De begrotingsruimte van gemeenten. Jan van der Lei

Transcriptie

1 De begrotingsruimte van gemeenten Jan van der Lei

2 Bij hogere uitgaven dan de inkomsten neemt de schuld toe.

3 Trendmatig begrotingsbeleid Rijk Centrale overheid doet aan macroeconomische stabilisatie met schuldfinanciering van uitgaven door het trendmatig begrotingsbeleid. Algemene uitkering is gekoppeld aan de Rijksuitgaven. Daardoor vindt er ook macro-economische stabilisatie via de uitgaven van gemeenten plaats. Voor bijstandsuitkeringen beweegt de omvang van het macrobudget van het Rijk mee met het beroep op de bijstand. Ook daarmee vindt via de budgetten aan gemeenten macroeconomische stabilisatie plaats.

4 Functies van schulden bij gemeenten Gemeente leent meer dan 2% punt goedkoper dan de inwoners. Publieke investeringen zijn nodig voor economische groei. Schuld verplaatst kosten investeringen naar toekomstige gebruikers.

5 Betaalbaarheid van de schuld ligt in de toekomst opgesloten. Groei schuld = stationaire schuldquote Groei inkomsten Inflatie en groei reële inkomsten scheppen ruimte voor een structureel financieringstekort voor extra uitgaven. Omgekeerd zijn bij een krimp van de inkomsten extra aflossingen nodig om de schuldquote constant te houden en worden de rentelasten volop gevoeld.

6 De gemeente moet bij een slechtweer-scenario de schuld blijvend met zijn inkomen kunnen dragen. Begotingsnorm: Bij een slechtweer-scenario met de nettoschuldquote op de middellange termijn worden gestabiliseerd.

7 Een gemeente houdt niet op te bestaan door liquidatie. De gemeente kan schulden door herfinanciering doorrollen. Maar moeten de oude schulden niet worden afbetaald?

8 Mutatie reële bruto gemeenteschuld per inwoner in euro's Bruto gemeenteschuld in mln. euro Ontwikkeling bruto schuld gemeenten ,00 600,00 300, ,00 0 Bruto schuld -300,00-600,00-900,00 Mutatie reële bruto schuld per inwoner , , , ,00 Jaar

9 Inkomstenval gemeenten in beeld Overdachten Rijk (excl. decentralisaties) ten opzicht van 2009 met reëel 13% afgenomen.

10 Schuld is opgelopen door tekorten Bruto schuld 50,2 miljard euro Netto schuld 33,8 miljard euro

11 Stijgen van de schuldquote ook gekeerd door minder investeren

12 Houdbaarheid door meten van ombuigingen bij slechtweer-scenario. Tijdens ombuigingen loopt de schuld verder op. Financiële structuur gemeente bepaalt remweg.

13 Houdbaarheidsquote in % Houdbaarheidsquote meet de weerbaarheid 70,00% 50,00% 30,00% 10,00% -250,0% -200,0% -150,0% -100,0% -50,0% 0,0% 50,0% 100,0% 150,0% 200,0% -10,00% Gemeente Trendlijn Gemeente Lineair (Gemeente) -30,00% -50,00% Netto schuldquote in % Bij hogere netto schuldquote neemt op basis van de vermogensbalans 2016 en exploitatierekening 2017 de weerbaarheid toe!

14 Ombuigingen zijn mogelijk door niet te investeren, zeer weinig uit te geven en door zeer grote belastingverhogingen. Wat is een aanvaardbaar niveau voor de investeringen, voor de lopende exploitatie-uitgaven en voor de belastingtarieven?

15 Blauw = Niet-financieel vermogen Groen = Financieel vermogen (netto schuld) Rood = Netto vermogen (bezit dat niet is belast met schuld) Zwart = Totale waarde bezittingen linkerzijde (balanstotaal) Rhenen Activa x mln. euro Passiva x mln. euro (Im-)materiële vaste activa Eigen vermogen Kapitaalverstrekkingen Leningen aan derden & verbonden partijen Langlopende uitzettingen Voorzieningen Voorraad bouwgrond & onderhanden werk Langlopende leningen Vorderingen & liquide middelen Kortlopende schuld Overlopende activa Overlopende passiva Balanstotaal Balanstotaal Balanswaarde totale bezit (zwart) -/- Schuld (donker groen) = Netto vermogen (rood)

