Jaargang 3, nr. 1 september magazine. infrastructurele netwerken in Europa. Themanummer: assetmanagement

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Jaargang 3, nr. 1 september 2010. .magazine. infrastructurele netwerken in Europa. Themanummer: assetmanagement"

Transcriptie

1 Jaargang 3, nr. 1 september 2010.magazine infrastructurele netwerken in Europa Themanummer: assetmanagement

2 Inhoudsopgave HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september Een integrale aanpak Jenne van der Velde 7 Het rendement van goed onderhoud Interview met Siebe Riedstra 9 Draagvlak met dank aan de nekaldietmof Harry van Breen, Anton Janssen 22 Werken aan het spoor wordt steeds leuker Interview met Anthonie Bauer 24 Innige samenwerking op de luchthaven Andre Welberg 26 Oude patronen doorbreken Hans de Jonge 27 Een voorzienende blik Interview met Jan Peters 30 Cultuuromslag in de haven Interview met Paul de Beijer en Annemarie Burgemeester 11 Scoren met assetmanagement Interview met Theo van de Gazelle 13 Manager van alles Paulien Herder, Els van Daalen 32 Het wapentuig op orde John Stavenuiter 35 Slanke masten voor de Randstad Bob Okhuijsen, Kees Koreman 16 Denk vooruit maar plan met mate Geert Dewulf, Andreas Hartmann, Daan Schraven 37 Assetmanagement naar een hoger plan tillen 38 Van alle markten thuis Willem Verbaan 18 De klant wordt er beter van Interview met Bert van der Els Abonneer u kosteloos op HubHolland.Magazine Wilt u HubHolland.Magazine een of twee keer per jaar ontvangen en zit u nog niet in ons bestand? Stuur een met uw naam, de naam van uw organisatie en de adresgegevens aan: hilda@hubholland.eu. Illustratie omslag en middenpagina s: Marjolein Luiken. Er gaan jaarlijks miljarden om in assetmanagement. Talloze eigenaren, beheerders en uitvoerders vormen met elkaar een complex netwerk dat zorgt voor de instandhouding en verbetering van onze infrastructuur. Illustrator Marjolein Luiken heeft deze complexiteit in beeld weten te vatten. Zoek naar de relaties in de verschillende hubs en laat de cijfers eens tot u doordringen.

3 Redactioneel De infrastructuren die we in Nederland decennia geleden hebben aangelegd, zijn voor een groot deel aan vervanging of onderhoud toe. Tegelijkertijd valt met onderhoud weinig eer te behalen een nieuwe snelweg levert meer positieve aandacht op dan het vervangen van asfalt. Toch kunnen we onze infrastructuren niet laten verloederen: ze vormen de ruggengraat van de samenleving, en daarmee tevens van de Nederlandse hubs. Dat betekent dat we voor enorme inspanningen staan, en enorme uitgaven. We zullen slimme keuzes moeten maken, want er worden ook nog eens nieuwe eisen gesteld aan onze infrastructuur. Strengere eisen op het gebied van veiligheid bijvoorbeeld en de roep om verduurzaming van onze energievoorziening. We kunnen de problemen niet langer voor ons uitschuiven. Het uitstellen van onderhoud betekent dat we straks decennia lang op achterstand zullen staan. Een grote piek in onderhoudswerkzaamheden is eenvoudigweg niet op te vangen. De overlast voor de samenleving zal te groot zijn en we zullen er niet voldoende gekwalificeerd personeel voor hebben laat staan de financiële middelen. Vanwege de urgentie én de relatieve onzichtbaarheid van dit probleem, wijden we deze HubHolland volledig aan assetmanagement. Dat is het begrip dat steeds meer in zwang raakt voor het inzichtelijk en beheersbaar maken van dit soort vraagstukken. Assetmanagement staat voor een integrale aanpak, waarbij kosten, risico s en prestaties in samenhang worden afgewogen. In dit magazine laten we asseteigenaren aan het woord, assetbeheerders en marktpartijen. Tekenend is de taakverschuiving tussen deze partijen, waarbij marktpartijen steeds vaker verantwoordelijkheid dragen voor de beschikbaarheid van infrastructuur. Daarnaast leest u hoe onderzoeks- en onderwijsinstellingen tegen assetmanagement aan kijken. Het is een relatief nieuw gebied, waar allerlei soorten kennis met elkaar worden verbonden. Dat vraagt om gekwalificeerde mensen, met een bredere basis dan alleen techniek ook juridische, organisatorische, bestuurskundige en financiële aspecten spelen een rol. Jenne van der Velde, topadviseur Asset Management van Rijkswaterstaat, treedt op als gastredacteur van dit Hub- Holland.Magazine. Zijn jarenlange ervaring op het gebied van assetmanagement en zijn visie op de toekomst hebben dit magazine de dynamiek gegeven die HubHolland zoekt. Daarnaast is Telli van der Lei, onderzoeker aan de TU Delft, van onschatbare waarde geweest bij het mogelijk maken van dit magazine. We wensen u veel leesplezier! Judith Schueler Hoofdredacteur HubHolland.Magazine Colofon Gastredacteur: Jenne van der Velde i.s.m. Telli van der Lei Redactie: Erwin Bleumink, Paulien Herder, Lena Shafir, Henk Visée, Joost van der Vleuten, Maarten van der Vlist Hoofdredacteur: Judith Schueler Eindredacteur: Roy van de Graaf Ontwerp: Ondersteuning: Hilda Verwest-Sinnema Drukwerk: DeltaHage bv Contactgegevens: HubHolland.Magazine p.a. Next Generation Infrastructures Jaffalaan BX Delft T hilda@hubholland.eu HubHolland.Magazine wordt ondersteund door Next Generation Infrastructures, Rijkswaterstaat en het ministerie van Economische Zaken.

4 4 Themanummer: Assetmanagement Een integrale aanpak Jenne van der Velde is topadviseur Asset Management bij Rijkswaterstaat. Voor dit HubHolland.Magazine was hij gastredacteur. De komende jaren zijn grote delen van onze infrastructuur aan vervanging of renovatie toe. Dat gegeven in combinatie met een vergrijzende bevolking, de effecten van de kredietcrisis, de roep om duurzaamheid en veranderende verwachtingen van infrastructuur vraagt om een integrale benadering: assetmanagement. Jenne van der Velde Het economische en maatschappelijke leven wordt steeds afhankelijker van de wijze waarop de infrastructuur functioneert. Zonder kan gewoonweg niet. Een dag zonder stroom is bijna dodelijk. Een dag sneeuw leidt tot verkeersinfarcten op spoor en wegen, en vragen uit de Tweede Kamer. Als de oorzaak ligt bij natuurverschijnselen dan wordt het nog geaccepteerd, maar niet als het komt door slecht gepland, ongepland of achterstallig onderhoud. Een groot deel van de infrastructuur is na de Tweede Wereldoorlog aangelegd, met een grote aanlegpiek in Geld besparen op korte termijn is gemakkelijk. Op lange termijn kost het in stand houden van de infrastructuur dan echter meer geld de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Grootschalige nieuwe aanleg vindt nauwelijks meer plaats. De komende jaren zijn grote delen van onze infrastructuur dan ook toe aan vervanging en/of grootschalige renovatie. Er gaat veel geld om in het beheren en onderhouden van de infrastructuur. En door de veroudering nemen de kosten voor onder- houd alleen maar toe. Ook is het beheer en onderhoud vaak onzichtbaar. En het wordt nog te vaak ervaren als een kostenpost. De veroudering van de infrastructuur gaat langzaam. Geld besparen op korte termijn is dan gemakkelijk. Op lange termijn kost het in stand houden van de infrastructuur dan echter meer geld en is de overlast van de herstelwerkzaamheden groter. Om dit te voorkomen moeten we steeds beter in beeld brengen wat er aan infrastructuur is en hoe deze functioneert, nu en in de toekomst. Je moet weten wat de infrastructuur nog wel kan presteren en wat niet meer, en zorgen dat het juiste beheer en onderhoud wordt gedaan op die momenten dat dit niet leidt tot overmatige overlast. Essentieel hierbij is dat bij onderhoud de juiste dingen worden gedaan en dat dit gekoppeld is met de (gebruiks)functies. Dit kan met assetmanagement. Gezamenlijke afweging Er zijn veel definities van assetmanagement in omloop. In essentie komt het erop neer dat assetmanagement de vertaalslag maakt van de strategische langetermijndoelen naar de dagelijkse activiteiten. Hierbij worden kosten, prestaties en risico s met elkaar afgewogen en vastgelegd in kaders. Om dit soort afwegingen te kunnen doen moet bekend zijn: wat de functie en vereiste prestatie is van het netwerk (nu en in de toekomst), welke infrastructuur daarbij nodig is, wat de status is van de infrastructuur, hoe de infrastructuur presteert van moment tot moment. HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010

5 Themanummer: Assetmanagement 5 Assetmanagement vervult een belangrijke rol bij het halen van de strategische doelen én bevordert de efficiency van beheer en onderhoud door de jaren heen. Hoe beter de prestaties in beeld zijn, des te nauwkeuriger en transparanter kunnen de strategische keuzes worden gemaakt en doorvertaald naar beleid. Ook is het dan makkelijker overleg te voeren met de andere infrabeheerders en zelfs op het hoogste niveau afwegingen te maken (hoeveel geld steken we in wegen of spoorwegen?). Dit laatste is belangrijk bij het maken van keuzes. Door het toepassen van assetmanagement wordt uiteindelijk het beheer professioneler, beter én goedkoper. Verschillende stadia Dit magazine biedt een overzicht van wat er in Nederland op het terrein van assetmanagement aan de gang is. Er komen asseteigenaren aan het woord, assetmanagers, dienstverleners, onderzoekers en docenten. Samen geven de artikelen zicht op hoe assetmanagement wordt toegepast en welke verschillende ontwikkelingsstadia er zijn. Dit varieert van organisaties die druk bezig zijn met het invoeren van assetmanagement (Havenbedrijf Rotterdam) tot bedrijven die al bezig zijn met de volgende stappen (TenneT, Enexis en Liander). Met name bij de energiebedrijven is goed te zien dat zij al langere tijd bezig zijn en een visie hebben voor de toekomst. Zij laten dan ook zeer praktische voorbeelden zien van wat assetmanagement betekent voor hun organisatie. Asseteigenaar Siebe Riedstra vertelt namens het ministerie van Verkeer en Waterstaat hoe hij zijn rol ziet en wat hij verwacht van assetmanagement. Assetmanagement schept volgens hem de voorwaarden voor goed netbeheer. Er zijn hoge verwachtingen van wat met assetmanagement allemaal mogelijk is. Dat schept ook verplichtingen Daarna komen twee assetmanagers van grote Nederlandse infrastructuren aan het woord: Anthonie Bauer (ProRail) en Theo van de Gazelle (Rijkswaterstaat). Zij maken duidelijk dat ze dankzij assetmanagement hun werk professioneler, beter en goedkoper kunnen uitvoeren. En het wordt ook nog eens leuker! Ook dienstverleners vertellen hun verhaal, zoals Bert van der Els van bouwconcern Heijmans, een van de marktpartijen die in dit veld werkzaam zijn. Hij benadrukt hoe iedereen beter wordt van assetmanagement. Andere partijen die aan het woord komen zijn onder meer Andre Welberg (Imtech) en Hans de Jonge (Iter Fidelis). Omdat assetmanagement een relatief nieuw vakgebied is, hebben we aan een aantal universiteiten en opleidingsinstituten gevraagd wat hun visie is. Er is een nieuw vakgebied aan het ontstaan, waar hoogwaardig onderzoek en onderwijs voor nodig zijn. Betere afstemming van initiatieven zou de nu nog aanwezige versnippering tegengaan. Zeer positief is dat alle auteurs en geïnterviewden bevestigen dat assetmanagement hen helpt hun eigen uitdagingen te managen. 4 HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010 hubholland magazine 5 hubholland magazine 5

