INVENTARIS VAN HET ARCHIEF VAN DE GEMEENTE SCHIERMONNIKOOG (1808) (1964)

Transcriptie

1 INVENTARIS VAN HET ARCHIEF VAN DE GEMEENTE SCHIERMONNIKOOG (1808) (1964) Streekarchivariaat Noordoost Friesland 2006

2 2

3 Inhoud Inleiding 4 Schiermonnikoog tot Bestuur tot Rechtspraak tot Schiermonnikoog in de Bataafs-Franse tijd 6 Schiermonnikoog na Archieven 9 Inventaris 11 I Stukken van algemene aard 11 A Gemeenteraad 11 B Burgemeester en wethouders 11 1 Vergaderingen 11 2 Correspondentie 12 3 Akten 20 4 Verslaglegging 20 II Stukken betreffende afzonderlijke onderwerpen 21 1 Ambtsketen en gemeentewapen 21 2 Reglementering 21 3 Bestuur en personeel 21 4 Verkiezingen 24 5 Eigendommen en grondbezit 24 a gebouwen 24 b overig 25 6 Financiën 25 a. begrotingen en rekeningen 25 b financiële administratie 27 c geldleningen 29 d leges 30 7 Belastingen 30 a plaatselijke belastingen 30 algemeen 30 belasting op alcoholhoudende dranken 31 belasting op het gemaal 32 gemeentefondsbelasting 32 grondbelasting 32 hondenbelasting 33 hoofdelijke omslag 33 inkomensbelasting 34 personele belasting 34 retributie gebruik Langestreek 35 schoolgeld 35 staangeld voor auto s 36 turfbelasting 36 vermogensbelasting 36 belasting op vlees 36 wegengeld 37 b rijks- en provinciale belastingen 37 8 Openbare orde 37 3

4 9 Bevolking 39 a algemeen 39 b burgerlijke stand 39 c bevolkingsregistratie Openbare gezondheid 41 a gezondheidszorg 41 b begraven 41 c toezicht op producten 42 d volkshuisvesting Verkeer en waterstaat 44 a algemeen 44 b post- en veerdienst 45 c wegen 45 d veerdam Economische aangelegenheden 47 a landbouw en veeteelt 47 b ambachts- en industriële nijverheid 47 c handel Armen- en werklozenzorg Onderwijs 48 a algemeen 48 b gebouwen 49 c personeel 50 d schoolgeld 51 e bijzonder lager onderwijs 52 f zeevaartkundig onderwijs Landsverdediging 52 a conscriptie 52 b nationale militie 53 c schutterij 54 d landstorm 54 e dienstplicht 54 f mobilisatie 55 g luchtbescherming Varia 55 III Gedeponeerde archieven 55 I Burgemeester als strandvonder 55 A Algemeen 55 B Verordeningen en instructies 56 C Goederen 56 II Burgemeester als plaatsvervangend kantonrechter 57 III Commissie tot wering van het schoolverzuim 57 IV Burgerlijk Armbestuur 58 V Duitse eilandcommandant VI Bureau Winterhulp Nederland te Schiermonnikoog 58 IV Documentatie 58 Bijlage 1: Indeling systematische toegang correspondentie Bijlage 2: Concordans nieuwe nummers naar nummers inventaris Keune 62 Bijlage 3: Concordans nummers inventaris Keune naar nieuwe nummers 69 4

