bezettingsgraad zal daarbij altijd onder de commerciële normen volgens richtlijn 2007/43/EG blijven. De dieren worden gehuisvest op een roostervloer, 7

28 omdat een (deels) dichte vloer zou kunnen leiden tot circulatie van E. Cecorum, en daarmee zou interveniëren met de proefopzet waarmee men beoogt het verschil tussen verschillende toedieningswijzen van E. Cecorum te onderzoeken. 11. Het cumulatieve ongerief als gevolg van de dierproeven is realistisch ingeschat en geclassificeerd. In de bijlage is met behulp van een tabel voor alle groepen inzichtelijk gemaakt welk ongerief de verschillende experimentele handelingen en ziekteverschijnselen tot gevolg hebben. Het ongerief wordt voor alle dieren terecht ingeschat als matig als gevolg van de kreupelheid en/of paralyse (die niet te voorkomen zijn, omdat zij een typisch ziekteverschijnsel en daarmee een belangrijke uitleesparameter zijn). 12. Naar de mening van de DEC wordt de integriteit van de dieren niet aangetast door de voorgenomen dierexperimentele handelingen. 13. De humane eindpunten zijn in de bijlage dierproeven goed gedefinieerd en het percentage dieren dat naar verwachting een humaan eindpunt bereikt is goed ingeschat. Op basis van ervaringen in eerder uitgevoerde vergelijkbare studies schat men in dat maximaal 30 % van de dieren het humaan eindpunt bereikt in het kader van het experiment. 3V s 14. De aanvrager heeft voldoende aannemelijk gemaakt dat er geen geschikte vervangingsalternatieven zijn. Het deels nog op te helderen samenspel tussen de verschillende infectieuze agentia en de cellen, weefsels en organen van het vleeskuiken is dusdanig complex, dat het vooralsnog niet mogelijk is om de doelstelling van het project zonder in vivo experimenten in het doeldier te behalen. Het is ook niet mogelijk om de onderzoeksvragen met behulp van veldstudies te beantwoorden, omdat men de aan- en afwezigheid van verschillende infectieuze agentia moet kunnen controleren. 15. Het aantal te gebruiken dieren is realistisch ingeschat en er is een heldere strategie om ervoor te zorgen dat tijdens het project met het kleinst mogelijke aantal dieren wordt gewerkt waarmee nog een betrouwbaar resultaat kan worden verkregen. Met behulp van gegevens uit eerder onderzoek (zoals beschreven in de literatuur en door de onderzoeksgroep uitgevoerd in hetzelfde infectiemodel) is bepaald welke groepsgrootte nodig is om statistisch en biologisch significante verschillen tussen groepen te kunnen detecteren. 16. Het project is in overeenstemming met de vereiste van verfijning van dierproeven en het project is zodanig opgezet dat de dierproeven zo humaan mogelijk kunnen worden uitgevoerd. Door de beschreven experimenten uit te voeren in het doeldier (vleeskuikens) en onder omstandigheden die de praktijksituatie zo goed mogelijk benaderen is de kans groot dat de uitkomsten op termijn toepassing zullen vinden in de praktijk. De onderzoeksgroep heeft veel ervaring met vergelijkbare experimenten en het gekozen infectiemodel. 8

