VOOR ELKE BEOEFENAAR WAT WILS

Transcriptie

1 INFRASTRUCTUUR EN VOORZIENINGEN VOOR ELKE BEOEFENAAR WAT WILS MOTIEVEN OM VOOR EEN BEPAALDE AANBIEDER TE KIEZEN TEUNIS IJDENS EN JAN ENSINK Nederland heeft een ruim en gevarieerd aanbod van lessen en workshops voor jong en oud om in de vrije tijd creatief of kunstzinnig bezig te zijn. We weten zo ongeveer hoeveel mensen les nemen en workshops volgen, in welke kunstvormen en waar ze dat doen. Veel minder bekend is wat de beoefenaars vinden van het aanbod en hoe ze tot hun keuze voor een aanbieder komen. Gegevens uit de Nieuwe Monitor Amateurkunst van 2015 en 2016 van het LKCA bieden daarin meer inzicht. Beoefenaars zijn over het algemeen zeer tevreden over hun aanbieder. De aantrekkelijkheid van het aanbod, goede begeleiding, aardige mensen en gezelligheid vormen de belangrijkste motieven. 52

2 DE OVERGROTE MEERDER- HEID VAN DE CURSISTEN IS TEVREDEN MET HUN LESSEN EN ER IS WEINIG MOBILITEIT TUSSEN DOCENTEN EN INSTELLINGEN LEREN EN BETER WORDEN We weten dat veel mensen die in hun vrije tijd iets kunstzinnigs of creatiefs doen daar beter in willen worden, iets willen leren. We weten ook zo ongeveer op welke manier ze dat doen. De Nieuwe Monitor Amateurkunst (NMAK) van 2015 laat zien dat ruim de helft van de beoefenaars als vanzelf leert, gewoon door te doen. Bijna een derde heeft les of volgt af en toe een workshop, eveneens bijna een derde leert door geregeld te oefenen en te repeteren. Een kwart van de beoefenaars leert van digitale voorbeelden of instructies via internet of speciale apps, en een zesde leert uit een boek, van televisie of een dvd. Die percentages tellen op tot meer dan 100 %, omdat mensen op verschillende manieren tegelijk leren. Van degenen die het gewoon doen en als vanzelf leren, maakt bijna een derde bijvoorbeeld wel gebruik van digitale voorbeelden. Ook oefent bijna een derde van hen geregeld, heeft een kwart ook les en leert een vijfde ook weleens uit een boek of van tv of dvd. Minder is bekend over de motieven om voor de ene dan wel de andere aanbieder van lessen en workshops te kiezen. Veel onderzoek is hier nog niet naar gedaan. Folkert Haanstra deed in 1 onderzoek naar het aanbod van en de vraag naar buitenschoolse kunsteducatie in Dordrecht. Daar bleek toen vrij veel aanbod te zijn dat grotendeels los van elkaar staat, zonder dat men nadeel of voordeel van elkaar ondervindt. 1 De overgrote meerderheid van de cursisten is tevreden met hun lessen en er is weinig mobiliteit tussen docenten en instellingen. Andries van den Broek onderzocht in 200 waar mensen les nemen, hoe ze die lessen waarderen en waarom ze wel of niet naar een centrum voor de kunsten gaan. Er bleken geen verschillen in waardering voor centra en andere aanbieders en er waren meestal praktische redenen om niet voor een centrum voor de kunsten te kiezen. 2 VERANDERINGEN IN DE MARKT Intussen is er het nodige gebeurd met het buitenschoolse lesaanbod. Gemeentelijke subsidies voor het aanbod van instellingen zijn beperkt of helemaal beëindigd. Het marktaandeel van centra voor de kunsten en muziekscholen, dat in het eerste decennium van deze eeuw ongeveer 20 % was, is door de gemeentelijke ombuigingen verkleind. Docenten, die voorheen in loondienst werkten bij een kunstencentrum of een muziekschool, zijn voor zichzelf begonnen, al dan niet in collectief verband met andere zelfstandigen. Voor de beoefenaar die les wil nemen, is het er waarschijnlijk niet overzichtelijker op geworden. In deze context is het de moeite waard om opnieuw te kijken naar keuzes die beoefenaars maken en naar hun motieven om bij de ene of juist bij een andere aanbieder les te nemen of een workshop te volgen. Met gegevens uit de NMAK 2015 en 2016 is een tamelijk scherp beeld te geven van motieven van beoefenaars om voor een aanbieder te kiezen. Eerst kijken we naar de manieren van leren, waar beoefenaars dat doen en wat ze vinden van het aanbod waarvan ze gebruik maken. Daarna zoomen we in op de motieven van beoefenaars voor hun keuzes. We kijken welke motieven zwaarder en minder zwaar wegen, en of die motieven variëren met het type aanbieder. 5