5 INLEIDING¹ Schiermonnikoog tot 1795 Schiermonnikoog was een uithof van het cisterciënzer klooster Klaarkamp bij Rinsumageest. Dit blijkt een drietal oorkonden uit 1323, 1440 en De cisterciënzers hielden zich voornamelijk bezig met landbouw en het ontginnen van woeste gronden. De naam van het eiland is ontleend aan de schiere, grijze pijen van de conversen of lekebroeders die op de uithoven van het klooster te werk werden gesteld. In het Fries werden ze de schira monika genoemd. De oudste oorkonde waarin de naam Schiermonnikoog wordt genoemd dateert van Deze is opgesteld door hertog Philips van Bourgondië, graaf van Holland, Zeeland en Hengouwen en hierin zegt hij het eiland Schiermonnikoog te zullen beschermen in geval van oorlog. Hiermee wordt geduid op de pretenties van de graaf van Holland op Friesland. De oorkonde uit 1465 heeft betrekking op de verheffing van de kapel tot parochiekerk. Uit de drie oorkonden blijkt duidelijk dat de abt en gemeenschap van monniken van het klooster Klaarkamp eigendomsrechten konden doen gelden op het eiland. Waarschijnlijk was het klooster niet eigenaar van het gehele eiland, maar slechts van dat deel waarop de uithof gevestigd was. Er zijn van vóór 1580 verkopen van grond op het eiland bekend. Tevens was er een gemeenschappelijke weide, waarop bewoners hun vee weidden. Vermoedelijk is de eigendom van die weide langzamerhand in handen gekomen van de Stachouwers, de latere Heren van Schiermonnikoog. Deze hebben namelijk in contracten vastgelegd dat bewoners tegen betaling van weidegeld gebruik konden maken van de gemeenschappelijke weide. Een deel van Schiermonnikoog is in het begin van de 16 e eeuw tot de Domeinen van landsheer Karel V gaan behoren. Uit pachtcontracten uit de 1 e kwart van de 16 e eeuw blijkt dat land werd verpacht in verband met het jachtrecht, maar ook accijnzen op wijn, bier en laken werden verpacht. De soevereiniteit over het eiland en de bevolking berustte dus bij de landsheer en werd namens hem uitgeoefend door de stadhouder en de Friese overheid. Met de reformatie vervielen de kloostergoederen in Friesland aan de Staten van Friesland. Ook Schiermonnikoog viel daaronder. Voor de inkomsten uit kloostergoederen werden ontvangers benoemd, die de inkomsten moesten afdragen aan de ontvanger-generaal. Ook de inkomsten uit Schiermonnikoog werden hieronder geregistreerd. Hieruit werd onder meer het salaris van de predikant betaald. Het deel van Schiermonnikoog dat tot de domeinen van de landsheer behoorde, kwam na de afzwering van Philips II als landsheer in 1581, ook in handen van de Staten. Daarmee was het gehele eiland eigendom van de Staten. Voor het toezicht op de pachters op Schiermonnikoog werd een voogd aangesteld, die naast beheerstaken ook justitiële zaken behartigde. Schiermonnikoog werd, zoals zovele kloostergoederen ter slechting van landschapslasten en schulden, door de Staten van Friesland verkocht in Het eiland Schiermonnikoog werd volgens de resolutie van de Staten van Friesland verkocht met de landen, het zeerecht (recht op strandvond en het recht op een percentage van geborgen goederen uit gestrande schepen), de impositiën (recht om belastingen te heffen) en de civiele en criminele justitie, dus als heerlijkheid, d.w.z. grond en publieke rechten. De soevereiniteit bleef echter bij de Staten van Friesland. 5