6 6 Themanummer: Assetmanagement Wat opvalt is dat vooral de assetmanagers nu nog druk bezig zijn met het oplossen van de eigen problemen. Structurele samenwerking en afstemming komen nog maar mondjesmaat voor, en dan vooral op operationeel niveau. Het gezamenlijk langjarig plannen en afwegen van de activiteiten gebeurt nagenoeg nog niet, terwijl hier veel geld te verdienen is. Nationale competitie is goed om elkaar scherp te houden, maar de werkelijke concurrentie vindt plaats in internationaal verband Elkaar helpen Met het invoeren van assetmanagement is iedereen op de goede weg. Iedereen wil en iedereen vindt het belangrijk. Er zijn hoge verwachtingen van wat met assetmanagement allemaal mogelijk is. Dat is positief, tegelijkertijd schept het ook verplichtingen. En niet te vergeten een cultuuromslag. Er moet anders gedacht worden. Die ontwikkelingen moeten zeker doorgaan en ook daarbij kunnen en moeten de infrabeheerders elkaar helpen. Om nog meer rendement uit assetmanagement te halen is het noodzakelijk over de grenzen van de eigen netwerken heen te kijken en op hoger niveau samen te werken. De diverse planningen van onderhoud op elkaar afstemmen. Samen plannen maken voor toekomstig onderhoud, integrale gebiedsvisies allemaal nog meer vanuit de gebruikers gedacht. Een andere opgave is het op niveau brengen van het onderzoek en onder- wijs. Versnippering dreigt en we zijn allemaal zoekende. Infrabeheerders kunnen veel duidelijker kenbaar maken wat hun vragen en uitdagingen zijn en afspraken maken waar de kennis te beleggen. Ook moeten meer mensen gaan kiezen voor een baan in het onderhoudsveld, op alle niveaus. Assetmanagement is een vakgebied waar techniek samenkomt met andere disciplines, zoals bedrijfskunde, bestuurskunde, communicatie en rechten. Dat maakt het een aantrekkelijk vakgebied en niet alleen voor mannen. Meer rendement Dit alles moet het mogelijk maken om: de onderhoudsgolf de komende jaren op de juiste wijze het hoofd te bieden, ondanks de vergrijzing toch voldoende mensen aan het werk te hebben in dit vakgebied, als maatschappij optimale keuzes te maken, en daardoor te blijven functioneren als een maatschappij met een hoogwaardige infrastructuur. Kortom, assetmanagement biedt de mogelijkheden om het rendement van infrastructuur te vergroten. < De A2 bij s-hertogenbosch. 6 hubholland magazine HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010

7 Themanummer: Assetmanagement 7 Het rendement van goed onderhoud Veel weggebruikers en ook betrokken ingenieurs zouden het liefst zien dat er nooit file staat. Maar dat is onbetaalbaar. De eigenaar van het Nederlandse vaar- en wegennet kijkt vooral naar doelmatigheid. Wat is de toegevoegde waarde van iedere euro? Siebe Riedstra is secretarisgeneraal op het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Interview met Siebe Riedstra Elke ochtend begint voor Siebe Riedstra met het scannen van teletekst. Daarna zijn de vier dagbladen en de knipselkrant aan de beurt. Er gaat geen dag voorbij of de Nederlandse infrastructuur is in het nieuws. Dat is het aardige van werken op het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Het raakt mensen. Iedereen heeft er een mening over, vertelt Er is nog veel wat we niet weten secretaris-generaal Riedstra op het departement. Nederland heeft niet alleen 16 miljoen voetbalcoaches, maar net zoveel filebestrijders. Sommige mensen vinden dat er nooit file mag zijn, maar dat is onbetaalbaar. Het is dezelfde kwestie als bij de Albert Heijn: hoe kun je de rijen voor de kassa s beperken en wat kost het om geen enkele rij meer te hebben? Technici die aan infrastructuur werken hebben een drive om perfectie na te streven. Zij zouden het liefst geen rijen zien. Maar voor de hoogste ambtenaar van het departement draait het om doelmatigheid. Wat is het rendement van elke euro die het ministerie uitgeeft? Wat is de toegevoegde waarde voor het wegennet, het spoor, de vaarwegen, dijken en duinen. Hoeveel levert een investering op aan mobiliteit, veiligheid, welzijn en een beter milieu. Voor de asset-owner gaat het om de totale kosten-batenanalyse. Assetmanagement is daarbij het denkmodel. Het lost an sich geen problemen op. Maar het model schept wel de voorwaarden voor goed netwerkbeheer. Lintjes knippen Bij het oplossen van problemen zou vroeger de keuze misschien eerder zijn gevallen op het aanleggen van een nieuwe weg, tunnel of brug. Investeren in extra capaciteit is voor een bestuurder Bij alle netwerken zijn we bezig met een inhaalslag aantrekkelijk, zegt Riedstra. Het is aardig voor ministers om lintjes te knippen en nieuwe wegen, tunnels, bruggen, spoorlijnen te openen. Beheer en onderhoud zijn veel minder sexy. Een likje verf, reparaties aan wegdek en rails, of het vervangen van grote delen van bijvoorbeeld een brug zijn minder spectaculair, maar vaak net zo effectief. 4 HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010 hubho huine 7

8 8 Themanummer: Assetmanagement De laatste vijf à tien jaar is veel geïnvesteerd in beheer en onderhoud van de bestaande infrastructuur. Het is een ontwikkeling waar vooral de vorige minister van VenW, Karla Peijs, op heeft ingezet. Zij had als motto: houwen vóór bouwen. Hoe belangrijk het verzorgen van bestaande infrastructuur is, bleek afgelopen winter toen de wissels op het spoor vastvroren. De beheerders waren niet bij de les doordat ze vrijwel geen ervaring met deze weersomstandigheden hadden. De winter gaf aan hoe kwetsbaar ons netwerk is. Als we nalatig waren geweest met onderhoud en beheer op de weg en het spoor, dan was het pas echt heel vervelend geworden. Het is de druk van de gebruiker van het Nederlandse netwerk die leidend is voor het beleid van het ministerie. We behandelen de gebruiker als klant. Het houdt ons scherp en maakt ons zakelijker. Ook marktpartijen zorgen voor een grotere zakelijkheid dan voorheen. Ondernemingen worden op winst afgerekend. Zij geven op hun beurt ook een impuls aan beheer en onderhoud. Weten wat je hebt Voor het nemen van de juiste beslissingen, is het belangrijk over de feiten te beschikken. Je moet weten wat je hebt, stelt Riedstra. Dat lijkt een open deur, want wegen, spoorlijnen en dijken liggen er vaak zo lang dat velen denken dat ze weinig verrassingen zullen opleveren. Maar er is nog veel wat we niet weten. Zo zijn we er pas de afgelopen vijf jaar nog beter achter gekomen welke effecten het intensieve gebruik van bruggen en wegen door het toegenomen aantal zwaardere vrachtwagen heeft. Alles is continu in beweging. Het Assetmanagement an sich lost geen problemen op. Maar het schept wel de voorwaarden voor goed netwerkbeheer gebruik, de belasting, de bodem, de infrastructuur zelf, maar ook de eisen op het gebied van veiligheid, snelheid, mobiliteit en milieu. Het is de ambitie van het ministerie om in 2012 transparant te kunnen maken wat de kosten van prestaties zijn. Wat betekent één extra voertuig van een bepaald type per kilometer op de weg, of een vaartuig op een vaarroute, voor de kosten voor het beheer? Of wat zijn de kosten aan onderhoud van die ene extra trein op het spoor? Bij alle netwerken zijn we bezig met een inhaalslag. Dat is nodig. Al was het maar omdat je dan als opdrachtgever nog betere afspraken kunt maken met de uitvoerders en beheerders. Sensor in de dijk Innovaties kunnen helpen bij het verkrijgen van inzicht. Moderne technische middelen stellen ons beter in staat om permanent de vinger aan de pols te houden, zegt Riedstra. Hij verwijst naar de inspectie van de dijken die voor volgend jaar op het programma staat. Vanouds gaan inspecteurs op pad om echt te kijken hoe de dijken en dammen erbij liggen. Maar nu zijn we in staat om met sensoren de dijken te inspecteren. De vraag is of de bezuinigingen geen roet in het eten zullen gooien. Maar een krimpende begroting is voor topambtenaar Riedstra ook een uitdaging. Het wordt nog spannender als de middelen schaarser zijn. Soms kunnen bezuinigingen zelfs inspirerend zijn. Het dwingt ons om nog inventiever te zijn. Dat geldt ook voor een andere schaarste die zich over enkele jaren zal aandienen: de personeelstekorten. Na 2015 zullen grote groepen medewerkers vertrekken door de vergrijzing. We concurreren nu al op de arbeidsmarkt met de ICT-sector. Daarom werken we als departement samen met de TU Delft en TNO in een Expertise Centrum. Alleen zo kunnen we de kennis voor de toekomst behouden. Voor slimme toepassingen heeft Riedstra, ondanks bezuinigingen, altijd grote belangstelling. Zeker als we hiermee grote problemen kunnen oplossen. Met groot enthousiasme verwijst hij naar het nieuwe beheer van bruggen en sluizen in Zeeland. Dat gebeurt op afstand op één centraal punt. Dankzij ICT behalen we met minder mensen dezelfde kwaliteit. < Tjitske Lingsma HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010

9 Themanummer: Assetmanagement 9 Draagvlak met dank aan de nekaldietmof Een zorgvuldige analyse van stroomstoringen leidde naar één component: de nekaldietmof. De druk was groot om alle nekaldietmoffen meteen te vervangen; toch slaagde Liander erin een slimmere oplossing te vinden. Een succesverhaal, dat het draagvlak voor assetmanagement sterk vergrootte. Harry van Breen, Anton Janssen In 2001, toen Liander assetmanagement introduceerde, bleek dat een sterke stijging van het aantal storingen te wijten was aan één specifieke component. Ongeveer eenderde van de gemiddelde storingsduur per jaar werd veroorzaakt door een bepaald type kabelverbinding: de nekaldietmof. Dit triggerde een diepgaand onderzoek waarbij meerdere partijen betrokken waren: Liander, KSANDR en de TU Delft. Hoofdvragen waren: waarom falen zoveel van deze nekal- dietmoffen? En: is het mogelijk om voor de nog duizenden nekaldietmoffen in het net het toekomstig faalgedrag te voorspellen? Uiteindelijk bleek dat de isolatiedikte per individuele mof sterk uiteen liep. Aangezien de isolatiedikte van grote Niet toegeven aan de interne roep om actie vergde een sterke ruggengraat invloed is op de restlevensduur, was daarmee de oorzaak van het relatief hoge storingscijfer gevonden. De meeste moffen waren al op leeftijd, dus het was duidelijk dat er snel actie moest komen. Maar welke actie? De oplossing lag in het persen van de kabels, en daarmee de moffen. Bij persen wordt de kabel losgekoppeld van het net en onder een hoge gelijkspanning gezet om te testen of deze Harry van Breen is strateeg bij Alliander. Anton Janssen is manager Extern & Risicomanagement. niet kortsluit. Slaan de moffen tijdens de test niet door, dan zijn ze als voldoende vast te beschouwen voor de komende jaren. Faalt een mof bij zo n pers, dan wordt deze direct vervangen. Dit persprogramma startte in 2002 en is nu al bijna acht jaar aan de gang. Het heeft ervoor gezorgd dat de gemiddelde jaarlijkse uitvalsduur als gevolg van nekaldietmofstoringen tot ongeveer de helft is gedaald. Hoe kosteneffectief is zo n maatregel nu? Om dat vast te stellen kunnen we kijken naar de maatschappelijke waardering van storingsonderbrekingen. Uit onderzoek blijkt dat een consument er 0,23 euro voor over heeft om één minuut storingsonderbreking te voorkomen. Het persprogramma kost op dit moment 0,03 euro per minuut. Een succesverhaal. Het was en is in alle opzichten een project waarbij meerdere assetmanagement-tools en -technieken onmisbaar waren. Ten tijde van de introductie heeft dit project veel draagvlak gegenereerd voor assetmanagement. 4 Nekaldiet. HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010