3 BIJNA TWEE MILJOEN MENSEN IN NEDERLAND, HEEFT LES, VOLGT EEN CURSUS OF VOLGT WELEENS EEN WORKSHOP AANBIEDERS VAN LESSEN EN WORKSHOPS Bijna een derde van de beoefenaars, omgerekend bijna twee miljoen mensen in Nederland, heeft les, volgt een cursus of volgt weleens een workshop. De meesten van hen, twee derde, doen dat bij een docent of een kunstenaar. Die docent of kunstenaar is in ruim de helft van de gevallen zelfstandig werkzaam en werkt in de andere helft van de gevallen bij een vereniging, instelling of bedrijf. Beoefenaars die beide noemen en die niet weten of hun docent of kunstenaar zelfstandig is of bij een vereniging, instelling of bedrijf werkt, zijn hierbij niet meegeteld. Beoefenaars die les hebben van een docent of kunstenaar die bij een vereniging, instelling of bedrijf werkt, noemen desgevraagd de muziekschool (26%), dansschool (15%) of een vereniging (14%), en anders een cultureel centrum (8%), creativiteitscentrum (%) of centrum voor de kunsten (8%). Andere organisaties, zoals de sportschool, jeugdtheaterschool, buurthuis en volksuniversiteit worden door niet meer dan 6% van deze beoefenaars genoemd. Om het oordeel van beoefenaars over het lesaanbod van verschillende soorten aanbieders te kunnen vergelijken, zijn ze in vier hoofdgroepen verdeeld: degenen die alleen les hebben bij een zelfstandige aanbieder, alleen bij een muziekschool, centrum voor de kunsten of creativiteitscentrum, alleen bij een vereniging of andere organisatie of bij meer dan één van deze aanbieders. 4 Het aandeel van de verschillende soorten aanbieders varieert duidelijk met de soort activiteit. Zo is het aandeel van zelfstandige aanbieders bovengemiddeld hoog onder beoefenaars van beeldende activiteiten en van media, en laag onder de theaterbeoefenaars. Het aandeel van muziekscholen en centra voor de kunsten is betrekkelijk hoog onder muziekbeoefenaars, terwijl theaterbeoefenaars juist veel vaker les hebben of een workshop volgen bij een andere organisatie, bijvoorbeeld een jeugdtheaterschool. FIGUUR 1. SOORT AANBIEDERS WAAR BEOEFENAARS LES HEBBEN OF WELEENS EEN WORKSHOP VOLGEN, UITGESPLITST NAAR SOORT ACTIVITEIT (HOOFDSOORT) Totaal Alleen bij zelfstandige Beeldend Media Alleen bij muziekschool/cvk Alleen bij andere organisatie Bij meer dan een aanbieder Dans Muziek Theater % 20% 40% 60% 80% 100% Creatief schrijven ontbreekt, omdat het aantal respondenten bij uitsplitsing van deze gegevens te klein werd 54

4 WAARDERING Beoefenaars die les hebben of weleens een workshop volgen, zijn over het algemeen tamelijk tot zeer tevreden over het aanbod. Bijna niemand is ronduit ontevreden. Een vergelijking van de waardering voor de verschillende soorten aanbieders wordt dus bepaald door het aandeel van beoefenaars die tamelijk of zeer tevreden zijn. Er is gevraagd om vijf aspecten van het lesaanbod te beoordelen: de inrichting van de locatie waar de les of workshop wordt gegeven, het niveau ervan (niet te hoog, niet te laag), de organisatie van de lessen en workshops, de kwaliteit van de docent of begeleider, en de prijs die men ervoor betaalt. FIGUUR 2. MATE VAN TEVREDENHEID VAN BEOEFENAARS OVER DE PRIJS VAN HET AANBOD, UITGESPLITST NAAR DE SOORT AANBIEDER WAAR ZE LES HEBBEN OF WELEENS EEN WORKSHOP VOLGEN Totaal Heel tevreden Alleen bij muzcentcrea 6 4 Tamelijk tevreden Niet tevreden Alleen bij andere organisaties Alleen bij zelfstandige % 20% 40% 60% 80% 100% Muzcentcrea zijn muziekscholen, centra voor de kunsten en creativiteitscentra Klanten die bij één van de drie groepen aanbieders lessen en niet bij een van de andere drie groepen aanbieders, verschillen alleen in hun oordeel over de prijs: beoefenaars die alleen bij een centrum voor de kunsten, muziekschool of creativiteitscentrum lessen, zijn daar minder tevreden over dan degenen die dat bij andere organisaties en bij zelfstandige aanbieders doen. We hebben onvoldoende gegevens over tarieven van de verschillende aanbieders, maar het is plausibel dat men minder tevreden is over de prijs naarmate die hoger is. MOTIEVEN OM WEL OF NIET VOOR EEN AANBIEDER TE KIEZEN De meeste beoefenaars (58%) die lessen of workshops volgen, zeggen desgevraagd dat ze bewust hebben gekozen voor een bepaalde aanbieder, want er waren meer aanbieders beschikbaar. Ruim een vijfde (21%) zegt niet zo goed gekeken te hebben naar andere aanbieders, en kan dus niet zeggen dat het een bewuste keuze is voor juist deze aanbieder. Nog eens 15% koos niet speciaal voor juist deze aanbieder, maar omdat er 55

