Wijkplan Transvaal. werken en winkelen, verkeer en parkeren, leefbaarheid en beheer, groenvoorzieningen,

Transcriptie

1

2 Wijkplan Transvaal Het Wijkplan Transvaal is een gezamenlijk ontwikkelingsprogramma van de gemeente Den Haag en de woningcorporaties Haag Wonen en Staedion. Het wijkplan bevat een samenhangend pakket aan maatregelen op het gebied van wonen en woonomgeving, werken en winkelen, verkeer en parkeren, leefbaarheid en beheer, groenvoorzieningen, welzijn, onderwijs en cultuur.

3 DE LIGGING VAN TRANSVAAL TUSSEN CENTRUM EN ZUIDERPARK Scheveningen Strand Centrum CS A4 Transvaal HS Zuiderpark A12 Loosduinen Uithof A4 A13 Rijswijk

4 VOORWOORD Het proces van stedelijke vernieuwing wordt in Den Haag vastgelegd in wijkplannen: plannen voor een integrale ontwikkeling van de wijk. Ook voor de wijk Transvaal is gewerkt aan een meerjarenontwikkelingsprogramma om te komen tot een ingrijpende wijkverbetering. Dat is nodig omdat Transvaal geconfronteerd wordt met een aanzienlijke concentratie van uiteenlopende problemen en opgaven. In de serie wijkplannen die de gemeente Den Haag met de Grote Steden Aanpak maakt, treft u hierbij het wijkplan voor Transvaal aan. Dit is het resultaat van een gezamenlijk ontwikkelingsproces van de gemeente Den Haag en de woningcorporaties Staedion en Haag Wonen en is zoveel mogelijk in interactie met de bewoners en ondernemers van Transvaal tot stand gekomen. Het wijkplan is geen blauwdruk voor het nieuwe Transvaal, maar bevat een samenhangend pakket aan maatregelen op het gebied van wonen en woonomgeving, werken en winkelen, verkeer en parkeren, leefbaarheid en beheer, groenvoorzieningen, welzijn, onderwijs en cultuur. Dit plan vormt het kader voor dit uit te voeren programma wat betreft betrokken partijen en diensten, tijd en geld. De maatregelen zullen worden uitgewerkt in concrete projecten. Samen met partners Wij geloven dat ondanks de hectiek van de wijkverbetering, Transvaal een kansrijke toekomst tegemoet gaat. Dat vraagt een grote, gezamenlijke inspanning van bewoners, corporaties, overheid, instellingen en marktpartijen. Dit wijkplan vormt de basis voor een samenwerkingsovereenkomst tussen de gemeente en de corporaties Staedion en HaagWonen. Een overeenkomst die met name betrekking heeft op de financieel-organisatorische opzet en taken en verantwoordelijkheden bij de uitvoering. Alleen als wij als partners optreden is een samenleving in Transvaal mogelijk zoals wij die voor ogen hebben. Verschijnselen van segregatie worden tegengegaan en het ontstaan van achterstanden, vooral onder kwetsbare groepen, zoveel mogelijk voorkomen. Transvaal wordt zo een wijk waar iedere Hagenaar, ongeacht leeftijd, afkomst en inkomen, terecht kan. De gezamenlijke investeringen van gemeente en corporaties leggen zo de basis voor het vertrouwen in de toekomst van Transvaal en de bereidheid van bewoners en ondernemers om in de eigen woon- en werkomgeving te investeren. De uitvoering van het wijkplan is een zaak van lange adem. Tijdens de uitvoering moet Transvaal leefbaar blijven. Om de overlast te beperken geven wij het beheer tijdens het proces specifiek aandacht. Wooncarrière in Transvaal Het is duidelijk dat de komende tien jaar het aanzien van Transvaal sterk zal veranderen. Dit toekomstbeeld wordt in hoge mate bepaald door de keuzen die nu worden gemaakt. De wensen van de hedendaagse samenleving ten aanzien van het wonen en de woonomgeving werken als inspiratiebron. De dominante positie van de woningcorporaties zal, vanwege de sloop van haar bezit en de bouw van voornamelijk koopwoningen, geleidelijk aan afnemen terwijl het aandeel particuliere woningen toeneemt. De bouw van nieuwe woningen biedt Transvalers de kans op een wooncarrière binnen hun eigen wijk. Een stap die velen willen, maar nu niet kunnen zetten. Daarvoor ontbreekt simpelweg de variëteit op de huidige Transvaalse woningmarkt. Het toekomstig woningbestand - oud- en nieuwbouw, klein en groot, grondgebonden en op verdieping, koop en huur - maakt Transvaal weer interessant voor de huidige bewoners én voor mensen die van elders komen. Ook ouderen zullen in de wijk kunnen doorstromen naar woningen waar zorg en dienstverlening vanuit een zorgcentrum wordt geboden. Arend Hilhorst wethouder van Ruimtelijke Ordening, Stedelijke ontwikkeling en Wonen Sylvia van der Laag algemeen directeur / bestuurder woningcorporatie Haag Wonen Jacques van Geest algemeen directeur woningcorporatie Staedion De aan de woningbouw parallel lopende verbetering van de openbare ruimte, van leefbaarheid, voorzieningen en economie biedt ook degenen die niet (hoeven te) verhuizen zicht op een aantrekkelijke woonomgeving. 5

5 LEESWIJZER Dit wijkplan heeft een onconventionele opbouw. Een leeswijzer is daarom op zijn plaats. Het wijkplan bestaat uit: deel A het ontwikkelingsprogramma deel B het maatregelenboek deel A ONTWIKKELINGSPROGRAMMA Deel A - Ontwikkelingsprogramma Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 1 geeft in het kort de aanleiding en context van het wijkplan weer. Er wordt stilgestaan bij het beleids- en toetsingskader en de ambities van de stad Den Haag zoals vastgelegd in de nota De kracht van Den Haag. Vervolgens wordt aandacht geschonken aan het wijkplanproces en hoe samenspraak met bewoners en ondernemers heeft plaats gevonden. Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 2 is een korte kennismaking met de wijk Transvaal. Hier worden tevens de sterke en zwakke punten en de kansen en bedreigingen voor Transvaal beschreven. Hoofdstuk 3 In hoofdstuk 3 wordt nader ingegaan op de kansen voor Transvaal, het ontwikkelingsperspectief en de doelstellingen die zowel gemeente als corporaties met dit wijkplan voor ogen staan. Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 4 geeft de voorwaarden weer om de overlast van het ingrijpende verbeterproces tot een minimum te beperken. Hoofdstuk 5 t/m 7 De hoofdstukken 5 tot en met 7 gaan in op de noodzakelijke investeringen op verschillende gebieden. Deze hebben niet alleen betrekking op de gebouwde omgeving, maar ook op de samenleving in de wijk. Hier wordt aangegeven waarom de investeringen noodzakelijk zijn en welk doel zij hebben. In de tekst van de hoofdstukken 4 t/m 7 verwijzen DE GEMARKEER- DE TITELS van maatregelen in KLEIN KAPITALEN en in groen naar het bijbehorende maatregelenboek (deel B). 6

6 Hoofdstuk 8, 9 en 10 De hoofdstukken 8, 9 en 10 beschrijven hoe het wijkplan gerealiseerd wordt. Hier gaan wij in op de partners in de wijkverbetering, hun rol en deelname aan het proces. Ook het proces zelf komt aan de orde: de fasering, de prioriteit van de maatregelen en de bewaking van voortgang en kwaliteit. Afsluitend vindt u hoe de kernwaarden van het merk Transvaal tot een betere reputatie van de wijk moeten leiden. Ook zijn essays opgenomen, die een beeld schetsen van hoe de bewoners en ondernemers het vernieuwde Transvaal in de toekomst zouden kunnen ervaren. De lezer wordt meegenomen in de tijdmachine: een wandeling door Transvaal gedurende en na de transformatie. De persoonlijke beschrijving door de 'wandelaars' geeft aan waar het in essentie om gaat: de verbetering van de woon- en leefomstandigheden in de wijk. Ook het integrale karakter van het wijkplan wordt er door benadrukt. Elke 'wandeling' is gericht op een bepaald perspectief zoals o.a. samenlevingsaspecten en wijkeconomie en is gekoppeld aan de bijbehorende inhoudelijke beschrijving. Deel B - Maatregelenboek Het maatregelenboek geeft een overzicht van alle genoemde maatregelen uit deel A en vormt de handleiding voor het uitvoeringsproces. In dit werkboek wordt per maatregel het doel, de in te zetten middelen en de samenwerkende betrokkenen aangegeven. Tevens wordt in dit deel de relatie aangegeven met de financiële verantwoording, die bij dit wijkplan hoort. 7

7 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 5 LEESWIJZER 6-7 INHOUDSOPGAVE 8-9 SAMENVATTING Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 1 AANLEIDING EN CONTEXT Het beleids- en toetsingskader De voorgeschiedenis 18 2 WIJKPROFIEL TRANSVAAL De bewoners van Transvaal De woningvoorraad Het karakter van Transvaal Bedrijvigheid De Haagse Mart Het bedrijventerrein Uitenhagestraat Welzijnsvoorzieningen in de wijk SWOT-analyse 27 3 OPGAVE EN TOEKOMSTPERSPECTIEF Kansen benutten Ontwikkelingsperspectief 31 Hoofdstuk 4 4 KRITISCHE SUCCESFACTOREN VOOR HET VERBETERINGSPROCES Samenwerking in beheer en handhaving Actiegebieden leefbaar houden Herhuisvesting Goed informeren is het halve werk 39 Hoofdstuk 5 5 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID De brede buurtschool Programma 0-6 jarigen Huisvestingsplan scholen Startkwalificaties voor schoolverlaters Vernieuwde bibliotheek, taal- en andere cursussen Programmering Club- en buurthuizen Historie en cultuur Integratie oud-en nieuwkomers Sluitende aanpak werkloosheid Sociaal kwetsbaren Versterking vrijwilligerswerk Jeugd en veiligheid: pleinen aanpak Ouderen Woonzorgzone Bewoners- en winkeliersparticipatie Integraal Buurtbeheer Aanpak illegale kamerverhuur en onrechtmatige bewoning (sociale) Veiligheid Buurtvernieuwing door actief burgerschap Onze Buurt Aan Zet 54 8

8 Hoofdstuk 6 6 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Stedenbouwkundig plan Stedenbouwkundige structuur Wonen in het vernieuwde Transvaal Openbare ruimte: ruimte voor mensen Verkeer en parkeren Groenstructuur Duurzaam Transvaal Structuurvisie voor de lijn 11-zone Projecten vooruitlopend op het wijkplan 74 Hoofdstuk 7 7 INVESTEREN IN ECONOMIE EN WERK Stimulering wijkeconomie Detailhandel Nieuwe werkgelegenheid in de wijk City Mondial: Transvaal als toeristische trekpleister Toekomstperspectief Paul Krugerlaan, bedrijven- 83 terrein Uitenhagestraat en Haagse Mart Hoofdstuk 8 8 DE SAMENWERKING Partners in de wijkverbetering Publiek-private samenwerking Financiering 92 Hoofdstuk 9 9 PROCES VAN WIJKVERBETERING Herhuisvesting en sociaal plan Wijkplanmonitor Flexibiliteit en fasering 96 Hoofdstuk IMAGOVERBETERING De reputatie van Transvaal Transvaal: Van alle markten thuis! Marketingplan 101 COLOFON 102 BIJLAGE 1 Fasen in het wijkplanproces 103 BIJLAGE 2 De projectorganisatie wijkplan Transvaal 104 Organogram 105 Werkgroepen 106 BIJLAGE 3 Afkortingen 108 BIJLAGE 4 Begrippen 109 9

9 SAMENVATTING 1. Aanleiding en context Transvaal behoort tot de grootste probleemwijken van Nederland. In onderzoek van het CBS scoort de wijk slecht op alle onderdelen die voor de stedelijke vernieuwing maatgevend zijn: sociaal, economisch en fysiek. De gemeentelijke vertaling van het Grote Steden Beleid ( De Kracht van Den Haag ) rekent Transvaal tot centraal vernieuwingsgebied: een gebied met een zwakke woningmarktpositie en beperkte mogelijkheden tot aanpassing van de bestaande woningvoorraad. Met de gemeente en de corporaties zijn de bewoners en ondernemers van Transvaal ervan overtuigd dat de achteruitgang van de wijk moet worden aangepakt. Een gezamenlijk gedeelde analyse van sterke en zwakke aspecten en van kansen en bedreigingen van Transvaal vormt de basis voor het startbesluit voor de wijkverbetering van Transvaal, dat de gemeenteraad in januari 2000 aannam. In interactie met bewoners en ondernemers wordt het wijkplan opgesteld, dat maatregelen bevat op het gebied van wonen, woonomgeving, economie, winkelen, verkeer, parkeren, groen, zorg en welzijn. De gemeente en de corporaties Haag Wonen en Staedion gaan voor een ambitieuze publiek-private aanpak van de wijkverbetering van Transvaal een overeenkomst aan. 2. Wijkprofiel van Transvaal Transvaal is een 'stenige' wijk met een hoge bebouwings- en bevolkingsdichtheid. In Transvaal is 63% van de woningvoorraad in bezit van woningcorporaties en 37% in particulier bezit. Er staan voornamelijk kleine, goedkope portiek-etagewoningen. Er is een hoge verhuismobiliteit. Het werkloosheidspercentage van de bevolking is hoog, het gemiddeld inkomen laag. Het imago van verpaupering, overlast en onveiligheid tekent de wijk. De sterke multiculturele samenleving bracht nieuwe elementen in de wijk als moskeeën en winkels waar verschillende uitheemse producten worden verkocht. De branchering is ingrijpend gewijzigd en daarmee ook het uiterlijk en gebruik van de winkels. De economie van Transvaal drijft op handel, horeca en reparatie. In Transvaal zijn drie winkelcentra, maar ongeveer de helft van het winkelvloeroppervlak bevindt zich buiten de genoemde winkelconcentraties. Voor bovenwijkse bedrijvigheid zorgen het bedrijventerrein Uitenhagestraat en de Haagse Mart. Hoewel de uitgestrekte markt een unieke ontmoetingsplaats is, zorgen vervuiling en verpaupering voor ergernis en problemen. De wijk kent in totaal vijf welzijnsvoorzieningen, diverse gebedsruimten, een bibliotheek, elf scholen voor het basisonderwijs en diverse sportvoorzieningen. Er is een beperkt aantal pleinen en plantsoenen waar gespeeld kan worden. Het wijkpark is de centrale groene ruimte. Een creatieve vorm van beheer, spelen, opvoeding en werkgelegenheid vormen de 4 Haagse Hopjes in de wijk. De corporaties beheren een aantal woningcomplexen voor ouderen. Voor ouderen die lang thuis willen blijven wonen is er de dagvoorziening Zorg Centrum Transvaal aan de Natalstraat / Beijersstraat. De WelzijnsOrganisatie Centrum biedt een uitgebreid assortiment aan activiteiten. De stedelijke welzijnsvoorziening, de Kesslerstichting, biedt thuislozen de mogelijkheid voor één overnachting of permanente huisvesting. Er zijn twee gesubsidieerde bewonersorganisaties en meerdere migrantenorganisaties actief. Kansen bieden de gunstige ligging, de goede bereikbaarheid en het internationale karakter van de wijk. De eenzijdige woningvoorraad, de ongunstige woningmarktpositie, illegale bewoning en de beperkte toekomstperspectieven van jongeren bedreigen de wijk. 3. Opgave en toekomstperspectief Voortbordurend op de De Kracht van Den Haag is voor Transvaal een woonmilieustrategie ontwikkeld die in relatie staat met andere woonmilieus in Den Haag en de regio. Vernieuwing en differentiatie van het woningbestand zijn daarbij het uitgangspunt. Door het verbreden van het bestaand aanbod aan woonmilieus en nieuwbouw ontstaan mogelijkheden van een wooncarrière voor de huidige bewoners van de wijk en binding van midden- en hogere inkomens aan de stad. Voorwaarde is het waarborgen van een herkenbare kwaliteit van de woonomgeving, de leefbaarheid en veiligheid. De verschillende woonmilieus vormen samen met het mondiale karakter de kanskaarten van Transvaal. Dat geldt ook voor de Paul Krugerlaan, de Julianakerk, het voormalig badhuis aan de Spionkopstraat, het wijkpark, de Haagse Mart en het bedrijventerrein Uitenhagestraat: deze plekken maken Transvaal in veel opzichten uniek. Ze voegen allemaal iets toe aan de attractiviteit van de wijk voor bewoners, bedrijven, bezoekers en toeristen. Dit wijkplan geeft een ontwikkelingsperspectief. Als de situatie daar in de loop van de ontwikkelingsperiode aanleiding toe geeft kunnen aanvullende ontwikkelingen en initiatieven nodig zijn. Het proces van wijkverbetering moet een stimulans zijn voor het zelf organiserend en oplossend vermogen van de wijk: De Kracht van Transvaal. 4. Kritische succesfactoren voor het verbeteringsproces Het vernieuwde Transvaal zal over tien jaar een aantrekkelijke stedelijke woonwijk zijn, maar voor de huidige bewoners en winkeliers betekent het verbeterproces eerst vooral veel overlast. Bewoners verhuizen, veel woningen komen leeg en wachten op sloop, nieuwe woningen worden gebouwd en veel straten zijn opengebroken. Deze overlast moet zo veel mogelijk beperkt worden door adequaat beheer, zorgvuldige herhuisvesting, gerichte communicatie en 10

