De kosteneffectiviteit van voedingsmaatregelen. Matthijs van den Berg Hoofd afdeling Preventie & Voeding Centrum Voeding, Preventie en Zorg

Transcriptie

1 De kosteneffectiviteit van voedingsmaatregelen Matthijs van den Berg Hoofd afdeling Preventie & Voeding Centrum Voeding, Preventie en Zorg De kosteneffectiviteit van voedingsmaatregelen

2 Inhoud 1. Inleiding 2. Kosteneffectiviteit 3. Preventie 4. Voedingsmaatregelen 5. Conclusies De kosteneffectiviteit van voedingsmaatregelen

3 1. Inleiding RIVM Kennisinstituut op het gebied van infectieziekten en vaccinaties, volksgezondheid en zorg, milieu en veiligheid Zorgt ervoor dat kennis beschikbaar komt voor de overheid om beleid te formuleren en maatregelen te nemen Bestuur en samenleving met raad en daad ter zijde staan in het streven naar een gezonde bevolking in een gezonde leefomgeving 3

4 1. Inleiding In opdracht VWS worden kosteneffectiviteitsanalyses op het gebied van preventie verzameld en in kaart gebracht Preventie wordt hierin breed opgevat: primair & secundair, collectief & individueel, ziektepreventie & gezondheidsbevordering Take-home message Preventieve interventies in het algemeen, en voedingsmaatregelen in het bijzonder, hebben over het algemeen een gunstige verhouding tussen kosten en effecten 4

5 5

6 2. Kosteneffectiviteit Kosteneffectiviteit speelt een steeds belangrijker rol in preventie en zorg Beleid Praktijk Onderzoek 6

7 2. Kosteneffectiviteit Beleid Preventieve interventies die niet werken stoppen, veelbelovende interventies onderzoeken op (kosten)effectiviteit. Bewezen (kosten)effectieve interventies dienen in principe in het verzekerd pakket, de AWBZ of daartoe relevante rijksregelingen opgenomen te worden, afhankelijk van budgettaire afwegingen. (Preventievisie, VWS, 2007) 7

8 2. Kosteneffectiviteit Praktijk Richtlijnen: behandeladviezen steeds vaker mede op basis van kosteneffectiviteitsoverwegingen Gezondheidsraad: aangetoonde kosteneffectiviteit één van de criteria voor invoering screeningen en vaccinaties Onderzoek Steeds meer kosteneffectiviteitsonderzoek, zowel absoluut als relatief 8

9 Aantal publicaties in PubMed 25 x

10 Aantal PubMed-publicaties over kosteneffectiviteit 9 x

11 2. Kosteneffectiviteit Kortom, kosteneffectiviteit is hot Maar Wat is het en hoe onderzoek je het? 11

12 Interventie B Gezondheidswinst B Kosten B Vergelijking Interventie A Gezondheidswinst A Kosten A Centrale vraag: Hoe staan de extra kosten in verhouding tot de extra effecten? 12

13 2. Kosteneffectiviteit Incrementele Kosteneffectiviteitratio (ICER) kosten B kosten A effecten B effecten A Typen economische evaluatie Kosteneffectiviteitanalyse (KEA) Kostenutiliteitanalyse (KUA) Kostenbatenanalyse (KBA) 13

14 duurder minder effectief Incrementele kosten duurder effectiever NOOIT? Incrementele effecten? ALTIJD minder effectief goedkoper effectiever goedkoper 14

15 duurder minder effectief Incrementele kosten duurder effectiever 40 E ICER = 40/2 = 20 2 C Incrementele effecten Drempelwaarde minder effectief goedkoper effectiever goedkoper 15

16 3. Preventie Preventie is het voorkómen van ziekte en het beschermen en bevorderen van de gezondheid. Preventie is heel divers; spraakverwarring door vele indelingen naar type maatregel (ziektepreventie, gezondheidsbevordering, gezondheidsbescherming) Naar fase in het ziekteproces (primair, secundair, tertiair) naar doelgroep (universeel, selectief, geïndiceerd, zorggerelateerd) 16

17 3. Preventie Individueel Advies Begeleiding Medicatie Collectief Wetgeving Prijsmaatregelen Campagnes Lesprogramma s Omgevingsverandering 17