5 FIGUUR. MOTIEVEN OM VOOR EEN BEPAALDE AANBIEDER TE KIEZEN Wat ze aanbieden sprak me aan Heel goede en deskundige begeleiding Heel belangrijk Beetje belangrijk Niet belangrijk Aardige mensen, gezellig Dicht in de buurt, makkelijk te bereiken Je bent er intensief mee bezig Niet zo strak allemaal, lekker informeel 8 2 Goed georganiseerd Heel goede faciliteiten (ruimte, apparatuur e.d.) Kan het goed vinden met andere leerlingen/deelnemers Lessen of workshops zijn meestal door de week Ik kende andere mensen die er bij zaten Lessen of workshops zijn meestal s avonds Lessen of workshops zijn meestal overdag Ze stellen geen hoge eisen aan wat je kunt 1 48 Het kost niet zoveel als andere aanbieders Het kost niet zoveel tijd 14 5 Ze stellen hoge eisen aan wat je kunt Lessen of workshops zijn meestal in het weekend 18 7 Er was geen andere aanbieder voor deze activiteit Andere aanbieder werkte alleen met gevorderde deelnemers 8 56 Andere aanbieder nam geen leerlingen of deelnemers meer aan 7 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0

6 eenvoudigweg geen andere geschikte aanbieders waren. Ten slotte zijn er kinderen (6%) die niet zelf bewust hebben gekozen, omdat hun ouders dat voor hen deden. Wat ze aanbieden sprak me aan, heel goede deskundige begeleiding en aardige mensen, gezellig, zijn de belangrijkste drie motieven van beoefenaars die bewust kozen om les te nemen of een workshop te volgen bij de ene en niet bij een andere aanbieder. Het is voor velen ook belangrijk dat het dicht in de buurt is, dat je er intensief mee bezig bent, dat het allemaal niet zo strak toegaat maar lekker informeel blijft, maar ook dat het goed georganiseerd is en dat de faciliteiten goed zijn. Andere motieven daarentegen zijn voor de meeste beoefenaars niet van toepassing of niet belangrijk, bijvoorbeeld dat er hoge eisen gesteld worden, dat de lessen in het weekend plaatsvinden, dat er geen geschikte aanbieder was voor hun activiteit, dat een andere aanbieder alleen met gevorderden werkte of geen leerlingen meer aannam. Verschillende redenen hangen met elkaar samen en verwijzen naar een viertal aspecten. Het gaat dan om de kwaliteit van het aanbod (kenmerken van het aanbod als deskundige begeleiding, organisatie en faciliteiten); laagdrempeligheid (weinig kosten en tijdsinvestering, geen hoge eisen, dicht in de buurt); sociale motieven (gezellig, het goed kunnen vinden met andere deelnemers) en belemmeringen die van andere aanbieders uitgaan: er is geen alternatief. Wat betreft het belang van de kwaliteit van het aanbod is er geen verschil tussen groepen beoefenaars uitgesplitst naar soorten aanbieders waar ze lessen of workshops volgen, en dat geldt ook voor laagdrempeligheid. In de ogen van beoefenaars lijken aanbieders zich dus niet te onderscheiden in kwaliteit en toegankelijkheid. Er zijn wel lichte verschillen in de bezwaren die men heeft tegen belemmeringen (bij andere aanbieders) en van sociale motieven. Zo zijn belemmeringen (bij andere aanbieders) wat belangrijker voor beoefenaars die bewust kozen voor een centrum voor de kunsten of voor een dansschool of jeugdtheaterschool. Sociale motieven wegen zwaarder voor beoefenaars die lessen volgen bij hun vereniging en zijn iets minder belangrijk voor degenen die lessen volgen bij een muziekschool. Deze vergelijkingen hebben steeds betrekking op beoefenaars die wel of niet bij een bepaalde aanbieder lessen volgen, dus niet op soorten aanbieders ten opzichte van elkaar. 57

