Rolbewust handelen bij nieuwe samenwerkingsvormen een uitdaging voor opdrachtgevers (en ketenpartners)

Transcriptie

1 Rolbewust handelen bij nieuwe samenwerkingsvormen een uitdaging voor opdrachtgevers (en ketenpartners) Prof.dr.ir. Marleen Hermans Leerstoel Publiek opdrachtgeverschap in de bouw, TU Delft 1

2 Publiek opdrachtgeverschap in de bouw De wijze waarop een organisatie in de publieke sector ten aanzien van haar verantwoordelijkheden in de gebouwde omgeving haar interactie met de markt intern en extern vormgeeft en ten uitvoer brengt. Leerstoel Publiek Opdrachtgeverschap wil een bijdrage leveren aan de professionalisering van opdrachtgevers binnen dit specifieke domein. 2

3 Verantwoordelijkheid Grip en sturing Prestatiebeloning Samenwerking Kwaliteit eindresultaat Verander opgave Duurzaamheid Risicobeheersing Toekomstwaarde Innovatie Levenscycluskosten Foto Marja van Bochove,

4 Bouwproductie per sector Woningbouw herstel en verbouw Woningbouw nieuwbouw Utiliteitsbouw herstel en verbouw GWW onderhoud 5,9 mld 4,3 mld Beheer en onderhoud 25,1 mld 5,7 mld 9,7 mld Nieuwbouw 25,4 7,1 mld Utiliteitsbouw nieuwbouw 9,1 mld 8,5 mld Onderhoud gebouwen GWW nieuwbouw en herstel

5 Tendens: van zelf doen naar regie Kerntaken Sturing markt bedrijfsdoelen & eindresultaat Laagste kosten -> TCO & LCC Inspanningsgericht -> beloning naar prestatie Innovatie & kennis markt Risico s (ver)delen Financiering (deels) bij marktpartijen Maar ook: onderling samenwerken vanwege schaalgrootte, kennis & vaardigheden 5

6

7 Gespreksonderwerpen Opdrachtgeverschap 1. Ontwikkelingen extern: weerspiegeling intern? 2. De inrichting en inbedding van de opdrachtgevende organisatie 3. De opdrachtgevende organisatie vs. de projectmanager 4. Aandachtsverschil opdrachtgeverschap in projecten vs. exploitatie 5. Wat is de opdracht? Hoe omgaan met beweging? 6. Organisatieontwikkeling t.a.v. opdrachtgeverschap 7

8 Ontwikkelingen extern: Weerspiegeling intern? o o o o o o o o o Prestatiesturing Dienstverlening i.p.v. bouwen Risico(ver)deling Verantwoordelijkheid / aansprakelijkheid Lange termijn samenwerking Objectongebonden afspraken Prestatiegericht belonen Exploitatie / TCO i.p.v. investeringen / bouwkosten Monitoring & verantwoording 8

9 De opdrachtgevende organisatie vs. de projectmanager Perspectieven en beschouwingshorizons Wie is / zijn de interne opdrachtgevers? Hoe sturen zij? Hoe ver rijkt het projectmandaat? Wie wikt en beschikt tussen belangen, eisen & wensen? Projectbelang vs. organisatiebelang Projectresultaat vs. resultaat voor organisatie Project vs. shared service / mantelovereenkomsten Inbesteden vs. uitbesteden 9

10 Wat is de opdracht? Hoe omgaan met beweging? Van corporate naar project- of objectdoelstellingen Opdracht in beweging, beweging in de opdracht Politiek / maatschappelijk debat Interne bedrijfsdoelen Kaders en richtlijnen 10

11 Publieke opdrachtgevers niet allemaal t zelfde Overheid, publiekrechtelijke instelling of semi-overheid Aanbestedingsplichtig of niet Infra of b&u Groot en klein Systeem of object Burger of gebruiker Politiek of niet Primair of secundair 11

12 Typen publieke opdrachtgevers Overheid RWS RVB Provincie Gemeente Waterschappen Publiekrechtelijke instelling Aanbestedingsplichtig ProRail Onderwijsinstellingen Academische ziekenhuizen Semi-overheid / particulier Woningcorporaties Algemene ziekenhuizen NS Stations Nietaanbestedingsplichtig 12

13 Organisatieontwikkeling Verandervisie & strategie Lerende organisatie Professionaliteit Competentieontwikkeling Innovatief vermogen vs. ambacht Cultuurverandering Effectmeting zonder nulmeting Waardering van de verandering zelf Gespreksonderwerpen intern opdrachtgeverschap 13

14 Manieren van uitbesteden Geïntegreerd Managing agent Verzelfstandigd Coöperatie 14

15 NAAR VAN Veranderende werkwijze Inspanning, laagste prijs Bestek & tekeningen Aannemers Volgtijdelijk & gefragmenteerd Wij -Zij product eisen proces gedrag Resultaat, Prijs-kwaliteitverhouding Functionele specs integrale dienstverleners Samenhang, risicobeheersing, innovatie Samenwerking, dialoog

16 Typen samenwerkingsvormen Bron: Brink Management & Advies 16

17 Raamovereenkomst PPP E&C Traditioneel BOT DBFMO Alliantie Prestatie contract Total engineering Turnkey Maincontract NEC3 DB Ketensamenwerking

18 Nieuwe samenwerkingsvormen Type VRAAGGESTUURD Geïntegreerde contracten, maincontracts ESCO s, DBFMO s Raamcontracten / Inkoopsamenwerkingsverbanden Partnerships / allianties / ketensamenwerking Managing agent AANBODGESTUURD Conceptontwikkeling Doel Sturen op eindresultaat, huisvesting als dienst TCO / LCC, financiering en financiële prikkel bij markt Benutten van schaalvoordelen en bundelen van expertise Stroomlijnen van belangen, samen ontwikkelen, procesoptimalisatie Tussenpartij voor coördinatie & kennis Gestandaardiseerd integraal product, lean keten, gezamenlijke ontwikkeling 18