16 Debet Huis Credit Reserves Lening Geld Balanstotaal Balanstotaal

17 Gemeenten lenen voor aanschaf bezit Debet 2 Huizen Credit Reserves Lening Geld Balanstotaal Balanstotaal

18 Bij een negatief exploitatieresultaat loopt de schuld op. Debet Huis Credit Reserves Saldo rekening Lening Geld Balanstotaal Balanstotaal

19 Of teert de gemeente in op zijn niet-financieel bezit in (wegen e.d.) Debet Huis Afschrijvingen Credit Reserves Saldo rekening Lening Geld Balanstotaal Balanstotaal

20 Mutaties financieel vermogen Financieel vermogen daalt met investeringsuitgaven. Financieel vermogen stijgt met de afschrijvingen. Financieel vermogen stijgt met positieve exploitatieresultaten. Financieel vermogen daalt met negatieve exploitatieresultaten. Financieel vermogen wijzigt niet bij een andere waardering van het bezit op de balans.

21 De schuldaccumulatievergelijking D t = 1+r D t 1 PS t Y t 1+i+g Y t 1 Y t INK t = (1 + g) INK t e INV t 1 + UIT t ½ INV t 1 + ½ INV t e

22 Simulatie met de schuldaccumulatievergelijking Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten Afschrijvingstermijn in jaren ,2 Netto schuldquote 101,2% Rente 4,0% 223,5 Schuldbelastingsratio 100,0% Groei inkomsten 3,4% 231,1 Netto vermogensquote 0,0% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,0 Verkorte solvabiliteitsratio 0,0% Inkomsten per inw. (2017) ,1 Emu-saldo in % van bbp -0,27% Investeringen per inw. (2017) ,5 Lopende exploitatie uitg. in % ink. 87,2% Groei investeringen 3,4% 264,2 Rentedruk in % ink. 4,0% Exploitatieresultaat in % ink. 0,0% 273,2 Exploitatieresultaat 0,0% BBP ,4 Afschrijvingsquote 8,7% Netto schuld eind ,0 Investeringsquote 12,2% Inwoner eind ,0 Netto investeringsquote 3,4% Inwoners eind ,2 Financieringsresultaat in % ink. -3,4% Aandeel in economie 7,8% 322,9 jan van der lei 2018 Jaar Netto schuld Afschrijvingen 20 jaar Investeringen Inkomsten Lopende consumptieve uitgaven Rente Exploitatieresultaat Niet-financieel vermogen Netto vermogen ,0

23 Structureel exploitatieresultaat van 0% Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten 176,9 Afschrijvingstermijn in jaren ,9 Netto schuldquote 119,3% Rente 4,0% 189,1 Schuldbelastingsratio 100,0% Groei inkomsten 3,4% 195,5 Netto vermogensquote 0,0% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,2 Verkorte solvabiliteitsratio 0,0% Inkomsten per inw. (2017) ,0 Emu-saldo in % van bbp -0,32% Investeringen per inw. (2017) ,2 Lopende exploitatie-uitg. in % ink. 87,1% Groei investeringen 3,4% 223,5 Rentedruk in % ink. 4,8% Exploitatieresultaat in % ink. 0,0% 231,1 Exploitatieresultaat 0,0% BBP ,0 Afschrijvingsquote 8,1% Netto schuld eind ,1 Investeringsquote 12,2% Inwoner eind ,5 Netto investeringsquote 4,1% Inwoners eind ,2 Financieringsresultaat in % ink. -4,1% Aandeel in economie 7,8% 273,2 jan van der lei 2018 Het bezit is volledig belast met schuld. Eigen vermogen is nihil. Alle kengetallen stabiel

24 Structureel positief exploitatieresultaat (+1%) Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten 176,9 Afschrijvingstermijn in jaren ,9 Netto schuldquote 89,9% Rente 4,0% 189,1 Schuldbelastingsratio 75,3% Groei inkomsten 3,4% 195,5 Netto vermogensquote 30,4% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,2 Verkorte solvabiliteitsratio 24,7% Inkomsten per inw. (2017) ,0 Emu-saldo in % van bbp -0,24% Investeringen per inw. (2017) ,2Lopende exploitatie-uitg. in % ink. (87,1% =>) 87,3% Groei investeringen 3,4% 223,5 Rentedruk in % ink. 3,6% Exploitatieresultaat in % ink. 1,0% 231,1 Exploitatieresultaat 1,0% BBP ,0 Afschrijvingsquote 8,1% Netto schuld eind ,1 Investeringsquote 12,2% Inwoner eind ,5 Netto investeringsquote 4,1% Inwoners eind ,2 Financieringsresultaat in % ink. -3,1% Aandeel in economie 7,8% 273,2 jan van der lei 2018 Het eigen vermogen wordt positief, maar omvang blijft stabiel. Andere kengetallen ook stabiel. Meer ruimte voor exploitatie-uitgaven.