7 FIGUUR 4. SOCIALE MOTIEVEN EN BELEMMERINGEN DIE MEN ONDERVOND BIJ ANDERE AANBIEDERS, ALS MOTIEVEN OM VOOR EEN BEPAALDE AANBIEDER TE KIEZEN 0,20 0,18 0,16 0,14 0,12 0,20 0,18 0,16 0,14 0,12 Zelfstandige Centrum voor de kunsten Muziekschool Dans- of jeugdtheaterschool Vereniging Overige aanbieders 0,10 0,10 0,08 0,08 0,06 0,06 0,04 0,04 0,02 0,02 - Sociaal - Belemmeringen De scores tussen 0,0 en 0,2 zijn gebaseerd op de verwerking van meerdere items tot nieuwe variabelen. Ze zijn alleen relevant voor de vergelijking tussen verschillende aanbieders 58 BLIJVEN, VERANDEREN OF STOPPEN De meeste beoefenaars die ergens les hebben of een workshop volgen, hebben niet de neiging om van aanbieder te veranderen. Bijna twee derde (64%) blijft dit jaar 2016 waarschijnlijk langer bij deze aanbieder, 10% stopt er helemaal mee en zoekt dit jaar ook geen andere aanbieder. Slechts 5% gaat dit jaar naar een andere aanbieder: 2% naast de huidige óók bij een andere aanbieder, % gaat weg bij de huidige en naar een andere aanbieder. Dat betekent niet dat aanbieders blindelings kunnen uitgaan van de trouw van hun klanten, want 20% weet nog niet of hij of zij dit jaar stopt of naar een andere aanbieder gaat. Het percentage beoefenaars dat van plan is om bij de huidige aanbieder te blijven, is het hoogst (80%) onder de degenen die les hebben bij hun vereniging, gevolgd door

8 de muziekscholen (74%). Andere aanbieders zijn iets minder zeker van de trouw van hun klanten, zelfstandige docenten en kunstenaars het minst (maar nog altijd 62%). Bij muziekscholen zien we daarentegen ook het hoogste percentage beoefenaars dat stopt: 17% tegen 10% gemiddeld. FIGUUR 5. INTENTIE VAN BEOEFENAARS OM WEL OF NIET BIJ DE HUIDIGE AANBIEDER TE BLIJVEN, UITGESPLITST NAAR SOORT AANBIEDER Totaal Blijf dit jaar bij deze aanbieder Vereniging Muziekschool Nee, ga naar een andere aanbieder Nee, stop helemaal met lessen Weet het nog niet Dans/jeugdtheaterschool CvdK Zelfstandige Overige % 20% 40% 60% 80% 100% De intentie om te blijven of weg te gaan houdt geen verband met het soort motieven, hoewel er een heel lichte aanwijzing is dat sociale motieven iets zwaarder wegen voor wie zeker wil blijven óf juist weg wil bij de huidige aanbieder dan andere soorten motieven. Bij nadere beschouwing van afzonderlijke motieven zijn er wel enkele die verband houden met de honkvastheid of beweeglijkheid van beoefenaars. We kunnen hier alleen de beoefenaars die willen blijven, helemaal stoppen of het nog niet weten met elkaar vergelijken. Zo zijn heel goede en deskundige begeleiding en aardige mensen, gezellig belangrijker voor degenen die bij hun huidige aanbieder blijven dan voor degenen die helemaal willen stoppen of nog niet weten wat ze gaan doen. Dat onderstreept nog eens het belang van deze motieven om voor een bepaalde aanbieder te kiezen. CONCLUSIES Veel mensen die in hun vrije tijd iets kunstzinnigs of creatiefs doen, willen daar beter in worden, iets leren. Bijna een derde van hen neemt les of volgt weleens een workshop. Bijna 60% van de beoefenaars die les hebben of weleens een workshop volgen zegt dat ze bewust voor een bepaalde aanbieder hebben gekozen, de rest had geen keus of heeft niet zo goed naar andere aanbieders gekeken. Men baseert de keuze vooral op kwaliteiten van het aanbod (aantrekkelijk, goede begeleiding, organisatie), op sociale aspecten (aardige 5