10 10 Themanummer: Assetmanagement Parameters analyseren Toch was het destijds niet eenvoudig. Bij het analyseren van de storingscijfers was het een hele puzzel om een trend te ontdekken. Storingscijfers verschillen van jaar tot jaar flink en er zijn vele parameters in het geding. Er waren indringende analyses nodig, gebaseerd op feiten, om uit te vinden dat eenderde van de jaarlijkse uitvalduur toe te schrijven was aan één specifieke component. Het was bekend dat deze component relatief vaak faalde, maar niet wat de impact daarvan was. Achterhalen waarom een specifieke component faalt is een wetenschap. Er is indertijd veel onderzoek gedaan: destructief laboratoriumonderzoek op moffen die uit het veld waren gehaald, omgevingsinvloeden op faalstatistiek (buitentemperatuur, type grond, waterpeil), gebruiksgegevens (belasting, belastingprofiel, spanningsprofiel, transiënten). Databases zijn de basis De doorlooptijden van dit soort onderzoeken is relatief lang. En aangezien de kortsluitingen door bleven gaan, was er veel druk om direct actie te ondernemen, oftewel: meteen al die duizenden nekaldietmoffen vervangen. Niet toegeven aan deze interne roep om actie vergde een sterke ruggengraat. Essentieel bij deze onderzoeken waren de databases, met daarin zowel statische als dynamische gegevens (dus van componenten en storingen). Daarmee begint goed assetmanagement. Bij het definiëren van de faalkans en de oorzaken was een combinatie van technische kennis over verouderingsprocessen, kabeldesign, praktijkervaring en statistiek onontbeerlijk. Assetmanagement bracht partijen en kennis samen, waardoor goede analyses mogelijk werden. Bij het definiëren van de oplossing, het persprogramma, was het transparant hebben en het wegen van oplossingsvarianten van toegevoegde waarde. Het maakte veel discussie overbodig en heeft de organisatie mogelijk behoed voor een andere, suboptimale, oplossing, zoals het preventief vervangen van alle nekaldietmoffen. Societal asset management Er zijn talloze uitdagingen voor assetmanagement in de toekomst. Zo is er een tendens waarbij het assetmanagementproces heilig wordt verklaard ten koste van de inhoud. Een belangrijke uitdaging voor assetmanagement is dan ook inhoudelijke (technische) kwaliteit combineren met administratieve verantwoording. Sectorspecifiek heeft Liander te maken met de transitie naar duurzame energie, iets wat wij als netbeheerder willen faciliteren. Hoe groot de impact daarvan op de netten zal zijn is echter onzeker. Een mogelijke opkomst van zonnepanelen en HRe-ketels betekent een dalende vraag, elektrische auto s en airconditioning leiden tot een hogere vraag en warmtepompen zorgen voor een verschuiving van elektriciteit naar gas. Hoe kunnen we investeringen doen voor de komende vijftig jaar als de eisen voor de komende tien à twintig jaar al onzeker zijn? Aan assetmanagement de uitdaging om het netwerk betrouwbaar, schoon en betaalbaar te houden gedurende de energietransitie. Sectoroverstijgend is de meest fundamentele verandering de opkomst van Societal Asset Management (SAM). Bij SAM neemt de assetmanager niet besluiten op basis van organisatiedoelstellingen, hij neemt ze samen met de maatschappij op basis van maatschappelijke waarden. Op termijn gaat de Nederlandse maatschappij over op maatschappelijk gestuurd infrabeheer, waarbij SAM een belangrijke rol zal spelen. < Grootste netbeheerder van Nederland Liander, een onderdeel van Alliander, beheert elektriciteits- en gasdistributienetten in de provincies Friesland, Noord-Holland, Flevoland, Gelderland en een groot deel van Zuid-Holland. Met een marktaandeel van ruim een derde van de aansluitingen (huishoudens en MKB) is Liander de grootste netbeheerder van Nederland. Voor assetmanagement bestaat binnen Liander sinds 2001 een speciale afdeling Meer dan honderd medewerkers houden zich bezig met alle beheer- en onderhoudsbeslissingen betreffende het elektriciteits- en gasnetwerk. Monteurs van Liander aan het werk. HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010

11 Themanummer: Assetmanagement 11 Scoren met assetmanagement Veel bewindspersonen vinden nieuwe infrastructuur interessanter, omdat ze daarmee kunnen scoren. Maar voor Rijkswaterstaat zijn onderhoud en beheer topprioriteit. Assetmanagement maakt het Rijkswaterstaat mogelijk om nóg professioneler te werken. Interview met Theo van de Gazelle Vol trots kijk ik om me heen als ik door Nederland reis. Ik zie wat een prachtig netwerk we hebben en wat onze dienst doet. Aan het woord is Theo van de Gazelle, plaatsvervangend directeur-generaal van Rijkswaterstaat. Ook het stoere jack dat aan de kapstok in zijn kantoor hangt, weerspiegelt die trots. Het is een veiligheidsjas in fel geel en oranje die weginspecteurs van Rijkswaterstaat dragen als zij zich op de weg begeven om te zorgen dat het verkeer blijft doorrijden, veiligheid te bevorderen en op te treden bij incidenten. Het symboliseert het belang en de veelzijdigheid van Van de Gazelle s organisatie. Topprioriteit voor Rijkswaterstaat is beheer en onderhoud zodat het bestaande netwerk op orde is, zegt hij. Dat heeft echter een wisselende politieke en bestuurlijke belangstelling. Een bewindspersoon scoort minder met bestaande infrastructuur. Van de Gazelle: Daarom moeten we zorgen dat ze bij bijzondere projecten voor groot onderhoud ook politiek kunnen scoren met media-aandacht. We begrijpen dat bewindspersonen zichtbaar moeten zijn. Gezond verstand Al 212 jaar heeft Rijkswaterstaat de zorg voor het netwerk van Nederland. Heel vroeger gebeurde dat volgens de JBF-methode. Op z n Jan Boeren Fluitjes. Ook wel de gezond-verstandmethode genoemd. Al in de vorige eeuw zijn grote stappen gezet met het invoeren van rationeel wegbeheer. Maar met assetmanagement kan de organisatie haar taken nog professioneler, beter en goedkoper uitvoeren, zegt Van de Gazelle. Voor Rijkswaterstaat betekent dat niet alleen het managen van de hardware (wegen, vaarwegen, dijken, dammen en duinen), maar ook van het gebruik van die assets zoals het aantal auto s dat over de weg gaat, of de schepen die door een kanaal varen, het afvoeren of juist tegenhouden van water. Van de Gazelle noemt assetmanagement daarom ook wel een mindset : een bepaalde manier van kijken. In 2008 is Rijkswaterstaat begonnen met het systematisch doorvoeren van assetmanagement om beheer, onderhoud en aanleg nog beter op elkaar af te stemmen. De eerste stap is het in beeld brengen van het areaal. Weten wat we hebben. We zorgen dat bewindslieden bij projecten voor groot onderhoud ook politiek kunnen scoren. We begrijpen dat ze zichtbaar moeten zijn Inmiddels is negentig procent van het netwerk in kaart gebracht. Tevens moet Rijkswaterstaat de kwaliteit ervan vaststellen. We moeten weten hoe het netwerk erbij ligt en hoe goed het onderhoud is. Hier moeten we nog wel een slag maken. Die input is van belang voor het onderdeel dat de assetmanager aanduidt als risicogestuurd beheer en onderhoud. Via deze methode 4 Theo van de Gazelle is plaatsvervangend directeurgeneraal van Rijkswaterstaat. HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010 hubholagazine 11

12 12 Themanummer: Assetmanagementt bepaalt Rijkswaterstaat wanneer iets moet worden opgeknapt of vervangen. De organisatie bekijkt daarbij het gehele netwerk, analyseert wat de functie is van een bepaald onderdeel en maakt een inschatting van de risico s mocht dat onderdeel haperen of kapot zijn. De methode is voor het eerst binnen Marktpartijen moeten een goede boterham verdienen, anders gaan ze het op een andere manier terughalen Rijkswaterstaat toegepast op de stormvloedkeringen in Nederland. Maar tot verbazing van Van de Gazelle leek de nieuwe aanpak in plaats van goedkoper, duurder te worden en waren er meer mensen voor nodig. Dit kan niet waar zijn, dacht hij. Hij riep zijn staf en adviseurs bijeen. Met een nieuw model gaan mensen altijd stapelen, legt hij uit. Ze willen nieuwe elementen invoeren en stapelen die bovenop de oude activiteiten die eigenlijk niet meer nodig zijn. Inmiddels blijkt dat na een kleine impuls het beheer en onderhoud inderdaad met een kleinere personeelsbezetting gedaan kan worden. Afsluiting voor niks Een andere belangrijke pijler in het model is het verbeteren van de Service Level Agreements (SLA s). Rijkswaterstaat maakt met deze SLA s aan het departement duidelijk wat er aan beheer en onderhoud kan worden geleverd en wat de kosten daarvan zijn. Bovendien wordt van het agentschap verwacht dat het ministerie hierbij ook keuzes krijgt voorgelegd. Als er bijvoorbeeld vijftig miljoen euro minder beschikbaar is, wat wordt dan geschrapt in beheer en onderhoud en wat zijn daarvan de consequenties? De volgende pijler is de relatie met de markt. Vroeger deed Rijkswaterstaat het ontwerp en de uitvoeringsplanning van de nieuwe infrastructuur zelf. Tot er vanuit de markt een steeds grotere druk kwam om ook die zaken te mogen doen. Die push kwam ons goed uit want het apparaat moest kleiner en de werkpakketten namen toe. Inmiddels beperkt Rijkswaterstaat zich tot het geven van functionele specificaties en het bepalen van de kaders. Ook nieuw is dat in de contracten is vastgelegd hoe bedrijven dienen om te gaan met weggebruikers. Dat betekent: geen files, geen projecten die uitlopen en ook geen gesloten rijstroken als er niet aan gewerkt wordt, want dan lijkt de afsluiting voor niks. De informatie- voorziening moet goed zijn. Parkeerplaatsen moeten schoon en veilig zijn. Maar hóe ze dat doen, dat maakt ons niks uit. Als het maar gebeurt, aldus Van de Gazelle. Contracten gunnen De nieuwe zakelijkheid is echter ook een zaak van geven en nemen. Rijkswaterstaat heeft geleerd om niet altijd de bedrijven met de laagste offerte te selecteren voor een opdracht. Je moet de markt wat gunnen. Voorheen gunden we contracten op basis van prijs, maar dan krijg je alleen prijsvechters. Nu gebeurt dat op basis van prijs en kwaliteit. Marktpartijen moeten een goede boterham verdienen, anders gaan ze het op een andere manier terughalen. Ook moeten ze de ruimte krijgen toe te groeien naar de nieuwe opdrachtnemersrol. Terwijl Rijkswaterstaat het assetmanagement nog beter in de vingers wil krijgen, houdt het agentschap ook al rekening met bezuinigingen. Wij zullen aangeven wat we dan niet meer kunnen doen. Want het is een illusie om te denken dat alles gewoon door kan gaan. Bezuinigingen zullen gevolgen hebben voor de kwaliteit van onze netwerken en de dienstverlening aan de gebruiker. < Tjitske Lingsma stelling uit proefschrift Een ondernemer streeft naar een zo hoog mogelijk rendement tegen een zo laag mogelijk risico, terwijl risk management het ondernemerschap uit een onderneming haalt. Harry van Breen, TU Delft hubholland magazine HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010