6 De openbare verkoop in augustus 1638 resulteerde in een aankoop door strijkgeldjagers, Gabe Wiegers Botma, rekenmeester van Friesland, en Hendrik van Marssum, oud-schepen van Leeuwarden. Beide heren kregen een koopbrief van de Staten. De Staten gingen er vervolgens vanuit dat de beide heren als strijkgeldjagers wel van de koop wilden afzien en verkochten vervolgens de heerlijkheid nog in 1638 aan Johan Stachouwer, maar deze kreeg geen koopbrief omdat de beide strijkgeldjagers hun koopbrief niet hadden geretourneerd. Zij leverden hun koopbrief niet in bij de Staten, maar verkochten in 1639 Schiermonnikoog aan Pieter Bauckes Houckema, burger en koopman te Leeuwarden. Deze verkreeg aldus de koopbrief. Houckema ontwikkelde plannen voor een agrarische exploitatie van het eiland en liet daarvoor ondermeer een groot huis met een aantal schuren bouwen. (later met de naam Binnendijken ). Echter, zijn slechte gezondheid bracht hem er toe het eiland te verkopen voordat zijn plannen werden voltooid. Stachouwer verzocht in 1640 de Staten om afgifte van de koopbrief. De Staten verwezen hem door naar Houckema. Deze was niet in staat om de laatste termijn van de koopsom aan Botma en Van Marssum te voldoen en besloot alsnog de heerlijkheid aan Stachouwer te verkopen indien deze aan de beide heren zijn laatste termijn zou betalen. Houckema leverde echter de koopbrief ook niet aan Stachouwer vanwege betalingsproblemen. Stachouwer betaalde Houckema niet, maar nam wel bezit van de heerlijkheid door het huis van Houckema op Schiermonnikoog te bezetten en zich aan de inwoners voor te stellen als Heer van Schiermonnikoog. In 1640 gaven de Staten aan Stachouwer op zijn verzoek een koopbrief met als datum 1 november Deze koopbrief mocht Stachouwer echter alleen gebruiken als bewijs van eigendom, nadat hij de beide overige koopbrieven in bezit had gekregen. Dit is nooit gebeurd. Desondanks bleef Johan Stachouwer op het eiland als heer van Schiermonnikoog. In 1643 werden de eigendomsrechten van Stachouwer op Schiermonnikoog betwist door Boudewijn de Blije, zoon van Pieter Bauckes Houckema, die daarvoor bij het Hof van Friesland procedeerde. Uiteindelijk vonniste het Hof in 1646 in het voordeel van Stachouwer. Hij moest weliswaar de schade veroorzaakt bij de bezetting in 1640 van het huis van Houckema vergoeden, maar het Hof vond dat voldoende bewezen was dat Schiermonnikoog door Stachouwer van Houckema was gekocht. Stachouwer moest alleen nog het resterende deel van de koopsom betalen. De familie Stachouwer is eigenaar van Schiermonnikoog geweest tot De Heer van Schiermonnikoog was eigenaar van de grond op het eiland en oefende daarnaast publieke rechten uit. Hij bestuurde, had wetgevende en rechtsprekende macht, kon aanspraak maken op een deel van de gestrande goederen en kon belasting heffen. Hierover ontstane geschillen tussen de eigenaren en inwoners van het eiland werden opgelost door de Staten, die de soevereiniteit over het eiland bezat. In 1795 werden de heerlijke rechten afgeschaft en verloren de Stachouwers hun publiekrechterlijke bevoegdheden. De grond van het eiland bleef wel in handen van de familie Stachouwer. Het eiland Schiermonnikoog heeft zich in de loop der eeuwen langzaam in oostelijke richting verplaatst. Rond 1720 was men genoodzaakt een begin te maken het dorp, toen Westerburen genoemd, in oostelijke richting te verplaatsen. Kerk en huizen werden opnieuw opgetrokken, maar de wandeling van het eiland ging door en rond 1760 bleek een nieuwe verplaatsing noodzakelijk te zijn en werd de kerk opnieuw opgetrokken in Oosterburen, het tegenwoordige dorp Schiermonnikoog. De verplaatsing van het dorp vond plaats in de periode