29 17. Er is geen sprake van wettelijk vereist onderzoek. Dieren in voorraad gedood en bestemming dieren na afloop proef 18. Dieren van beide geslachten zullen in gelijke mate worden ingezet. 19. De dieren worden in het kader van het project gedood, omdat de doelstellingen van het project alleen behaald kunnen worden wanneer verschillende organen post-mortem geanalyseerd kunnen worden. De monsters die nodig zijn voor de beoogde analyses kunnen niet uit levende dieren verkregen worden. De dieren worden in overeenstemming met bijlage IV van de EUrichtlijn op een passende wijze gedood 20. De vraag over hergebruik is niet van toepassing omdat de dieren gedood worden in het kader van het experiment. NTS 21. De niet-technische samenvatting is een evenwichtige weergave van het project en begrijpelijk geformuleerd. D. Ethische afweging 1. De morele vraag die de DEC dient te beantwoorden is: rechtvaardigt het belang van dit onderzoek, dat tot doel heeft in kaart te brengen of en op welke wijze M. synoviae een rol speelt bij het ontstaan van laesies ten gevolge van E. cecorum in vleeskuikens, de onvermijdelijke aantasting van het welzijn van de gebruikte proefdieren? 2. Er vindt een matige aantasting van het welzijn van de proefdieren plaats met matig ongerief tot gevolg. Indien de hierboven genoemde doelstellingen behaald worden, dan zal dit project meer inzicht bieden in de pathogenese van E. cecorum (en de rol van andere infectieuze agentia daarin) en aanknopingspunten bieden voor meer fundamentele studies naar de onderliggende mechanismen. Ook kan het project nieuwe inzichten opleveren op basis waarvan binnen de vleeskuikenhouderij maatregelen getroffen kunnen worden die het ontstaan van ziekteverschijnselen door E. cecorum mogelijk kunnen terugdringen. Omdat dit niet alleen de gezondheid en het welzijn van de vleeskuikens ten goede zou komen, maar ook de noodzaak voor het grootschalige gebruik van antibiotica zou verminderen, is ook de samenleving gebaat bij de uitvoering van het voorliggende project. Het is aannemelijk dat de fundamentele/translationele doelstelling behaald zal worden. Daarvoor is de inzet van proefdieren noodzakelijk, maar de onderzoekers doen al het mogelijke om het ongerief voor de dieren en het aantal dieren tot een minimum te beperken. Dat het voor de individuele onderzoeker van belang kan zijn om aansprekende onderzoeksresultaten te boeken is juist, maar in de uiteindelijke afweging kent de DEC daar weinig gewicht aan toe. 9

30 3. Op grond van het bovenstaande is de DEC van oordeel dat het doel van dit project een substantieel belang vertegenwoordigt en dat dit substantiële belang opweegt tegen de matige aantasting van het welzijn van de proefdieren. Het gebruik van de proefdieren zoals beschreven in de aanvraag is daarmee gerechtvaardigd. E. Advies 1. Advies aan de CCD De DEC adviseert de vergunning te verlenen. De DEC adviseert de vergunning te verlenen onder de volgende voorwaarden. Op grond van het wettelijk vereiste dient de projectleider bij beëindiging van het project een beoordeling achteraf aan te leveren die is afgestemd met de IvD. Voor de uitvoering van dit project is tevens ministeriële ontheffing vereist Overige door de DEC aan de uitvoering verbonden voorwaarden, te weten... De DEC adviseert de vergunning niet te verlenen vanwege: De vaststelling dat het project niet vergunningplichtig is om de volgende redenen: De volgende doorslaggevende ethische bezwaren: De volgende tekortkomingen in de aanvraag: 2. Het uitgebrachte advies is gebaseerd op consensus. 3. Hoewel de DEC in de vergadering niet expliciet gesproken heeft over knelpunten/dilemma s met betrekking tot dit project, is de DEC zich ervan bewust dat men zich bij veehouderijgerelateerde projecten altijd moet afvragen of het gerechtvaardigd is om onderzoek toe te staan dat zich richt op het oplossen van problemen die veroorzaakt worden door de intensieve wijze waarop de dieren binnen de huidige veehouderijsystemen worden gehouden. De DEC is in het algemeen van mening dat het gerechtvaardigd is om dergelijk onderzoek toe te staan, omdat het een belangrijke bijdrage kan leveren aan een duurzame veehouderij in termen van gezondheid en welzijn van dieren en efficiënt grondstoffen- en antibioticumgebruik (voor zover dat binnen de context van de huidige suboptimale omstandigheden in de intensieve veehouderij mogelijk is). Bij het schrijven van het advies is door de betrokkenen geconcludeerd dat het geschetste dilemma ook van toepassing is op het voorliggende project, maar dat het op basis van eerdergenoemde argumenten gerechtvaardigd is om het beschreven onderzoek toe te staan. 10