25 Structureel negatief exploitatieresultaat (-1%) Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten 176,9 Afschrijvingstermijn in jaren ,9 Netto schuldquote 148,7% Rente 4,0% 189,1 Schuldbelastingsratio 124,7% Groei inkomsten 3,4% 195,5 Netto vermogensquote -30,4% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,2 Verkorte solvabiliteitsratio -24,7% Inkomsten per inw. (2017) ,0 Emu-saldo in % van bbp -0,40% Investeringen per inw. (2017) ,2Lopende exploitatie-uitg. in % ink. (87,3% =>) 86,9% Groei investeringen 3,4% 223,5 Rentedruk in % ink. 5,9% Exploitatieresultaat in % ink. -1,0% 231,1 Exploitatieresultaat -1,0% BBP ,0 Afschrijvingsquote 8,1% Netto schuld eind ,1 Investeringsquote 12,2% Inwoner eind ,5 Netto investeringsquote 4,1% Inwoners eind ,2 Financieringsresultaat in % ink. -5,1% Aandeel in economie 7,8% 273,2 jan van der lei 2018 Het eigen vermogen wordt negatief, maar is nog steeds stabiel. Andere kengetallen ook stabiel. Ruimte exploitatie-uitgaven kleiner.

26 Positief exploitatieresultaat lage rente Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten 176,9 Afschrijvingstermijn in jaren ,9 Netto schuldquote 89,9% Rente 2,0% 189,1 Schuldbelastingsratio 75,3% Groei inkomsten 3,4% 195,5 Netto vermogensquote 30,4% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,2 Verkorte solvabiliteitsratio 24,7% Inkomsten per inw. (2017) ,0 Emu-saldo in % van bbp -0,24% Investeringen per inw. (2017) ,2 Lopende exploitatie-uitg. in % ink. (87,3% =>) 89,1% Groei investeringen 3,4% 223,5 Rentedruk in % ink. 1,8% Exploitatieresultaat in % ink. 1,0% 231,1 Exploitatieresultaat 1,0% BBP ,0 Afschrijvingsquote 8,1% Netto schuld eind ,1 Investeringsquote 12,2% Inwoner eind ,5 Netto investeringsquote 4,1% Inwoners eind ,2 Financieringsresultaat in % ink. -3,1% Aandeel in economie 7,8% 273,2 jan van der lei 2018 Eigen vermogen gelijk, netto schuld gelijk. Ruimte voor exploitatie-uitgaven is groter.

27 Negatief exploitatieresultaat en lage rente Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten 176,9 Afschrijvingstermijn in jaren ,9 Netto schuldquote 178,1% Rente 2,0% 189,1 Schuldbelastingsratio 149,3% Groei inkomsten 3,4% 195,5 Netto vermogensquote -60,8% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,2 Verkorte solvabiliteitsratio -49,3% Inkomsten per inw. (2017) ,0 Emu-saldo in % van bbp -0,47% Investeringen per inw. (2017) ,2 Lopende exploitatie-uitg. in % ink. (89,1% =>) 90,3% Groei investeringen 3,4% 223,5 Rentedruk in % ink. 3,6% Exploitatieresultaat in % ink. -2,0% 231,1 Exploitatieresultaat -2,0% BBP ,0 Afschrijvingsquote 8,1% Netto schuld eind ,1 Investeringsquote 12,2% Inwoner eind ,5 Netto investeringsquote 4,1% Inwoners eind ,2 Financieringsresultaat in % ink. -6,1% Aandeel in economie 7,8% 273,2 jan van der lei 2018 Eigen vermogen negatief, netto schuld hoger. Ruimte voor exploitatie-uitgaven wordt nog groter!