13 Themanummer: Assetmanagement 13 Manager van alles Assetmanagers moeten op allerlei vakgebieden thuis zijn: organisatorisch, juridisch, economisch. Ze moeten verstand hebben van lifecycle costing en risk management. Zodat ze buiten de strikt technische grenzen van onderhoud kunnen treden en een asset in zijn totale context bezien. Paulien Herder, Els van Daalen Assetmanagement zorgt ervoor dat nieuwe infrastructuur, zoals de elektrische auto of een windpark op zee, waarvoor aanpassingen nodig zijn in de huidige infrastructuur, kunnen plaatsvinden zonder dat de kwaliteit van de huidige infrastructuur eronder lijdt. Men heeft de kennis om vervanging en onderhoud te sturen vanuit de strategie van de organisatie. Dit betekent dat de assetmanagers van vandaag steeds meer vraagstukken op organisatorisch, juridisch en economisch vlak mee moeten nemen in hun overwegingen. Belangrijk is hierbij dat binnen de organisatie kennis verzameld wordt met betrekking tot de risico s, levensduur, vervangbaarheid of uitbreidbaarheid van de eigen assets, informatie die langetermijnplanning mogelijk maakt. Asset-intensieve organisaties hebben in toenemende mate mensen nodig die zijn opgeleid in vaardigheden als lifecycle costing en risk management, maar juist ook mensen die de interactie begrijpen van de complexe technische systemen met hun omgeving. Binnen verschillende universiteiten en hogescholen wordt nu nagedacht hoe in deze behoefte voorzien kan worden. De faculteit Techniek, Bestuur en Management (TBM) van de TU Delft bijvoorbeeld biedt verschillende BSc- en MScopleidingen aan waarbij studenten technische bestuurskunde systemen in interactie met hun omgeving leren begrijpen. De opleidingen richten zich op analyse, ontwerp en management van infrastructuren, hubs, en diensten op het raakvlak van de publieke en private sector (MSc Systems Engineering, Policy Analysis and Management). Voorwaarde hierbij is dat technisch-bestuurskundige studenten aandacht hebben voor zowel techniek als voor de economische en bestuurlijke aspecten die hiermee samenhangen. De beste technische oplossing is immers niet altijd de gewenste. Nu we zien dat ook in het beheer en onderhoud van de infrastructuren in Nederland de omslag naar een multi-disciplinaire kijk wordt gemaakt, wordt de inbreng van technisch-bestuurskundigen in dit veld steeds belangrijker. Paulien Herder is hoogleraar Engineering Systems Design in Energy and Industry en wetenschappelijk directeur van Next Generation Infrastructures. Els van Daalen is universitair hoofddocent Sectie Beleidsanalyse en directeur Onderwijs van de faculteit TBM aan de TU Delft. De beste technische oplossing is niet altijd de gewenste Institutionele randvoorwaarden Recent hebben we bijvoorbeeld met studenten ontwerpen gemaakt voor een synthesegashub voor het Rotterdamse havengebied. Deze zal verschillende infrastructuren met 4 HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010 hubholland magazine 13

14 14 Themanummer: Assetmanagement elkaar verbinden via de common carrier synthesegas (een mengsel van waterstof en koolstofmonoxide): elektriciteit, aardgas en de industriële (olie-)infrastructuur. Het ontwerp omvatte het fysieke systeem, zoals installaties, pijpen en pompen, waarbij we rekening hielden met de totale levenscyclus van de infrastructuur. Dat gold de keuzes van apparatuur (onderhoudbaarheid), de topologie van het netwerk (uitbreidbaarheid), een marktsysteem voor de verhandeling van het synthesegas, contracten en convenanten voor de aanleg en het onderhoud, en een ontwerp voor een besluitvormingsproces dat past bij de technische en institutionele eigenschappen van de ontworpen hub. Bij de technische opties zijn er randvoorwaarden op institutioneel vlak: de keuze van deelnemers aan de infrastructuur bepaalt bijvoorbeeld de te kiezen synthesegassamenstelling. En bij de institutionele opties zijn er technische randvoorwaarden. Zo heeft de snelheid waarmee installaties kunnen worden opgestart of afgeschakeld invloed op de te kiezen contractvorm en -duur. Vanzelfsprekend zullen ook de verschillende infrastructuren die samenkomen in de hub randvoorwaarden We passen nieuwe contractvormen toe zonder goed inzicht te hebben in de werking en de mogelijke negatieve effecten op termijn aan elkaar stellen met betrekking tot ontwerp en onderhoud. Het ontwerp van een aardgasgestookte elektriciteitscentrale verandert bijvoorbeeld door de beschikbaarheid van een alternatieve brandstof als synthesegas. Conceptuele fase Om de mensen die worden opgeleid te voorzien van innovatieve methoden en technieken, die toepasbaar zijn in complexe hubs, vindt er fundamenteel en toegepast onderzoek plaats op diverse plekken in Nederland. Zo wordt er op de faculteit TBM en binnen het bredere onderzoeksprogramma Next Generation Infrastructures (NGInfra) breed onderzoek gedaan naar strategisch assetmanagement van infrastructuren. In een toonaangevend internationaal netwerk van assetmanagement-onderzoekers ligt de focus op het begrijpen, modelleren en ontwerpen van complexe infrastructuren en hun interacties, om ze daarmee flexibeler, duurzamer en intelligenter te maken. De onderzoekers hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan het integreren, verbeteren en uitbreiden van betrouwbaarheids- en onderhoudbaarheidsmodellen in energie-, weg- en rail-infrastructuren. Daarbij ontwikkelden we RAM-modellen (reliability, availability and maintainability) die al zijn te gebruiken in de conceptuele fase van het ontwerpproces voor nieuwe assets. Dit levert aantoonbare besparingen op in de totale levenscycluskosten van de asset, maar het bleek ook dat het inbrengen van de onderhoudskennis en -data in de ontwerpfase voor veel organisaties nog een organisatorische brug te ver is. Met het steeds meer verbonden raken van de verschillende infrastructuren (denk bijvoorbeeld aan het verweven van de weginfrastructuur met de elektriciteitsnetten bij elektrisch rijden) en de toenemende Spelsimulaties helpen om de gevolgen van nieuwe contractvormen beter te begrijpen. 14 hubholland magazine HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010

15 Themanummer: Assetmanagement 15 sectoren kennis met elkaar kunnen delen en strategische onderzoeksvragen kunnen uitzetten. Ook vinden de onderzoeksresultaten hun weg naar de nieuwe assetmanagers in opleiding via de BSc- en MSc-opleidingen van diverse universiteiten en hogescholen. Werk aan een elektriciteitsvoorziening. mogelijkheden tot het verzamelen van gegevens (bijvoorbeeld via RFID-tags in de assets) wordt de uitdaging om van deze informatie ook daadwerkelijk nuttige kennis te maken, steeds groter. Spelsimulaties Naast de technische uitdagingen moeten we ook de effecten onderzoeken van nieuwe contractvormen, zoals PPP (publiek-privaat partnership), op het gedrag van partijen. Voor wegbeheerders en aannemers hebben we dit onderzocht via internationaal vergelijkende studies en spelsimulaties. De algemeen heersende veronderstelling is dat deze nieuwe contractvormen leiden tot meer flexibiliteit, meer innovatie en lagere kosten. De resultaten van het onderzoek waren echter alarmerend: we passen nieuwe contractvormen toe zonder echt goed inzicht te hebben in de werking hiervan en in de mogelijke negatieve effecten op de langere termijn, zoals verslechterende wegkwaliteit, mogelijke collusie in de sector en hogere kosten. Met behulp van een spelsimulatie over het aanbesteden van wegonderhoud, Road Roles, hebben we verschillende doelgroepen in de aannemerswereld en overheid aan den lijve laten ondervinden wat innovatief aanbesteden van het wegonderhoud kan betekenen voor de kosten, de uitkomsten en het strategisch gedrag in de sector. Via de NGInfra Academy, het opleidingsinstituut van NGInfra, en via in-company trainingen en masterclasses worden de laatste bevindingen en resultaten direct overgedragen naar het veld. Daarnaast beheert NGInfra het landelijk platform voor assetmanagement, waarin assetmanagers uit alle stelling uit proefschrift Interactie tussen assets Voor de toekomst verwachten we dat goed assetmanagement steeds belangrijker zal worden. Naarmate infrastructuren meer verweven raken en Nederland ook een groeiend aantal belangrijke hubs huisvest, is het van levensbelang om buiten de strikt technische grenzen van onderhoud te treden, en een asset in zijn bestuurlijke en institutionele omgeving én in interactie met andere assets te bezien. Met zulk strategisch assetmanagement kunnen we in Nederland grote kostenbesparingen realiseren. Wanneer wij onze infrastructuren en hubs toekomstbestendig willen maken is het belangrijk dat de gehele levenscyclus van de asset al in de ontwerpfase aandacht krijgt en dat de technische focus in het vakgebied zich verbreedt naar een multidisciplinaire kijk op ontwerp, aanleg en onderhoud van onze infrastructuren en hubs. < De haalbare economische levensduur van een component neemt toe met de leeftijd van de bewuste component. Harry van Breen, TU Delft 2005 HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010 h

16 16 Themanummer: Assetmanagement Denk vooruit maar plan met mate Geert Dewulf is hoogleraar Planning and Development. Andreas Hartmann is universitair docent en Daan Schraven is promovendus. Ze zijn alle drie verbonden aan het Department of Construction Management and Engineering, Universiteit Twente Optimale interventieplanning bij het wegennet vraagt om een integraal beslissingsproces. Allerlei soorten beslissingen en diverse soorten informatie komen aan het begin van de besluitvorming bij elkaar. Toch is niet alles te plannen. Geert Dewulf, Andreas Hartmann, Daan Schraven Men onderschat vaak de complexiteit en dynamiek die inherent zijn aan de integrale benadering van assetmanagement Nederland staat bekend om zijn dichte en intensief gebruikte weginfrastructuur. Deze vormt een vitale verbinding tussen steden en mensen. Het is dus van groot belang voor het functioneren van de Nederlandse economie dat we het web van wegen goed beheren, onderhouden en zodra nodig vervangen. Publieke wegbeheerders, zoals gemeenten, provincies en Rijkswaterstaat, beseffen steeds meer dat een optimale interventieplanning om een integraal beslissingsproces vraagt: assetmanagement. Zij proberen zo vroeg mogelijk de gevolgen van een interventieplanning te identificeren. Hiermee komen de factoren die van invloed zijn op de afweging aan de voorkant van het besluitvormingsproces bij elkaar. Denk hierbij aan zaken als risico-inschatting, toestandsinformatie, budget, doelstellingen en prestatiemeting. Het idee hierachter is onder meer om onverwachte gebeurtenissen voor te blijven, door vooruit te plannen en voorspellingen te doen over bijvoorbeeld het toekomstig schadebeeld op wegen. Het afwegen en bepalen van interventiemaatregelen is nu vaak nog een statisch en lineair proces. Men onderschat vaak de complexiteit en dynamiek die inherent zijn aan de integrale benadering van assetmanagement. Cyclisch of correctief onderhoud De besluitvorming rond weginfrastructuur kent vele soorten beslissingen, die onderling samenhangen. Daarbij horen afwegingen over de plaats, tijd, soort en de reden van interventies. Een wegbeheerder kan bijvoorbeeld kiezen voor renovatie, groot onderhoud of levensverlengende maatregelen. Hij kan onderhoud plegen aan enkele objecten, trajecten of hele netwerken. Hij kan interventies Spoedreparatie aan het wegdek tijdens de vorstperiode afgelopen winter. Foto Luuk van der Lee / HH. 16 hubholland magazine HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010