7 De bevolking, in personen, leefde hoofdzakelijk van landbouw en visserij. De visserij was eind 18 de eeuw afgelopen, maar daarvoor kwam de kleine handelsvaart in de plaats. Bestuur tot 1795 De eigenaar of heer van het eiland stond aan het hoofd van het eilandbestuur. De heer werd bijgestaan door een drost, die door de heer werd benoemd. Deze had velerlei taken. Enerzijds trad hij op als rentmeester. Hij was belast met het verpachten en verhuren van landerijen en huizen op het eiland, inde de pacht- en huursommen en de verschuldigde belastingen. Uit de ontvangsten moest hij weer de traktementen van ambtenaren en reparaties aan gebouwen betalen. Anderzijds was hij belast met de behartiging van civiele en criminele zaken. De drost had daartoe zitting in de rechtbank. Verder had hij een taak in het bewaren van de strandvondsten en het tegengaan van het leegroven van aangespoelde schepen. Het bestuur werd verder gevormd door vier burgemeesters en vier volmachten. De burgemeesters hadden een taak in de rechtspraak en de volmachten hadden taken op het gebied van broodzetting, turfmeting en onderhoud van wegen, duinen en bakens. Het bestuur werd bijgestaan door een door de heer van Schiermonnikoog benoemde secretaris. In 1708 werd een nieuw reglement betreffende de belastingen, bestuur en rechtspraak van kracht. Ten aanzien de verkiezing van burgemeesters en volmachten werd bepaald dat op nieuwjaarsdag de inwoners van Schiermonnikoog 16 personen zouden kiezen. Uit deze 16 werd dan bij loting een nominatie van 8 personen gemaakt, waaruit de heer twee burgemeesters en twee volmachten koos. De ambtsperiode van de gekozenen was twee jaar. Rechtspraak tot 1795 Het recht van de criminele en civiele justitie beruste bij de heer van Schiermonnikoog. Het gerecht op Schiermonnikoog bestond uit de heer, de drost (behartigen van alle zaken en het zorgdragen voor de uitvoer van vonnissen) en de vier burgemeesters. Daarnaast was er een procureur-fiscaal (aanklager), een executeur (brenger van exploiten en een veldwachtersfunctie ) en een secretaris. Schiermonnikoog in de Bataafs-Franse tijd De Heren van Schiermonnikoog verloren hun heerlijke rechten op Schiermonnikoog in februari Er werd als gevolg van gebeurtenissen rond de verkiezing en nominatie van burgemeesters en volmachten en de door de Representanten van het volk van Friesland genomen besluit dat het bestuur van Schiermonnikoog rechtstreeks het bestuur zou mogen kiezen, gekozen een municipaliteit bestaande uit vijf burgemeesters en vijf volmachten als Representanten. Daarnaast hadden de bewoners zich ook de behartiging van justitiële zaken, het strandrecht, het wielgeld en het stuivergeld toegeëigend. Voor de eigenaren bleef alleen de eigendom van de grond over. In 1800 verzochten de eigenaren het Vertegenwoordigend Lichaam des Bataafsen Volks om herstel van hun rechten. Zij hadden geen inkomsten, maar wel uitgaven, zoals traktementen voor de schoolmeester en predikant en onderhoudskosten voor het rechthuis, pastorie en kerk. 7

8 In juli 1801 werd door de Eerste Kamer van het Vertegenwoordigend Lichaam van het Bataafse Volk het besluit genomen dat de municipaliteit van Schiermonnikoog de eigenaren moesten herstellen in het genot van de voordelen van de berging van gestrande goederen en het stuivergeld. De bekrachtiging van dit besluit werd door de staatsgreep van september 1801 verhinderd. De nieuwe Staatsregeling van 1801 beoogde in het algemeen het geven van een vergoeding van schade geleden als gevolg van de regeling van 1798 door herstel van oude rechten of door financiële uitkeringen. Schiermonnikoog maakte sindsdien ook deel uit van het departement Friesland, waarbinnen iedere stad of district een eigen gemeentebestuur kende volgens de algemene bepaling ten aanzien van gemeentebesturen in Friesland van 1 oktober Het gemeentebestuur van Schiermonnikoog bestond uit 3 leden. De taken ten aanzien van politie en justitie werden afgescheiden van het gemeentelijk bestuur. Intussen bleven de eigenaren van Schiermonnikoog proberen hersteld te worden in hun oude rechten, maar vooralsnog bleef dat bij pogingen. In 1806 adviseerde het departementaal bestuur van Friesland de minister van Binnenlandse Zaken inzake de kwestie Schiermonnikoog. Zij vonden dat de heren van Schiermonnikoog niet hersteld konden worden in hun rechten. Dit met het oog op artikel 1 van het Reglement voor de drosten, mederegters, en schepenen in Vriesland uit februari 1806, waarin wordt bepaald het bestuur van gemeenten en steden werd gevormd door de drost en een gemeentebestuur en justitiële zaken werden behartigd door de drost en het gerecht. Volgens hetzelfde Reglement vormden de gemeenten Oost- en Westdongeradeel en Schiermonnikoog één rechtsgebied met één gerecht en één drost als voorzitter. Volgens hetzelfde advies werden eigendomsrechten op de grond niet aangetast. Het wielgeld, betaald voor het verankeren van schepen, moest weer worden voldaan aan de eigenaren, omdat hiervoor gebruik werd gemaakt van grond van de landeigenaar. Ook inkomsten uit het strandrecht zouden voortaan weer aan de eigenaren van het eiland moeten worden betaald. Het heffen van stuivergeld (een percentage van de koopprijs van huizen en roerend goed) en het heffen van belastingen op gedestilleerde wateren, bieren en wijn was in strijd met het financiële stelsel van het Rijk en deze rechten zouden derhalve niet aan de eigenaren geretourneerd worden. Ook bleven de eigenaren het eigendom houden van het rechthuis, berghuis, werkhuis en de school tegen gebruiksvergoeding. In het kort kwam het er op neer dat de eigenaren zouden worden hersteld in een groot deel van de oneigenlijke rechten, maar dat de eigenlijke heerlijke rechten ofwel regeringsrechten werden afgeschaft. Een definitief decreet met betrekking tot de heerlijke rechten van Schiermonnikoog is er echter niet gekomen. Dit hing samen met het niet tot stand komen van definitieve Staatsregelingen na Na de inlijving bij Frankrijk in juli 1810 veranderde er daadwerkelijk iets. Schiermonnikoog kwam onder leiding van een maire en de bevolking werd vertegenwoordigd door een municipale raad. Ook de rechterlijke organisatie veranderde. De rechtsmacht kwam in handen van het vredegerecht te Holwerd voor wat betreft kleinere civiele zaken en overtredingen. De overige civiele zaken werden gebracht voor de rechtbank in eerste aanleg te Leeuwarden en misdrijven werden gebracht voor het Hof van Assisen te Leeuwarden. Voor wat betreft de afschaffing van de heerlijke rechten en het verlies aan inkomsten van de eigenaren van het eiland werd in 1810 tussen het gemeentebestuur en de eigenaren een overeenkomst gesloten. Hierin werd de afgifte van revenuen wegens gestrande goederen, stuivergelden en boetes geregeld. Dit onder aftrek van reeds betaalde plaatselijke belastingen en een lening aan de diakonie door het gemeentebestuur en salarissen. De eigenaren van het eiland betaalden de salarissen van de predikant, de schoolmeester en de koster. Een verdeling van de opbrengst van gestrande goederen werd ook gemaakt. De eigenaren betaalden eveneens een bijdrage aan salarissen van ambtelijk personeel. 8