10 wijkplan Transvaal bovendien met het aanbieden van een avontuurlijk programma in slooppanden en op bouwterreinen. De beherende partijen stellen jaarlijks een beheerprogramma Schoon, heel en veilig op om goed in te spelen op de actuele gang van zaken. Dit beheerprogramma is onderdeel van het stadsdeelplan Centrum. Het nieuw opgerichte buurtbeheerbedrijf beheerteam Transvaal geeft door voortdurende fysieke aanwezigheid het beheer weer gezicht. Het handhavingsteam gaat stevig toezien op de naleving van de vastgelegde regels om vervuiling, bedrijfsafval, uitstallingen, innemen van openbare ruimte en onrechtmatige en overbewoning tegen te gaan. De overlast van sloop en nieuwbouw zal worden beperkt door in de actiegebieden bijzondere activiteiten te organiseren en door leegstaande woningen op een creatieve manier te gebruiken. De formule is tweeledig: aan de ene kant wordt overlast in de kiem gesmoord en aan de andere kant wordt door het organiseren van culturele en sportieve activiteiten voorkomen dat de sloopgebieden een naargeestige sfeer uitademen. Hiervoor wordt de samenwerking gezocht met kunst-, muziek-, sport- en andere instellingen. Een randvoorwaarde voor geslaagde wijkverbetering vormt een soepele herhuisvesting van bewoners. Daarvoor is de aanwezigheid van een goed sociaal plan een absolute voorwaarde. In het sociaal plan, dat is vastgelegd door bewoners en corporaties, staan de basisrechten van de bewoners. Voor alle bewoners wordt maatwerk geleverd om een oplossing te zoeken die past bij de individuele situatie. Uit onderzoek naar de herhuisvesting van bewoners uit het aktiegebied Wesselstraat e.o. blijkt dat het merendeel van de te herhuisvesten huishoudens dat in de wijk wilde blijven, ook kón blijven. Zo n 90% is tevreden over de nieuwe woning en meent erop te zijn vooruit gegaan; dat geldt ook voor de woonomgeving. De nieuwe voorrangsregels vergroten de kans voor herhuisvestingskandidaten om hun woonwens in de eigen wijk te realiseren. De vernieuwing heeft grote consequenties voor de bewoners. Zeker als bewoners moeten verhuizen. Daarom moet er tijdig voldoende informatie beschikbaar zijn. Daarvoor blijft de functie van de wijkplanwinkel bestaan en wordt in een communicatieplan voor de uitvoering van de wijkverbetering aandacht besteed aan de huidige en de nieuwe wijkbewoners en ondernemers. Hierin fungeert onder andere de wijk-website als discussieplatform. 5. Investeren in Onderwijs, cultuur, welzijn en leefbaarheid Een van de belangrijkste doelen van de vernieuwingsoperatie is dat het woon- en leefcomfort in Transvaal dermate toeneemt, dat de inwoners van Transvaal graag in de wijk (blijven) wonen en men vertrouwen heeft in de toekomst; dat de mensen bereid zijn in Transvaal te investeren en de schouders te zetten onder de verbetering van de sociale samenhang. Een goede leef- en woonomgeving zal ook mensen uit andere gebieden verleiden om in Transvaal te komen wonen, werken, winkelen en recreëren. Binnen het concept van de brede buurtschool oriënteren scholen zich meer op hun omgeving. Het vernieuwingsproces van Transvaal krijgt een plaats in deze programma s. Daarnaast wordt de voorbereiding op het basisonderwijs verbeterd. Samenwerking tussen scholen en welzijnsorganisaties is daarvoor van belang. Jongeren worden gestimuleerd hun opleiding af te maken en met een diploma op zak de school te verlaten. De vernieuwde Transvaalse openbare bibliotheek draagt bij aan scholing en vorming op velerlei vlak. Voor het aanbieden van Nederlands taalonderwijs slaan vele organisaties de handen ineen. De belangstelling voor de historie en de cultuur van Transvaal wordt gestimuleerd. Mensen die voor het eerst in Transvaal komen wonen krijgen van medebewoners een informatiepakket met veel praktische informatie over de wijk. Voor jongeren en ouderen worden speciale programma s opgezet. Onze Buurt Aan Zet biedt daartoe mogelijkheden. Er zijn maatregelen om de werkloosheid aan te pakken, van regulier werk, tot I/D-banen of werkervaringsplaatsen. Sociaal kwetsbaren worden opgevangen en betrokken bij diverse projecten in de wijk. Bewonersparticipatie en vrijwilligerswerk worden gestimuleerd om de sociale samenhang in de wijk te bevorderen en de betrokkenheid te vergroten. Transvaal moet een wijk zijn, waar je ook goed kunt blijven wonen als je zorg nodig hebt. Daarom wordt er rond het zorgcentrum Transvaal in de Natalstraat een woonzorgzone gerealiseerd: een gebied waarbinnen wonen, zorg, welzijn en dienstverlening gecombineerd worden. De woonzorgzone is ook aantrekkelijk voor andere bevolkingsgroepen die baat hebben bij een verhoogd niveau van dienstverlening in combinatie met een wat beschutte woonomgeving. Om een goed antwoord te geven aan de leefbaarheidsproblemen in Transvaal worden integrale buurtbeheerprojecten gestart, specifiek gericht op een leefbare en veilige woonomgeving. Naast de fysieke aanpak wordt ook ingezet op maatregelen in de sfeer van samenlevingsopbouw. Deze combinatie geeft een meerwaarde aan de buurtbeheerprojecten. Uitgangspunt bij deze werkwijze is dat de beheeractiviteiten van alle deelnemende instanties op elkaar worden afgestemd. De betrokkenheid van de bewoners bij hun woningen en woonomgeving staat daarbij centraal. Zij dragen hun steentje bij door na verbeteringen alert te blijven en nieuwe gebreken, vandalisme en dergelijke te signaleren. Deze actieve rol van bewoners wordt zoveel mogelijk gestimuleerd en waar nodig ondersteund. Uiteindelijk moet de inzet leiden tot een afname van het grote aantal verhuizingen en toename van de sociale cohesie in Transvaal. 11

11 SAMENVATTING De sociale veiligheid wordt onder andere bevorderd door de brede, integrale aanpak en bestrijding van illegale kamerverhuur en onrechtmatige bewoning. 6. Investeren in de gebouwde omgeving Het stedenbouwkundig plan geeft de ruimtelijke en functionele condities voor de ontwikkeling van Transvaal tot een wijk met een beter imago en een betere woon- en werkomgeving met een duurzaam karakter. Essenties van het plan zijn het versterken van de stedenbouwkundige structuur, het creëren van nieuwe woonmilieus en een gedifferentieerde woningvoorraad, het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte en van de verkeer- en parkeersituatie. Transvaal is gebouwd als woonwijk en zal dit karakter ook na de vernieuwing behouden. In het kader van het wijkplan worden ongeveer 2400 woningen gesloopt om plaats te maken voor ongeveer 1200 nieuwe woningen. Dit programma komt bovenop de al in gang gezette sloop van 600 en nieuwbouw van circa 400 woningen. Hoewel het totale bouwvolume gelijk blijft, neemt door het marktconform en grondgebonden woningprogramma het woningaantal en inwonertal aanzienlijk af. Met de realisatie van het nieuwbouwprogramma wordt gestreefd naar een evenwichtig woningaanbod met een diversiteit aan woningtypen en prijscategorieën, waarvan een aanzienlijk percentage woningen in de koopsector. Dat biedt huidige bewoners van Transvaal de mogelijkheid om binnen de wijk wooncarrière te maken, maar trekt ook nieuwe doelgroepen aan, waardoor de wijk als algemeen vestigingsmilieu weer deel uitmaakt van de gehele stad. Andere doelen zijn het creëren van herkenbare woonmilieu s voor diverse doelgroepen en een sterke relatie tussen wonen en werken. Klanten consumentgericht bouwen is een van de uitgangspunten en op specifieke woonwensen van allochtone doelgroepen en van ouderen wordt nadrukkelijk ingespeeld. Behoud van historische, markante complexen is belangrijk voor de identiteit van Transvaal en voegt afwijkende typen aan de totale woningvoorraad toe. De haalbaarheid van renovatie van enkele complexen is nog bij de corporaties in onderzoek. Naast het sloopen nieuwbouwprogramma wordt ook intensief aandacht besteed aan het particulier eigendom in de wijk. Het wijkplan bevat maatregelen om het onderhoud door de particuliere eigenaren te bevorderen. Door herinrichting krijgt de openbare ruimte een eenduidige uitstraling. Daarbinnen geven accentverschillen een eigen cachet aan de onderscheiden woonmilieu s. Markante punten in en aan de randen van Transvaal krijgen extra aandacht. Met het toenemend autogebruik en instroom van andere doelgroepen in de wijk is een duurzame parkeeroplossing geboden. De stalling van fietsen krijgt in de openbare ruimte en bij nieuwbouw aandacht. De verkeersveiligheid wordt op een hoger peil gebracht. Naast het vergrote wijkpark worden bestaande groenvoorzieningen heringericht en krijgen daarmee een betere functie voor de wijk. Er wordt ook groene ruimte toegevoegd. Zo komt er een groene laan tussen de Julianakerk en het Beijersveld. Om de woonstraten een groener karakter te geven zullen op veel plaatsen voortuintjes in het straatprofiel terugkeren. De keuze voor verschillende boomsoorten per buurt draagt bij aan de karakteristiek van de onderscheiden woonmilieu s. Er is steeds behoefte aan een duurzame leefomgeving, milieuvriendelijke gebouwen met een gezond binnen-klimaat, een flexibel ontwerp en een laag energieverbruik. Daarom heeft duurzaamheid een plaats in de vernieuwing van Transvaal. Een belangrijke maatregel is het aanbieden van de groene woning. 70% van het sloopmateriaal wordt hergebruikt. Via de hergebruikscarrousel kunnen particulieren gebruik maken van sloopmateriaal om hun woning te verbeteren. Deze hergebruikcarrousel biedt daarnaast ook werkgelegenheid. DSB voert voor GFT-afval een abonneesysteem in. Het is de bedoeling dat een structuurvisie het kader biedt voor de ontwikkeling van de afzonderlijke locaties binnen de lijn 11-zone. De revitalisering van de Haagse Mart en van het bedrijventerrein Uitenhagestraat maken daarvan onderdeel uit. Het ambitieniveau van de structuurvisie richt zich op aanpak van de verloederde achterkantsituaties en overlast, intensivering van het grondgebruik, doorbreking van de barrière-werking van de zone en (gedeeltelijke) compensatie van het woningverlies door de herstructurering in Transvaal. Een groot aantal lopende projecten, zowel woningbouw als voorzieningen, toont aan dat de vernieuwing van Transvaal niet op de vaststelling van het wijkplan wacht, maar al aan de gang is. 7. Investeren in economie en werk Het stedelijk karakter van Transvaal is gebaat bij versterking van de wijkeconomie. De thema s hierbij zijn onder andere een gezonde detailhandelstructuur, functiemenging wonen/werken, versterken van de culturele, toeristische en recreatieve potenties van de wijk en het stimuleren van ondernemerschap en nieuwe werkgelegenheid. Woon-werkwoningen dragen bij aan de economische ontwikkeling, de leefbaarheid en de levendigheid van Transvaal en remmen de (auto)mobiliteit af. Drie belangrijke economische slagaders in Transvaal zijn de Paul Krugerlaan, bedrijventerrein Uitenhagestraat en de Haagse Mart. De aanpak is dermate ingewikkeld, zowel met betrekking tot het planvormingstraject voor de herontwikkeling van deze gebieden, in procedures, onderhandelingen, financieringsstromen en betrokken partijen, dat er voor is gekozen om deze projecten buiten het wijkplan uit te werken. 12

12 wijkplan Transvaal In Transvaal zijn ook toerisme en recreatie dragers van sociaaleconomische activiteiten. Er valt immers veel te beleven in deze wijk met zijn exotische winkels, moskeeën en de grootste warenmarkt van Europa. Door in te zetten op (cultuur)toerisme en recreatie zal er een bijdrage worden geleverd aan het versterken van de wijkeconomie en werkgelegenheid aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Het is de inzet van City Mondial te komen tot een multiculturele route in Transvaal die zich uitstrekt van de markt, via het wijkpark naar de Paul Krugerlaan. Uitgangspunt bij het initiëren van nieuwe multi-culturele attracties en activiteiten is dat deze niet alleen voor toeristen interessant zijn, maar zeker ook voor de bewoners en ondernemers in de wijk. Er ligt bovendien een belangrijk accent op het zelforganiserend vermogen in de wijk. Deze aanpak levert een bijdrage aan de verbetering van het totale imago van Transvaal. Ter bevordering van het ondernemerschap biedt de Stichting STABIJ een helder en snel werkend MKB-servicepunt waar (startende) ondernemers vakkundig worden bijgestaan. 8. De samenwerking De samenwerking tussen de gemeente en de betrokken corporaties Staedion en Haag Wonen is in Transvaal al vroeg in de planvorming ingezet; vooral ingegeven door de noodzaak van een gezamenlijke en integrale aanpak van de huidige situatie en de aanwezige problemen in de wijk. Daarnaast zijn de mensen in de wijk belangrijke partners in het bereiken van de doelstellingen van het wijkplan. Veel maatregelen in het wijkplan gaan hier op in. Afspraken tussen de gemeente en de corporaties over de financiering en de uitvoering van het wijkplan zijn in een overeenkomst vastgelegd. De beide corporaties hebben hun onderlinge samenwerking in de uitvoeringsorganisatie eveneens in een overeenkomst vastgelegd. Hiermee krijgt een aparte, wijkgebonden projectorganisatie de regie over de uitvoering van het fysiek programma voor Transvaal als onderdeel van het gehele wijkontwikkelingsplan. Voor de concrete uitvoering op onderdelen zullen andere marktpartijen door de corporaties gecontracteerd of betrokken worden in de gehele investeringsopgave. 9. Proces van wijkverbetering Onder andere vanwege de herhuisvestingsopgave wordt de wijkvernieuwing gefaseerd gerealiseerd, maar wel op basis van een integraal wijkplan. Voor de bewoners die voor de vernieuwing moeten verhuizen is duidelijkheid over de planning en de herhuisvesting essentieel. Zowel de algemene uitgangspunten voor de hele wijk, als uiteindelijk de regelingen per individuele bewoner zijn in het sociaal plan vastgelegd. periodiek een wijkplanmonitor samengesteld op basis van een beperkt aantal meetbare indicatoren. De monitor vormt de permanente, tussentijdse barometer van de ontwikkeling van de wijk. Inzicht in de wijkontwikkeling via de monitor speelt ook een belangrijke rol in de communicatie met een ieder die de wijkverbetering in Transvaal kritisch wil volgen. Bij de uitvoering van het nieuwbouwprogramma zal het voorlopig aangenomen referentie-woningbouwprogramma tussentijds getoetst worden aan de opgedane ervaringen met uitgevoerde projecten. Elk project levert daarbij tenslotte ook actuele informatie over de (locale) woningmarktomstandigheden en de veranderende woningmarkt van Transvaal. Het vastgesteld wijkplan is daarmee een kader voor de gehele uitvoeringsperiode. De fasering is eveneens op hoofdlijnen vastgesteld. Met het oog op externe invloeden, uitvoeringscapaciteit bij derden en logistieke aspecten van de uitvoering kan de fasering aanpassingen ondergaan. De wijkverbetering krijgt door middel van het bestemmingsplan op termijn ook de benodigde juridisch-planologische basis. 10. Imagoverbetering Het huidige Transvaal wordt vaak als probleemwijk beschouwd en genoemd. Met de uitvoering van het wijkplan keert de situatie in Transvaal zich langzaam maar zeker ten goede. In het kielzog van die feitelijke verandering, moet het imago mee-verbeteren. De kansen voor een geslaagde wijkverbetering inclusief een imagoslag zijn juist nu aanwezig. Imagoverbetering begint met wapenfeiten waarop huidige en nieuwe Transvalers trots (kunnen) zijn. Bij het maken van het wijkplan is met bewoners en ondernemers uitvoerig geïnventariseerd wat de sterke punten van Transvaal zijn; in marketingtermen: de kernwaarden van het merk Transvaal. Om de unique selling points van Transvaal binnen en buiten de wijk te benadrukken, wordt een marketingplan opgesteld. Daarin is voor de huidige bewoners en ondernemers van Transvaal een ambassadeurs-rol weggelegd. Zelfverzekerd de sterke kanten van Transvaal uitdragen, begint immers bij de mensen die Transvaal tot dat unieke merk maken. Om de voortgang van de uitvoering en de gemaakte prestatieafspraken uit het wijkplan te toetsen en het effect te meten, wordt 13

13 1 AANLEIDING EN CONTEXT Aanleiding en context Transvaal is een wijk die het de afgelopen jaren zwaar te verduren heeft gehad. Het proces van achteruitgang is al langer gaande. Maar er zijn ook kansen voor de wijk. Een integrale aanpak om de wijk en de bewoners een nieuwe toekomst te geven, is wenselijk en mogelijk. De wil om er de schouders onder te zetten is aanwezig, zowel bij de bewoners en ondernemers als bij de gemeente, de betrokken woningcorporaties en instellingen. De huidige woningvoorraad van Transvaal is overwegend corporatiebezit. De corporaties nemen samen met de gemeente het initiatief tot wijkverbetering. De werkwijze heeft vorm gekregen in een publieke-private samenwerking. Dit biedt mogelijkheden voor adequate planvorming, planning en uitvoering. Uiteraard hebben de bewoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties de gelegenheid gekregen om hun mening te geven en invloed uit te oefenen op het ontwikkelde beleid

14

15 AANLEIDING EN CONTEXT Werkbezoek stedenbouw Bewonersbegeleidingsgroep in Amsterdam 1.1 Het beleids- en toetsingskader Na de Stadsvernieuwing in de jaren zeventig en de Sociale Vernieuwing eind jaren tachtig kwam het Grote Steden Beleid (GSB) in de jaren negentig. Het GSB staat voor de verzameling van initiatieven gericht op verbetering op verschillende, samenhangende terreinen. Het beleid probeert aan te sluiten op wat er in de wijk speelt op sociaal, fysiek en economisch vlak. Samenwerking tussen betrokken partijen is daarvoor een noodzaak. Verder is er de Wet Stedelijke Vernieuwing. Deze wet biedt gemeenten de mogelijkheid om voor het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) in aanmerking te komen. Daar zijn voorwaarden aan verbonden. De gemeenten moeten ontwikkelingsprogramma's opstellen, die door het rijk getoetst worden. Hiernaast treft u het toetsingskader. GSB-doelstellingen 1. duurzaam herstel kwetsbare wijken 2. verbeteren aansluiting onderwijs/arbeidsmarkt 3. terugdringen werkloosheid en bevorderen arbeidsplaatsen 4. verbeteren (fysieke) leefomgeving / leefbaarheid 5. versterken sociale infrastructuur 6. verbeteren veiligheid 7. versterking economische concurrentiepositie van de stad 8. versterken positie stedelijke woonmilieus op de regionale markt 9. vergroten bereikbaarheid economische activiteiten

16 AANLEIDING EN CONTEXT Artist s Impression nieuwbouw Stellenboschstraat Prestatievelden ISV 1. toekomstgericht 2. omgevingskwaliteit 3. horizontale integratie: beleidsterreinen 4. verticale integratie: schaalniveaus 5. kansen en ontwikkelingspotenties 6. private investeringen 7. prioriteiten, fasering en gebiedsgerichte aanpak 8. fysieke condities economische versterking 9. aanbod van gevarieerde woonmilieus 10. zorgvuldig ruimtegebruik 11. duurzaamheid 12. versterking betrokkenheid bij de dagelijkse leefomgeving In het kader van het GSB en de Wet Stedelijke Vernieuwing legde Den Haag haar stedelijke ontwikkelingsprogramma vast in de nota 'De Kracht van Den Haag' uit Daarin wordt gekozen voor een gebiedsgerichte aanpak. De gemeente rekent Transvaal daarbij tot de 'centrale vernieuwingsgebieden'. Dit zijn de gebieden met een zwakke woningmarktpositie en beperkte mogelijkheden tot aanpassing van de bestaande woningvoorraad. Een belangrijk onderdeel van de aanpak voor die gebieden is een forse transformatieopgave door middel van sloop en nieuwbouw van woningen. Nieuwbouw dient volgens de nota vrijwel uitsluitend in de prijscategorieën middelduur en duur plaats te vinden met als doel een gedifferentieerd woningaanbod in de wijk. De inzet van overheidsmiddelen is essentieel voor de start en de voortgang van de vernieuwing. Uit het woningbehoefteonderzoek (WB0-1998) van het Centraal Bureau voor de Statistiek en het ministerie van VROM blijkt dat Transvaal behoort bij de grootste probleemwijken van Nederland. In dit onderzoek scoort de wijk slecht op alle onderdelen die voor de stedelijke vernieuwing maatgevend zijn: sociaal, economisch en fysiek. Er is onderzoek gedaan naar de kwaliteit en de waarde van de woningen, de woonomgeving, de leeftijd en gezinsopbouw, de werkloosheids- en uitkeringspercentages en segregatie tussen autochtonen en allochtonen