17 Themanummer: Assetmanagement 17 cyclisch, toestandsafhankelijk of correctief uitvoeren. Deze keuze beïnvloedt mede de uitwerking van wegkwaliteit, filedruk, onderhouds- en maatschappelijke kosten. Complexiteit van de besluitvorming ontstaat niet alleen door het aantal beslissingen maar ook doordat het nodig is verschillende soorten informatie aan elkaar te koppelen. Dat leidt vaak niet tot een eenduidige keuze. Zo zeggen bijvoorbeeld de meting van de stroefheid van wegen en de visuele inspectie van schadebeelden op zich nog niets over beleidsdoelen, en de bijdrage van onderhoud aan het bereiken van die beleidsdoelen of de totale performance van de organisatie. De technische beeldvorming is een momentopname. Een grote renovatie kan achteraf onnodig blijken te zijn geweest, en kleine correcties een onderschatting van het probleem kunnen leiden tot dweilen met de kraan open. Veelal leidt dit tot een discussie over de juiste interventieplanning binnen een publiek agentschap maar ook met andere belanghebbenden, zoals omwonenden, weggebruikers, milieuactivisten en transportbedrijven. Een dergelijk verschil in belangen bemoeilijkt eenduidige interventiebeslissingen. ontwikkelingen, beïnvloeden de toestand van infrastructuur en leiden tot aanpassingen in onderhoudsbeleid en budget. Een goed voorbeeld hiervan is de recente vorstschade. De strenge winter van december 2009 heeft geleid tot schrikbarende kostenposten bij publieke wegbeheerders, die niet waren gebudgetteerd. Spoedreparaties leidden tot versnelde aanpassingen van de interventiestrategie. Ondertussen had de financiële crisis geleid tot krappere budgetten voor de interventieplanning. Zoals de meeste westerse landen staat Nederland voor een enorme investeringsopgave in (beheer en onderhoud van) infrastructuur. Door de grote impact op de economie en het maatschappelijk leven is het van groot belang om te kijken naar de samenhang van infrastructuurinterventiemaatregelen, onderhoudsituatie en beleidsdoelstellingen. Assetmanagement helpt om tot een integrale besluitvorming te komen door vooruitkijkend belangrijke informatie te verzamelen over toestand, prestatie, kosten en doelen, en door deze informatie aan elkaar te koppelen, voor het opstellen van de interventieplanning.< Permanent zoeken naar balans Het bepalen van de interventiestrategie is ook een dynamisch proces. Vaak zijn gemaakte keuzes niet definitief. Het is constant zoeken naar een balans tussen de gewenste prestaties, de ingeschatte risico s en de verwachte kosten. Externe factoren, zoals weersomstandigheden, economische en technologische Actiegericht onderzoek Assetmanagement is een van de speerpunten van de afdeling Construction Management and Engineering van de Universiteit Twente. Het onderzoek is ondergebracht in het Program Infrastructure Management Excellence (PrIME) en heeft een sterk actiegericht karakter. Onderzoekers en de praktijk werken hierbij samen om te komen tot praktijkoplossingen en wetenschappelijke inzichten. Een belangrijk aandachtspunt is tevens het opleiden van assetmanagers. Hiervoor is het pakket Infrastructure Management ontwikkeld, dat een onderdeel is van de 3TU-opleiding Construction Management and Engineering. HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010 hubholland magazine 17

18 18 Themanummer: Assetmanagement De klant wordt er beter van Bert van der Els is vicevoorzitter van de Raad van Bestuur van bouwconcern Heijmans. Dankzij assetmanagement zullen aannemers langer en nauwer betrokken blijven bij de netwerken die ze bouwen. Ze nemen immers ook onderhoud, service en beheer voor hun rekening. Volgens bouwbedrijf Heijmans wordt iedereen daar beter van. Interview met Bert van der Els Als er elke week storingen zijn, doordat je te veel techniek inbouwt, veroorzaak je hoge kosten en veel ongemak Lange tijd werkte Bert van der Els, vicevoorzitter van de Raad van Bestuur van Heijmans, voor grote buitenlandse ondernemingen. Hij woonde in landen als Zweden en Japan. Tijdens de internationale fases in zijn loopbaan zag hij het assetmanagement furore maken. Olie- en gasconcerns die onderhoud en beheer van hun installaties overlieten aan speciale bedrijven. In Nederland behoorde chemieconcern DSM tot de early adopters. Inmiddels ontwikkelt ook Heijmans zich tot de groep van bedrijven die niet alleen bouwen, maar ook zorg dragen voor de periode daarna. Vroeger had elk ziekenhuis een eigen onderhoudsploeg. In de afgelopen tien jaar is dat totaal veranderd. Heijmans doet inmiddels onderhoud, service en beheer van gebouwen en installaties bij meerdere ziekenhuizen. Pas nog leverde het concern het nieuwe ministerie van Financiën op. We hebben niet alleen het gebouw neergezet, maar ook een contract gesloten voor 25 jaar service en onderhoud van de installaties. Duurder bouwen, goedkoper gebruik Van der Els legt uit wat assetmanagement voor een bedrijf als Heijmans betekent. Ik kreeg ooit een prachtig ontwerp voor een ziekenhuis te zien. Tot bleek dat we ook de opdracht verwierven om het onderhoud te doen. We zijn toen gaan kijken hoe vaak onderdelen statistisch gezien kapot gingen. Als er elke week storingen zijn, doordat je te veel techniek inbouwt, veroorzaak je hoge kosten en veel ongemak. Toen we ons dat realiseerden, werd het toch een ander plaatje. De bouw van het ziekenhuis werd wat duurder, maar uiteindelijk werd het gebouw in het gebruik beduidend goedkoper. Aannemers gaan anders denken door assetmanagement. Als je ook de verantwoordelijkheid hebt voor het in stand houden van een gebouw of van 18 hubholland magazine HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010

19 Themanummer: Assetmanagement 19 infrastructuur, voegt dat een andere dimensie toe aan je werk als ingenieur. Van der Els spreekt van een integrale aanpak. Je moet ook echt meedenken met de doelen van de opdrachtgever. Dat kan goede zorg zijn, maar ook mobiliteit. Het model werkt pas optimaal als de partijen open zijn over doelen, mogelijkheden en beperkingen. Ze zullen vertrouwen in elkaar moeten hebben om het beste resultaat te boeken. Aparte tak van sport Sinds vier jaar komt ook bij infrastructuur het assetmanagement op gang. Heijmans loopt hier voorop, zegt Van der Els. Ook al staan we nog maar aan het begin. Het is pionieren en zoeken naar vormen. Op dit moment beheert en onderhoudt het concern onder andere een rondweg in Harderwijk, het droge areaal van Rijkswaterstaat in Zeeland en de verkeersinfrastructuur van Rijkswaterstaat Groningen en Drenthe. Maar ook een volledige woonwijk in Amersfoort. Infrastructuur is beslist een aparte tak van sport. Hoe manage je dat in een zeer dichtbevolkt land waar netwerken zeven dagen per week 24 uur per dag beschikbaar moeten zijn? Alles verandert, beweegt en muteert permanent. Onderhoud zal altijd dag- en nachtwerk zijn. Investeren in studenten Assetmanagement betekent ook dat dienstverlenende bedrijven hun medewerkers moeten trainen om anders te kijken en dat ze nieuw personeel moeten aannemen. Van der Els ziet hier wel problemen. Het aantal mensen dat een technisch vak beheerst, zal in Nederland voorlopig nog beperkt zijn. En we kampen nu al met een gebrek aan gekwalificeerde mensen. De oplossing ziet hij in het perfect organiseren van het werk, zodat mensen efficiënt kunnen Je kunt klanten alleen hebben en houden als je voor de toekomst met ze meedenkt worden ingezet. Ook is er nog een wereld te winnen door meer vrouwen aan te trekken. Ik ben geschrokken van hoe weinig dames er in de bouw en infra werken. We hebben zestien miljoen Nederlanders en de helft is niet voor onze sector beschikbaar. Hoe anders was dat in Zweden, dat een land is waar de technische sector groter is, met veel vrouwen. Van der Els wijst erop dat het Zweedse gezinnen ook gemakkelijker wordt gemaakt mee te doen in het arbeidsproces. Bedrijven en scholen zijn verplicht tussen de middag een warme maaltijd te serveren. Als mensen naar huis gaan, heeft iedereen al warm gegeten. Ook zal Nederland echt meer moeten investeren in technisch onderwijs. Van der Els schrikt niet terug voor onorthodoxe methoden: Om studenten aan te moedigen voor techniek te kiezen zullen we moeten toezeggen dat mensen met een technisch beroep, van vmbo- tot universitair niveau, de eerste drie jaar geen belasting hoeven te betalen. Als we het echt willen, moeten we het tekort ook echt oplossen. Waarom zet het bedrijf in op het verwerven van opdrachten die zo n lange looptijd hebben? Tot voor kort dachten veel aannemers vooral aan scoren op de korte termijn. Maar klanten komen er natuurlijk vanzelf wel achter als het na oplevering tegenvalt. Je kunt klanten alleen hebben en houden als je voor de toekomst met ze meedenkt. Bovendien, zegt hij, Heijmans startte al in Omdat we altijd aan de lange termijn denken, bestaan we nog steeds. Een marathon is leuker dan een sprintje. < HubHolland.Magazine, jaargang 3, nr. 1 september 2010 hub19

20

Missie van Rijkswaterstaat (1) Assetmanagement bij Rijkswaterstaat

Missie van Rijkswaterstaat (1) Assetmanagement bij Rijkswaterstaat Assetmanagement bij Bijeenkomst NVRB 21 april 2011 in Delft Jenne van der Velde, topadviseur assetmanagement Missie van (1) is de uitvoeringsorganisatie die in opdracht van de minister en de staatssecretaris

Nadere informatie

Assetmanagement bij Rijkswaterstaat

Assetmanagement bij Rijkswaterstaat Assetmanagement bij De werkmethode van de toekomst InfraQuest, projectendag 5 november 2013 Jenne van der Velde, topadviseur assetmanagement Missie van is de uitvoeringsorganisatie die in opdracht van

Nadere informatie

Wij brengen energie. Waar mensen licht en warmte nodig hebben

Wij brengen energie. Waar mensen licht en warmte nodig hebben Wij brengen energie Waar mensen licht en warmte nodig hebben Energie in goede banen De beschikbaarheid van energie bepaalt in grote mate hoe we leven: hoe we wonen, werken, produceren en ons verplaatsen.

Nadere informatie

Meer waarde creëren. Assetmanagement op maat

Meer waarde creëren. Assetmanagement op maat Meer waarde creëren Assetmanagement op maat Zo maken wij assetmanagement toepasbaar Met de toolbox Zeven bouwstenen van professioneel assetmanagement maken we de ISO55000 toepasbaar voor u. Belanghebbenden

Nadere informatie

Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft?

Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft? Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft? Netwerkbedrijf Endinet, de werkgever met energie Maar liefst 416.000 klanten in Zuidoost Brabant krijgen via kabels en leidingen van Endinet stroom

Nadere informatie

Resultaten Enquête Campagne verbetering regionale wegen (TNS-NIPO in opdracht van Bouwend Nederland )

Resultaten Enquête Campagne verbetering regionale wegen (TNS-NIPO in opdracht van Bouwend Nederland ) Enquête Campagne verbetering regionale wegen (TNS-NIPO in opdracht van Bouwend Nederland ) Zoetermeer, februari 12 Algemeen Decentrale overheden (provincies, waterschappen en gemeenten) zijn samen verantwoordelijk

Nadere informatie

Vitale assets. Elektriciteitsverbruik als graadmeter voor conditiegestuurd onderhoud

Vitale assets. Elektriciteitsverbruik als graadmeter voor conditiegestuurd onderhoud Vitale assets Elektriciteitsverbruik als graadmeter voor conditiegestuurd onderhoud Elektriciteitsverbruik als graadmeter Big Data Pilot: De slimme sluis Met eenvoudige energiesensoren kunnen we het onderhoud

Nadere informatie

Manifest onze manier van werken

Manifest onze manier van werken 6-11-2008 12:23 Manifest onze manier van werken De gemeente Lelystad ontwikkelt op dit moment de visie op haar toekomstige manier van werken. Hoe het stadhuis er na de renovatie uit komt te zien en ingedeeld

Nadere informatie

College-aantekeningen, college 1-6

College-aantekeningen, college 1-6 College-aantekeningen, college 1-6 Integraal Ontwerp en Beheer (Technische Universiteit Delft) Verspreiden niet toegestaan Gedownload door Elco Leenders (elcoleenders@msn.com) In deze tijd is een comfortabel

Nadere informatie

Sustainable solutions from a multidisciplinary approach

Sustainable solutions from a multidisciplinary approach Sustainable solutions from a multidisciplinary approach Infrastructures & Mobility Delft Research Initiatives Delft Research Initiatives Energie, Gezondheid, Infrastructuren & Mobiliteit, en Leefomgeving

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin en voorzitter RvT Energy Valley Max van den Berg, inspiratiemiddag Enexis, Dwingeloo, 7 september 2012

Speech van commissaris van de koningin en voorzitter RvT Energy Valley Max van den Berg, inspiratiemiddag Enexis, Dwingeloo, 7 september 2012 Speech van commissaris van de koningin en voorzitter RvT Energy Valley Max van den Berg, inspiratiemiddag Enexis, Dwingeloo, 7 september 2012 Dames en heren, [Inleiding] Mensen die op inspiratie wachten

Nadere informatie

De motor van de lerende organisatie

De motor van de lerende organisatie De motor van de lerende organisatie Focus op de arbeidsmarkt Naast het erkennen van leerbedrijven is Calibris verantwoordelijk voor ontwikkeling en onderhoud van kwalificaties in de sectoren zorg, welzijn

Nadere informatie

Life Cycle. Management. . als aandachtsgebied binnen Asset Management. Jaap Bakker Senior Adviseur Asset Management Rijkswaterstaat.

Life Cycle. Management. . als aandachtsgebied binnen Asset Management. Jaap Bakker Senior Adviseur Asset Management Rijkswaterstaat. Realisatie Verkenning Planuitwerking Life Cycle Prestaties Life Cycle Risico s Life Cycle Kosten Life Cycle Management. als aandachtsgebied binnen Asset Management Beheer, onderhoud, exploitatie Jaap Bakker

Nadere informatie

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Finding the optimal solution is An our open standard mind comes standard... Burdock is de verbindende schakel tussen opdrachtgevers

Nadere informatie

ONTWIKKELING VAN ASSET MANAGEMENT INTRODUCTIE VOOR NEDERLANDSE PROVINCIES INTERPROVINCIAAL OVERLEG

ONTWIKKELING VAN ASSET MANAGEMENT INTRODUCTIE VOOR NEDERLANDSE PROVINCIES INTERPROVINCIAAL OVERLEG John de Croon 6 oktober 2011 ONTWIKKELING VAN ASSET MANAGEMENT INTRODUCTIE VOOR NEDERLANDSE PROVINCIES INTERPROVINCIAAL OVERLEG Inhoud Waarom is asset management belangrijk Wat verstaan we onder asset

Nadere informatie

Zorgherallocatie: wat doet dat met het logistieke systeem? Annelies van der Ham

Zorgherallocatie: wat doet dat met het logistieke systeem? Annelies van der Ham Zorgherallocatie: wat doet dat met het logistieke systeem? Annelies van der Ham 29-5-2018 Technisch bestuurskundig ingenieur, werkzaam als onderzoeker en adviseur 2 Grote transformaties zoals nieuwbouw

Nadere informatie

Whitepaper. Outsourcing. Uitbesteden ICT: Wat, waarom, aan wie en hoe? 1/6. www.nobeloutsourcing.nl

Whitepaper. Outsourcing. Uitbesteden ICT: Wat, waarom, aan wie en hoe? 1/6. www.nobeloutsourcing.nl Uitbesteden ICT: Wat, waarom, aan wie en hoe? 1/6 Inhoud Uitbesteden ICT: Wat, waarom, aan wie en hoe? 3 Relatie tussen ICT en 3 Outsourcen ICT: Wat? 3 Cloud Services 3 Service Level Agreement 3 Software

Nadere informatie

ITBB. Toppers in Techniek

ITBB. Toppers in Techniek ITBB. Elektrotechniek Innovatie door kennisoverdracht www.itbb.nl www.zonderman.nl Elektrotechniek Meet- en regeltechniek Signalering en beveiliging Brandbeveiliging Energievoorziening Telematica/netwerken/infrastructuren

Nadere informatie

Visie op duurzaam Veranderen

Visie op duurzaam Veranderen Visie op duurzaam Veranderen Ruysdael Ruysdael is een gerenommeerd bureau dat zich sinds haar oprichting in 1994 heeft gespecialiseerd in het managen van veranderingen. Onze dienstverlening kent talloze

Nadere informatie

De kracht van een goede opdracht

De kracht van een goede opdracht PREVIEW De kracht van een goede opdracht Het moment is nu Als er íets zeker is, dan is het wel dat dit een bijzonder interessante tijd is om bij een woningcorporatie te werken. Naast de sociale opgave

Nadere informatie

De kracht van pps in lightrail

De kracht van pps in lightrail De kracht van pps in lightrail Over de groeiende noodzaak van lightrail in stedelijke gebieden, de voordelen van publiek-private samenwerking en de gebundelde krachten van Strukton. Strukton pleit voor

Nadere informatie

Inkoop en contractmanagement

Inkoop en contractmanagement Syllabus Inkoop en contractmanagement Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen. Inclusief best practices bij onder meer Universiteit Twente, ING, provincie

Nadere informatie

10 onmisbare vaardigheden voor. de ambtenaar van de toekomst. 10 vaardigheden. Netwerken. Presenteren. Argumenteren 10. Verbinden.

10 onmisbare vaardigheden voor. de ambtenaar van de toekomst. 10 vaardigheden. Netwerken. Presenteren. Argumenteren 10. Verbinden. 10 vaardigheden 3 Netwerken 7 Presenteren 1 Argumenteren 10 Verbinden Beïnvloeden 4 Onderhandelen Onderzoeken Oplossingen zoeken voor partijen wil betrekken bij het dat u over de juiste capaciteiten beschikt

Nadere informatie

Analyse enquête GVAG. Individueel en binnen groep. Tussen groepen

Analyse enquête GVAG. Individueel en binnen groep. Tussen groepen Analyse enquête GVAG Individueel en binnen groep Betrokkenheid hoog (bestuur, thematrekkers en groepen) Projectgroepen verdienen aandacht Vaardigheden sluiten aan bij rol versus praktijk Jaarplannen wel

Nadere informatie

Heijmans Avans Minor 2010-2011. Infrastructuur: van knelpunt tot aanbesteding

Heijmans Avans Minor 2010-2011. Infrastructuur: van knelpunt tot aanbesteding Heijmans Avans Minor 2010-2011 Infrastructuur: van knelpunt tot aanbesteding Avans Hogeschool is een topinstituut dat toekomstige beroepsoefenaren opleidt tot excellente professionals, die zichzelf en

Nadere informatie

Factsheet Competenties Ambtenaren

Factsheet Competenties Ambtenaren i-thorbecke Factsheet Competenties Ambtenaren Competenties van gemeenteambtenaren - nu en in de toekomst kennis en bedrijf Gemeenten werken steeds meer integraal en probleemgestuurd aan maatschappelijke

Nadere informatie

Beter Benutten. Slim en vlot van deur tot deur

Beter Benutten. Slim en vlot van deur tot deur Beter Benutten Slim en vlot van deur tot deur Slim en vlot van deur tot deur Omdat er, zeker in de stad, nog maar weinig mogelijkheden zijn om de infrastructuur uit te breiden, is juist daar een wereld

Nadere informatie

leadership in energy transition

leadership in energy transition leadership in energy transition Petersburg Consultants is een energiek en flexibel ingenieursbureau op het gebied van hoogspannings- en buisleidingeninfrastructuur. Sinds 1998 bieden wij engineering, consultancy

Nadere informatie

Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011

Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Dames en heren, Degenen, die hier te lande na 1820 verbetering van

Nadere informatie

ASSETMANAGEMENT OP WEG NAAR Arie Bleijenberg

ASSETMANAGEMENT OP WEG NAAR Arie Bleijenberg ASSETMANAGEMENT OP WEG NAAR 2040 Arie Bleijenberg INFRA PROVIDERS, MARKT EN KENNIS 2 Assetmanagement op weg naar 2040 woensdag 23 maart 2016 ASSETS + MANAGEMENT = UITDAGING 3 Assetmanagement op weg naar

Nadere informatie

Fileprobleem. Leerjaar 1, schooljaar De opdrachtgever

Fileprobleem. Leerjaar 1, schooljaar De opdrachtgever Fileprobleem Verkeersknooppunt Verkeerscentrale Leerjaar 1, schooljaar 2017-2018 1. De opdrachtgever Dagelijks maken miljoenen reizigers gebruik van het Nederlandse wegennet. Het wordt steeds drukker en

Nadere informatie

Het nieuwe assetmanagement Beeld plaatsen ter grootte van dit kader

Het nieuwe assetmanagement Beeld plaatsen ter grootte van dit kader Het nieuwe assetmanagement Beeld plaatsen ter grootte van dit kader een bijdrage aan een toekomstbestendige infrastructuur 26 mei 2016 Marc van den Elzen Bas Govers 2 Voorstelrondje Naam Functie Wat is

Nadere informatie

Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016

Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016 Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016 Waarom zijn we bijeen? Verduurzaming energievoorziening Samenwerking om de NL ambitie te verwezenlijken Samenwerking vanaf de start van initiatieven Draagvlak

Nadere informatie

Samen Werkt. Posities en kansen op de innovatiemarkt voor mobiliteit en water

Samen Werkt. Posities en kansen op de innovatiemarkt voor mobiliteit en water Samen Werkt Posities en kansen op de innovatiemarkt voor mobiliteit en water Samen Werkt Posities en kansen op de innovatiemarkt voor mobiliteit en water Wegen, water, spoor en luchtruim worden drukker.

Nadere informatie

Case study: Service en sales gaan samen voor beter klantcontact

Case study: Service en sales gaan samen voor beter klantcontact Case study: Service en sales gaan samen voor beter klantcontact Sales als basis voor klantcontact stimuleert klanttevredenheid Meer dan 900 medewerkers van Transcom Nederland verzorgen dagelijks facilitaire

Nadere informatie

Platform Bèta Techniek. Connect 05 2015. Chemiedag 2015. Hoe kunnen onderwijs en bedrijfsleven succesvol samenwerken?