31 6 > Retouradres Postbus EK Den Haag Universiteit Utrecht Postbus AA UTRECHT 3501AA12007 Centrale Commissie Dierproeven Postbus EK Den Haag centralecommissiedierproeven.nl (10 ct/min) Onze referentie Aanvraagnummer AVD Bijlagen 2 Datum 22 maart 2018 Betreft Ontvangstbevestiging aanvraag projectvergunning Dierproeven Geachte Wij hebben uw aanvraag voor een projectvergunning dierproeven ontvangen op 22 maart Het gaat om uw project "Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen". Het aanvraagnummer dat wij aan deze aanvraag hebben toegekend is AVD Gebruik dit nummer wanneer u contact met de CCD opneemt. Wacht met de uitvoering van uw project Als wij nog informatie van u nodig hebben dan ontvangt u daarover bericht. Uw aanvraag is in ieder geval niet compleet als de leges niet zijn bijgeschreven op de rekening van de CCD. U ontvangt binnen veertig werkdagen een beslissing op uw aanvraag. Als wij nog informatie van u nodig hebben, wordt deze termijn opgeschort. In geval van een complexe aanvraag kan deze termijn met maximaal vijftien werkdagen verlengd worden. U krijgt bericht als de beslisperiode van uw aanvraag vanwege complexiteit wordt verlengd. Als u goedkeuring krijgt op uw aanvraag, kunt u daarna beginnen met het project. Factuur Bijgaand treft u de factuur aan voor de betaling van de leges. Wij verzoeken u de leges zo spoedig mogelijk te voldoen, zodat we uw aanvraag in behandeling kunnen nemen. Is uw betaling niet binnen dertig dagen ontvangen, dan kan uw aanvraag buiten behandeling worden gesteld. Dit betekent dat uw aanvraag niet beoordeeld wordt en u uw project niet mag starten. Pagina 1 van 2

32 Meer informatie Heeft u vragen, kijk dan op Of neem telefonisch contact met ons op: (10 ct/minuut). Datum: 22 maart 2018 Aanvraagnummer: AVD Met vriendelijke groet, Centrale Commissie Dierproeven Deze brief is automatisch aangemaakt en daarom niet ondertekend. Bijlagen: - Gegevens aanvraagformulier - Factuur Pagina 2 van 2

33 Datum: 22 maart 2018 Aanvraagnummer: AVD Gegevens aanvrager Uw gegevens Deelnemersnummer NVWA: Naam instelling of organisatie: Universiteit Utrecht Naam portefeuillehouder of diens gemachtigde: Postbus: Postcode en plaats: 3501 AA UTRECHT Gegevens verantwoordelijke onderzoeker Naam: Functie: Afdeling: Landbouwhuisdieren Faculteit Diergeneeskunde Telefoonnummer: adres: Gegevens plaatsvervangende verantwoordelijke onderzoeker Naam: Functie: Onderzoeker / Universitair Docent Afdeling: Landbouwhuisdieren Faculteit Diergeneeskunde Telefoonnummer: adres: Pagina 1 van 2

34 Over uw aanvraag Wat voor aanvraag doet u? [x] Nieuwe aanvraag [ ] Wijziging op een (verleende) vergunning die negatieve gevolgen kan hebben voor het dierenwelzijn [ ] Melding op (verleende) vergunning die geen negatieve gevolgen kan hebben voor het dierenwelzijn Datum: 22 maart 2018 Aanvraagnummer: AVD Over uw project Geplande startdatum: 1 februari 2018 Geplande einddatum: 31 december 2019 Titel project: Titel niet-technische samenvatting: Naam DEC: Postadres DEC: adres DEC: Betaalgegevens Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekterverschijnselen DEC Utrecht De leges bedragen: 1.285,- De leges voldoet u: Postbus GA Utrecht dec-utrecht@umcutrecht.nl na ontvangst van de factuur Checklist bijlagen Verplichte bijlagen: [x] Projectvoorstel [x] Beschrijving Dierproeven [x] Niet-technische samenvatting Ondertekening Naam: Functie: Plaats: Utrecht Datum: 22 maart 2018 Pagina 2 van 2