17 AANLEIDING EN CONTEXT Startbijeenkomst in De Paardenberg Ook vanuit de Europese Unie (EU) is een toetsingskader opgesteld voor de verbetering van een achterstandswijk zoals Transvaal. De EU steunt onder de noemer Doelstelling 2' projecten die gericht zijn op het bewerkstelligen van nieuwe economische activiteiten. Het gaat om het creëren van werkgelegenheid, het verbeteren van de leefbaarheid en de veiligheid. Dit alles biedt de kans om verbeteringen in Transvaal in gang te zetten. 1.2 De voorgeschiedenis Op de startbijeenkomst in 'De Paardenberg' op 6 maart 1999 is een eerste aanzet gegeven om te werken aan de nieuwe toekomst van Transvaal. Bewoners, ondernemers, gemeente en corporaties benadrukten tijdens die bijeenkomst dat verdere achteruitgang van Transvaal voorkomen moet worden. Dat er sprake is van een verontrustende achteruitgang wordt bevestigd door het Wijkprofiel Transvaal. Hierin is een uitgebreide inventarisatie van de bestaande situatie in de wijk opgenomen. Tegelijk werd samen met de wijk een analyse gemaakt van de sterke en zwakke kanten van de wijk. Naast de zwakke kanten en bedreigingen zijn er veel positieve punten en kansen voor de wijk geconstateerd. Dit was een belangrijke reden voor de gemeenteraad om voorrang te geven aan de ontwikkeling van een wijkplan voor Transvaal. Nadat de Transvalers in september 1999 hun mening gaven over de voorgenomen wijkverbetering, nam de gemeenteraad in januari 2000 het Startbesluit Wijkplan Transvaal aan. Dit besluit geeft aan dat in Transvaal een omvangrijke wijkverbetering noodzakelijk is. De sloop van woningen is daarvan misschien wel de zwaarste maatregel. Verder geeft het aan dat de gemeente streeft naar een Publiek Private Samenwerking (PPS) met de betrokken woningcorporaties Staedion en HaagWonen. Parallel aan het Startbesluit is de voorgenomen samenwerking tussen deze partijen vastgelegd in een intentieovereenkomst. Het Startbesluit vormt de basis voor dit wijkplan

18 AANLEIDING EN CONTEXT Bewoners van Transvaal oefenen invloed uit op het wijkplan Wijkplanwinkel Bij de ontwikkeling van het wijkplan Transvaal is uitvoerig en zorgvuldig met de wijkbewoners gecommuniceerd. Op verschillende momenten in het proces hebben bewoners en ondernemers geparticipeerd in de ontwikkelingen. Na het gezamenlijk benoemen van de op te lossen problemen in de wijk en het vaststellen van het Startbesluit is een begeleidingsgroep van bewoners en ondernemers ingesteld. Deze begeleidingsgroep heeft een belangrijke inbreng gehad bij het zoeken naar oplossingen en het toetsen van mogelijkheden die gemeente en corporaties hebben aangedragen. De begeleidingsgroep wordt professioneel ondersteund. Op belangrijke momenten zijn themabijeenkomsten georganiseerd waar bewoners hun mening konden geven over de onderdelen van het wijkplan. Naast dit intensieve, interactieve traject met de begeleidingsgroep zijn de bewoners uit de wijk regelmatig op de hoogte gehouden van de ontwikkeling via wijkverbeterkranten en nieuwsbrieven. Verder is er voor alle wijkbewoners enkele malen een informatiemarkt in de Julianakerk georganiseerd. Door middel van een enquête konden bewoners hun mening kenbaar maken over de plannen. In mei 2001 openden gemeente en corporaties een wijkplanwinkel in de wijk, waar bewoners en ondernemers met al hun vragen over de wijkverbetering terecht kunnen

19 2 EEN KORTE BESCHRIJVING Wijkprofiel Transvaal In dit hoofdstuk wordt Transvaal kort beschreven. Een uitgebreidere beschrijving en analyse is na te lezen in het wijkprofiel. Dit wijkprofiel hebben wij in 1998 gemaakt en vormde het vertrekpunt voor het wijkplan. Uiteraard zijn de gegevens over Transvaal sinds 1998 veranderd, maar de recentere cijfers geven geen aanleiding om andere conclusies over de noodzaak en het ambitieniveau van de wijkverbetering van Transvaal te trekken. Transvaal is een oude Haagse volksbuurt gelegen op het veen en gebouwd tussen 1890 en Het gebied is gelegen ten zuidwesten van het centrum en wordt begrensd door de Loosduinsekade, Monstersestraat, De Heemstraat, Hoefkade en De La Reyweg. Het imago van de wijk is in de loop der jaren sterk achteruit gegaan. De wijk bevindt zich op de onderste sport van de woningmarktladder met een gemiddeld hoge

20 verhuismobiliteit. Het werkloosheidspercentage van de bevolking is hoog; het gemiddeld inkomen laag. De wijk kent veel problemen. Hierdoor krijgen verwaarlozing, vernieling, vervuiling en criminaliteit een kans. De sociale cohesie is tanende. Bewoners ervaren verpaupering, een gebrek aan groen, infrastructurele problemen, overlast (o.a. door drugsgebruik) en gevoelens van onveiligheid door groepen jongeren. De problemen hebben te maken met de leefbaarheid, het beheer, de achterstand op terreinen als werk en onderwijs en met de beperkte mogelijkheden om de problemen op te lossen. Daarnaast wordt de eenzijdigheid van de woningvoorraad (kleine, gehorige en dicht op elkaar gebouwde etagewoningen) als probleem ervaren. Voor deze woningen is steeds minder belangstelling en bewoners hebben weinig mogelijkheden om wooncarrière in de wijk te maken. Wie de kans krijgt, vertrekt naar andere wijken, zoals de VINEX-locaties. De plaatsen van de middeninkomens worden ingenomen door bewoners met minder geld, opleiding en kansen. Hierdoor ontstaat segregatie. Dat is voor de veelzijdigheid een ongewenste ontwikkeling, evenals voor de voorzieningen en de economie in de wijk

21 WIJKPROFIEL TRANSVAAL De Julianakerk, het markante middelpunt van Transvaal 2.1 De bewoners van Transvaal De wijk heeft een relatief jonge bevolking. Het aantal inwoners bedroeg per 1 januari 1997 circa Dit is 4% van de Haagse bevolking. Transvaal is een multiculturele wijk. 76% van de bevolking is van allochtone afkomst. Het is noodzakelijk hier te wijzen op de feitelijke situatie, waarin een fors aantal mensen illegaal in Transvaal verblijft en arbeid verricht, bij voorbeeld in de bouw of in de tuinbouw. Maatregelen tegen illegale kamerverhuur en onrechtmatige bewoning zijn in dit hoofdstuk 5 van dit wijkplan opgenomen. Transvaal behoort bij de drie armste wijken van Den Haag. In Transvaal is het gemiddeld besteedbaar inkomen tussen 1989 en 1994 slechts gegroeid met 8%. Voor Den Haag is dit 15%. Ook wat inkomensgroei betreft behoort Transvaal tot de vier wijken met de laagste score. Een verklaring voor het lage inkomen en de stagnatie in de groei ervan ligt o.a. in het hoge aandeel uitkeringsgerechtigden

22 WIJKPROFIEL TRANSVAAL Bevolking naar etniciteit in Transvaal Aantal woningen van corporaties en particulieren (situatie 2000) Nederlands 24% Corporaties 63% 25% 15% 12% 24% 24% Turks 24% Marokkaans 12% Surinaams 25% Overig 15% 37% 63% 4241 woningen Particulier 37% 2475 woningen Totaal 100% 6716 woningen Bevolking naar etniciteit in Den Haag Nederlands 62% Turks 5% 20% Marokkaans 4% Surinaams 9% 9% Overig 20% 4% 62% 5% 2.2 De woningvoorraad In Transvaal staan woningen, waarvan 63% in bezit is bij de woningcorporaties Staedion, HaagWonen en Vestia en 37% in bezit van particulieren. De woningvoorraad bestaat voornamelijk uit kleine, goedkope portiek-etagewoningen. Ondanks de grootschalige stadsvernieuwingsoperatie uit de jaren 70 en 80, waarbij veel woningen zijn gerenoveerd, voldoet een groot aantal corporatiewoningen niet meer aan de bouw- en woontechnische eisen van deze tijd. Het grote aandeel goedkope huurwoningen heeft in de loop der jaren een eenzijdige bevolkingssamenstelling van de wijk tot gevolg gehad. Ook in de particuliere voorraad hebben gesubsidieerde verbeteringsingrepen plaats gevonden. Toch blijft de dreiging van structurele onderhoudsachterstand. Het ontbreekt eigenaren vaak aan kennis, de (financiële) mogelijkheden en motivatie om het onderhoud voort te zetten, zeker wanneer er sprake is van eigenaarswisselingen. Daarbij hebben illegale kamerverhuur, woningonttrekking en overbewoning een negatieve invloed op de beleving van de leefbaarheid in met name het particuliere deel van de wijk. 2.3 Het karakter van Transvaal Transvaal is een 'stenige' wijk met een hoge bebouwingsdichtheid en behoort tot een van de dichtbevolktste wijken van Den Haag. Er is weinig openbare ruimte die niet als verkeersruimte is ingericht en weinig groen. Het karakter van de wijk is met de komst van veel migranten de laatste jaren sterk veranderd. De migranten brachten nieuwe elementen in de wijk als moskeeën en winkels waar verschillende uitheemse producten worden verkocht. De branchering is ingrijpend gewijzigd en daarmee ook het uiterlijk en gebruik van de winkels. De veelheid aan culturen zorgt voor dynamiek, maar soms ook voor wrijvingen

23 WIJKPROFIEL TRANSVAAL Migranten brachten uitheemse producten mee 2.4 Bedrijvigheid De bedrijvigheid is met name geconcentreerd in de sector handel, horeca en reparatiebedrijven. In Transvaal zijn er drie winkelcentra: het wijkwinkelcentrum Paul Krugerlaan de buurtwinkelcentrum Kempstraat/Hobbemaplein een kleine winkelconcentratie bij het Hoflandplein Ongeveer de helft van het winkelvloeroppervlak bevindt zich buiten de genoemde winkelconcentraties. In de niet-dagelijkse sector ligt de nadruk sterk op de doe-het-zelf branche door de aanwezigheid van de Bricorama-bouwmarkt aan de Uitenhagestraat met circa m 2 vloeroppervlak. Het multiculturele karakter van de wijk weerspiegelt zich ook in de detailhandel, met name in de dagelijkse sector: van de 88 winkels heeft circa tweederde een allochtone signatuur. De belangrijkste winkelstraat in Transvaal is de Paul Krugerlaan. De Paul Krugerlaan speelt een cruciale rol in de stedenbouwkundige structuur en ontsluiting van heel Transvaal-noord en - midden. Bijna alle straten in dit gebied komen erop uit. De uitstraling van de laan is hierdoor van belang voor het hele woongebied. Voor bovenwijkse bedrijvigheid zorgen het bedrijventerrein Uitenhagestraat en de Haagse Mart. 2.5 De Haagse Mart In 1938 is de Haagse Mart gevestigd aan de Herman Costerstraat. Sinds die tijd heeft de markt zich ontwikkeld tot de grootste permanente openluchtwarenmarkt van Nederland en waarschijnlijk van Europa. Het marktterrein beslaat een oppervlakte van circa m2 en biedt plaats aan circa 540 marktkramen met een uiteenlopende branchevariatie. De Haagse Mart is 4 dagen per week open. De markt is een begrip in Den Haag. Zij is van grote betekenis niet alleen voor de omliggende wijken maar voor de hele stad. Veel wijkbewoners doen hun inkopen op de markt. De nabijheid van de markt is zelfs een belangrijke reden waarom mensen in Transvaal willen wonen. De markt is een laagdrempelige ontmoetingsplek waar een mix van verschillende sociale en culturele groepen elkaar ontmoeten. Anders dan in andere openbare ruimten is het ook een plek die vrouwen aantrekt van niet-nederlandse afkomst. Het is de plek om integratie tussen wijkbewoners te bevorderen. Bewoners leren van elkaar en wisselen informatie uit. Uit een beoordeling van de bezoekers blijkt dat de markt redelijk goed functioneert. Toch kent de waardering ook een aantal negatieve kanten: de slechte bereikbaarheid, de parkeeroverlast, de vervuiling en de minder goede uitstraling van het gebied spelen hierbij een rol

24 WIJKPROFIEL TRANSVAAL Bedrijventerrein Uitenhagestraat De Haagse Mart Speluitleen Haags Hopje Dit laatste ligt gedeeltelijk aan de inrichting van het gebied, maar vooral aan het rommelig beeld aan de randen van de markt. Op niet marktdagen ligt het terrein er verlaten bij. Door de vaste kramen en opstallen is het marktterrein niet beschikbaar als openbare ruimte voor de wijk. 2.6 Het bedrijventerrein Uitenhagestraat De stadsvernieuwing van de jaren 70 had tot gevolg dat veel bedrijven uitgeplaatst werden of hun activiteiten moesten staken. Ter compensatie is het voormalige NS-emplacement aan de Monstersestraat ingericht als bedrijventerrein. Het bedrijventerrein ligt aan het tracé van tramlijn 11, is langgerekt van vorm en heeft een oppervlak van 4 hectare. In het gebied zijn circa 40, voornamelijk ambachtelijke bedrijven (o.a. drukkerij, autoreparatie, meubelmaker) en groothandels (o.a. houthandel, metaal, papierrecycling) gevestigd. Daarnaast zijn er ook enkele autobedrijven met showroom en een detailhandelsvestiging (Bricorama) aanwezig. De bedrijven bieden werkgelegenheid aan ongeveer 340 personen. Het terrein is matig van kwaliteit en uitstraling. Het bedrijventerrein grenst direct en zonder enige overgang aan de achterkant van woningen die hier in de 80er jaren zijn gerealiseerd. Verscheidene panden bieden een verpauperde aanblik. Er is een tekort aan parkeerplaatsen. De sociale controle ontbreekt en het gebied wordt als onveilig ervaren. Regelmatig vinden er inbraken plaats. Een ander probleem is de vervuiling. Grof vuil wordt illegaal gestort waardoor er veel zwerfvuil in het gebied aanwezig is. Ook de toegankelijkheid van het bedrijventerrein vraagt om verbetering. 2.7 Welzijnsvoorzieningen in de wijk De wijk telt in totaal vier club- en buurthuizen, een wijk- en dienstencentrum, diverse gebedsruimten, een bibliotheek en elf scholen voor het basisonderwijs. Daarnaast is er een buurt- en kerkhuis (De Paardenberg) direct grenzend aan de Julianakerk. Naast dienstverlening op het gebied van gezondheid en zorg biedt het wijk- en dienstencentrum onderdak aan activiteiten van de Marokkaanse bewonersorganisatie Bismillah, projecten gericht op jongeren (De Kans en De Gids) en recreatieve activiteiten. De buurthuizen organiseren activiteiten voor kleuters, kinderen, jongeren en ouderen. De activiteiten zijn gericht op ontmoeting, preventie, informatie, vorming, cultuur, toeleiding naar sport, werk, scholing en zinvolle vrije tijdsbesteding. Transvaal beschikt over een aantal pleinen, parken/plantsoenen waar o.a. gespeeld kan worden. De kleine pleinen zijn over het algemeen ingericht voor de doelgroep 0-12 jaar en hebben een buurtfunctie. Voor de meeste pleinen is geen beheer geregeld. De grote pleinen vervullen een grotere sociale en maatschappelijke functie, zoals het aanbieden van georganiseerde sport- en spelactiviteiten voor jong en oud

25 WIJKPROFIEL TRANSVAAL Sportvoorzieningen Beijersveld Kinderboerderij Sportvoorzieningen Beijersveld Slaapplaatsen Kesslerstichting Wijkpark Het wijkpark is de centrale groene ruimte in Transvaal en krijgt een belangrijke functie in de wijk. Door uit te breiden van 1 naar 3 hectare komen publieke voorzieningen aan het park te liggen. De kinderboerderij is zo n voorziening. Het grotere park zal bezoekers trekken uit heel de wijk en daarbuiten. De gebruiksmogelijkheden van het park worden vergroot en de belevingswaarde versterkt. De opgave is om het wijkpark te transformeren tot het recreatief hart van Transvaal. Bijzondere aandacht is hierbij voor de sociale veiligheid. Het wijkpark zal naast de Paul Krugerlaan en de Haagse Mart als derde multiculturele trekpleister gaan functioneren. Een creatieve vorm van beheer, spelen, opvoeding en werkgelegenheid vormen de 4 Haagse Hopjes in de wijk. Dit zijn omgebouwde containers die geplaatst zijn op pleinen in de wijk onder toezicht van projectmedewerkers. Kinderen van 4 tot 12 jaar kunnen buiten schooltijden speelgoed lenen als zij punten verdienen. Dit kan door goed gedrag te tonen, maar ook door bijvoorbeeld een liedje te zingen. Het effect van dit systeem is dat kinderen veel spelaanleiding hebben. De container heeft een rol in het versterken van de sociale samenhang tussen buren rond een plein. Kinderen die al jong met elkaar leren spelen is een investering in een positieve toekomst van de multiculturele wijk Transvaal. In Transvaal zijn diverse sportvoorzieningen (sportvelden, sporthal en gymzalen) aanwezig. Een groot sportveld ligt aan de Beijersstraat dat in beheer is bij de Dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn. Op dit sportveld worden diverse sport- en spelactiviteiten georganiseerd. Het sportveld is echter niet vrij toegankelijk. Voor de ouderen die lang thuis willen blijven wonen is er dagvoorziening Zorg Centrum Transvaal aan de Natalstraat / Beijersstraat. In Transvaal staat een aantal ouderencomplexen in bezit van de corporaties. De WelzijnsOrganisatie Centrum biedt een uitgebreid assortiment aan activiteiten, al dan niet in samenwerking met het Zorg Centrum Transvaal. De kernwoorden zijn het tegengaan van vereenzaming, het geven van informatie, begeleiding en ondersteuning. Een stedelijke welzijnsvoorziening die in de wijk is gehuisvest is de Kesslerstichting. Deze stichting biedt thuislozen de mogelijkheid voor één overnachting of permanente huisvesting. Er zijn twee bewonersorganisaties actief in de wijk. Daarnaast zijn meerdere migrantenorganisaties actief. 2.8 SWOT-analyse Hiernaast treft u de sterkte / zwakte analyse en de daaraan gekoppelde kansen en bedreigingen zoals die door de betrokkenen is gemaakt