9 Schiermonnikoog telde in huizen en 1046 inwoners. Schiermonnikoog na 1813 In 1813, na het herstel van de onafhankelijkheid, werd in Friesland teruggekeerd naar de oude indeling in steden en grietenijen. Schiermonnikoog werd een grietenij. In naam bleef het een vrije heerlijkheid. In 1814 werd geregeld dat in de voormalige heerlijkheden de voormalige heren of hun rechtsopvolgers het recht kregen om personen voor te dragen voor de ambten van schout en secretaris. De rechterlijke organisatie uit de Franse tijd bleef gehandhaafd. In het Reglement voor het bestuur der grietenijen of districten ten platten lande in Friesland uit december 1817 werd bepaald dat de Heer van Schiermonnikoog alle voorrechten zou genieten zoals genoemd in de regeling van Uitvloeisel van deze bepaling is dat op voordracht van de eigenaren (Johan V Stachouwer voor een derde en Edzard Tjarda van Stakenborgh Stachouwer voor twee derde) de eerste werd benoemd tot grietman in Verder werd als gevolg van het Reglement er een grietenijraad ingericht, bestaande uit de grietman als president en 6 tot 9 ingezetenen. Uit deze raad werden dan weer 2 of drie assessoren benoemd voor de uitoefening van bepaalde administratieve taken. De leden van de grietenijraad werden gekozen door Gedeputeerde Staten uit een voordracht van de stemgerechtigde ingezetenen. Daarnaast functioneerden een secretaris, benoemd na een voordracht van de eigenaren, en een gemeenteontvanger. De grietman oefende het bestuur en oppertoezicht uit op alles wat betrekking had op de handhaving van bestaande keuren, reglementen en verordeningen en was belast met de handhaving van orde en veiligheid. Bij de grondwet van 1848 werd een einde gemaakt aan het recht om personen voor te dragen voor openbare betrekkingen. Overeenkomstig de gemeentewet van 1851 werden grietman en assessoren vervangen door burgemeester en twee wethouders. De eigenaren van Schiermonnikoog bleef alleen de grondeigendom en de daaruit voortvloeiende inkomsten behouden. Al eerder waren zij een deel van hun inkomsten uit gestrande goederen kwijtgeraakt. Hun uitgaven in het onderhoud van school, kerk, pastorie en rechthuis waren in de periode ook al gestopt. Ook bijdragen in de kosten van bestuur werden in 1848 stopgezet. In 1858 werden de eigendomsrechten op het eiland van de beide eigenaren (Edzard Tjarda van Starkenborgh Stachouwer en Gratia Susanna Stachouwer) verkocht aan mr. J.E. Banck te Den Haag. Banck ontplooide initiatieven om het verwaarloosde eiland in een betere toestand te brengen, o.a. door helmaanplant, maar vooral door het aanleggen van een dijk aan de wadkant om zo de afbrokkeling van het eiland tegen te gaan. Hierdoor werd tevens het dorp beschermd en kon een vierhonderd bunders groenland ingepolderd worden. In deze Banck s polder werden in de loop der tijd zeven boerderijen gebouwd, waarvan de eerste, De Oorsprong als een soort modelboerderij door Banck werd geëxploiteerd. Banck stelde tevens een rentmeester aan ter behartiging van zijn belangen als grondeigenaar. Deze Nicolaas Johannes van den Worm werd in 1861 ook benoemd tot burgemeester. In 1854 werden twee vuurtorens gebouwd ter vervanging van drie kapen en in 1866 werd een nieuwe kerk gebouwd ter vervanging van het 18 de eeuwse kerkgebouw. Banck begon met de exploitatie van Schiermonnikoog als zeebadplaats. Er werd gezorgd voor een schip waarmee tweemaal per week een dienst Groningen-Schiermonnikoog werd onderhouden. De badgasten konden terecht in een in 1887 op initiatief van een aantal Groningers gebouwd badhotel. 9