18 3. Preventie Hoe kosteneffectief is preventie eigenlijk? Survey van alle in PubMed gepubliceerde preventie-kea s in één jaar (Van Gils et al., 2010) >80% van de ICERS <50,000/(QA)LY Mediaan: 12,000/(QA)LY 18

19 3. Preventie Is preventie dus altijd kosteneffectief? Selectiebias? Publicatiebias? Rekenbias? 19

20 4. Voedingsmaatregelen >100 evaluatiestudies van voedingsmaatregelen 3% was een kosteneffectiviteitsanalyse 20

21 4. Voedingsmaatregelen 56 nutrition economics studies: 24 micronutriënten, 25 gezonde voeding, 7 functional foods Overgrote merendeel: zeer kosteneffectief 21

22 4. Voedingsmaatregelen Voorbeelden Individueel Diëten (koolhydraatarm) Voedingsadvies (ondervoeding) Gecombineerde leefstijlinterventie Collectief Voedselverrijking (foliumzuur) Schoolprogramma s (g en f) Herformulering (zout) Prijsmaatregelen (accijns) 22

23 4. Voedingsmaatregelen foliumzuurverrijking Foliumzuur voorkomt neuraalbuisdefecten Periconceptuele suppletie heeft beperkte effecten Verrijking van voedingsmiddelen zou tot gezondheidswinst leiden RIVM Benefit-risk beoordeling Review van kosteneffectiviteitsanalyses Veel kea s in verschillende landen Meest recente onlangs in Australië In 2008 Nederlandse modelstudie 23

24 4. Voedingsmaatregelen foliumzuurverrijking Gezondheidswinst: preventie van tientallen neuraalbuisdefecten, 500 QALY s ICER: A$ per QALY 24

25 4. Voedingsmaatregelen groente en fruit Minder dan 10% van de Nederlanders eet voldoende fruit en minder dan 5% eet voldoende groente Schoolgruiten Voorlichtings- en stimuleringsprogramma voor gezonde voeding Kern is gezamenlijk groenten en fruit eten in de klas Kinderen op de basisschool leren spelenderwijs gezonder te eten Twee economische evaluaties: RIVM (Buchner et al., 2007) en VUMC, 2011 (Te Velde et al., 2011) 25

26 4. Voedingsmaatregelen groente en fruit Kosteneffectiviteitsanalyse van Schoolgruiten door VU medisch centrum Toename in groente- en fruitconsumptie van 0,2 porties per dag, 30% van de toename beklijft (aanname) In de berekening zijn interventiekosten en gezondheidszorgkosten meegenomen Over een levenslange tijdshorizon kunnen ruim 300 DALY s per kinderen voorkomen worden ICER: < euro per voorkomen DALY 26

27 4. Voedingsmaatregelen zoutreductie Nederlanders eten gemiddeld 9 gram zout per dag. Dat is flink meer dan het aanbevolen maximum van 6 gram Beperking van de zoutinname -> verlaging van de bloeddruk in de populatie -> lager risico op hart- en vaatziekten Verschillende kosteneffectiviteitsanalyses brachten de kosten en baten van zoutreductiemaatregelen in kaart Smith-Spangler en collega s deden dat voor de Verenigde Staten: Zelfregulatie Zoutbelasting 27

28 4. Voedingsmaatregelen zoutreductie Zelfregulatie 10% minder zout, 1 miljoen minder beroertes en hartinfarcten, 2 miljoen QALYs, $32 miljard kostenbesparing in de zorg Zoutbelasting 40% prijsverhoging, leidt tot 6% minder zoutinname, 1,3 miljoen QALY s, $22 miljard aan kostenbesparing 28

29 4. Voedingsmaatregelen labeling en accijns In de strijd voor gezonde voeding en tegen overgewicht worden labeling en accijnzen vaak genoemd Verschillende modelstudies berekenden kosten en effecten van dergelijke maatregelen Sacks en collega s schatten de kosteneffectiviteit van Het stoplichtlabelingsysteem Een junkfoodtax 29

30 4. Voedingsmaatregelen labeling en accijns 30

31 4. Voedingsmaatregelen labeling en accijns Stoplichtsysteem 10% minder energiedichtheid Reductie van 120 kj, gewichtsreductie van 1,3 kilo DALY s, A$ 450 miljoen kostenbesparing Belasting op ongezonde voeding 10% prijsverhoging op bepaalde productcategorieën Reductie van 150 kj, gewichtsreductie van 1,6 kilo DALY s, A$ 5,5 miljard kostenbesparing Beide maatregelen zijn dominant (gezondheidswinst én kostenbesparing) 31