19 Hoe kiezen? Bron: Brink Management & Advies 19

20 Meest bepalende factoren Projectomvang Structurele organisatie van opdrachtgever Stabiliteit van vraag Samenhang tussen portefeuillevisie, risico-attitude, vastgoedmanagement Logische combinatie en omvang voor de markt Beschikbare capaciteit in de markt F component

21 B&U Grootbedrijf werkt vooral in nieuwbouw; kleinbedrijf in onderhoud Overheid is veel minder belangrijke opdrachtgever dan woningcorporaties en bedrijfsleven Overheid is opdrachtgever voor MKB + grootbedrijf, Corporaties meer voor middelgroot en grootbedrijf dan voor kleinbedrijf GC is in totaal ca. 2 4% van totale omzet van alle bouwbedrijven in B&U Merendeel van werk van bouwbedrijven komt uit onderhandse aanbestedingen en enkelvoudige uitnodigingen Voor grootbedrijf uit onderhandse aanbestedingen en bouwteamopdrachten Openbaar is niet meer dan 10 12% van werk Cijfers: EIB, 201

22 Grote onderlinge verschillen opdrachtgevers Percentage moderne contractvormen Rijksopdrachtgevers Top 5 Waterschappen Rijkswaterstaat Ws Brabantse ProRail Ws Noordzijlvest Rijksgebouwen Hh van Rijnland Landbouw (DLG) Ws Rivierenland Defensie Ws Hunze en 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zuid-Holland Utrecht Noord-Brabant Overijssel Drenthe Top 5 Provincies 0% 20% 40% 60% 80% 100% Top 5 gemeenten Gouda Arnhem Deventer Nijmegen Breda 0% 20% 40% 60% 80% 100% 22 EIB

23 Onderscheid B&O t.o.v. nieuwbouw Lange termijn / structureel karakter Interactie met gebruikers / continuïteit Beschikbaarheid informatie bestaande voorraad / areaal Beperkte strategische & tactische aandacht Sterk technische oriëntatie Deels zeer specialistische leveranciersmarkt Diffuse regelgeving bestaande bouw (Bouwbesluit) Projectongebonden karakter regulier onderhoud Toename opgave 23

24 Lange termijn samenwerking Why? < > How? Ontwerp < > uitvoering Bouw < > exploitatie Opdrachtgever < > opdrachtnemer < > partners / onderaannemers Prestatieafhankelijke betaling Onderlinge afhankelijkheid <> individuele verantwoordelijkheid Financiering Risicoverdeling Contractmanagement Succesvol tenderen Rolbewust & rolvast Andere attitude vereist! Samenwerking als gunningcriterium! 24

25 Beschouwingsniveaus Beschouwing vanuit twee perspectieven: De opdrachtgevende organisatie Opdrachtgeven in een specifieke opgave 25

26 Organisatorische randvoorwaarden nieuwe samenwerkingsvormen Leiderschap en sturing Competenties Budgettering en administratief systeem Instrumentarium Stakeholders Informatievoorziening Capaciteit

27 Professionaliteit van opdrachtgevers 2. Cultuur & Leiderschap 5. Stakeholders 3. Mensen & Leren 1. Organisatie & Beleid 4.Afwegingen & portfolio 6. Maatschappelijke waarden 10. Creativiteit & flexibiliteit 7. Publieke spelregels 27

28 Aandachtspunten voor opdrachtgever Verbinding tussen bestuur en werkvloer Structurele inbedding Rolbewust en rolvast Not invented here of de kalkoen bij het kerstdiner Het moet de eerste keer goed De anderen doen het ook Onvoldoende capaciteit (kwaliteit & kwantiteit) Koppeling werelden b&o & projecten Te veel of te weinig vertrouwen in markt Afbeelding: 28

29 Wat is uw visie? 29

30 Eens of oneens: Opdrachtgeverschap gaat over strak inkopen tegen een zo laag mogelijke prijs. De rest is onzin. EENS ONEENS 30

31 Eens of oneens: Voor goed opdrachtgeverschap is het op orde brengen van je organisatie belangrijker dan het hebben van goede project- en objectmanagers. EENS ONEENS 31

32 Eens of oneens: Opdrachtgevers zijn prima in staat om nieuwe samenwerkingsvormen toe te passen / tot ontwikkeling te brengen. EENS ONEENS 32

33 Eens of oneens: Het bouwbedrijfsleven is prima in staat om nieuwe samenwerkingsvormen toe te passen / tot ontwikkeling te brengen. EENS ONEENS 33

34 Eens of oneens: Adviseurs zijn prima in staat om opdrachtgevers te helpen nieuwe samenwerkingsvormen toe te passen / tot ontwikkeling te brengen. EENS ONEENS 34

35 Eens of oneens: We benutten onze leveranciers niet goed genoeg. Ze kunnen meer en beter dan we van ze vragen. EENS ONEENS 35

36 Wat is de rol van de extern adviseur? U vraagt wij draaien? Expert opdrachtgeverschap? Keten coördinator? Contractmanager? Ontwerper van samenwerkingsvormen?. 36

37 Conclusies Opdrachtgeverschap: Geen project kunstje, maar organisatie rol Inbedden van hoog tot laag Vernieuwing vraagt leiderschap en volharding Samenwerkingsvormen kiezen die bij organisatie(ontwikkeling) passen Durven leren, kennis bundelen Niet alles tegelijk Adviseur: opdrachtgever ondersteunen & breedte en diepte van afwegingen bewaken & rolvastheid borgen 37