Platform Bèta Techniek. Connect 05 2015. Chemiedag 2015. Hoe kunnen onderwijs en bedrijfsleven succesvol samenwerken? Platform Bèta Techniek Connect 05 2015 Chemiedag 2015 Hoe kunnen onderwijs en bedrijfsleven succesvol samenwerken? Succesvolle samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven is de basis voor groei van

Nadere informatie

Business Risk Management? Dan eerst data op orde!

Business Risk Management? Dan eerst data op orde! Business risk management? Dan eerst data op orde! Kwaliteit, leveringsbetrouwbaarheid, klantgerichtheid, kostenbewustzijn en imago zijn kernwaarden in de bedrijfsvoering die door nutsbedrijven hartelijk

Nadere informatie

Speech commissaris van de koningin/voorzitter Noordelijke Regieraad Bouw Max van den Berg, bijeenkomst over BrigID op 11 april 2011, Groningen

Speech commissaris van de koningin/voorzitter Noordelijke Regieraad Bouw Max van den Berg, bijeenkomst over BrigID op 11 april 2011, Groningen Speech commissaris van de koningin/voorzitter Noordelijke Regieraad Bouw Max van den Berg, bijeenkomst over BrigID op 11 april 2011, Groningen [Inleiding] MKB gebukt onder zware administratieve lasten.

Nadere informatie

Invloed uitoefenen zonder macht. Hoe doe je dat? 10 september 2013

Invloed uitoefenen zonder macht. Hoe doe je dat? 10 september 2013 Invloed uitoefenen zonder macht. Hoe doe je dat? Enexis: KPC Groep: Peter Smits Dolf Reith 10 september 2013 Even voorstellen Enexis: Enexis is de regionale netbeheerder in de provincies Groningen, Friesland,

Nadere informatie

Openbare Ruimte. Heroriëntatie op de. Openbare Ruimte

Openbare Ruimte. Heroriëntatie op de. Openbare Ruimte Openbare Ruimte Heroriëntatie op de Openbare Ruimte Openbare Ruimte Inspelen op actuele ontwikkelingen Twee actuele ontwikkelingen vragen om een heroriëntatie op de ontwikkelingen, het beheer en onderhoud

Nadere informatie

CASE STUDY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN

CASE STUDY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN Exact Online CASE STUDY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN MDM accountants & belastingadviseurs uit Den Haag is hard op

Nadere informatie

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. Continuous effort is our standard

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. Continuous effort is our standard Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Continuous effort is our standard Burdock lost kennis- en capaciteitsvraagstukken op bij opdrachtgevers in de civiele techniek, infrastructuur,

Nadere informatie

Strategische Personeelsplanning. Basisdocument

Strategische Personeelsplanning. Basisdocument Strategische Personeelsplanning Basisdocument Strategische Personeelsplanning Basisdocument SPP als pijler van hr-beleid Om als organisatie in een dynamische omgeving met veel ontwikkelingen en veranderingen

Nadere informatie

white paper beeldbellen 2016 Dick-Jan Zijda

white paper beeldbellen 2016 Dick-Jan Zijda white paper beeldbellen 2016 Dick-Jan Zijda White paper Beeldbellen 2016 De DEHA Delft (www.deha.nu) organiseert kennissessies voor en door zorgaanbieders rondom een specifiek thema/onderwerp in de regio

Nadere informatie

Aspecten van leveringszekerheid en netveiligheid in het 380 kv-net. Verantwoord en innovatief ondergronds

Aspecten van leveringszekerheid en netveiligheid in het 380 kv-net. Verantwoord en innovatief ondergronds Aspecten van leveringszekerheid en netveiligheid in het 380 kv-net Verantwoord en innovatief ondergronds Aspecten van leveringszekerheid en netveiligheid in het 380 kv-net Samenvatting Toepassing 380 kv

Nadere informatie

MASTERCLASS BELEIDSANALYSE EN BELEIDSBEOORDELING TRANSPARANTIE EN VERANTWOORDING IN DE PUBLIEKE SECTOR

MASTERCLASS BELEIDSANALYSE EN BELEIDSBEOORDELING TRANSPARANTIE EN VERANTWOORDING IN DE PUBLIEKE SECTOR PROFESSIONAL LEARNING & DEVELOPMENT EXECUTIVE EDUCATION MASTERCLASS BELEIDSANALYSE EN BELEIDSBEOORDELING TRANSPARANTIE EN VERANTWOORDING IN DE PUBLIEKE SECTOR MASTERCLASS BELEIDSANALYSE EN BELEIDSBEOORDELING

Nadere informatie

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen

Nadere informatie

Werken in en aan de praktijk

Werken in en aan de praktijk Werken in en aan de praktijk Avans Hogeschool is een topinstituut dat toekomstige beroepsoefenaren opleidt tot excellente professionals, die zichzelf en hun beroep voortdurend blijven ontwikkelen. Daarnaast

Nadere informatie

interim-professionals voor Finance & Control

interim-professionals voor Finance & Control Veel omzet draaien, maar toch weinig verdienen? Niet beschikken over de juiste managementinformatie? Ineens geconfronteerd worden met liquiditeitsproblemen? Een ervaren interim-manager kan u bijstaan om

Nadere informatie

STRATAEGOS CONSULTING

STRATAEGOS CONSULTING STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.

Nadere informatie

De opkomst van all-electric woningen

De opkomst van all-electric woningen De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige

Nadere informatie

Thermische prestatie contracten

Thermische prestatie contracten 10 november 2005 Thermische prestatie contracten Conform ISSO-publicatie 74 Bert Elkhuizen Chrit Cox TNO Bouw en Ondergrond te Delft Contactgegevens: 015 276 33 10 Bert.Elkhuizen@tno.nl Inhoudsopgave 1.

Nadere informatie

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie. Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

Strategische agenda pag. 3 Onze missie pag. 3 Onze koers pag. 5 Onze speerpunten pag. 6 Onze kerntaken

Strategische agenda pag. 3 Onze missie pag. 3 Onze koers pag. 5 Onze speerpunten pag. 6 Onze kerntaken Strategische agenda 2018-2020 pag. 3 Onze missie pag. 3 Onze koers pag. 5 Onze speerpunten pag. 6 Onze kerntaken Onze missie Wij staan voor goede en betaalbare zorg voor alle inwoners van Nederland. Onze

Nadere informatie

Inhoud EEN NIEUWE FORMULE 3

Inhoud EEN NIEUWE FORMULE 3 Inhoud EEN NIEUWE FORMULE 3 WAT IS BURO LUIKEN? 5 UW VOORDEEL 7 VOOR WIE INTERESSANT? 9 UW INVESTERING 11 DIGITAAL ONDERNEMEN 13 BUSINESSPARTNERS 15 PASSIE, MISSIE, VISIE 17 CONTACT 19 Welkom! Buro Luiken

Nadere informatie

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel! Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:

Nadere informatie

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik ENGIE Infra & Mobility De daad bij het woord, de techniek bij de plannen Over een aantal jaren ziet de energievoorziening in Nederland er geheel anders

Nadere informatie

Tijdbom onder arbeidsmarkt financiële dienstverlening

Tijdbom onder arbeidsmarkt financiële dienstverlening Marktvisie Finance Tijdbom onder arbeidsmarkt financiële dienstverlening Marktvisie > Finance 3 Inleiding In de financiële dienstverlening zullen de komende jaren mede onder invloed van de digitalisering

Nadere informatie

6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN

6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN 6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN INLEIDING Het Nieuwe Werken is in de afgelopen jaren op vele plekken geïntroduceerd om slimmer om te gaan met de beschikbare middelen binnen organisaties

Nadere informatie

De toekomst van consultancy

De toekomst van consultancy De toekomst van consultancy Course Assignment Management Consulting 5 oktober 2013 Teska Koch 2518936 Teska.koch@hotmail.com Word count: 1.510 Een kijkje in de glazen bol: Wat is de toekomst van consultancy?

Nadere informatie

Samenwerken aan een toekomstbestendige retailsector

Samenwerken aan een toekomstbestendige retailsector Samenwerken aan een toekomstbestendige retailsector Wie wij zijn Het Retail Innovation Platform helpt de innovatie- en concurrentiekracht van de retailsector te versterken. Samen met retailers en andere

Nadere informatie

FUNCTIEPROFIEL BID MANAGER CONNEXXION

FUNCTIEPROFIEL BID MANAGER CONNEXXION FUNCTIEPROFIEL BID MANAGER CONNEXXION DE ONDERNEMING Connexxion, ontstaan in 1999, heeft sinds 2007 het internationale Transdev als aandeelhouder. Daarnaast is BNG minderheidsaandeelhouder. Connexxion

Nadere informatie

Hans de Jonge 29 oktober2009

Hans de Jonge 29 oktober2009 Hans de Jonge 29 oktober2009 Strategische doelen Rendement Risico s Monitoring en verantwoording Risico- en lifecycle management Veroudering & lifecycle Besluitvorming en prioritering Operationele werkzaamheden

Nadere informatie

MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN

MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN ONS DNA Op een plek die duizenden jaar terug werd gedomineerd door een ruige delta van wind, duinen en zee bevindt zich nu ons welvarende Nederland. De ontwikkeling van ons land

Nadere informatie

Energietransitie en schaalvoordelen

Energietransitie en schaalvoordelen Energietransitie en schaalvoordelen Samenvatting McKinsey-onderzoek Oktober 2013 CONTEXT Recent is door McKinsey, in opdracht van Alliander, een onderzoek uitgevoerd naar de vraag: Wat zijn de voordelen

Nadere informatie

Junior regisserende inkomensconsulent

Junior regisserende inkomensconsulent Kennis van de Overheid Junior regisserende inkomensconsulent Talentprogramma voor jonge professionals Investeer in de ontwikkeling en toekomst van uw afdeling Junior talenten kunnen een bijzondere rol

Nadere informatie

Rijkswaterstaat: Uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Ir L.C. van Wagensveld

Rijkswaterstaat: Uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Ir L.C. van Wagensveld : Uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu Ir L.C. van Wagensveld 10 oktober 2013 Inhoud Introductie Wetenswaardigheden over Werkwijze Mogelijkheden 2 10 oktober 2013 Introductie

Nadere informatie

WERKBELEVING IN DE VERZEKERINGSBRANCHE

WERKBELEVING IN DE VERZEKERINGSBRANCHE whitepaper WERKBELEVING IN DE VERZEKERINGSBRANCHE ontwikkelen zich steeds meer van traditionele organisaties tot ICT bedrijven. Deze veranderingen hebben hun weerslag op de werkbeleving. Om helder voor

Nadere informatie

Cao Metalektro: die deal doen we samen

Cao Metalektro: die deal doen we samen Cao Metalektro: die deal doen we samen De drive om iets slimmer, sneller of beter te doen met de inzet van techniek, heeft de maakindustrie in ons land groot gemaakt. En daar zijn we trots op. Met technologische

Nadere informatie

Rendabel ontwikkelen door opdrachtgeversrol anders in te vullen

Rendabel ontwikkelen door opdrachtgeversrol anders in te vullen Rendabel ontwikkelen door opdrachtgeversrol anders in te vullen Nieuwe invulling opdrachtgeversrol reduceert stichtingskosten en lifecycle costs en leidt tot het verdwijnen van de onrendabele top 1 Traditionele

Nadere informatie

Cliënt heeft sobere zorg met weinig keuzemogelijkheden

Cliënt heeft sobere zorg met weinig keuzemogelijkheden Geen economische groei Hoog draagvlak voor welvaartsstaat Alle zorg wordt aanbesteed Participatie noodzakelijk Standaardzorg Grote zorginstellingen Kan koffie 2 33 Economie, technologie en maatschappij