10 John Eric Banck verkocht op zijn beurt in 1892 het eiland aan H.A.B. Graf von Bernstorff. H.A.B. Graf von Bernstorff wilde het westelijk deel van Schiermonnikoog ontwikkelen tot een deftige zeebadplaats. De plannen daartoe, met o.a. bouw van hotels, villa s, kerken en een sanatorium zijn door hem nooit tot uitvoering gebracht. Wel kwam het badhotel in zijn bezit. Beeld van het strandleven met op de achtergrond het Badhotel In 1900 verkocht hij het eiland aan een zekere Schiff, grondbezitter te München. Deze wilde Schiermonnikoog als zeebadplaats exploiteren. Echter, moeilijkheden over betalingen door Schiff aan Von Bernstorff en het feit dat Von Bernstorff niet het gehele eiland Schiermonnikoog in bezit had (de Staat der Nederlanden had eigendomsrechten op de rede in het zuidwesten, en in de duinen en het strandgebied), waardoor Schiff meende zijn plannen niet tot uitvoer te kunnen brengen, leidde uiteindelijk tot rechtszaken met als uitkomst dat de koopovereenkomst ontbonden werd verklaard. H.A.B. Graf von Bernstorff verkocht daarop in 1906 zijn Schiermonnikoger bezittingen aan zijn zoon, G.E.A. Graf von Bernstorff. Deze zorgde onder meer voor de aanplant van dennenbossen op het eiland en droeg financieel bij in de aanleg van de eerste veerdam in de jaren Vanaf de 1920 er jaren zijn er pogingen geweest door de Nederlandse overheid Schiermonnikoog te kopen van de graaf ten behoeve van het behoud van het eiland. Later vormden motieven op het gebied van landaanwinning redenen tot pogingen van aankoop. Bij pogingen bleef het want, hoewel Von Bernstorff wel wilde verkopen, kon men het niet eens worden over de prijs. Na het overlijden in 1939 van G.E.A. Graf von Bernstorff ging Schiermonnikoog in bezit over naar zijn zoon B.E. Graf von Bernstorff. Na beëindiging van de Duitse bezetting van het eiland op 11 juni 1945 ging Schiermonnikoog als vijandelijk vermogen in eigendom over op de Staat der Nederlanden. Pogingen van Von Bernstorff om teruggave van zijn bezit zijn niet gelukt. 10