35 > Retouradres Postbus EK Den Haag UU-ASC Postbus TA UTRECHT 3508TA Centrale Commissie Dierproeven Postbus EK Den Haag centralecommissiedierproeven.nl (10 ct/min) Onze referentie Aanvraagnummer AVD Bijlagen 2 Datum 22 maart 2018 Betreft Factuur aanvraag projectvergunning Dierproeven Factuur Factuurdatum: 22 maart 2018 Vervaldatum: 21 april 2018 Factuurnummer: Ordernummer: o.v.v. CB Omschrijving Betaling leges projectvergunning dierproeven Betreft aanvraag AVD Bedrag 1.285,00 Wij verzoeken u het totaalbedrag vóór de gestelde vervaldatum over te maken op rekening NL29INGB onder vermelding van het factuurnummer en aanvraagnummer, ten name van Centrale Commissie Dierproeven, Postbus 93144, 2509 AC te 's Gravenhage. Pagina 1 van 1

36 6.1 From: To: Instantie voor Dierenwelzijn Utrecht Cc: Subject: Aanhouden AVD Date: maandag 9 april :37:55 Geachte Op hebben wij uw aanvraag voor een projectvergunning dierproeven ontvangen. Het gaat om uw project "Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen" met aanvraagnummer AVD In uw aanvraag zitten voor ons nog enkele onduidelijkheden. In dit bericht leest u wat wij nog nodig hebben en wanneer u een beslissing kunt verwachten. Welke informatie nog nodig Wij hebben de volgende informatie van u nodig om uw aanvraag verder te kunnen beoordelen: Niet technische samenvatting U spreekt in de NTS bij punt 3.1 over een combinatie E. cecorum met het Newcastle Disease virus. Er wordt voordat deze combinatie wordt genoemd nog niet in de NTS over Newcastle Disease gesproken. Kunt u duidelijker uitleggen waarom er hier naar de combinatie van dit vaccin en E. cecorum gekeken wordt? Zonder deze aanvullende informatie kan de beslissing nadelig voor u uitvallen omdat de gegevens onvolledig of onduidelijk zijn. Opsturen binnen veertien dagen Stuur de ontbrekende informatie binnen veertien dagen na de datum van deze brief op. U kunt dit aanleveren via NetFTP. Wanneer een beslissing De behandeling van uw aanvraag wordt opgeschort tot het moment dat wij de aanvullende informatie hebben ontvangen. Als u goedkeuring krijgt op uw aanvraag, kunt u daarna beginnen met het project. Mocht u vragen hebben, dan kunt u uiteraard contact met ons opnemen. Met vriendelijke groet, Namens de Centrale Commissie Dierproeven Postbus EK Den Haag... T: E: info@zbo-ccd.nl Dit bericht kan informatie bevatten die niet voor u is bestemd. Indien u niet de geadresseerde bent of dit bericht abusievelijk aan u is gezonden, wordt u verzocht dat aan de afzender te melden en het bericht te verwijderen.

37 De Staat aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die verband houdt met risico's verbonden aan het elektronisch verzenden van berichten. This message may contain information that is not intended for you. If you are not the addressee or if this message was sent to you by mistake, you are requested to inform the sender and delete the message. The State accepts no liability for damage of any kind resulting from the risks inherent in the electronic transmission of messages.

38 7 > Retouradres Postbus EK Den Haag Universiteit Utrecht Postbus AA UTRECHT 3501AA12007 Centrale Commissie Dierproeven Postbus EK Den Haag centralecommissiedierproeven.nl (10 ct/min) Onze referentie Aanvraagnummer AVD Bijlagen 1 Datum 24 april 2018 Betreft Beslissing aanvraag projectvergunning Dierproeven Geachte Op 22 maart 2018 hebben wij uw aanvraag voor een projectvergunning dierproeven ontvangen. Het gaat om uw project "Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen" met aanvraagnummer AVD Wij hebben uw aanvraag beoordeeld. Beslissing Wij keuren uw aanvraag goed op grond van artikel 10a lid 1 van de Wet op de dierproeven (hierna: de wet). U kunt met uw project starten. De vergunning wordt afgegeven van 24 april 2018 tot en met 31 december De onderbouwing van deze beslissing vindt u onder 'Overwegingen'. Procedure Advies dierexperimentencommissie Wij hebben advies gevraagd bij de Dierexperimentencommissie (DEC) DEC Utrecht. Dit advies is ontvangen op 27 maart Bij de beoordeling van uw aanvraag is dit advies betrokken overeenkomstig artikel 10a lid 3 van de wet. Het advies van de DEC is betrokken bij de behandeling van uw aanvraag. Pagina 1 van 3