Nadere informatie

Van financieel talent naar Public Business Controller

Van financieel talent naar Public Business Controller Kennis van de Overheid Van financieel talent naar Public Business Controller Talentprogramma voor jonge professionals Investeer in de toekomst van uw financiële afdeling Junior talenten kunnen een bijzondere

Nadere informatie

Beleidsadviseur Sociaal Domein

Beleidsadviseur Sociaal Domein Kennis van de Overheid Beleidsadviseur Sociaal Domein Talentprogramma voor jonge professionals Investeer in de toekomst van uw afdeling Junior talenten kunnen een bijzondere rol spelen bij de transformatie

Nadere informatie

KENNISPORTAAL iampro. In samenwerking werken aan professioneel beheer

KENNISPORTAAL iampro. In samenwerking werken aan professioneel beheer KENNISPORTAAL iampro In samenwerking werken aan professioneel beheer Professioneel beheer en de uitdagingen Assetmanagement als volgende stap Samen aan de slag met Assetmanagement iampro Waarom? Hoe werkt

Nadere informatie

ALLIANDER. Neemt de wind in de zeilen en transformeert het inkoopproces

ALLIANDER. Neemt de wind in de zeilen en transformeert het inkoopproces ALLIANDER Neemt de wind in de zeilen en transformeert het inkoopproces Alliander NV beheert energie netwerken die gas en elektriciteit distribueren naar grote delen van Nederland voor huizen, transport,

Nadere informatie

Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting

Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting De wijze waarop de woningmarkt nu georganiseerd is met 2,4 miljoen sociale huurwoningen is niet meer houdbaar. We zullen naar een systeemverandering

Nadere informatie

Sturing op ICT STRATEGISCHE BESLUITVORMING GOVERNANCE INNOVATIE. 24 sept 2015; Jurgen Bomas

Sturing op ICT STRATEGISCHE BESLUITVORMING GOVERNANCE INNOVATIE. 24 sept 2015; Jurgen Bomas Sturing op ICT STRATEGISCHE BESLUITVORMING GOVERNANCE INNOVATIE Sturen op ICT en samenhang met business Maes als onderzoek model Vanuit onderzoek in bedrijfsleven: IT beslissing Rol Directie Consequentie

Nadere informatie

Topsectoren. Hoe & Waarom

Topsectoren. Hoe & Waarom Topsectoren Hoe & Waarom 1 Index Waarom de topsectorenaanpak? 3 Wat is het internationale belang? 4 Hoe werken de topsectoren samen? 5 Wat is de rol voor het MKB in de topsectoren? 6 Wat is de rol van

Nadere informatie

TECHNISCH BEHEER. Zorgeloze kwaliteit. vandorp.eu

TECHNISCH BEHEER. Zorgeloze kwaliteit. vandorp.eu TECHNISCH BEHEER Zorgeloze kwaliteit TECHNISCH BEHEER Onze samenleving verandert snel. Waar in het verleden volstaan kon worden met een eenvoudig inspanningscontract voldoet dit veelal niet meer aan de

Nadere informatie

F reader. Het nieuwe ondernemen. is gewoon durven te veranderen!

F reader. Het nieuwe ondernemen. is gewoon durven te veranderen! F R I E N D S F reader Het nieuwe ondernemen. is gewoon durven te veranderen! Als we de berichtgeving van de laatste maanden mogen geloven staat de non food detailhandel voor een herstructureringsslag.

Nadere informatie

WERKEN MET FREELANCERS IN JOUW ORGANISATIE?

WERKEN MET FREELANCERS IN JOUW ORGANISATIE? WERKEN MET FREELANCERS IN JOUW ORGANISATIE? Freelancen, interimmen, contracting zijn allemaal verschillende benamingen voor een zeer sterk groeiend verschijnsel in de economie. Steeds meer industrieën

Nadere informatie

Staan de beste stuurlui aan wal?

Staan de beste stuurlui aan wal? Staan de beste stuurlui aan wal? ir. Harry Droog, voorzitter van het Energietransitie Platform Duurzame Elektriciteitsvoorziening / Jaap t Hooft, adviseur EOS Welkom, opening, doelen De heer Droog gaat

Nadere informatie

CommTalks. 40 Thought leaders over het communicatievak van morgen. Concept & samenstelling. Betteke van Ruler

CommTalks. 40 Thought leaders over het communicatievak van morgen. Concept & samenstelling. Betteke van Ruler CommTalks 40 Thought leaders over het communicatievak van morgen Concept & samenstelling Betteke van Ruler Spreek de taal van de bestuurskamer Piet Hein Coebergh 148 De communicatieprofessionals van vandaag

Nadere informatie

Trends, bedreigingen en kansen in de wegenbouw

Trends, bedreigingen en kansen in de wegenbouw Trends, bedreigingen en kansen in de wegenbouw Dr.ir. A.H. de Bondt Ooms Civiel bv CROW-infradagen, 22 mei 2012 te Papendal Overzicht presentatie Inleiding Maatschappelijke wensen Marktsituatie Integraal

Nadere informatie

Met het oog op morgen. Strategisch plan DWA 2020

Met het oog op morgen. Strategisch plan DWA 2020 Met het oog op morgen Strategisch plan DWA 2020 Met oog op morgen DWA werkt aan het verhogen van de kwaliteit van de leefomgeving en aan het verlagen van het energiegebruik. Hierbij leggen we de lat hoog

Nadere informatie

Position Paper voor het Rondetafelgesprek over het Ontwerp-Klimaatakkoord de tafel Gebouwde Omgeving

Position Paper voor het Rondetafelgesprek over het Ontwerp-Klimaatakkoord de tafel Gebouwde Omgeving Position Paper voor het Rondetafelgesprek over het Ontwerp-Klimaatakkoord de tafel Gebouwde Omgeving 25 maart 2019 Pagina 2 van 5 Ingrijpende veranderingen voor het Nederlandse energienet De energietransitie

Nadere informatie

SAMEN SUCCESVOL IN RAILINFRATECHNIEK

SAMEN SUCCESVOL IN RAILINFRATECHNIEK SAMEN SUCCESVOL IN RAILINFRATECHNIEK Imtech Infra Rail Snel, veilig en betrouwbaar Vervoer per spoor wint aan populariteit. Reizen per spoor zorgt voor een snelle, veilige en betrouwbare verbinding.

Nadere informatie

Van Samenhang naar Verbinding

Van Samenhang naar Verbinding Van Samenhang naar Verbinding Sogeti Page 2 VAN SAMENHANG NAAR VERBINDING Keuzes, keuzes, keuzes. Wie wordt niet horendol van alle technologische ontwikkelingen. Degene die het hoofd koel houdt is de winnaar.

Nadere informatie

Hoe kwetsbaar zijn onze netwerken?

Hoe kwetsbaar zijn onze netwerken? Hoe kwetsbaar zijn onze netwerken? Hoe kwetsbaar zijn onze infrastructuurnetwerken en op welke manier zijn ze van elkaar afhankelijk? In een simulatie van een overstroming in Rotterdam Noord zochten gebiedsexperts

Nadere informatie

Allereerst wil ik u een gezegend, gezond en gelukkig Nieuwjaar toewensen! En uiteraard hoop en wens ik dat het uw ondernemingen goed gaat.

Allereerst wil ik u een gezegend, gezond en gelukkig Nieuwjaar toewensen! En uiteraard hoop en wens ik dat het uw ondernemingen goed gaat. Toespraak bij het Nieuwjaarsontbijt van de Building Society, door Commissaris van de Koningin, drs. Ank Bijleveld-Schouten, op 10 januari 2012 te Delden. Dames en heren, Allereerst wil ik u een gezegend,

Nadere informatie

ASSET MANAGEMENT KEN DE RISICO S, DAN IS ALLES BEHEERSBAAR

ASSET MANAGEMENT KEN DE RISICO S, DAN IS ALLES BEHEERSBAAR ASSET MANAGEMENT KEN DE RISICO S, DAN IS ALLES BEHEERSBAAR Jan A. Kamphuis Voorzitter NVDO Sectie Food, Beverages & Farma / Partner Traduco B.V. Food Event 2015 De Verkadefabriek, Den Bosch 03 december

Nadere informatie

Flitsende en bruisende dienstverlening

Flitsende en bruisende dienstverlening Beleidsprogramma A+O fondsen Flitsende en bruisende dienstverlening Door: Rieke Veurink/ Fotografie: Shutterstock / Kees Winkelman Niet meer alleen het oude faciliteren, maar op weg gaan naar iets nieuws.

Nadere informatie

?Hoe Zo! >> Werken bij de gemeente betekent je inzetten voor burgers en bedrijven. En daarbij geldt:

?Hoe Zo! >> Werken bij de gemeente betekent je inzetten voor burgers en bedrijven. En daarbij geldt: Wabo effectief ?Hoe Zo! >> Het toepassen van de Wabo is meer dan alleen de IT-structuur aanpassen, de procedures herzien en/of de processen opnieuw beschrijven en herinrichten. Het zijn de medewerkers

Nadere informatie

Voorbereiding nieuw contract openbare verlichting Amsterdam, eerste contouren. Arnout Schoemakers, teamleider b&o

Voorbereiding nieuw contract openbare verlichting Amsterdam, eerste contouren. Arnout Schoemakers, teamleider b&o Voorbereiding nieuw contract openbare verlichting Amsterdam, eerste contouren Arnout Schoemakers, teamleider b&o 16-4-2014 Wat beheren we? 120 km hoofdnet auto 127.000 lichtmasten en 400 illuminatielocaties

Nadere informatie

Onderhandelen met lef en liefde

Onderhandelen met lef en liefde Lodewijk van Ommeren, directeur van Bureau Zuidema, interviewt Judith Schoenmaeckers Onderhandelen met lef en liefde Dirty tricks? Judith Schoenmaeckers, commercieel directeur bij Randstad, heeft er niets

Nadere informatie

De 6 best hanteerbare KPI s in de schoonmaak

De 6 best hanteerbare KPI s in de schoonmaak De 6 best hanteerbare KPI s in de schoonmaak en de link met kritieke succesfactoren KPI s in de schoonmaak Margriet van Dijken Heel kort nog de theorie van KPI s in de schoonmaak Er gaat tegenwoordig geen

Nadere informatie

Level 5 OPDRACHTGEVER

Level 5 OPDRACHTGEVER Vragen over de opdracht Stel ze dan eerst aan je docent. Als hij/zij jullie Vragen over de Eureka!Day Mail deze naar: info@eurekacup.nl START OPDRACHTGEVER OPDRACHT AANPAK MEER... OPDRACHTGEVER Je loopt,

Nadere informatie

Visie op Gemeenten Update 2014

Visie op Gemeenten Update 2014 Visie op Gemeenten Update 2014 Transitiemanagement in het sociale domein Meer medebewindstaken en horizontale verantwoording Bedrijfsvoering naar een nieuw evenwicht Trends en ontwik k elingen T ran s

Nadere informatie

Winnen en verliezen doe je samen

Winnen en verliezen doe je samen Winnen en verliezen doe je samen Overig nieuws door Redactie MobilityMatters 29-06-2017 Grote projecten zijn topsport. Tijdens het klantenevent van Siemens Mobility gingen ervaren projectmanagers en voormalig

Nadere informatie

KENNISPORTAAL iampro. In samenwerking werken aan professioneel beheer

KENNISPORTAAL iampro. In samenwerking werken aan professioneel beheer KENNISPORTAAL iampro In samenwerking werken aan professioneel beheer iampro. Even voorstellen: Yvonne Kroon - van den Berg Beleidsmedewerker afdeling Wegen Provincie Utrecht. Frank van der Vaart Groepshoofd

Nadere informatie