26 WIJKPROFIEL TRANSVAAL Sociaal maatschappelijk Ruimtelijk Functioneel Fysiek Technisch Financieel Economisch Organisatorisch Sterk Sterk Sterk Sterk Sterk multi-culturele opbouw van de wijk goede ligging t.o.v. centrum, populaire wijk onder starters herontwikkelingsmogelijkheden actieve bewonersorganisaties potenties tweede en derde generatie Haagse Mart en Zuiderpark goedkope woningvoorraad lijn 11 tracé samenwerking diverse organisaties allochtonen delen zijn van architectonische en veel corporatiebezit Bedrijventerrein Monstersestraat aandacht voor de wijk redelijk tot goed voorzieningen cultuurhistorische betekenis goede bouwtechnische staat Paul Krugerlaan, veel winkels ruimte voor zelfbeheer niveau rustige woonstraten particulier bezit City Mondial gezondheidsvoorziening in WDC (uitbreiding) wijkpark Transvaal goede bereikbaarheid met OV en Haagse Mart ouderenvoorzieningen voldoende speelplekken voor auto bijzondere voorziening voor kinderen tot 12 jaar kansarmen bibliotheek Hobbemaplein Zwak Zwak Zwak Zwak Zwak grote concentratie kansarme achterstandswijk met sociale- en eenzijdig woningbestand overlast horeca minimale betrokkenheid bij bewonersgroepen leefbaarheidsproblemen vooroorlogse woningvoorraad geen verschraling winkelbestand en woonomgeving veel lage inkomensgroepen slecht imago aantrekkelijk product eenzijdig winkelaanbod hoge werkloosheid onder alle hoge woningdichtheid gebrek aan grondgebonden weinig bedrijvigheid i.k.v. de leeftijdsgroepen geen eenduidige ruimtelijke eengezinswoningen werkgelegenheid hoge verhuismobiliteit structuur versnipperd corporatiebezit verhouding allochtoon-autochtoon slechte stedenbouwkundige weinig koop, weinig midden- en taalproblemen, weinig onderling aansluiting op Schilderswijk dure huurwoningen contact, kans op isolement rommelige indeling lijn 11-tracé stadsvernieuwingsproducten zijn voorzieningen aanbod jongeren groenstructuur weinig doordacht architectonisch onder de maat gebruik sportvoorzieningen is laag onvoldoende speel- en verblijfs- veel verkeer en hoge parkeerdruk ontbreken middelbaar onderwijs, en mogelijkheden voor jongeren van veel vuil op straat volwassenen educatie jaar Achterstallig onderhoud openbare onvoldoende kinderopvang / na- ruimte schoolse opvang, huisartsen en schoolgebouwen basisonderwijs ontbreken van gebedsruimte gevoelens van onveiligheid illegaal verblijf en bewoning diverse vormen van overlast en criminaliteit Bewoners werken mee aan SWOT-analyse DE KANSEN DE BEDREIGINGEN de gunstige ligging van de wijk en de goede bereikbaarheid maken de wijk aantrekkelijk voor bedrijven het internationale karakter van de wijk differentiatie van de woningvoorraad door aanbod van koopwoningen voorzieningen voor allerlei bevolkingsgroepen eenzijdige woningvoorraad ongunstige positie van de woningen op de woningmarkt daling van de gemiddelde sociale status van de bewoners illegale kamerverhuur en onrechtmatige bewoning beperkte toekomst perspectieven van jongeren in de wijk

27 3 EEN NIEUWE TOEKOMST Opgave en toekomstperspectief De aandacht die er binnen het huidige politieke en bestuurlijke klimaat is voor de verbetering van wijken als Transvaal, is een kans die met beide handen moet worden aangegrepen en toekomstperspectief biedt. In dit perspectief is Transvaal in 2012 een wijk met een herkenbare identiteit en een hernieuwd imago. Stedelijk wonen trekt veel mensen aan. De centrale ligging, de nabijheid van de binnenstad en van allerhande voorzieningen, de goede bereikbaarheid per openbaar vervoer en de verscheidenheid aan woonvormen en woonmilieu s maakt het toekomstig Transvaal voor die mensen aantrekkelijk. Het centrum-stedelijke klimaat dat hier ontstaat, draagt bij aan het gevarieerde karakter van Den Haag als geheel, vergroot het draagvlak voor voorzieningen en komt de leefbaarheid ten goede

28

29 OPGAVE EN TOEKOMSTPERSPECTIEF De Kanskaarten van Transvaal op een rij 3.1 Kansen benutten Transvaal is niet alleen een wijk met problemen, maar ook met kansen zoals de gunstige ligging van de wijk tussen het centrum en het Zuiderpark, de vele voorzieningen, de goede bereikbaarheid en het multiculturele karakter van de bevolking. Om de strategie van integrale aanpak van de wijkverbetering inzichtelijk te maken zijn kanskaarten benoemd. Deze leggen de basis voor gerichte investeringen om te komen tot een duurzame wijkverbetering. Elke kanskaart toont de samenhang tussen fysieke projecten en maatregelen op sociaal en economisch vlak in een specifiek deel van de wijk. De opgave is te investeren op basis van de geconstateerde kansen van de wijk en daarmee het gewenst toekomstperspectief te stimuleren en mogelijk te maken. Transvaal is een wijk met vele nationaliteiten zonder een dominante etnische groep. De mondiale sfeer en grootstedelijke levendigheid heeft een toenemende aantrekkingskracht op mensen met belangstelling in centrum-stedelijk wonen. Deze mondiale karakteristiek geeft identiteit aan de wijk en kan haar een unieke positie geven in het stedelijk netwerk. Voortbordurend op de De Kracht van Den Haag is een woonmilieustrategie ontwikkeld die in relatie staat met andere woonmilieus in Den Haag en de regio. Vernieuwing en differentiatie van het woningbestand is daarbij het uitgangspunt. Deze strategie kent twee sporen. Door het verbreden van het bestaand aanbod aan woonmilieus en nieuwbouw ontstaan ten eerste mogelijkheden van wooncarrière voor de huidige bewoners van de wijk en ten tweede binding van midden- en hogere inkomens aan de stad. Voorwaarde is het waarborgen van een herkenbare kwaliteit van de woonomgeving, de leefbaarheid en veiligheid. Op dit moment heeft de Paul Krugerlaan een lage status. Met haar historische bebouwing en de toeristische kansen die er liggen is de mogelijkheid om een hogere status te verkrijgen en een proces van gentrification tot stand te brengen. Dat wil zeggen dat hier gerichte investeringen worden gedaan en gestimuleerd om zodoende kansen te creëren voor een verbetering op eigen kracht van dit stedelijk milieu, waarbij een veranderende bevolkingsgroep en vernieuwing van het gebied zelf samen gaan. Kanskaarten zijn ook de Julianakerk, het voormalig badhuis aan de Spionkopstraat, het wijkpark, de markt aan de Herman Costerstraat, het bedrijventerrein Uitenhagestraat, de verschillende woonmilieus en het multiculturele karakter: deze karakteristieken maken

30 OPGAVE EN TOEKOMSTPERSPECTIEF Transvaal in veel opzichten uniek. Ze voegen allemaal iets toe aan de attractiviteit van de wijk voor bewoners, bedrijven, bezoekers en toeristen. Het proces van wijkverbetering moet een stimulans zijn voor het zelf organiserend en oplossend vermogen van de wijk: de kracht van Transvaal. 3.2 Ontwikkelingsperspectief Dit wijkplan is geen blauwdruk of eindbeeld van het ontwikkelingsproces. Het geeft een ontwikkelingsperspectief, dat ruimte laat voor dynamiek en flexibiliteit in de uitwerking voor de komende tien jaar. In het ontwikkelingsproces is verandering de enige constante. Het plan is een basis voor verdere ontwikkelingen die de aanwezige kansen benutten. Kansen die een belangrijke meerwaarde bieden voor de wijk op ruimtelijk, functioneel en economisch gebied. Als de situatie daar in de loop van de ontwikkelingsperiode aanleiding toe geeft kunnen naast de in dit wijkplan genoemde maatregelen aanvullende ontwikkelingen en initiatieven nodig zijn

31 OPGAVE EN TOEKOMSTPERSPECTIEF

32 ESSAY Ontslagbrief Aan het hoofd personeelszaken De heer G. Riemersma 21 mei 2012 Geachte heer Riemersma, Na twintig jaar met plezier te hebben gewerkt, dien ik hierbij mijn ontslag in. Mijn besluit heeft niets te maken met het werk of met de collega s. Die zal ik nog missen. Maar ik ga verhuizen; ik ga terug naar Den Haag, terug naar Transvaal. Ik heb jarenlang in Transvaal gewoond. Toen moest ik naar Groningen, vanwege mijn werk. Dat is nu zo n twintig jaar geleden; Het vreemde is, dat ik in al die jaren nooit meer in mijn oude wijk ben terug geweest. Tot verleden week. Toen had ik ineens het gevoel dat ik mijn oude huis wilde zien en de straat waarin ik woonde. Terug naar mijn roots. Kijken hoe het er nu, in 2012, voorstaat. Wij woonden in de Joubertstraat, op een bovenwoning. Toen we na de renovatie in de straat terugkwamen, hadden we ineens een opgeknapt huis met een balkon. Er werden in die tijd ook woningen gesloopt en daar kwam nieuwbouw voor in de plaats. En een stuk verderop in onze straat werd een plantsoen aangelegd. Je bent er lang niet geweest en toch denk je dat de straat er zo zal uitzien als in de tijd dat je er woonde. Nou niet dus. Dat was schrikken! Ik zag het straatnaambord en dat klopte. Maar ik herkende de straat niet meer! Ik kon mijn oude huis niet meer vinden! Alles leek anders. Ik zag nieuwe, grote huizen met erkers en een voordeur aan de straat. De meeste huizen aan onze kant van de straat hebben een voortuin en er staan bomen in de straat. Het plantsoen is ook helemaal anders. Dat was destijds een beetje rare open plek, maar nu is het echt prachtig. Mijn oude, stenige Joubertstraat lijkt wel een straat in een buitenwijk; lekker rustig, maar dan wel midden in een wereldstad. Rustig wonen, dat doe ik nu al jaren in mijn Groningse dorp. Loop ik daar de straat uit dan heb je de weilanden. Maar hier heb je honderd meter verderop de Paul Krugerlaan: hartstikke druk en gezellig, met mensen uit alle windstreken. Ik vind dat leuker dan die oneindige weilanden van het platteland. Mijnheer Riemersma, ik ben drie keer door de Joubertstraat gelopen en door de Paul Krugerlaan en door de andere straten in de buurt. En toen wist ik ineens heel zeker dat ik hier naar terug wilde. U denkt misschien dat ik een beetje hard van stapel loop. Maar ik had al een tijdje het plan om voor mijzelf te beginnen; dat moet er dan nu maar eens van komen. Transvaal is voor mij een prima plek voor een goede start. Ik heb inmiddels een optie genomen op een woning met een werkruimte. Ik dank u voor de prettige samenwerking en ik hoop dat u een goede opvolger voor mij kunt vinden. Met vriendelijke groeten, John van Steijn, afdeling informatietechnologie. 33

33 4 VERBETERINGSPROCES Kritische succesfactoren voor het verbeteringsproces Wijkverbetering is een gecompliceerd proces. Het vernieuwde Transvaal zal over tien jaar een aantrekkelijke stedelijke woonwijk zijn. Maar voor de huidige bewoners en winkeliers betekent het verbeterproces eerst vooral veel overlast. Bewoners verhuizen, veel woningen komen leeg en wachten op sloop, nieuwe woningen worden gebouwd en veel straten zijn opengebroken. Deze overlast moet zo veel mogelijk beperkt worden. Het wijkplan bevat de nodige maatregelen o.a. op het gebied van het onderhoud van de wijk, van het beheer en gebruik van sloopterreinen als ook van informatie ten behoeve van alle belanghebbenden. Het verbeteringsproces wordt in al haar mogelijkheden specifiek benut. Leegstaande woningen en braakliggende terreinen krijgen tijdelijk een bijzondere functie. De verbetering van de wijk wordt zo ook zichtbaar voor de buitenwereld. De gezamenlijke aanpak is het goede voorbeeld voor het werken aan het ingrijpende proces van stedelijke vernieuwing

34 Dit hoofdstuk benoemt vier kritische succesfactoren voor het wijkvernieuwingsproces. Activiteiten veelal, die wij cruciaal vinden om de leefbaarheid van Transvaal tijdens dit proces op een aanvaardbaar niveau te houden, zodat het leven tijdens de verbouwing gewoon door kan gaan. Met excuses voor de overlast

35 KRITISCHE SUCCESFACTOREN VOOR HET VERBETERINGSPROCES Schoon, heel en veilig blijft in Transvaal het motto 4.1 Samenwerking in beheer en handhaving Actief en adequaat beheer levert een onmiskenbare bijdrage aan het welslagen van de algehele vernieuwingsoperatie in de wijk. De belangrijkste beherende partijen zoals Dienst Stadsbeheer, de corporaties, politie en handhavingsteam hebben afgesproken om jaarlijks een beheerprogramma Schoon, heel en veilig op te stellen om zodoende goed in te kunnen spelen op de actuele gang van zaken. Dit beheerprogramma is onderdeel van het stadsdeelplan dat jaarlijks ten behoeve van stadsdeel Centrum wordt opgesteld. Het uitvoeringsoverleg Beheer en Leefbaarheid bewaakt de uitvoering van dit programma. De verschillende buurtbeheerbedrijven in de stad opereren op het snijvlak van beheer, activering en opbouw van de samenleving. Zij geven door hun voortdurende fysieke aanwezigheid het beheer weer gezicht, waarmee, ook naar het oordeel van bewoners, een belangrijke bijdrage wordt geleverd aan de verbetering van het woon- en leefklimaat van de wijk. Voor Transvaal is besloten beheerteam Transvaal als een herkenbare organisatie in het leven te roepen. Dit werkverband zal zich op herkenbare wijze manifesteren met als taak: gerichte extra schoonmaakwerkzaamheden in de winkelstraten; beïnvloeding van het aanbiedgedrag van huisvuil via voorlichting en handhaving; het bieden van (extra) service op afvalgebied op basis van afspraken met de bewoners; het realiseren van additioneel beheer en toezicht op de pleinen en speelvoorzieningen in de wijk. het beheer van het te realiseren milieudepot in de wijk; het - bij gebleken succes op de Groothandelsmarkt - introduceren van een systeem voor het ophalen van GFT en oud papier in de wijk; het verrichten van voorkomende werkzaamheden op de actiegebieden in de wijk. De gemeente en de politie zijn samen verantwoordelijk voor de handhaving van regels op basis van uiteenlopende wetten en verordeningen als de wet milieubeheer, drank en horecawet, de APV, etc. Daartoe is een HANDHAVINGSTEAM (4.1) in het leven geroepen, waarbij in opdracht van DSB de teamchef opdrachten uitvoert op tevoren overeengekomen prioriteiten. De teamchef heeft daarbij de beschikking over politiemensen en gemeentepersoneel

36 KRITISCHE SUCCESFACTOREN VOOR HET VERBETERINGSPROCES Fleurige schuttingen geven de sloopterreinen een vrolijker aanzien Het handhavingsteam zal gedurende de uitvoering van het wijkplan een zeer belangrijke functie vervullen in het uitleggen en vervolgens ook daadwerkelijk handhaven van vastgestelde regels. Het is niet op voorhand gezegd dat hiermee extra capaciteit is gemoeid, wel zal het team de beschikking krijgen over extra voorlichtingsmiddelen om verschillende doelgroepen in de wijk te informeren over de werkwijze van het team in relatie tot de problematiek als de vervuiling, bedrijfsafval, uitstallingen, innemen van gemeentegrond, bewoning, etc. Het team zal tevens een team van informanten opbouwen om blijvend over voldoende oren en ogen te kunnen beschikken. Een belangrijk nieuw instrument is de privaatrechtelijke handhaving van illegaal gestort huisvuil. Bij deze aanpak krijgt de vervuiler de rekening gepresenteerd van de schoonmaakkosten. 4.2 Actiegebieden leefbaar houden In de verschillende stadia van het wijkverbeteringsproces leveren zowel de sloop als de nieuwbouw overlast voor omwonenden, winkeliers en bezoekers. Gebieden waar gesloopt gaat worden - de zogenoemde actiegebieden - raken door het wegtrekken van de bewoners langzaam ontvolkt. Delen van de buurt krijgen daardoor tijdelijk een naargeestig karakter. Het onrechtmatig gebruik van slooppanden ligt op de loer en sloopterreinen roepen ongetwijfeld negatieve gevoelens op. Overlast bij ingrijpende wijkverbetering is onvermijdelijk. De overlast wordt beperkt door in de actiegebieden bijzondere activiteiten te organiseren en door leegstaande woningen op een creatieve manier te gebruiken. In nauwe samenwerking tussen de corporaties en de diensten OCW en Stadsbeheer is een aanpak actiegebieden ontwikkeld. Deze aanpak is gericht op het schoon, heel en veilig houden van de actiegebieden en hun directe omgeving. De formule is tweeledig: aan de ene kant wordt overlast in de kiem gesmoord en aan de andere kant wordt door het organiseren van culturele en sportieve ACTIVITEITEN OP ACTIE- GEBIEDEN (4.2) voorkomen dat de sloopgebieden een naargeestige sfeer uitademen. In samenwerking met kunst-, muziek-, sport- en andere instellingen wordt hiervoor een programmering opgesteld. Dat zijn dan met name activiteiten die in normale situaties niet op straat of in een woning kunnen plaatsvinden. Haagse kunstenaars zijn benaderd en uitgedaagd om ideeën en concrete projecten voor te stellen. Door TIJDELIJK GEBRUIK VAN TE SLOPEN PANDEN (4.3) mogelijk te maken kunnen met name kunstenaars hiervan gebruik maken en ook samen initiatieven ontplooien met wijkbewoners. Te denken valt bijvoorbeeld aan tijdelijke kunstvormen in de wijk

37 KRITISCHE SUCCESFACTOREN VOOR HET VERBETERINGSPROCES Sloopwijken worden zoveel mogelijk leefbaar gehouden samen met bewoners, jongeren en kinderen of het geven van cursussen. Maar ook kunnen dans-, muziek- en toneelvoorstellingen op deze locaties uitgevoerd worden. 4.3 Herhuisvesting Een derde randvoorwaarde voor een geslaagde wijkverbetering vormt de capaciteit van de herhuisvesting. De HERHUISVESTING VAN BEWONERS (4.4) is een ingrijpend proces en heeft voor bewoners grote gevolgen. Maatregelen die in het algemeen belang genomen worden, zijn niet altijd in het belang van de individuele bewoner. Voor de een is het een bedreiging, voor de ander een kans op een betere huisvestingssituatie. Een belangrijk punt is de vraag: kan ik terugkeren in de eigen vertrouwde omgeving. Onderzoek naar de herhuisvesting van bewoners uit het aktiegebied Wesselstraat e.o. wijst uit dat deze bewoners in overgrote mate opnieuw naar een sociale huurwoning zijn gegaan. Qua woonomgeving zeiden twee op de drie bewoners in de eigen wijk, dan wel in aangrenzende buurten te willen terugkeren. In de praktijk blijkt circa de helft in de eigen wijk en vooral de aangrenzende Schilderswijk een andere woning te hebben gevonden. Het merendeel van de huishoudens dat wilde blijven, kon ook blijven. Zo n 90% van de herhuisvestingskandidaten is tevreden over de nieuwe woning en meent erop te zijn vooruit gegaan; dat geldt ook voor de woonomgeving. De nieuwe voorrangsregels vergroten de kans voor herhuisvestingskandidaten om hun woonwens in de eigen wijk te realiseren. De kans om in Transvaal te blijven, wordt ook groter doordat de komende jaren 400 tot 500 nieuwbouw woningen in de sociale sfeer - waarvoor men dus voorrang heeft - worden opgeleverd. Bovendien wordt de wijk zodanig vernieuwd dat aannemelijk is dat huurders ook doorstromen naar koopwoningen. De positie van herhuisvestingskandidaten zal periodiek door analyse van gegevens van het aanbodmodel en andere onderzoeksvormen via monitoring worden gevolgd. De vernieuwingsoperatie begint met de aanwijzing tot actiegebied. Iedereen die in een actiegebied woont, krijgt te maken met het SOCIAAL PLAN (4.5) voor herhuisvesting. Bewoners mogen niet in onzekerheid verkeren. Zij moeten weten waar ze aan toe zijn. De aanwezigheid van een goed sociaal plan is daarom een absolute voorwaarde voor het vasthouden van het draagvlak voor het vernieuwingsproces. In het sociaal plan staan de basisrechten van de bewoners. Met de aanwijzing van een actiegebied treedt dit sociaal plan in werking. De corporaties hanteren een 1 op 1-benadering. Voor alle bewoners wordt maatwerk geleverd om een oplossing te