39 Nadere vragen aanvrager Op 9 april 2018 hebben wij u om aanvullingen gevraagd. U heeft tijdig antwoord gegeven. De aanvullingen hadden betrekking op het aanpassen van de Niet Technische Samenvatting. Uw antwoord is betrokken bij de behandeling van uw aanvraag. Datum: 24 april 2018 Aanvraagnummer: AVD Overwegingen Alle hierboven genoemde stukken liggen ten grondslag aan ons besluit. Wij kunnen ons vinden in de inhoud van het advies van de DEC, inclusief de daaraan ten grondslag liggende motivering. Bezwaar Als u het niet eens bent met deze beslissing, kunt u binnen zes weken na verzending van deze brief schriftelijk een bezwaarschrift indienen. Een bezwaarschrift kunt u sturen naar Centrale Commissie Dierproeven, afdeling Juridische Zaken, postbus 20401, 2500 EK Den Haag. Bij het indienen van een bezwaarschrift vragen we u in ieder geval de datum van de beslissing waartegen u bezwaar maakt en het aanvraagnummer te vermelden. U vindt deze nummers in de rechter kantlijn in deze brief. Bezwaar schorst niet de werking van het besluit waar u het niet mee eens bent. Dat betekent dat dat besluit wel in werking treedt en geldig is. U kunt tijdens deze procedure een voorlopige voorziening vragen bij de Voorzieningenrechter van de rechtbank in de woonplaats van de aanvrager. U moet dan wel kunnen aantonen dat er sprake is van een spoedeisend belang. Voor de behandeling van een voorlopige voorziening is griffierecht verschuldigd. Op kunt u zien onder welke rechtbank de vestigingsplaats van de aanvrager valt. Pagina 2 van 3

40 Meer informatie Heeft u vragen, kijk dan op Of neem telefonisch contact met ons op: (10 ct/minuut). Datum: 24 april 2018 Aanvraagnummer: AVD Centrale Commissie Dierproeven namens deze: Bijlagen: - Vergunning Hiervan deel uitmakend: - DEC-advies - Weergave wet- en regelgeving Pagina 3 van 3

41 Projectvergunning gelet op artikel 10a van de Wet op de Dierproeven Verleent de Centrale Commissie Dierproeven aan Naam: Universiteit Utrecht Adres: Postbus Postcode en plaats: Deelnemersnummer: AA UTRECHT deze projectvergunning voor het tijdvak 24 april 2018 tot en met 31 december 2019, voor het project "Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen" met aanvraagnummer AVD , volgens advies van Dierexperimentencommissie DEC Utrecht. De functie van de verantwoordelijk onderzoeker is Het besluit is gebaseerd op de volgende (aangepaste) stukken: 1 een aanvraagformulier projectvergunning dierproeven, zoals ontvangen op 22 maart de bij het aanvraagformulier behorende bijlagen: a Projectvoorstel, zoals ontvangen op 20 maart 2018; b Bijlagen dierproeven Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen, zoals ontvangen op 20 maart 2018; c Niet-technische Samenvatting van het project, zoals ontvangen op 11 april 2018; d Advies van Dierexperimentencommissie zoals ontvangen op 27 maart 2018 e De aanvullingen op uw aanvraag, ontvangen op 11 april Naam proef Diersoort/ Stam Aantal dieren Ernst Onderzoek naar de rol van Mycoplasma synoviae bij Enterococcus cecorum ziekteverschijnselen Kippen / SPF Vleeskuikens ,0% Matig Ter informatie Onderstaande informatie is opgenomen op grond van artikel 1d lid 4, artikel 10a1 lid 2, artikel 10 lid 2 en/of artikel 10a3 van de wet. Go/ no go momenten worden voor aanvang van elk experiment afgestemd met de IvD. Het is verboden een dierproef te verrichten voor een doel dat, naar de algemeen kenbare, onder deskundigen heersende opvatting, ook kan worden bereikt anders dan door middel van een dierproef, of door middel van een dierproef waarbij minder dieren kunnen worden gebruikt of minder ongerief wordt berokkend dan bij de in het geding zijnde proef het geval is. Het is verboden dierproeven te verrichten voor een doel waarvan het belang niet opweegt tegen het ongerief dat aan het proefdier wordt berokkend. Pagina 1 van 2