11 Archieven De gemeentelijke administratie is pas na 1851 goed op gang gekomen. Hoewel er volgens het Reglement in 1817 een grietenijraad is ingesteld en er een college van grietman en assessoren bestaat, leidde dit kennelijk niet tot verslaglegging van beraadslagingen. Dit gebeurde pas nadat A.A. Land in 1845 werd aangesteld tot grietman. Onder zijn opvolger H.A.Zeilinga werd dit weer losgelaten. Hoewel de Commissaris des Konings in Friesland in 1859 in een brief aan de burgemeester er op aandrong dat het oudere archief door een geschikt persoon doelmatig worde georganiseerd en geregistreerd om behoorlijk te kunnen worden gebruikt en geraadpleegd, is waarschijnlijk pas in 1863 het archief in orde gebragt. In dezelfde brief wees de Commissaris ook op het aanhouden van naauwkeurige notulenboeken der vergaderingen van den Raad of van Burgemeester en Wethouders... ter goede nasporing van den gang van zaken en daaraan vooral met zorg de hand te houden. Ondanks deze aansporing in 1859 kwam het pas tijdens het burgemeesterschap van N.J. van den Worm na 1861 tot een geregelde verslaglegging. In 1897 besloot de gemeenteraad tot het beschikbaar stellen van f.50,00 voor het in orde brengen van het archief. Het vorenstaande wil niet zeggen dat er geen archivalia van vóór de periode 1845 aanwezig zijn. Wel bewaard gebleven is de correspondentie vanaf In ieder geval is zeker dat de archieven sinds 1855 in het dan gebouwde gemeentehuis hebben berust. Uit het bestek (inv.nr. 791) blijkt dat in de secretarie boekenkasten gemaakt moesten worden. Deze zullen ongetwijfeld ook gebruikt zijn voor de bewaring van het archief. Naderhand is het oud-archief geplaatst op de zolder van het gemeentehuis om vervolgens in gemeentehuis van Schiermonnikoog 11

12 1978 geplaatst te worden in de archiefkluis in de nieuwe aanbouw van het gemeentehuis. In 2006 zal het archief geborgen worden in de geklimatiseerde archiefbewaarplaats in de nieuwbouw van het gemeentehuis. Nadat de gemeente Schiermonnikoog in 1961 toetrad tot de gemeenschappelijke regeling Streekarchivariaat Noordoost Friesland werd door streekarchivaris W.T. Keune het oudarchief van Schiermonnikoog over de periode geïnventariseerd. De werkzaamheden leidde in 1972 tot een gedrukte uitgave van de inventaris met de titel Inventaris van het gemeentearchief van Schiermonnikoog Na gereedkomen van deze inventaris bleek in de loop der jaren dat niet alle archiefbestanddelen waren opgenomen. Deze zijn nu wel beschreven en opgenomen. Bovendien bleek dat een aantal beschrijvingen toch wel enige revisie behoefden. Hierin werd aanleiding gevonden om het gehele beschreven archief opnieuw te bewerken. Daarbij werden waar nodig de beschrijvingen herzien en enkele door de vorige inventarisator samengevoegde archiefbestanddelen alsnog gescheiden. Tegelijkertijd werd ook de systematische indeling van de archiefbeschrijvingen opnieuw vastgesteld. Als afsluitingsjaar is gekozen voor 1945, aangezien de gemeente Schiermonnikoog in dat jaar volledig is overgegaan naar een zaaksgewijze ordening van de stukken. Er is een indeling gemaakt door de creatie van de hoofdrubrieken Stukken van algemene aard en Stukken betreffende bijzondere onderwerpen. De laatste rubriek is weer onderverdeeld in subrubrieken, die deels gebaseerd zijn op de indeling van de vorige inventaris. Deze hoofdindeling wordt gevolgd door de hoofdrubrieken Gedeponeerde archieven en Documentatie. Concordansen tussen de nummers van de vorige inventaris met deze inventaris zijn voor de volledigheid toegevoegd. ¹ Gegevens in de inleiding over de geschiedenis van Schiermonnikoog zijn grotendeels gebaseerd op het gepubliceerde in: Foskea van der Ven, De eigendom van het eiland Schiermonnikoog in geding (Groningen 1993) Louise Mellema, Schiermonnikoog, Lytje Pole (Haren 1973) 12