38 KRITISCHE SUCCESFACTOREN VOOR HET VERBETERINGSPROCES Bekrachtiging sociaal plan corporaties en bewoners Bewoners worden tijdig geïnformeerd over de ontwikkelingen in de wijk zoeken die past bij de individuele situatie. Bij een noodzakelijke verhuizing krijgen de bewoners de overeengekomen verhuiskostenvergoeding. Het sociaal plan is vastgelegd tussen bewoners en de betrokken corporaties. 4.4 Goed informeren is het halve werk De vernieuwing heeft grote consequenties voor de bewoners. Zeker als bewoners moeten verhuizen. Daarom moet er tijdig voldoende informatie beschikbaar zijn. De ingrijpende operatie die Transvaal te wachten staat, mag niet mooier worden voorgesteld dan zij in werkelijkheid is. De functie van de bestaande WIJKPLANWINKEL TRANSVAAL (4.6) blijft bestaan in de vorm van gerichte communicatie met doelgroepen of zal worden uitgebouwd tot een informatiecentrum op een andere locatie. Dit wordt in een COMMUNICATIEPLAN (4.7) voor de uitvoering van de wijkverbetering uitgewerkt, waarin zowel aandacht besteed wordt aan de huidige als de nieuwe wijkbewoners en ondernemers. Ook de nieuwe media, zoals internet, bieden mogelijkheden om mensen te informeren. De verwachting is dat het internetgebruik in Transvaal toeneemt en de wijk-website DENHAAG.NL (4.8) een medium wordt waar informatie gegeven, uitgewisseld en bediscussieerd wordt over Transvaal en de wijkverbetering. Zo n discussieplatform biedt de mogelijkheid tot het geven van meningen, opinies en ideeën over de kwaliteit van de uitvoering van het wijkplan. Bestaande bewonersgroeperingen kunnen zich op het web digitaal presenteren. Hierdoor kunnen anderen kennis nemen van hun opvattingen, ideeën en initiatieven. Dit kan een bijdrage leveren aan de totstandkoming of versterking van contact tussen wijkbewoners met een verschillende (etnischculturele) achtergrond. Ook informatie over het nieuwbouwprogramma is op de website te vinden. De website wordt zo een algemeen digitaal informatie- en ontmoetingspunt voor alle bewoners en organisaties met hierin herkenbare 'afdelingen voor jongeren, volwassenen en ouderen. Zodra de wijkverbetering effecten gaat opleveren en de eerste nieuwbouw tot stand komt, wordt gerichte marketing (zie hoofdstuk 10) ingezet

39 5 INVESTEREN Investeren in onderwijs, cultuur, welzijn & leefbaarheid Een leefbare wijk waar het voor allerlei mensen prettig wonen en werken is. Een wijk waar veel te beleven valt. Een wijk waarin je je veilig voelt. Straten, parken, pleinen die er aantrekkelijk uitzien, mooi zijn ingericht, schoon en goed onderhouden zijn. Een wijk waarin de bewoners zich thuis voelen, elkaar accepteren en waarderen. Een wijk waarop zij trots zijn en waarvoor zij zich gezamenlijk verantwoordelijk voelen. Een wijk waar zorg bestaat voor hen die dat nodig hebben, zoals jongeren, senioren, nieuwkomers of sociaal zwakkeren (b.v verslaafden). Een wijk waarin kinderen en jeugdigen kunnen gedijen. Een wijk waarin men elkaar kent, elkaar op straat aanspreekt en met elkaar bouwt aan een prettige samenleving. Zo'n Transvaal, daar teken je toch voor > 54

40 De werkelijkheid van nu is anders. Sommige mensen leven in lastige gezinssituaties met vaak meerdere vormen van sociale problemen. Het omgaan met verschillende levensstijlen - die hun ontstaan weten in verschillende religies - vraagt om tijd, inlevingsvermogen en voortdurende aandacht. Straten en pleinen zien er vaak niet zo aantrekkelijk uit. Ze zijn lang niet altijd schoon en goed onderhouden er is vaak iets kapot. En een gevoel van verantwoordelijkheid voor de wijk is zeker niet bij iedereen aanwezig. Vernieuwing is noodzakelijk > 54

41 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID De jeugd heeft de toekomst; ook in Transvaal 5.1 De brede buurtschool Alle scholen in Transvaal hebben te maken met de vorming van BREDE BUURTSCHOLEN (5.1). Binnen dit concept oriënteren scholen zich meer op hun omgeving: de zorg voor leerlingen loopt ook door na schooltijd; ouders worden in bijzondere mate betrokken bij de school; scholen besteden in hun lessen meer aandacht aan leven en wonen in een veranderende omgeving. Ontwikkelingen in de wijk worden met de school en met de leerlingen op bijzondere wijzen gecommuniceerd. Op deze manier worden de leerlingen betrokken bij de culturele en sportieve activiteiten op de actiegebieden, bij activiteiten in de vernieuwde bibliotheek, op pleinen en bij buurtgesprekken van de stichting Transvaalse Buurtdebatten. 5.2 Programma 0-6 jarigen Het is voor 0-6 JARIGEN (5.2) belangrijk om goed voorbereid aan de basisschool te beginnen. De kinderopvang of peuterspeelzalen spelen hierbij een belangrijke rol. In Transvaal wordt de gelegenheid geboden dat zoveel mogelijk peuters en kleuters deelnemen aan peuterspeelzaalwerk dan wel op kinderopvangcentra zitten. De wijk profiteert t/m 2004 van een stedelijk programma dat voorziet in uitbreiding van het aantal kindplaatsen. Nieuwe wetgeving voor de jaren daarna moet nog vastgesteld worden. De aanwezigheid van kinderopvang en/of peuterspeelzalen in de buurt kan voor toekomstige bewoners een argument zijn om zich in Transvaal te vestigen. Het organisatorisch samenwerkingsverband tussen basisscholen en welzijnsorganisaties om te voorzien in peuterspeelzalen met extra aandacht voor de ontwikkeling van kinderen wordt voorschool genoemd. Begeleiding en programma s worden op elkaar afgestemd, hetgeen onder ander bijdraagt aan een betere (Nederlandse) taalontwikkeling. 5.3 Huisvestingsplan scholen Bij de ontwikkeling van de stedenbouwkundige visie van Transvaal is ook integraal gekeken naar onderwijsvoorzieningen. Dit is gebeurt aan de hand van een indicatie van knelpunten en streefbeelden. Het programma van Transvaal: uitbreiding de Einder in het voormalig badhuis aan de Spionkopstraat. Dit ter vervanging van schoolruimte in de Potchefstraat; nieuwbouw voor de ZMOK J.C. Pleijsierschool in de Natalstraat per 2005; verhuizing Comeniusschool (Kempstraat 126) naar een nog nader te bepalen nieuwbouwlocatie in Transvaal; uitbreiding Yunus Emre (Mandelaplein 2) op huidige locatie door middel van sloop en nieuwbouw of verhuizing naar een nog nader te bepalen nieuwbouwlocatie in Transvaal; verhuizing Algemene Hindoeschool (Veluweplein 1) per medio 2004 naar de locatie de Verademing > 54

42 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Bibliotheek Hobbemaplein, het kenniscentrum van de wijk 5.4 Startkwalificaties voor schoolverlaters Het is van groot belang dat jongeren hun schoolperioden afsluiten met een diploma. Het gemiddelde opleidingsniveau van jongeren ligt in Transvaal lager dan het landelijk gemiddelde. Het (stedelijke) programma Scholenwerk beoogt daarin verbetering te brengen. Door het project startkwalificaties voor schoolverlaters worden leerlingen, die dreigen voortijdig de school te verlaten, gestimuleerd door te zetten. Het programma Scholenwerk voorziet alle scholen voor voortgezet onderwijs van middelen om extra inzet te plegen op basis van door de scholen opgestelde plannen. Jongeren in Transvaal volgen vervolgonderwijs buiten de wijk, omdat er geen school voor voortgezet onderwijs in Transvaal gevestigd is. Gewerkt wordt aan een betere afstemming tussen onderwijs, jeugdzorg, welzijn en cultuur. Naast de stedelijk georganiseerde inzet wordt hieraan in Transvaal gewerkt door projecten als sporten op pleinen (een gelegenheid om met jongeren te praten over hun leefstijl en toekomstperspectief), jongerenwerk (toeleiding naar projecten), buurtdebatten en projecten waarbij vaders (met name Marokkaanse) elkaar helpen hun kinderen meer te stimuleren. 5.5 Vernieuwde bibliotheek, taal- en andere cursussen Sinds 2002 kunnen alle Transvalers terecht in de vernieuwde bibliotheek aan het Hobbemaplein. Door de bibliotheek te verplaatsen van de eerste verdieping naar de begane grond is de toegankelijkheid aanmerkelijk verbeterd. Deze ingrijpende verbouwing brengen de bibliotheek - en daarmee de ACTIVITEITEN VAN DE BIBLIOTHEEK (5.3) - dichter bij de mensen. Lezen, leren en kinderopvang bevinden zich nu onder één dak. In de bibliotheek kunnen bezoekers boeken en andere materialen in verschillende talen lezen en lenen. Bovendien beschikt de bibliotheek over een telematicacentrum waar internetlessen worden gegeven. In samenwerking met het onderwijs werkt de bibliotheek aan leesbevordering, informatie-educatie en taalontwikkeling. Het kindercentrum Raya biedt opvang voor kinderen van zes weken tot vier jaar van wie de ouders Nederlandse les volgen. Taalontwikkeling speelt er een belangrijke rol. De openingstijden van het kindercentrum zijn gekoppeld aan de lestijden van de ouders. Kenmerkend voor de kinderopvang bij volwassenen activiteiten is de deelname door ouders en kinderen van vele verschillende nationaliteiten > 54

43 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Inburgeren begint bij het lezen van de Nederlandse taal De wijkvoorziening van het Mondriaan Stadscollege voor Educatie verzorgt cursussen voor laag opgeleide en allochtone cursisten. Er worden Nederlandse taallessen gegeven, er zijn opstapcursussen en in samenwerking met de bibliotheek kan men kennismaken met de computer en internet. Een speciale cursus voor de winkeliers van Transvaal gaat binnenkort van start. Daarnaast verzorgt het Stadscollege samen met de bibliotheek en het kindercentrum een moederkindcursus waarin o.a. opvoedingsondersteuning centraal staat. 5.6 Programmering club- en buurthuizen In de diverse CLUB- EN BUURTHUIZEN (5.4) (Bario, Loods, Boerenplein, Co4) kunnen kinderen en jongeren terecht voor culturele en sociaal-culturele activiteiten. Daarnaast is er het stedelijk aanbod van bijvoorbeeld het Koorenhuis. Deze activiteiten worden afgestemd op de specifieke situatie van Transvaal. 5.7 Historie en cultuur Bij de planvorming voor Transvaal wordt vooral naar de toekomst gekeken. Het is echter zinvol om ook te bezien hoe Transvaal ontstaan is: een wijk met geschiedenis is voor haar bewoners, maar ook voor anderen altijd interessanter dan een wijk zonder geschiedenis. In samenwerking met corporaties, kunstinstellingen en het gemeentearchief worden werkvormen op het gebied van HISTORIE EN CULTUUR (5.5) ontwikkeld om te zorgen dat de kennis van het verleden niet verloren gaat. Ook is er aandacht voor het behoud van de cultuur historische waarde van Transvaal. Bij de sloop van panden wordt er goed op gelet of bijzondere elementen gered en hergebruikt kunnen worden. Senioren in Transvaal worden gevraagd hun kennis van de wijk over te dragen. 5.8 Integratie oud-en nieuwkomers Om de INTEGRATIE VAN OUD- EN NIEUWKOMERS (5.6) te bevorderen wordt allochtonen in Transvaal de gelegenheid geboden om deel te nemen aan stedelijk georganiseerde inburgeringscursussen en diverse vormen van cursussen Nederlandse taal. De brede buurtscholen spelen een belangrijke rol bij het enthousiasmeren van potentiële deelnemers en bij ouder-educatie. Voor mensen die voor het eerst in Transvaal komen wonen worden INFORMATIEPAKKETTEN (5.7) beschikbaar gesteld. Deze pakketten bevatten veel praktische informatie over bijvoorbeeld voorzieningen in Transvaal, de bibliotheek, het wijkplan, het project Onze Buurt Aan Zet en de markt. De informatiepakketten worden overhandigd door wijkvertegenwoordigers. Nieuwkomers in de wijk worden met nadruk uitgenodigd om deel te nemen aan de Transvaalse buurtdebatten

44 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Vrijwilligerswerk is een belangrijke waarde in de samenleving 5.9 Sluitende aanpak werkloosheid Het gemiddelde opleidingsniveau en de participatie aan arbeid van de wijkbewoners in Transvaal is laag en het percentage werklozen ligt hier hoger dan elders in Den Haag. Werklozen hebben baat bij een SLUITENDE AANPAK WERKLOOSHEID (5.8), waarbij werk weer tot de mogelijkheden behoort; van reguliere baan tot I/D-baan of werkervaringsplaats. Werklozen die vooralsnog niet aan werk of scholing te helpen zijn, kunnen gebruik maken van sociale activeringstrajecten en zorgtrajecten. Voor allochtone jongeren biedt het project De Gids, een wijkgericht toeleidingsproject, uitkomst. Jaarlijks wordt de doelstelling gekwantificeerd Sociaal kwetsbaren Met andere Haagse centrumwijken kent Transvaal een relatief groot aantal sociaal kwetsbare mensen als dak- en thuislozen, zwerfjongeren, ex-deliquenten, (ex)verslaafden en (ex)psychiatrische patiënten. Voor OPVANG SOCIAAL KWETSBAREN (5.9) kunnen zij in Transvaal terecht bij de Kesslerstichting aan de De La Reyweg. In de Colensostraat wordt verslaafdenzorg en zinvolle dagbesteding geboden. Ook worden (ex)verslaafden betrokken bij schoonmaakprojecten Versterking vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk is een belangrijke waarde in de samenleving. Dit geldt met name voor een gemeenschap die in verandering is en waar het gevaar van sociale desintegratie dreigt. Op terreinen als sociaalcultureel werk, sport, zorg, cultuur en onderwijs is genoeg te doen in Transvaal. Ter VERSTERKING VAN HET VRIJWILLIGERSWERK (5.10) zal de gemeente het stimuleren en faciliteren, onder meer door het koppelen van vraag en aanbod, het ontwikkelen van een intern vrijwilligersbeleid door organisaties en het benutten van ontwikkelingen als maatschappelijk verantwoord ondernemen. In Transvaal kan dit goed gekoppeld worden aan het opwaarderen van de Paul Krugerlaan en de Haagse Mart. Het lukt tegenwoordig beter om migranten te interesseren in vrijwilligerswerk. Die interesse groeit soms vanuit activiteiten die georganiseerd worden vanuit instellingen als de Noeroel Islam-Moskee en De Paardenberg. In de eerder genoemde informatiepakketten wordt de aandacht gevestigd op de mogelijkheden van vrijwilligerswerk in Transvaal

45 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Activiteiten in zorgcentrum Transvaal 5.12 Jeugd en veiligheid: pleinen aanpak Op plekken als het wijkpark, het Joubertplantsoen, het Mandelaplein en het Kaapseplein veroorzaken hangjongeren regelmatig overlast en gevoelens van onveiligheid. Zij raken gemakkelijk verwikkeld in (kleine) criminaliteit en zijn weinig gericht op een positieve toekomst. Veel allochtone jongeren groeien op in twee culturen en daarmee in twee verschillende stelsels van normen en waarden. Ook zij lopen daardoor risico af te glijden naar een crimineel milieu. Opleiding en werk is van essentieel belang voor hun zelfredzaamheid. Verbetering van de beeldvorming over migranten en bevordering van hun participatie hangt hier nauw mee samen. Voor de komende jaren zijn middelen beschikbaar vanuit het programma Onze Buurt Aan Zet om de jongeren extra sportactiviteiten aan te bieden. Diverse organisaties, waaronder de politie, werken in de PLEINEN- AANPAK (5.11) samen om de problemen van deze jongeren bij de wortels aan te pakken. Zij proberen de jongeren uit de anonimiteit te halen en hun kansen te bieden om een reële en acceptabele carrière te maken. De jongeren en hun ouders worden voorgelicht en begeleid waardoor de sociale controle weer wordt hersteld Ouderen Wanneer een wijk zo in beweging is als Transvaal is EXTRA ZORG VOOR OUDEREN (5.12) op zijn plaats. Voor hen valt het vaak niet mee om te verhuizen naar een andere woning binnen of buiten de wijk. Niet zelden ontstaan gevoelens van desoriëntatie. Het TRIPO (Transvaal Informatiepunt Ouderen) zal alle zeilen bijzetten om de ouderen voldoende te informeren over de verschillende fasen van de veranderingen. Het Zorgcentrum Transvaal ziet goede mogelijkheden om te komen tot bijzondere vormen van samenwerking en aanbod van diensten op het moment dat in de naaste omgeving van het zorgcentrum sloop en nieuwbouw gaat plaatsvinden. Senioren die activiteiten willen organiseren, komen in aanmerking voor financiële ondersteuning in het kader van het programma Onze Buurt Aan Zet Woonzorgzone Transvaal Transvaal moet een wijk zijn, waar je ook goed kunt blijven wonen als je zorg nodig hebt. Het is daarom van belang dat de wijk aantrekkingskracht houdt en ontwikkelt voor ouderen uit de wijk, ouderen die nog niet in de wijk wonen of die er gewoond hebben en er over denken terug te keren. Omdat ouderen zo lang en zo gewoon mogelijk zelfstandig willen wonen, ook als er zorg en ondersteuning nodig is, wordt er in Transvaal een woonzorgzone