28 Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten 176,9 Afschrijvingstermijn in jaren ,9 Netto schuldquote 178,1% Rente 4,0% 189,1 Schuldbelastingsratio 149,3% Groei inkomsten 3,4% 195,5 Netto vermogensquote -60,8% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,2 Verkorte solvabiliteitsratio -49,3% Inkomsten per inw. (2017) ,0 Emu-saldo in % van bbp -0,47% Investeringen per inw. (2017) ,2 Lopende exploitatie-uitg. in % ink. (90,3% ) 86,8% Groei investeringen 3,4% 223,5 Rentedruk in % ink. 7,1% Exploitatieresultaat in % ink. -2,0% 231,1 Exploitatieresultaat -2,0% BBP ,0 Afschrijvingsquote 8,1% Netto schuld eind ,1 Investeringsquote 12,2% Inwoner eind ,5 Netto investeringsquote 4,1% Inwoners eind ,2 Financieringsresultaat in % ink. -6,1% Aandeel in economie 7,8% 273,2 jan van der lei 2018 Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten 176,9 Afschrijvingstermijn in jaren ,9 Netto schuldquote 89,9% Rente 4,0% 189,1 Schuldbelastingsratio 75,3% Groei inkomsten 3,4% 195,5 Netto vermogensquote 30,4% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,2 Verkorte solvabiliteitsratio 24,7% Inkomsten per inw. (2017) ,0 Emu-saldo in % van bbp -0,24% Investeringen per inw. (2017) ,2 Lopende exploitatie-uitg. in % ink. (89,1% ) 87,3% Groei investeringen 3,4% 223,5 Rentedruk in % ink. 3,6% Exploitatieresultaat in % ink. 1,0% 231,1 Exploitatieresultaat 1,0% BBP ,0 Afschrijvingsquote 8,1% Netto schuld eind ,1 Investeringsquote 12,2% Inwoner eind ,5 Netto investeringsquote 4,1% Inwoners eind ,2 Financieringsresultaat in % ink. -3,1% Aandeel in economie 7,8% 273,2 jan van der lei 2018

29 Aandeel investeringen groter Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten 260,3 Afschrijvingstermijn in jaren ,1 Netto schuldquote (101,1% ) 126,0% Rente 4,0% 278,3 Schuldbelastingsratio 100,0% Groei inkomsten 3,4% 287,7 Netto vermogensquote 0,0% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,5 Verkorte solvabiliteitsratio 0,0% Inkomsten per inw. (2017) ,6 Emu-saldo in % van bbp -0,34% Investeringen per inw. (2017) ,1 Lopende exploitatie-uitg. in % ink. (87,2% ) 84,1% Groei investeringen 3,4% 328,9 Rentedruk in % ink. 5,0% Exploitatieresultaat in % ink. 0,0% 340,1 Exploitatieresultaat 0,0% BBP ,7 Afschrijvingsquote 10,9% Netto schuld eind ,6 Investeringsquote (12,2% ) 15,1% Inwoner eind ,0 Netto investeringsquote 4,3% Inwoners eind ,8 Financieringsresultaat in % ink. -4,3% Aandeel in economie 7,8% 402,0 jan van der lei 2018 Het bezit blijft volledig belast met schuld. Netto schuldquote stijgt. Ruimte voor exploitatie-uitgaven daalt.

30 Afschrijvingstermijn langer (25 jaar i.p.v. 20 jaar) Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten 176,9 Afschrijvingstermijn in jaren ,9 Netto schuldquote (101,2% ) 119,3% Rente 4,0% 189,1 Schuldbelastingsratio 100,0% Groei inkomsten 3,4% 195,5 Netto vermogensquote 0,0% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,2 Verkorte solvabiliteitsratio 0,0% Inkomsten per inw. (2017) ,0 Emu-saldo in % van bbp -0,32% Investeringen per inw. (2017) ,2 Lopende exploitatie-uitg. in % ink. (87,2% ) 87,1% Groei investeringen 3,4% 223,5Rentedruk in % ink. (4,0% ) 4,8% Exploitatieresultaat in % ink. 0,0% 231,1 Exploitatieresultaat 0,0% BBP ,0 Afschrijvingsquote (8,7% ) 8,1% Netto schuld eind ,1 Investeringsquote 12,2% Inwoner eind ,5 Netto investeringsquote 4,1% Inwoners eind ,2 Financieringsresultaat in % ink. -4,1% Aandeel in economie 7,8% 273,2 jan van der lei 2018 Het bezit blijft volledig belast met schuld. Netto schuldquote stijgt. Ruimte voor exploitatie-uitgaven daalt!