13 INVENTARIS I STUKKEN VAN ALGEMENE AARD A Gemeenteraad 1-11 Registers van notulen van vergaderingen, , 1851, , delen. NB1 Zie inv.nr. 15 voor de notulen van de vergaderingen uit de periode NB2. Op de inv.nrs. 7-9 zijn in 1970 onderwerpsklappers gemaakt door R. Bosgraaf NB3. De gemeenteraad is per 1 september 1942 door de Duitse bezetter ontbonden , , Registers van notulen van besloten vergaderingen, deeltjes in 1 omslag 13 Reglement van orde voor de vergaderingen, stuk. 14 Presentielijsten van de raadsvergaderingen, , pak. B Burgemeester en wethouders 1 Vergaderingen Registers van notulen van vergaderingen, , delen , met notulen van gemeenteraadsvergaderingen, Presentielijsten van de vergaderingen, omslag. 13

14 Burgemeester Woldringh 2 Correspondentie 22 Register met afschriften van uitgaande stukken, , tevens register van ingekomen stukken, deel. 23 Register met afschriften van uitgaande stukken, 1814, febr. sept. 1 deel Ingekomen en minuten en afschriften van uitgaande stukken, omslagen. NB Zie inv.nrs voor een toegang op de ingekomen stukken over de periode

15 (ingekomen) (uitgaand) Ingekomen stukken, omslagen. NB1. Zie de inv.nrs voor een toegang op de ingekomen stukken. NB2. Zie voor de uitgaande stukken uit deze periode de inv.nrs Ingekomen stukken en afschriften en doorslagen van uitgaande stukken, omslagen. NB Zie voor een systematische toegang voor deze volgens een alfabetisch onderwerpenstelsel geordende stukken de inv.nrs De stukken zijn 15

16 geordend op letter en daar binnen op onderwerpsnummer en volgnummer. Zie bijlage 1 voor de indeling , A , B , D , J , K , L , M , O , P , R , S , V , Z , A , B , D , E , F , H , I , J , J , K , L , M , N , O , P , R , U , V , W , Z , A , B , C , D , E , F , G , H , I , J , K , L , M , N , O , P , R , U , V , W , Z , A , B , D , F , G , I , J , K , L , M , N , O , P , R , S , V , W , Z , A , B , D , F , G , H , I , J , K , L , M , N , O , P , R , S , U , V , W , IJ , Z , A , B , D 16

17 , E , F , G , H , I , J , K , L , M , O , P , S , V , W , Z , A , B , D , E , F , G , J , K , L , M , N , O , P , R , S , V , W , IJ , Z , A , B , D , E , F , G , H , I , J , K , L , M , N , O , P , R , S , V , W , Z , A , B , D , E , F , G , H , I , J , K , L , M , O , P , V , W , IJ , Z , A , B , D , E , F , G , H , I , J , K , L , M , N , O , P , R , S , V , W , Z , A , B , D , E , F , G , I , J 17

18 , K , L , M , N , O , P , S , V , W , Z , A , B , C , D , E , F , G , H , I , J , K , L , M , O , P , R , S , T , U , V , W , Z , A , B , D , E , F , G , I , J , K , L , M , O , P , R , S , V , W , Z , A , B , D , E , F , G , H , I , J , K , L , M , N , O , P , R , S , V , W , Z , A , B , D , E , F , G , H , I , J , K , L , M , N , O , P , R , S , U , V , W , Z , A , B , D , E , F , I , J , K , L 18

19 , O , P , S , V , W , Z , A , B , D , F , G , I , J , K , L , M , N , O , P , S , V , W , Z , A , B , D , F , G , H , I , J , K , L , M , O , P , R , S , U , V , W , Z , A , B , D , E , F , G , H , J , K , L , M , O , P , S , V , W , Z , A , B , D , F , G , H , I , J , K , L , N , O , P , R , S , V , W , Z , A , B , D , E , F , G , H , I , J , K , L , M , N , O , P , R , S , V , W , Z , A , B , D 19

20 , E , F , G , H , J , K , L , M , N , O , P , R , S , T , U , V , W , IJ , Z , A , B , D , E , F , G , H , I , J , K , L , M , N , O , P , R , W , IJ , Z , A , B , D , F , G , I , J , K , L , M , M2, nrs.1-155, 258 NB. met eigentijdse index met de titel: stukken na de wapens neergelegd , N , N/D , O , P , R , S , T , V , W , Z , A , B , C , D , E , F , G , H , J , L , M , N , O , P , R , S , V , W , Z , A , B , B , D , E , F , G , H , I , J , K , L , M , O , P , R , S , V 20