32 4. Voedingsmaatregelen osteoporosepreventie Osteoporose is veelvoorkomend, groeiend gezondheidsprobleem Lage botmassa verhoogt fractuurrisico Tekort aan calcium en vitamine D vergroot kans op osteoporose Kan verhoging van de zuivelconsumptie kosteneffectief bijdragen aan preventie van osteoporose? Recente kosteneffectiviteitsanalyse van o.a. ErasmusMC door Lötters en collega s 32

33 4. Voedingsmaatregelen osteoporosepreventie Slechts 8% heeft lage calciuminname (<600 mg/dag); 1% van de fracturen toe te schrijven aan calciumtekort Verhoging calciuminname zou 100 heupfracturen (<400 DALY s) voorkomen; jaarlijkse besparing ong. 5 miljoen euro 33

34 4. Voedingsmaatregelen diëten De helft van de mensen in Nederland heeft overgewicht Dit leidt jaarlijks tot tienduizenden hartvaatziekten, diabetes, etc. Velen proberen af te vallen door te diëten Soms met ondersteuning van arts of diëtist Hoe kosteneffectief is een koolhydraatarm dieet? Modelstudie door Van Baal en collega s Gewichtsafname vertaald naar toekomstige gezondheidswinst met het RIVM Chronische Ziekten Model, inclusief consequenties voor zorgkosten 34

35 4. Voedingsmaatregelen diëten Uitgaande van 3 kilo gewichtsverlies, waarvan 1½ pond duurzaam Gezondheidswinst: QALY s ICER: per vermeden QALY 35

36 4. Voedingsmaatregelen - ondervoeding Ondervoeding betekent een tekort aan inname van energie en voedingsstoffen Komt relatief vaak voor bij patiënten (20%-40%) en ouderen (15%-25%) Leidt tot langzamer herstel, verhoogde complicatiekansen, daling van weerstand, gewichtsafname Preventie bestaat uit vroegherkenning bij risicogroepen Voedingsmaatregelen: energie- en eiwitrijke voeding, drinkvoeding, extra snacks, supplementen, etc. 36

37 4. Voedingsmaatregelen ondervoeding Preventie of behandeling van ondervoeding bij patiënten Review vond 16 KEA s Verschillende uitkomstmaten, slechts enkele QALY Kwaliteit van de studies was wisselend ICER lag tussen de -400 en 500 euro 37

38 4. Voedingsmaatregelen GLI 38

39 4. Voedingsmaatregelen GLI Opsporing risicogroepen via huisarts, inzet van leefstijladviseur, daarna beweegkuur en dieetadvies Uitgaan van 3% gewichtsverlies door gecombineerde leefstijlinterventie voor risicogroepen Aanname dat 50 tot 70% van het gewichtsverlies op langere termijn beklijft ICER: 3000 euro per QALY bij overgewicht en 8000 euro per QALY bij diabetes 39

40 5. Conclusies Kosteneffectiviteit speelt steeds grotere rol; dit is een gunstige ontwikkeling Er worden steeds meer kosteneffectiviteitsanalyses van leefstijlinterventies gepubliceerd Een relatief klein deel hiervan gaat over voedingsmaatregelen; er is geen systematisch overzicht 40

41 5. Conclusies Gepresenteerde voorbeelden laten consistent beeld zien: gunstige verhouding tussen kosten en baten Nutrition can be a powerful force in improving both the health and the economic status of society. (Gyles et al., 2013) 41

42 5. Conclusies NTvG, 2012 Bij interpretatie moet altijd gekeken worden naar onderliggende aannames Zijn (lange termijn) effectaannames realistisch? Welke kosten zijn wel/niet meegenomen? 42

43 5. Conclusies Om voedingsmaatregelen goed te kunnen onderbouwen is meer (en beter) kosteneffectiviteitsonderzoek nodig Sluit aan bij prioriteiten van de Nutrition Research Needs working group van de American Society for Nutrition (Ohlhorst et al., 2013) Maar kwam niet terug in de evaluatie van de ZonMwprogrammering op het gebied van gezonde voeding (najaar 2013) 43