46 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Exotische winkels in Transvaal gerealiseerd: een gebied waarbinnen wonen, zorg, welzijn en dienstverlening gecombineerd worden. Deze zone concentreert zich rondom het zorgcentrum Transvaal aan de Natalstraat. In de woonzorgzone wonen ouderen die zorg en dienstverlening vanuit een woonzorgcentrum nodig hebben, maar de woonzorgzone is ook aantrekkelijk voor andere bevolkingsgroepen die baat hebben bij een verhoogd niveau van dienstverlening in combinatie met een wat beschutte woonomgeving: gezinnen met kinderen, nog vitale ouderen. Daarom wordt de woonzorgzone ook wel aangeduid als servicezone en is zeker niet alleen voor ouderen bedoeld. De belangrijkste doelstelling van de woonzorgzone is het realiseren van een optimaal woon- en leefklimaat met een integraal welzijnsen zorgaanbod op maat. Een verbeterde zorg- en dienstverlening en een optimale samenwerking tussen partijen moet er voor zorgen dat de leefomgeving, het welzijn en het zorgaanbod aan bewoners gegarandeerd wordt. In dit concept staat het principe van dé institutionalisering centraal. Bewoners verhuizen bij voorkeur niet naar de voorziening maar de voorziening wordt bij de bewoners thuis gebracht Bewoners- en winkeliersparticipatie Stimuleren van initiatieven uit de wijk is belangrijk om sociale samenhang en binding met de eigen woon en werkomgeving te bevorderen. Ook instellingen als sport- of winkeliersverenigingen spelen daarin een rol. Deze binding met de eigen woonomgeving wordt zichtbaar in de straat, het koffiehuis, de moskee, het wijkpark, de winkelstraat. Hierdoor ontstaan in de wijk meer organisaties die opereren vanuit de vele sociaal-culturele achtergronden van de verschillende wijkbewoners. Bijkomend voordeel is dat de organisaties zo ook werken aan verhoging van hun eigen representativiteit. Zij komen in contact met meerdere groeperingen en leggen sociale verbanden binnen de wijk

47 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Schoon, heel en veilig woonmilieu 5.16 Integraal Buurtbeheer Om een goed antwoord te geven op de leefbaarheidsproblemen in Transvaal worden integrale buurtbeheerprojecten gestart, specifiek gericht op een leefbare en veilige woonomgeving. Naast de fysieke aanpak wordt ook ingezet op maatregelen in de sfeer van samenlevingsopbouw. Deze combinatie geeft een meerwaarde aan de buurtbeheerprojecten. Hard en zacht versterken elkaar waardoor een samenhangend pakket aan maatregelen wordt aangeboden. Uitgangspunt bij deze werkwijze is dat de beheeractiviteiten van alle deelnemende instanties op elkaar worden afgestemd. De betrokkenheid van de bewoners bij hun woningen en woonomgeving staat daarbij centraal. Zij dragen hun steentje bij door na verbeteringen alert te blijven en nieuwe gebreken, vandalisme en dergelijke te signaleren. Deze actieve rol van bewoners wordt zoveel mogelijk gestimuleerd en waar nodig ondersteund. Uiteindelijk moet de inzet leiden tot een afname van het grote aantal verhuizingen en toename van de sociale cohesie in Transvaal. Belangrijke speerpunten in de aanpak zijn onder andere het waarborgen van een schoon, heel en veilig woonmilieu, de verwijdering van huisvuil, het schoonmaken van de openbare ruimte, handhaving en het organiseren van bewustwordingscampagnes voor bewoners waarbij aandacht wordt besteed aan hun vervuilend gedrag. Ook irritatie veroorzakende vormen van graffiti en plakvandalisme worden aangepakt. Bij de uitvoering van de beheerprojecten wordt intensief gebruik gemaakt van de goede infrastructuur die in de afgelopen jaren door de uitvoering van DE KARAVAAN (5.13) is opgebouwd. Deze infrastructuur is te omschrijven als de gezamenlijk ontwikkelde en gedeelde kennis en ervaring over de kansen en mogelijkheden om van complex tot complex met bewoners tot realiseerbare oplossingen te komen. Een belangrijk uitgangspunt bij dergelijke projecten is dat tevoren contact is gelegd met bewoners om een duidelijk beeld van de vraag te krijgen. Daarvoor is een bestand beschikbaar van bewoners die zich op enigerlei wijze inzetten voor hun eigen woonomgeving. Ieder jaar stellen DSB, de corporaties, het handhavingsteam, politie, welzijnswerk en bewoners in werkgroepverband een uitvoeringsprogramma op. Aan de hand van een leefbaarheidsmonitor onder de bewoners en een evaluatie van de activiteiten wordt het uitvoeringsprogramma, indien wenselijk, jaarlijks aangepast. Om het effect van de aanpak te maximaliseren worden er gesprekken met kinderen op de scholen, huiskamergesprekken, buurtdebatten en themabijeenkomsten met particuliere huiseigenaren georganiseerd

48 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Vertrouwd beeld maakt plaats voor nieuwe woningen Basiselementen van het uitvoeringsprogramma zijn: Het schouwen van de openbare ruimte. Hierbij gaan vertegenwoordigers van de corporaties, politie, handhavingsteam, bewoners en de gemeente op gezette tijden wandelen door de straten van Transvaal en noteren welke onvolkomenheden zij zien. Vervolgens worden duidelijke afspraken gemaakt hoe de geconstateerde knelpunten worden aangepakt. Toezicht houden op de pleinen in Transvaal. Er wordt gewerkt aan een vorm van doorlopend toezicht door pleinwachters op de negen pleinen van Transvaal. Deze pleinwachters werken in opdracht van de bewoners. Er dient dan ook een groep burgers te zijn die voortdurend overleg voert met de pleinwachters. De taken zijn o.a.: bezien of alles rustig verloopt, het verrichten kleine herstelwerkzaamheden, mensen aanspreken op hun gedrag, vuil melden bij Haagse Milieu Service zodat het snel opgehaald wordt, het bijhouden van een pleinenlogboek en het verlenen van hand- en spandiensten bij sport- en spelactiviteiten. Complexgerichte oplossingen voor de opslag van huisvuil. Op basis van informatie van de corporaties wordt door Stadsbeheer een aanbod gedaan. Dit aanbod varieert van het uitreiken van inzamelmiddelen tot het situeren van een huisvuilwagen op vaste tijdstippen in de week waar bewoners hun afval naar toe kunnen brengen. Een goed functionerend overleg met alle betrokken partijen. Terugdringen van de overlast op de actiegebieden. Het waarborgen van een schone Paul Krugerlaan, Haagse Mart en bedrijventerrein Uitenhagestraat

49 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Graffitybestrijding Een organisatie die zich bezig houdt met het integraal buurtbeheer is de organisatie BEHEERTEAM TRANSVAAL (5.14). Beheerteam Transvaal opereert vanuit buurtpunten. Het buurtpunt is er voor bewoners, ondernemers en andere belanghebbenden. Men kan hier terecht met alle vragen en problemen die vallen onder de noemer Transvaal schoon, heel, veilig en groen. Het is een informatie- en coördinatiepunt waar afstemming tussen alle buurtgerichte (additionele) dienstverlening van de Dienst Stadsbeheer, de Dienst Stedelijke Ontwikkeling, de woningcorporaties, de bewonersorganisaties en andere plaatsvindt. Uitgangspunten voor beheerteam Transvaal Bundeling van in de wijk naast elkaar bestaande initiatieven; Het probleem aanpakken daar waar het zich afspeelt; Veel gestelde vragen rond de aanpak en uitvoering van de verbeterplannen verzamelen en kunnen beantwoorden; ook de mogelijkheid tot participatie van bewoners en bestaande informatie beschikbaar hebben voor geïnteresseerden; Resultaten moeten direct zichtbaar zijn en snel gerealiseerd; de klant moet ten alle tijden kunnen nagaan hoe de klacht is behandeld; Door coördinatie en bundeling van initiatieven is er meer mogelijk met minder; Andere organisaties die vergaderruimte nodig hebben kunnen gefaciliteerd worden bijvoorbeeld om spreekuren te draaien; Het ter beschikking stellen van internet aan bewoners. Werken met korte lijnen naar de organisaties in de buurt; hierdoor direct en gericht verwijzen; Door de vragen en klachten op de juiste manier te filteren en aan de initiatiefnemer terug te koppelen kunnen persoonlijke en soms emotionele betogen binnen meerdere overleggen worden voorkomen;

50 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Pret met de wijkagent Boog en de wijkagent in een huiskamergesprek sociale veiligheid Beheerteam Transvaal zal als gids voor bewoners en bedrijven optreden bij hun vragen naar de organisaties en diensten toe. Een belangrijk uitgangspunt is dat suggesties en klachten niet doodlopen, onbeantwoord blijven of dat het juiste loket niet kan worden gevonden. Vanaf het begin zal dus elke vraag en het vervolgens afgelegde traject van het beantwoorden consequent worden geregistreerd. De vraagsteller kan dan op enig moment deze informatie opvragen. Dit is een belangrijk instrument om in de wijk goodwill te kweken en te behouden. voorlichting. Publiciteit en een actief handhavingsbeleid werken preventief tegen nieuwe kamerverhuur-bedrijven en onrechtmatige bewoning/gebruik van woningen. De burgerij kan mogelijke onrechtmatige situaties al dan niet anoniem melden en desgevraagd op de hoogte worden gehouden van de resultaten van het ingestelde onderzoek Aanpak illegale kamerverhuur en onrechtmatige bewoning Met HET PROJECT ONRECHTMATIG WONEN (5.15) geeft de gemeente vorm aan een brede, integrale taakgerichte aanpak en bestrijding van illegale kamerverhuur, overlastpanden en onrechtmatige bewoning. Naast het opsporen en bestrijden van de onrechtmatige bewoning houdt de gemeente zich ook bezig met de afhandeling van aanvragen om een huisvestingsvergunning in de particuliere sector. De vergunning vormt een belangrijk instrument in het kader van de aanpak onrechtmatige bewoning. De gemeente heeft daarmee de mogelijkheid om bestuurlijk op te treden tegen geconstateerde gevallen van onrechtmatige bewoning. Het meldpunt Onrechtmatige Bewoning wordt voortdurend onder de aandacht van de bevolking gebracht door middel van publiciteit en 40 >

51 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Nachtpreventie Transvaal 5.18 (Sociale) Veiligheid Het BEVORDEREN VAN DE (SOCIALE) VEILIGHEIDSBELEVING (5.16) van de burgers kan het beste door de oorzaak van de onveiligheidsgevoelens weg te nemen. Met het project De Karavaan is in de afgelopen jaren al veel aandacht besteed aan vermindering van de inbraakgevoeligheid. Ook het Politiekeurmerk Veilig Wonen wordt toegepast. Het Politiekeurmerk Veilig Wonen is een goed instrument om vast te stellen welke maatregelen en projecten de veiligheid in de buurt kunnen verhogen. Het gaat daarbij in de eerste plaats om de beveiliging van woningen en wooncomplexen in aansluiting op de investeringen in woningen en woonomgeving. Maar ook aanvullende maatregelen als de inzet van handhavingsteams en buurtbeheerbedrijven en de aanpak van onveilige plekken helpen. Bewonersinitiatieven worden hierbij zo veel mogelijk ondersteund Buurtvernieuwing door actief burgerschap Toezicht in de openbare ruimte zorgt ervoor dat mensen zich veilig voelen en makkelijk een klacht of wens kwijt kunnen. Naast de bekende vormen van toezicht door de politie, het handhavingsteam, de inspecteurs openbare ruimte en de huismeesters die aangesteld zijn door corporaties is ook het project Nachtpreventie van start gegaan. De vrijwilligers lopen enkele dagen per maand in groepsverband in de avond en nacht door de wijk en vormen zo de ogen en oren van de politie. Het is een vorm van buurtvernieuwing door actief burgerschap. Een project als dit zorgt voor sterkere sociale verbanden waarbij vooral de integratie tussen diverse bevolkingsgroepen belangrijk is. Allen dragen bij aan een veilig en leefbaar Transvaal. Op de langere termijn kunnen alle ervaringen met toezicht gebruikt worden bij het formuleren en realiseren van nieuwe en bijzondere beheervormen voor (delen van) de openbare ruimte in Transvaal. Bij nieuwe beheervormen voor de (semi-) openbare ruimte is het doel: het realiseren van een duurzame en niet vrijblijvende betrokkenheid en verantwoordelijkheid van bewoners bij verschillende delen van het openbare domein. Onderzocht wordt welke beheervormen mogelijk zijn. Bij de inrichting en het beheer van zowel de semiprivate als semi-openbare ruimte zal de invloed van bewoners verbeterd worden. 40 >

52 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Actieve bewoners fleuren de wijk op met het uitdelen van bloembakken De investeringen in de openbare ruimte en het verbeteren van de leefbaarheid zijn een duidelijk signaal van vertrouwen in de toekomst van de wijk; zij vormen het vliegwiel voor de investeringen in de woningen. Die investeringen van gemeente en particulieren versterken elkaar. Ook in deze aanpak is er samenhang omdat er een duidelijke rolverdeling is: de gemeente schept de voorwaarden waardoor de eigenaren gaan investeren in hun bezit 40 >

53 INVESTEREN IN ONDERWIJS, CULTUUR, WELZIJN EN LEEFBAARHEID Set kaarten Onze Buurt Aan Zet om keuzes te maken in de besteding van het budget 5.20 Onze Buurt Aan Zet In 2001 werd door het rijk het initiatief genomen extra geld beschikbaar te stellen in wijken in diverse steden die vallen binnen het Grotestedenbeleid. Per gemeente - zo was de bedoeling van de rijksoverheid - zou één wijk van deze extra impuls kunnen profiteren. De gemeente koos in juli 2001 voor de wijk Transvaal. Dit betekent een tijdelijke extra geldstroom (rijksbijdrage van ,-) ten behoeve van het bevorderen van: de sociale cohesie, de integratie, de veiligheid en de leefbaarheid. Na een burgerconsultatie is een verdeling van de gelden opgesteld rondom een aantal thema's en projecten. Op deze wijze is in de jaren 2002, 2003 en 2004 extra geld beschikbaar voor zaken als: In de beschrijvingen van de maatregelen en de projecten (deel B) komt op enkele plekken een verwijzing naar deze impuls 'Onze Buurt Aan Zet' voor. Bij het besteden van deze gelden is expliciet vermeld dat de bewoners van Transvaal meedoen bij de voorbereidingen en de uiteindelijke keuzes voor projecten. Als voorwaarde geldt: het geld dat de overheid investeert in de wijk dient door inzet van de bewoners als het ware 'verdubbeld' te worden. De gemeente noemt dit de 'Factor Twee'-component. Pas als bewoners echt meedoen is er sprake van 'Onze buurt Aan Zet'. Schoon Transvaal; Toezicht op pleinen; Kleine fysieke verbeteringen; Bijzondere activiteiten voor jongeren Diverse activiteiten op actiegebieden; Bijzondere vormen van communicatie; Buurtgesprekken in de wijk; Een fonds: 'Senioren Aan Zet'. 40 >

54 ESSAY Mijn opstel Dit is mijn opstel. Het gaat over gisteren. Toen was ik jarig. Ik ben geboren op 20 november 2002, dus ik ben nu tien. Ik heet Ozgür. Je verjaardag is niet zomaar een dag. Ik heb gisteren cadeautjes gekregen. Op school heb ik getrakteerd. En 's avonds was er visite. Mijn moeder had een doos met lekkere zoete dingen: ze was naar verschillende winkels in de Paul Krugerlaan geweest. Ik zag tompoezen, baklava, spekkoek, alles door elkaar. Toen ik wakker werd kreeg ik een zoen van mijn moeder en van mijn zus; dat is natuurlijk niet normaal. Van mijn kleine broertje kreeg ik een hardere stomp dan anders. Mijn vader was al naar zijn werk. Meestal hoor ik hem vroeg de deur uitgaan, door de tuin lopen en zijn fiets uit het schuurtje halen. Hij werkt maar vijf minuten fietsen hier vandaan. Wij wonen hier nog niet zo lang want ons huis is nieuw. Ik heb nu mijn eigen kamer, net als mijn zus en mijn broertje. Van het oude huis weet ik niet zo veel meer: het is afgebroken. Maar ons nieuwe huis vind ik wel fijn. Lekker groot en we hebben ook een tuin. Mijn vader en moeder staan daar vaak met de buren te kletsen. Dan praten ze Nederlands. Na het eten heb ik mijn rugzak gepakt en ben ik naar school gegaan. Als ik naar school loop kom ik over het Paul Krugerplein. Ik ken daar een man in een winkel. Soms krijg ik een appel of een snoepje, maar gisteren had hij het druk. Er zijn daar altijd veel mensen op straat omdat er veel winkels zijn. Als het markt is, is het helemaal druk. Je ziet dan allerlei mensen, ook mensen met fototoestellen. Die komen bij ons in de buurt kijken en nemen foto s van het monument. Ik hoorde gisteren iemand zeggen: 'het lijkt wel of de hele wereld hier woont. Ik vind het leuk op school. Het leukste vind ik als we buiten gaan gymmen. En ik vind computeren leuk. We hebben een computerlokaal met dertig computers. Soms mogen we een spelletje doen of zomaar een beetje surfen. Maar meestal maken we werkstukken en zoeken we de plaatjes en de informatie die we nodig hebben erbij. Soms ben ik tussen de middag of na schooltijd ook nog in het computerlokaal. De school blijft gewoon open. Gisteren zag ik mijn broertje op school. Hij zit op de peuterspeelzaal die bij onze school hoort. Mijn moeder komt ook vaak. Soms praat zij met de meester maar meestal gaat ze naar de taalles. Thuis praten wij Nederlands. Ik kan dat goed; mijn zus ook en ik denk dat mijn kleine broertje straks alleen nog maar Nederlands kan praten. Mijn moeder vindt het nog wel moeilijk; daarom komt zij vaak naar mijn school. Mijn vader komt niet want hij heeft het op zijn werk geleerd. Na de school ga ik soms naar huis, maar meestal gaan we met een paar kinderen uit de klas iets doen. Als de markt er niet is, kunnen we op het grote plein lekker voetballen of skaten. Of we gaan naar het buurthuis: daar is van alles te doen. Maar gisteren ben ik naar mijn vader gegaan. Hij werkt in een groot gebouw vlak bij de Julianakerk. Hij praat veel met mensen, en hij zit achter een computer. Als ik stil ben mag ik blijven. Gisteren mocht ik blijven tot hij klaar was met zijn werk. Misschien omdat ik jarig was. Ik mocht achter op de fiets mee naar huis. 55

55 6 HUIZEN EN STRATEN Investeren in de gebouwde omgeving Een van de kwaliteiten van Transvaal is de centrum-stedelijke ligging. Mensen kiezen in toenemende mate voor het wonen in of nabij de binnenstad. De ruime aanwezigheid van voorzieningen (winkels, horeca en cultuur) en de goede bereikbaarheid met het openbaar vervoer maken een dergelijke omgeving voor steeds meer mensen een aantrekkelijk woonmilieu. Door een gedeelte van de huidige verouderde woningvoorraad van Transvaal te vernieuwen, kan op deze marktvraag worden ingespeeld. Een meer gedifferentieerde woningvoorraad biedt ook kansen voor wijkbewoners die wooncarrière willen maken. De woonconsument kiest niet alleen voor een woning maar let ook op het aanzien van de woonomgeving. De woning is een kostbaar goed > 76

56 Daar hoort een aantrekkelijke omgeving bij. Voor het nieuwe Transvaal, met een multiculturele en kinderrijke bevolking, is een goed functionerende openbare ruimte van levensbelang. Inrichting en beheer moeten zijn afgestemd op intensief gebruik. Nieuwe inzichten op het gebied van duurzaamheid, milieu en ecologie zullen bij de planontwikkeling betrokken worden > 76