9 VOOR BEOEFENAARS DIE ERVOOR KOZEN OM LES TE NEMEN BIJ HUN VERENIGING WEGEN SOCIALE MOTIEVEN WAT ZWAARDER DAN VOOR DEGENEN DIE LES NAMEN BIJ EEN MUZIEKSCHOOL mensen, gezellig) of op praktisch gemak (dicht in de buurt). De meeste beoefenaars die ergens les hebben of een workshop volgen, hebben niet de neiging om van aanbieder te veranderen en blijven bij de huidige. Bijna een tiende is van plan om helemaal te stoppen en slechts één op de twintig wil (ook) naar een andere aanbieder. Aanbieders kunnen echter niet blindelings uitgaan van de trouw van hun klanten, want 20% weet nog niet of hij of zij dit jaar stopt of naar een andere aanbieder gaat. In de context van tamelijk ingrijpende veranderingen in de markt voor buitenschoolse kunsteducatie minder gesubsidieerd aanbod en een toenemend aantal zelfstandige aanbieders is het interessant om te kijken naar de waardering van beoefenaars voor hun aanbieder en naar hun motieven om bij deze of juist bij een andere aanbieder les te nemen of een workshop te volgen. Ruim de helft van de beoefenaars die les hebben of weleens een workshop volgen, doet dat bij een zelfstandige docent of kunstenaar, bijna een vijfde bij een centrum voor de kunsten, muziekschool of creativiteitscentrum en ongeveer een derde bij een vereniging of bij diverse andere organisaties. Klanten van verschillende soorten aanbieders verschillen niet van elkaar in het belang dat ze hechten aan kwaliteiten van het aanbod en aan de laagdrempeligheid ervan. Voor beoefenaars die ervoor kozen om les te nemen bij hun vereniging wegen sociale motieven wat zwaarder dan voor degenen die les namen bij een muziekschool. Al met al zijn beoefenaars die ergens les hebben of weleens een workshop volgen tamelijk tot zeer tevreden over het aanbod. Dat verschilt eveneens nauwelijks naar soort aanbieder, hoewel klanten van centra voor de kunsten en muziekscholen dat is het gros van de gesubsidieerde aanbieders wat minder tevreden zijn over de prijs die ze moeten betalen dan beoefenaars die leren bij andere organisaties en bij zelfstandige aanbieders. Het percentage beoefenaars dat van plan is om bij de huidige aanbieder te blijven, is het hoogst onder degenen die les hebben bij hun vereniging of bij een muziekschool. Zelfstandige aanbieders kunnen iets minder zeker zijn van de trouw van hun klanten, evenals centra voor de kunsten. Voor zover een vergelijking met uitkomsten van eerder onderzoek mogelijk is, zijn er geen dramatische verschillen in het gedrag en de motieven van beoefenaars te constateren. Veranderingen in de markt voor buitenschoolse kunsteducatie ten gevolge van gemeentelijke beleidswijzigingen en bezuinigingen op de infrastructuur lijken voor het gros van de beoefenaars minder ingrijpend dan voor aanbieders. Naast zelfstandige aanbieders en de (voorheen) gesubsidieerde centra voor de kunsten en muziekscholen leveren verenigingen een belangrijk deel van het aanbod en hebben ze een streepje voor bij beoefenaars die het sociale aspect belangrijk vinden. 60

10 NOTEN 1 Haanstra, F. (1). Kiezen in de buitenschoolse kunsteducatie: een onderzoek in Dordrecht. Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut. 2 Broek, A. van den. (200). FAQs over kunstbeoefening in de vrije tijd. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. We kunnen daarvoor gebruik maken van gegevens die het LKCA in april 2015 heeft verzameld door middel van de NMAK 2015, een enquête onder een grote steekproef uit de bevolking van Nederland, en eind juni 2016 door een enquête onder personen die ruim een jaar eerder in de NMAK 2015 te kennen gaven dat ze toen iets kunstzinnigs of creatiefs deden. In de NMAK 2015 is onder meer gevraagd of ze les hebben van een docent of kunstenaar, en of die zelfstandig werkt of bij een instelling voor buitenschoolse cultuureducatie. En wat ze van de lessen en workshops vinden. Zie IJdens, T. (2015). Kunstzinnig en creatief in de vrije tijd. Monitor Amateurkunst Utrecht: LKCA. In de kleine NMAK 2016 is aan beoefenaars uit de NMAK 2015 onder meer gevraagd of ze bewust voor deze of gene aanbieder kozen, welke argumenten daar belangrijk voor waren en of ze van plan zijn bij deze aanbieder te blijven leren, liever naar een ander gaan of er (voorlopig) helemaal mee willen stoppen. 4 Beoefenaars die wel les hebben of een workshop volgden maar dat niet bij een docent of kunstenaar deden, of die niet weten of hun docent of kunstenaar zelfstandig of bij een organisatie werkt, of die in het laatste geval niet invulden bij wat voor organisatie worden hier niet meegeteld. 61