31 Groei investeringen lager dan groei inkomsten Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten 309,0 Afschrijvingstermijn in jaren ,3 Netto schuldquote 0,0% Rente 4,0% 317,7 Schuldbelastingsratio 100,0% Groei inkomsten 3,4% 322,1 Netto vermogensquote 0,0% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,6 Verkorte solvabiliteitsratio 0,0% Inkomsten per inw. (2017) ,2 Emu-saldo in % van bbp 0,00% Investeringen per inw. (2017) ,8 Lopende exploitatie-uitg. in % ink. 100,0% Groei investeringen 1,4% 340,5 Rentedruk in % ink. 0,0% Exploitatieresultaat in % ink. 0,0% 345,3 Exploitatieresultaat 0,0% BBP ,1 Afschrijvingsquote 0,0% Netto schuld eind ,0 Investeringsquote 0,0% Inwoner eind ,0 Netto investeringsquote 0,0% Inwoners eind ,1 Financieringsresultaat in % ink. 0,0% Aandeel in economie 7,8% 370,2 jan van der lei 2018 Er blijft geen bezit over!

32 Groei investeringen hoger dan groei inkomsten Simulatie met de accumulatievergelijking in baten en lasten 172,4 Afschrijvingstermijn in jaren ,0 Netto schuldquote ,5% Rente 4,0% 188,0 Schuldbelastingsratio 100,0% Groei inkomsten 3,4% 196,2 Netto vermogensquote 0,0% Netto schuld per inw. (eind 2016) ,9 Verkorte solvabiliteitsratio 0,0% Inkomsten per inw. (2017) ,9 Emu-saldo in % van bbp -4960,47% Investeringen per inw. (2017) ,3 Lopende consumptieve uitg. in % ink ,9% Groei investeringen 4,4% 233,1 Rentedruk in % ink ,2% Exploitatieresultaat in % ink. 0,0% 243,4 Exploitatieresultaat 0,0% BBP ,1 Afschrijvingsquote ,7% Netto schuld eind ,2 Investeringsquote ,9% Inwoner eind ,9 Netto investeringsquote 63294,2% Inwoners eind ,1 Financieringsresultaat in % ink ,2% Aandeel in economie 7,8% 301,8 jan van der lei 2018 Schuld vliegt uit de bocht!

33 Korte samenvatting over de begrotingsruimte Voor een positieve solvabiliteitsratio zijn exploitatie-overschotten nodig! Een structureel negatief exploitatieresultaat leidt tot een stabiel maar negatief eigen vermogen en een stabiele maar hogere schuldquote. Structureel negatieve exploitatieresultaten bij een lage rente leveren meer ruimte voor exploitatie-uitgaven. Bij een stijgende rente is de ombuigingsopgaaf groter als het exploitatieresultaat en het eigen vermogen structureel negatief zijn. De groei van de investeringen is normaal gelijk aan groei inkomsten. Bij normale rente vergroot een langere afschrijvingstermijn de ruimte voor exploitatie-uitgaven niet.

34 Sturen op financiële kengetallen die de begrotingsruimte definiëren. Jaar Liquiditeit Quickratio 3,52 3,50 3,50 Kortgeldratio 0,0% 0,0% 0,0% Solvabiliteit Solvabiliteitsratio (excl. voorzieningen) 66,2% 60,2% 62,1% Netto schuldquote incl. uitgeleend -3,4% -3,6% -4,6% Uitleenquote 5,9% 6,5% 6,5% Voorraadquote (grondexploitatie) -0,7% 0,6% 0,6% Effectieve netto schuldquote -2,3% -3,2% -4,2% Exploitatie Resultaat v. mutatie reserves in % van inkomsten 4,5% -3,2% -4,2% Afhankelijkheidsratio 52,2% Onbenutte belastingcapaciteit in % van inkomsten 6,5% Voorzieningenniveau Netto investeringsquote 2,5% 2,2% Schuldratio 33,8% 33,4% 31,6% Netto lasten per inwoner Houdbaarheid Houdbaarheidsquote (weerbaarheid) 11,5% Financiële conditie index 9