57 Heldere stedebouwkundige structuur met gesloten bouwblokken 6.1 Stedenbouwkundig plan Transvaal is gebouwd als woonwijk en zal dit karakter ook na de vernieuwing behouden. Tijdens de stadsvernieuwingsoperatie van de jaren tachtig is een groot deel van de woningen in het noordelijk deel van de wijk gerenoveerd en zijn honderden woningen gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Toch staat Transvaal nu wéér voor een ingrijpende verandering. Ruim 3000 oude woningen in corporatiebezit, al dan niet gerenoveerd, worden in de komende jaren gesloopt en vervangen door zo n 1600 eigentijdse woningen, zowel in de koop- als huursector. Bij deze ingrijpende maatregelen is het belangrijk dat de samenhang in de wijk behouden blijft of wordt versterkt. Daarom is voor Transvaal een nieuw stedenbouwkundig plan gemaakt. Het stedenbouwkundig plan geeft de ruimtelijke en functionele condities aan voor de ontwikkeling van Transvaal tot een wijk met een beter imago en een duurzaam karakter, waarin het beter wonen en werken is. De essentie van het stedenbouwkundig plan bestaat uit: het versterken van de stedenbouwkundige structuur; het verbeteren van het woonklimaat door het creëren van nieuwe woonmilieus met een gedifferentieerde woningvoorraad; het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte; het verbeteren van de verkeer- en parkeersituatie; het versterken van de groenstructuur. Het stedenbouwkundig plan is weergegeven in een aparte rapportage. Voor gedetailleerde informatie kan deze worden geraadpleegd. De grote lijnen worden in de volgende paragrafen toegelicht > 76

58 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Legenda Bestaand Renovatie Nieuwbouw Voorzieningen, nieuw In onderzoek Stedenbouwkundig plan 6.2 De twee meest in het oog springende ingrepen in de stedenbouwkundige structuur zijn de aanleg van de groene promenade en het Kempplein. Deze worden hier kort geïllustreerd: Stedenbouwkundige structuur Transvaal heeft in grote lijnen een goede stedenbouwkundige structuur die op een logische manier is ingebed in het stedelijk weefsel van dit gedeelte van Den Haag. Een structuur die, gezien de maatvoering, op de meeste plekken nieuwbouwwoningen naar hedendaagse maatstaven kan opnemen. Toch kunnen op een aantal punten nog verbeteringen in de structuur worden aangebracht: met name rond de Pietersburgstraat is de dieptemaat van de bouwblokken onvoldoende om binnen de bestaande structuur te vernieuwen; de straten zijn soms lang en stenig, in de woonbuurten is weinig groen; de verbindingen met de Schilderswijk zijn in een aantal gevallen slecht vormgegeven; de randen en entrees van de wijk hebben niet die uitstraling die nodig is voor een verbetering van het imago. Voor deze knelpunten wordt in het stedenbouwkundig plan een oplossing aangedragen Er wordt een groene verbinding (alleen voor langzaam verkeer!) aangelegd tussen het centrum van de wijk, nabij de Julianakerk en het sportveld aan de De La Reyweg. Hierdoor wordt er groen aan de wijk toegevoegd en ontstaat er een nieuw, aantrekkelijk woonmilieu dat in Transvaal nog niet voorkomt. Bovendien wordt het te herinrichten sportveld door deze nieuwe verbinding meer bij de wijk betrokken. Het ligt nu enigszins van de wijk afgekeerd langs de De La Reyweg. Een plein wordt aangelegd ter hoogte van de kruising van de Kempstraat en de De La Reyweg. Dit is een van de belangrijkste entrees van de wijk, maar ligt nu heel onopvallend in de rooilijn van de De La Reyweg. Een ruimere stedenbouwkundige opzet doet meer recht aan deze belangrijke plek. Bovendien draagt een opwaardering van de ruimtelijke kwaliteit van deze strategische plek bij aan de verbetering van het imago van de wijk > 76

59 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Artist s Impression bebouwing Groene Promenade Artist s Impression Groene Promenade Maquette Groene Promenade De stedenbouwkundige structuur van Transvaal blijft dus vrijwel geheel intact. Zoals gezegd, omdat de structuur op de meeste plaatsen voldoet en omdat er veel bebouwing behouden blijft die de huidige structuur bepaalt. Alleen rond de Kempstraat zal een vrij groot aaneengesloten gebied worden gesloopt. Hierdoor is het op deze plek mogelijk veranderingen aan te brengen waardoor extra kwaliteit aan de structuur kan worden toegevoegd. Twee maatregelen waarmee nieuwe hoogwaardige stedenbouwkundige ruimte wordt gecreëerd springen daarbij het meest in het oog: 1. de aanleg van een groene promenade tussen het sportveld aan de De La Reyweg (ook wel genoemd: Beyersveld) en het centrum van de wijk rond de Julianakerk. De promenade wordt ingericht als een verblijfsgebied met een route voor langzaam verkeer. Autoverkeer kan de promenade alleen kruisen en parkeren is er niet toegestaan. Door deze promenade wordt groene openbare ruimte aan de wijk toegevoegd, en wel zodanig dat een, voor Transvaal, nieuw aantrekkelijk woonmilieu ontstaat. Bovendien wordt door deze nieuwe verbinding het sportveld meer bij de wijk betrokken. Het ligt nu enigszins van de wijk afgekeerd aan de rand van Transvaal. Dit kan ook een positieve invloed hebben op het gebruik van het veld. Beijersveld Groene Promenade De La Reyweg > 76

60 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Artist s Impression Kempplein Maquette Kempplein Kempstraat 2. de aanleg van een plein ter plaatse van de kruising Kempstraat en de De La Reyweg. Dit punt vormt een van de belangrijkste en drukste entrees van Transvaal. Dit is momenteel niet aan de bebouwing en inrichting af te lezen. De entree ligt heel onopvallend in de rooilijn van de De La Reyweg. Door op dit punt een ruim plein te situeren wordt er stedenbouwkundig meer recht gedaan aan deze belangrijke plek. De aanleg van een mooi plein op de kruising van twee belangrijke routes kan ook meehelpen het imago van de wijk te verbeteren. Aan het plein zullen voornamelijk woonfunkties worden gesitueerd. Op de begane grond is ruimte voor enkele afwijkende (bedrijfs)funkties. Kempplein De La Reyweg > 76

61 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Legenda Eengezinshuizen - koop Appartementen - koop Stadshuizen - koop evt. appartementen Ouderenwoningen - huur In onderzoek Eengezinshuizen - huur Appartementen - huur Werkwoningen - koop evt. appartementen Gemengde woningtypen Woningbouwprogramma 6.3 Wonen in het vernieuwde Transvaal Aan de versterking van de positie van Transvaal op de Haagse woningmarkt bieden nieuwbouw, woningverbetering en beheer alle een gerichte bijdrage. De ingrijpende vernieuwingsoperatie biedt een mogelijkheid om de eenzijdigheid van de woningvoorraad te doorbreken. In het kader van het wijkplan worden ongeveer 2400 woningen gesloopt om plaats te maken voor ongeveer 1200 nieuwe woningen. Dit programma komt bovenop de al in gang gezette sloop van 600 en nieuwbouw van ca. 400 woningen. Door de bouw van grotere en meer grondgebonden woningen neemt het woningaantal en het inwonertal aanzienlijk af. Maar omdat de woningen gemiddeld aanzienlijk groter zijn dan de te slopen appartementen, wordt de totale omvang van de bebouwing niet kleiner. Bij de herontwikkeling/nieuwbouw dient de volgende woningdifferentiatie als richtlijn: 70% koopwoningen en 30% huurwoningen; 70% eengezinswoningen en 30% appartementen; 70% middeldure en dure woningen en 30% goedkope woningen. Met de realisatie van het nieuwbouwprogramma wordt gestreefd naar: een evenwichtig woningaanbod met een diversiteit aan woningtypen en prijscategorieën en een aanzienlijk percentage woningen in de koopsector; het bieden van mogelijkheden voor de huidige bewoners van Transvaal om binnen de wijk wooncarrière te maken, door middel van doorstroming naar een grotere nieuwbouw huur- of koopwoning; het aantrekken van nieuwe doelgroepen waardoor de wijk als algemeen vestigingsmilieu weer deel uitmaakt van de gehele stad; het realiseren van herkenbare woonmilieu s, die door hun specifieke bebouwingsbeeld, woningtypen en inrichting van de openbare ruimte verschillende doelgroepen aanspreken; het versterken van de relatie tussen wonen en werken en het uitbreiden van de mogelijkheden voor werkgelegenheid; het klant- en consumentgericht uitvoeren van de woningbouw door inzet van gerichte bouwmethoden en (gedeeltelijk) particulier opdrachtgeverschap; het integreren van duurzame parkeeroplossingen > 76

62 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Woningbouwprogramma Het woningbouwprogramma bestaat uit zowel grondgebonden woningen als appartementen. Bij de grondgebonden woningen ligt de nadruk op twee typen met een groot woonvolume: brede eengezinswoningen en smallere, maar hogere stadswoningen. Met name woningen met een grote breedtemaat bieden de mogelijkheid plattegronden te realiseren die ook voor andere (dan Nederlandse) woonculturen aantrekkelijk zijn. Ook is er in het programma ruimte voor het realiseren van woningen voor bijzondere doelgroepen. In de buurt van het zorgcentrum Transvaal worden een aantal woningen gerealiseerd dat met het zorgcentrum een relatie heeft. Op diverse plaatsen in de wijk wordt in ouderenhuisvesting voorzien. Met name deze woningen dienen in een vroege planfase beschikbaar te zijn om ouderen bij herhuisvesting direct een woning te kunnen bieden. Traditionele opvangvormen voor senioren zullen naar verwachting minder vanzelfsprekend worden. Speciale aandacht is er voor de groter wordende groep oudere allochtonen. Het zorgcentrum Transvaal is bezig met het verder ontwikkelen van nieuwe vormen van zorg en dienstverlening op maat in de thuissituatie. Zorginstellingen en corporaties spelen hierin een belangrijke rol. In principe zijn alle nieuwe woningen flexibel en aanpasbaar, zodat ze geschikt zijn (of zijn te maken) voor vrijwel alle doelgroepen en ouderen zelfstandig kunnen blijven wonen. In aansluiting op de diversiteit aan woonmilieus zullen op een aantal locaties mogelijkheden voor VORMEN VAN PARTICULIER OPDRACHT- GEVERSCHAP (6.1) nader onderzocht worden. Eén van de locaties waar dit zal worden onderzocht is de Vrijstaathof. Particulier opdrachtgeverschap is een vorm van zeggenschap van de woonconsument die een positieve invloed kan hebben op het tot stand te brengen woonmilieu en de binding van bewoners met de omgeving kan versterken. Opties voor zeggenschap van bewoners bij nieuwbouw in de sociale huursector zullen nader worden onderzocht. In het woningbouwprogramma zijn ook WOON/WERKWONINGEN (6.2) opgenomen. Zo kan de menging van wonen en werken in de wijk op kleinschalig niveau tot stand komen > 76

63 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Getuigen van de rijke geschiedenis van de volkshuisvesting Het is de bedoeling dat een gedeelte van het huidige karakteristieke WONINGCOMPLEX IN DE HERZOG- EN KRITZINGERSTRAAT (6.3) behouden blijft en wordt gerenoveerd. Het behoud van cultureel erfgoed in de vorm van dit markante woningbouwcomplex is belangrijk voor de identiteit van het vernieuwde Transvaal. Uitgangspunt is het samenvoegen van woningen. Dit leidt tot bijzondere en zeer ruime woningplattegronden en voegt daarmee afwijkende typen aan de woningvoorraad toe. De mogelijkheden van renovatie zijn door de corporaties onderzocht. Op het moment dat de herontwikkeling van deze locatie aan de orde is, wordt definitief bepaald of de renovatie financieel haalbaar is. In de te slopen woningcomplexen zijn nog op vele plekken karakteristieke gevelelementen aanwezig die karakteristiek zijn voor de tijd waarin de complexen zijn gebouwd. Om deze waardevolle elementen te behouden en ze een nieuwe funktie te geven, zullen ze onderdeel worden van een MONUMENT VOOR DE SOCIALE WONING- BOUW (6.4). Een monument dat verwijst naar de eerste complexen woningwetwoningen Den Haag en de woningbouwverenigingen die ze bouwden. Vorm en plek voor het monument worden nog nader bepaald. De sloop/nieuwbouw in Transvaal beperkt zich vrijwel uitsluitend tot woningen van de woningbouwcorporaties. Toch zal er ook veel aandacht worden besteed aan de gebieden met overwegend woningen in particulier eigendom. Op dit moment is ruim 37% van de wonigvoorraad in Transvaal in particuliere handen. Deze woningen zijn vrijwel allemaal opgeknapt via de regeling Particuliere WoningVerbetering (PWV) en verkeren gemiddeld dus in redelijk tot goede staat. De openbare ruimte in deze gebieden zal op een zelfde kwaliteitsniveau als de te herontwikkelen gebieden, worden heringericht. Goed onderhoud van de particuliere voorraad is om bouwkundige en sociale redenen (leefbaarheid, imago) belangrijk. Er ligt een belangrijke opgave in het bewust maken van particuliere eigenaren van het belang van woningonderhoud en hun eigen verantwoordelijkheid hierin. HET ACTIVEREN VAN DE BESTAANDE VERENIGINGEN VAN EIGENAREN (6.5) is daarbij een belangrijk instrument. Omdat de nieuwbouw voor een aanzienlijk deel uit koopwoningen zal bestaan zal het aandeel particulier bezit in de wijk flink stijgen. Om onderhoudsachterstanden in de toekomst te voorkomen zal bij de verkoop het OPRICHTEN VAN NIEUWE VERENIGINGEN VAN EIGENAREN (6.6) (VVE s) worden geregeld > 76

64 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Legenda drie nieuwe woonmilieu s Klassieke referentie Hedendaagse referentie Woonmilieu s In het stedenbouwkundig plan wordt gestreefd naar het realiseren van NIEUWE WOONMILIEU S (6.7) in de wijk. Voor een drietal samenhangende te vernieuwen delen van de wijk worden verschillende uitgangspunten voor de nadere uitwerking gekozen. Deze samenhangende keuzes hebben betrekking op de woningtypen, het architectonisch beeld en de inrichting openbare ruimte. Zo ontstaat er een zekere identiteit per gebied en tegelijkertijd een verscheidenheid aan woonmilieu s. In het nieuwe woonmilieu rond de Kempstraat ligt de nadruk op het realiseren van evenwichtige stedenbouwkundige ruimtes als de straat, een plein, een promenade. Meer dan de andere buurten heeft dit woonmilieu een groen karakter. Het woonmilieu rond de Paul Krugerlaan krijgt een stedelijk karakter dat wordt gekenmerkt door gevarieerde straatwanden met statige gevels en verticale ramen. Ten behoeve van deze variatie worden de straatwanden door verschillende architecten uitgewerkt. De openbare ruimte wordt gekenmerkt door een traditioneel profiel bestaande uit een rijweg met aan twee kanten langsparkeren en een trottoir. Aan de zonzijde van de straat krijgen de huizen voortuintjes, zoals dat vroeger ook het geval was. De boombeplanting bestaat uit bloesembomen > 76

65 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Klassieke referentie Klassieke referentie Hedendaagse referentie Hedendaagse referentie We vinden dit karakter terug in de nabijheid van grote groenvoorzieningen (sportveld Beijersstraat, wijkpark, Viljoenplein, groene promenade ) en in het beeld van de woonstraten. Een karakter dat aansluit bij de sfeer van de Zuiderparkbuurt (Oostbroek). De architectuur heeft de Nieuwe Haagse School als referentie en kenmerkt zich door plastische gevels met erkers, horizontale gevelbanden en geprononceerde dakranden. Het groen in de woonstraten bestaat uit kleinere bloesembomen in combinatie met voortuinen. De buurt tussen Kaapstraat en de Mart zal worden gekenmerkt door grote stedelijke woonblokken, rijzige gevels (waarin de bouwlagen min of meer gelijkwaardig zijn in het gevelbeeld) en brede trottoirs. Er wordt een zone van ca. 1m. voorgesteld waarin elementen (bloembakken, erkers, stoepjes, enz.) kunnen worden gesitueerd die de overgang tussen woning en straat vormgeven en de gevel interessanter maken. Ook hier komen we het (standaard) profiel tegen met de rijweg met aan beide zijden parkeren en een trottoir. De boombeplanting bestaat uit soorten met geveerde bladeren (bv. de acacia) > 76

66 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Legenda Reeds heringerichte openbare ruimte her in te richten openbare ruimte Herinrichting openbare ruimte Beeldkwaliteit Omdat in Transvaal veel zal worden gesloopt, moet extra aandacht worden besteed aan de inpassing van de nieuwe bebouwing. Anders bestaat het gevaar dat de identiteit en de samenhang in architectuur verloren gaat. Deze hebben door de stadsvernieuwing in de tachtiger jaren toch al een forse deuk opgelopen. De ruimtelijke identiteit (architectonisch en stedenbouwkundig) van een wijk hangt nauw samen met de ontstaansgeschiedenis. Door in architectuur en stedenbouwkundige opzet te refereren aan de oorspronkelijke bebouwing (c.q. bebouwing uit die periode) kan samenhang en identiteit worden versterkt. De stijl, in het geval van Transvaal, is overwegend Nieuwe Haagse School in Zuid en Midden, met wat meer kenmerken van overgangsarchitectuur in Transvaal-Noord. Enkele karakteristieke eigenschappen: rode baksteen met houten kozijnen, overstekende dakranden, woonfunktie gericht op de straat, relatief veel raamoppervlak. Ook met betrekking tot de bouwhoogte is de bestaande karakteristiek en de te handhaven bebouwing voor een belangrijk deel bepalend voor de nieuwbouw. In de gewone woonstraten drie lagen en langs de belangrijkere wegen vier of (in sommige gevallen) vijf of zes lagen. 6.4 Openbare ruimte: ruimte voor mensen De openbare ruimte is als het ware het bindmiddel van de wijk. De voorstellen voor DE VERNIEUWING VAN DE OPENBARE RUIMTE (6.8) hebben enerzijds het doel om eenheid in de wijk te bewerkstelligen, anderzijds wordt gepoogd door accentverschillen de afzonderlijke woonmilieus een eigen sfeer te geven. Van belang is dat de inrichting van hoge kwaliteit, eenduidig en zorgvuldig gedetailleerd is. Bovendien is het noodzakelijk dat de openbare ruimte minder dan nu het geval is, wordt gedomineerd door geparkeerde auto s. 56 >

67 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Nu: veel verschillen Straks: standaard kwaliteit Momenteel zijn er tal van verschillende profielen, materiaaltoepassingen en typen straatmeubilair. Er is voor de straten gestreefd naar een beperkt aantal basisprofielen met een hoge standaardkwaliteit. Een kwaliteit die aansluit op de afspraken die hieromtrent voor de hele stad zijn gemaakt. In de kwalificaties die de Dienst Stadsbeheer voor de verschillende inrichtingsniveaus hanteert, betekent dit voor Transvaal: Residentiekwaliteit. Het kiezen voor een basisprofiel betekent o.a. dat alle woonerven worden vervangen door meer traditionele inrichting. Ook voor het straatmeubilair is gekozen voor basistypen. Bij de inrichting van straten en pleinen is (vanzelfsprekend) ingespeeld op de funktie en het verwacht gebruik. Toch zal het bevredigend funktioneren in sterke mate afhangen van het beheer. Onderhoud, toezicht en betrokkenheid van gebruikers en omwonenden zijn hierbij essentieel. Hier ligt de relatie met nieuwe vormen van beheer en participatie (zie hoofdstuk 5). De De La Reijweg als randweg van de wijk zal aandacht krijgen in de nadere planvorming. Ondanks het ruime en groene profiel maakt de laan nu een verwaarloosde indruk. Herinrichting biedt, in combinatie met vernieuwing van de aangrenzende bebouwing over een aanzienlijke lengte, goede kansen om deze beeldbepalende laan aan de rand van het vernieuwde Transvaal een betere uitstraling te geven. 56 >