42 Aanvraagnummer: AVD Overige wettelijke bepalingen blijven van kracht. Pagina 2 van 2

43 Aanvraagnummer: AVD Weergave wet- en regelgeving Dit project en wijzigingen Volgens artikel 10c van de Wet op de Dierproeven (hierna de wet) is het verboden om andere dierproeven uit te voeren dan waar de vergunning voor is verleend. De dierproeven mogen slechts worden verricht in het kader van een project, volgens artikel 10g. Uit artikel 10b volgt dat de dierproeven zijn ingedeeld in de categorieën terminaal, licht, matig of ernstig. Als er wijzigingen in een dierproef plaatsvinden, moeten deze gemeld worden aan de Centrale Commissie Dierproeven. Hebben de wijzigingen negatieve gevolgen voor het dierenwelzijn, dan moet volgens artikel 10a5 de wijziging eerst voorgelegd worden en mag deze pas doorgevoerd worden na goedkeuren door de Centrale Commissie Dierproeven. Artikel 10b schrijft voor dat het verboden is een dierproef te verrichten die leidt tot ernstige mate van pijn, lijden, angst of blijvende schade die waarschijnlijk langdurig zal zijn en niet kan worden verzacht, tenzij hiervoor door de Minister een ontheffing is verleend. Verzorging De fokker, leverancier en gebruiker moeten volgens artikel 13f van de wet over voldoende personeel beschikken en ervoor zorgen dat de dieren behoorlijk worden verzorgd, behandeld en gehuisvest. Er moeten ook personen zijn die toezicht houden op het welzijn en de verzorging van de dieren in de inrichting, personeel dat met de dieren omgaat moet toegang hebben tot informatie over de in de inrichting gehuisveste soorten en personeel moet voldoende geschoold en bekwaam zijn. Ook moeten er personen zijn die een eind kunnen maken aan onnodige pijn, lijden, angst of blijvende schade die tijdens een dierproef bij een dier wordt veroorzaakt. Daarnaast zijn er personen die zorgen dat een project volgens deze vergunning wordt uitgevoerd en als dat niet mogelijk is zorgen dat er passende maatregelen worden getroffen. In artikel 9 staat dat de persoon die het project en de dierproef opzet deskundig en bekwaam moet zijn. In artikel 8 van het Dierproevenbesluit 2014 staat dat personen die dierproeven verrichten, de dieren verzorgen of de dieren doden, hiervoor een opleiding moeten hebben afgerond. Voordat een dierproef die onderdeel uitmaakt van dit project start, moet volgens artikel 10a3 van de wet de uitvoering afgestemd worden met de instantie voor dierenwelzijn. Pijnbestrijding en verdoving In artikel 13 van de wet staat dat een dierproef onder algehele of plaatselijke verdoving wordt uitgevoerd tenzij dat niet mogelijk is, dan wel bij het verrichten van een dierproef worden pijnstillers toegediend of andere goede methoden gebruikt die de pijn, het lijden, de angst of de blijvende schade bij het dier tot een minimum beperken. Een dierproef die bij het dier gepaard gaat met zwaar letsel dat hevige pijn kan veroorzaken, wordt niet zonder verdoving uitgevoerd. Hierbij wordt afgewogen of het toedienen van verdoving voor het dier traumatischer is dan de dierproef zelf en het toedienen van verdoving onverenigbaar is met het doel van de dierproef. Bij een dier wordt geen stof toegediend waardoor het dier niet meer of slechts in verminderde mate in staat is pijn te tonen, wanneer het dier niet tegelijkertijd voldoende verdoving of pijnstilling krijgt toegediend, tenzij wetenschappelijk gemotiveerd. Dieren die pijn Pagina 1 van 2