68 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Legenda Stedelijke hoofdweg Gebiedsontsluitingsweg Buurtontsluitingsweg Openbaar Vervoer 6 Paul Krugerlaan Bus Tram De La Reyweg Kempstraat Hoefkade Toekomstige verkeerssituatie (voorzover nu te overzien) 6.5 Verkeer en parkeren De hoofdverkeersstructuur en de manier waarop het verkeer binnen de wijk wordt afgewikkeld zal onder invloed van het wijkplan weinig wijzigingen ondergaan. Zoals onder openbare ruimte al is aangegeven is het voor een waardevolle inrichting van de openbare ruimte absoluut noodzakelijk dat deze minder wordt gedomineerd door geparkeerde auto s. Met het toenemend autogebruik en het zich vestigen van andere doelgroepen in de wijk is een DUURZAME PARKEEROPLOSSING (6.9) als inzet van planvorming meer dan ooit noodzakelijk. Ook de stalling van fietsen in zowel de openbare ruimte als bij de (nieuw)bouw krijgt aandacht en wordt waar mogelijk uitgebreid. Bij de inrichting van de openbare ruimte wordt uitgegaan van langsparkeren aan beide zijden van de straat met onderbrekingen voor bomen en straatmeubilair. Ondanks vermindering van het aantal woningen blijft in Transvaal (mede door de ontwikkelingen in het autobezit) een aanzienlijk parkeertekort bestaan. Dit tekort moet, per buurt, bij de herontwikkeling van lokaties op eigen terrein (d.w.z. niet op de openbare straat) worden opgelost. Over de onrendabele kosten die dit met zich meebrengt, wordt tussen gemeente en corporaties nog overlegd. Voor het gedeelte van de wijk waar de corporaties geen bezit hebben, zal de gemeente een voorziening dienen te realiseren om het parkeertekort op te lossen. Twee potentiële (maar nog niet verder onderzochte) lokaties voor een ondergrondse parkeervoorziening zijn: het Viljoenplein en het Kaapseplein. De verkeersveiligheid moet op een hoger peil gebracht worden. Dit geldt zeker voor het langzaam verkeer. Het verbreden van een deel van de Kempstraat, de aanleg van fietsstroken en de entree via het nieuw aan te leggen Kempplein zullen daartoe bijdragen. In het kader van het project Agglo-net en Randstadrail zullen de openbaar vervoertracé s in Den Haag fors wijzigen. Voor Transvaal is vooral van belang dat Lijn 6 een andere route (over de Loosduinsekade) zal gaan volgen. Tram 6 zal dus niet langer door de Paul Krugerlaan en over het Hobbemaplein lopen. Andere nieuwe lijnen moeten ervoor zorgen dat de bereikbaarheid van de Paul Krugerlaan en de Mart op peil blijft. Hier wordt door de HTM nog op gestudeerd. 56 >

69 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Vermeerpark Schilderswijk als referentie voor Beijersveld 6.6 Groenstructuur Transvaal is een zeer stenige wijk met weinig openbaar groen. Vandaar dat er in de tachtiger jaren al is besloten tot de aanleg van een wijkpark. De tweede (en laatste) fase hiervan wordt momenteel aangelegd. Door herinrichting krijgen de bestaande groenvoorzieningen BEIJERSVELD (6.10) en SPIONKOPVELD (6.11) een betere funktie voor de wijk. Er wordt ook groene ruimte toegevoegd. Tussen de Viljoenstraat en de Delagoastraat wordt een plein aangelegd met het karakter van een Engelse square. Verder wordt een groene verbinding gemaakt tussen het centrum van de wijk (Julianakerk e.o.) en het Beijersveld. Het Beijersveld wordt daardoor, ondanks de ligging aan de rand, meer bij de wijk betrokken. Om de woonstraten een groener karakter te geven zullen op veel plaatsen voortuintjes in het straatprofiel terugkeren. Bij de aanleg van Transvaal waren die op veel plaatsen in de wijk aanwezig. Bij het stijgen van de parkeerbehoefte zijn ze geleidelijk uit het straatbeeld verdwenen. Er zullen meer bomen in de wijk worden geplant. Bovendien zal de keuze van een bepaald soort boom per buurt mede de identiteit van het woonmilieu bepalen. 6.7 Duurzaam Transvaal Zowel de gemeente als de corporaties onderkennen het belang van duurzaamheid in ontwerp en uitvoering van de gebouwde omgeving. Duurzaamheid getuigt niet alleen van respect voor natuur en milieu, maar draagt ook bij tot een beter woon- en leefcomfort en bespaart in vele gevallen aanzienlijk in de kosten. Daarom heeft duurzaamheid een plaats in de vernieuwing van Transvaal. Zowel op woningniveau als op buurtniveau: Duurzaamheid op woningniveau Een concrete maatregel als het slopen van woningen lijkt niet duurzaam. Om te voorkomen dat tijdens de sloop veel bruikbare materialen uit sloopwoningen worden weggegooid wordt de HERGEBRUIKCARROUSEL TRANSVAAL (6.12) ingezet. Door middel van voorsloop krijgt hoogwaardig sloopmateriaal een tweede leven. Belangrijker nog dan het hergebruiken van materiaal is de winst voor het milieu door duurzaam te ontwerpen. De corporaties maken bij het ontwerpproces van de woningen gebruik van de Eco- Quantum methode. Met deze methode kan de milieubelasting van een woning in één cijfer worden uitgedrukt. Zodoende is simpel inzicht te krijgen in de milieukwaliteit van het woningontwerp. Bij de nieuwbouw van woningen in Transvaal wordt zoveel mogelijk gebruikt gemaakt van materialen die niet schadelijk zijn voor het 59 >

70 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Sloopmateriaal ligt klaar voor een tweede leven milieu en de volksgezondheid. De standaardbestekken van de corporaties voorzien in het gebruik van duurzame materialen. Een belangrijke duurzaamheidsmaatregel is het aanbieden van het product groene woning aan potentiële kopers of huurders. Zo n woning biedt voordelen. De woningen worden voorzien van een groene infrastructuur die het makkelijk maakt om zonder ingrijpende verbouwingen milieu-maatregelen aan de woningen toe te voegen. Bovendien stimuleren de corporaties de nieuwe bewoners door hulp te bieden bij de subsidie-aanvraag en door onder gunstige condities financiering aan te bieden. Om de juiste doelgroep voor deze woningen te bereiken wordt een gerichte wervingscampagne georganiseerd. Onderzocht wordt of door voorrang in de verkoopprocedure of woningtoewijzing de animo voor de groene woning kan worden gestimuleerd. Duurzaamheid op buurt- en wijkniveau Om vervuiling van de straat tegen te gaan moet de opslag en afvoer van huisvuil goed worden geregeld. Bij het ontwerpen van de nieuwbouw zal hiermee rekening worden gehouden. De dienst Stadsbeheer onderzoekt om voor de inzameling van GFT-afval een abonneesysteem invoeren. Transvaal-Zuid en Transvaal-midden zijn met betrekking tot hun stratenstructuur sterk Noord-Zuid gericht. Dit is om in de woningen optimaal van zonne-energie gebruik te kunnen maken, een slechte situatie. Op slechts enkele plekken kan de stedenbouwkundige structuur worden gewijzigd. Hier is dan ook een oost-westverbinding gecreëerd met potentie voor het gebruik van actieve zonne-energie. In veel straatprofielen van Transvaal keren weer voortuintjes terug. Vroeger waren die er ook, maar ze zijn, onder druk van de parkeerbehoefte, vrijwel overal verdwenen. Ook wordt op een aantal plekken openbare (groene) ruimte toegevoegd. Het groen veraangenaamt niet alleen het aanzicht van de wijk maar zorgt ook voor een verlaging van het percentage verhard oppervlak. Hierdoor kan er meer hemelwater rechtstreeks in de grond infiltreren. Het gemengde rioolstelsel wordt ontlast en krijgt minder te maken met piekmomenten waarop vuil water moet worden geloosd. Door het aanleggen van overdekte parkeervoorzieningen (en daarmee een toename verhard oppervlak) wordt het rioolstelsel juist weer extra belast. In het ontwerp zullen maatregelen worden getroffen om dit zoveel mogelijk te voorkomen. 56 >

71 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Scheveningen Strand Centrum CS A4 Transvaal HS Zuiderpark A12 Loosduinen Uithof A4 A13 Rijswijk 6.8 Structuurvisie voor de lijn 11-zone De Lijn 11-zone maakt geen deel uit van het wijkplan. Maar omdat er tussen Transvaal en de Lijn 11-zone veel relaties liggen, worden onderstaande ambities van de Structuurvisie Lijn 11-zone toch kort toegelicht. Een strategisch gelegen ruimte in de stad met grote ontwikkelingspotenties is de zogenoemde Lijn 11-zone, gelegen tussen Transvaal en de Schilderswijk. Het tracé van tramlijn 11 aan de oostzijde vormt een duidelijke begrenzing van Transvaal. Door de ligging ten opzichte van het centrum, het voorzieningenniveau en de bereikbaarheid per openbaar vervoer heeft dit gebied stedelijke potentie. Op dit voormalig NS-terrein hebben zich in de loop van de tijd allerlei functies gevestigd die afwijken van de karakteristiek van de aanliggende wijken. De inrichting en uitstraling zijn niet in overeenstemming met de potenties van het gebied. Daarnaast doen zich binnen de lijn 11-zone een aantal ontwikkelingen voor, die in de hele wijkverbetering een cruciale rol spelen. Het gaat hierbij om de Haagse Mart, het wijkpark en het bedrijventerrein Uitenhagestraat. De ontwikkeling van deze gebieden moet op elkaar zijn afgestemd, zodat er meerwaarde ontstaat. De opgave is om binnen deze zone te komen tot afstemming, intensivering en optimalisering van het grondgebruik en er een aantrekkelijk gebied te realiseren om te wonen, te werken en te verblijven. Hiertoe wordt een Structuurvisie Lijn 11-zone Transvaal opgesteld, die ontwikkelingsmogelijkheden en randvoorwaarden voor deze ontwikkeling aangeeft. De planvormingstrajecten voor de structuurvisie (waaronder de revitalisering van de Haagse Markt en het bedrijventerrein Uitenhagestraat) en het wijkplan wijken in procedures, onderhandelingen en betrokken partijen dermate van elkaar af dat ze zijn losgekoppeld. Wel worden de plannen zoveel mogelijk in wisselwerking tot stand gebracht. Het ambitieniveau van de structuurvisie richt zich op: aanpak van de verloederde achterkantsituaties van de Mart en het bedrijventerrein; intensivering van het grondgebruik; aanpak van overlast door vuilstort en andere leefbaarheidsproblemen; doorbreking van de barrière-werking van de zone optimale vormgeving van de verbindingen tussen Schilderswijk en Transvaal; toevoegen van woonfunktie, als (gedeeltelijke) compensatie van het woningverlies t.g.v. herstructurering in Transvaal; optimalisering van het gebruik en het functioneren op de afzonderlijke locaties. 56 >

72 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Bedrijventerrein Uitenhagestraat 5 Het is de bedoeling dat de structuurvisie het kader biedt voor de ontwikkeling van de afzonderlijke locaties. Er zullen stedenbouwkundige randvoorwaarden worden geformuleerd. Het ruimtelijk concept wordt ondersteund door referentiebeelden die inzicht geven in de beoogde ruimtelijke kwaliteit. De planvorming richt zich o.a. op de volgende punten: Knoop 1 Belangrijk openbaar vervoer-knooppunt. Meer functies toevoegen. Bijvoorbeeld wonen in de vorm van hoogbouw. Bedrijventerrein Opwaardering van het bedrijventerrein. Betere uitstraling (bv. door verandering achterkantsituatie) en vermindering leefbaarheidsproblemen. Knoop 2 Verkeerskundig en stedenbouwkundig beter vormgeven van de knoop. Onder andere door het doortrekken van het profiel Steijnlaan/ s-gravenzandelaan. Wijkpark Bestaand plan wordt momenteel uitgevoerd. Knoop 4 Hobbemaplein Versterken verblijfsfunktie. Eventueel herontwikkelen van de kopbebouwing van de Mart. Verbeteren toegangen tot de Mart. Opheffen van de rommelige achterkant situatie aan de kant van de trambaan door het aanleggen van een openbare zone op die plek. Knoop 5 Mogelijk vervangen van de kopbebouwing teneinde het toevoegen van extra woningen mogelijk te maken. De parkeergarage dient een extra in/uitgang te krijgen aan de kant van de Hoefkade. Dat verbetert de bereikbaarheid van de Mart en helpt verkeerscongestie in de Kempstraat te verminderen. Knoop 3 Overgang Delftselaan - Paul Krugerlaan stedenbouwkundig beter vormgeven. 56 >

73 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Ook op religieus gebied is Transvaal van alle markten thuis (Noeroel Islam Moskee) 6.9 Projecten vooruitlopend op vaststelling van het wijkplan Vooruitlopend op de vaststelling van het wijkplan zijn verscheidene projecten in uitvoering genomen of reeds opgeleverd die passen in de verbetering van de wijk die met het Wijkplan wordt nagestreefd. In oktober 2001 is de Noeroel Islam Moskee aan de Scheepersstraat geopend. Deze grootste moskee in Nederland bevat naast de gebedsruimte een woning voor de imam, een ontmoetingsruimte en leslokalen. De moskee is een ontmoetingscentrum waar ook nietmoslims terecht kunnen. Dagopvang is mogelijk en er is ruimte voor wijkavonden van bewoners- of migrantenorganisaties. De Noeroel Islam hoopt hiermee een trend te zetten in het Grotesteden- en Integratiebeleid. uiteenlopende activiteiten. Het park is een podium voor braderieën, terrassen, sport etc. Het wijkpark vervult tevens een functie in de City Mondial route van Mart naar Paul Krugerlaan. Op de plaats waar het Johan de Wittcollege heeft gestaan (hoek De La Reyweg-Steijnlaan) is een nieuw complex verrezen. Sinds enige tijd staan op deze locatie 16 koop-eengezinswoningen, 51 koop-appartementen, commerciële ruimten en 56 parkeerplaatsen onder het binnenterrein. In de tachtiger jaren is al gestart met de aanleg van het wijkpark Transvaal. De tweede fase van de aanleg wordt in de komende vernieuwing van Transvaal meegenomen. Hierbij zal het park worden vergroot van 1 tot 3 hectare. Het park zal fungeren als centrale groene ruimte in de wijk. Het park wordt interessant en toegankelijk gemaakt voor meerdere doelgroepen. Bij de inrichting van het park zijn drie elementen te onderscheiden namelijk de kinderboerderij, een speelplek voor kinderen van 4 tot 12 jaar en een centraal middendeel dat geschikt is voor de meest 56 >

74 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Artist s Impression van het Wijkpark De bibliotheek, gehuisvest aan het Hobbemaplein, is verbouwd. Door de bibliotheek te verplaatsen van de eerste verdieping naar de begane grond heeft deze een prominente plek aan het Hobbemaplein gekregen. Hierdoor is de toegankelijkheid van de bibliotheek aanmerkelijk verbeterd en heeft het plein er een functie met allure bij. ouderen. Hierbij wordt gestreefd naar afstemming op de in dit gebied aanwezige bijzondere voorzieningen. Dit is het eerste concrete plan dat in het kader van het Wijkplan Transvaal door Staedion wordt ontwikkeld. Op de plek waar oude, kleine woningen aan de Wesselsstraat / Fisherstraat zijn gesloopt bouwt Haag Wonen 74 eengezinswoningen in de koopsector en aan de kop van de Langnekstraat 34 huurappartementen voor Marokkaanse ouderen. Ter plaatse van de Stellenboschstraat e.o. (tussen de Hoefkade, de Herman Costerstraat, de Wolmaransstraat en de Langnekstraat) wordt door Vestia een nieuwbouwproject gerealiseerd met ongeveer 200 woningen, een winkelruimte en 110 parkeerplaatsen. Er komen verschillende soorten woningen zowel in de koop- als huursector. Uitvoering van het bouwproject is in 2003/2004. Aan de Natalstraat en Heilbronstraat wordt een plan ontwikkeld voor de bouw van de J.C. Pleijsierschool. Deze school voor voortgezet onderwijs voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen wordt gecombineerd met de bouw van ca. 60 appartementen voor 56 >

75 INVESTEREN IN DE GEBOUWDE OMGEVING Artist s Impression van de Julianakerk (na de renovatie) DE JULIANAKERK (6.13) neemt een zeer prominente plaats in binnen de stedenbouwkundige structuur van Transvaal. Door zijn ligging is het gebouw het oriëntatiepunt van drie belangrijke doorgaande straten (Kempstraat, Schalkburgerstraat en Kaapstraat). Het kerkgebouw, waarvoor de eerste steen op 20 september 1924 is gelegd door prinses Juliana, is een gemeentelijk monument. Gedurende de afgelopen jaren heeft het gebouw z n functie als kerk verloren. Het zal gerenoveerd worden en onderdak gaan bieden aan diverse wijkfuncties. Zo blijft de Julianakerk nog jaren het middelpunt van Transvaal. 56 >

76 ESSAY KRANTENARTIKEL 2012 Gefingeerd krantenartikel voorzien van versneden koppen van landelijke dagbladen Transvaal door wijkverbetering in top-10 van gewilde woongebieden Den Haag - De Haagse wijk Transvaal heeft een verrassende gedaanteverwisseling ondergaan. Kwam dit gebied aan het begin van de 21ste eeuw nog regelmatig in het nieuws als een van de bekendste achterstandswijken van Nederland, sinds enkele jaren is die term op Transvaal niet meer van toepassing. Het veelzijdige en veelkleurige karakter van de wijk, dat in de tien jaar durende verbeteringsoperatie aanzienlijk versterkt is, oefent grote aantrekkingskracht uit op mensen die in een aantrekkelijke, ruime stadswoning willen wonen. De nabijheid van de binnenstad en de beschikbaarheid van producten uit alle windstreken van de wereld, maakt dat Transvaal nu behoort tot de meest gewilde woonwijken van Den Haag. Passend wonen voor jong en oud De wijk oogt ruimer van opzet. De voortuintjes, die aan veel eengezinswoningen een vriendelijke uitstraling geven en de opgeruimdheid van de straten geven Transvaal het aanzien van een woonwijk, zoals je die in Den Haag doorgaans boven de Laan van Meerdervoort verwacht. Er is bij de bouw van die nieuwe woningen duidelijk gelet op de wensen van de bewoners. Het zogenoemde consumentgericht ontwikkelen van woningen dat staatssecretaris Remkes van VROM in het begin van deze eeuw promootte, werpt hier zijn vruchten af. In veel woningen kunnen de per cultuur verschillende woonwensen worden verwezenlijkt; zo is er ruimte voor een gescheiden circuit, atelier, praktijk of kantoor. Transvaal mag de favoriete woonwijk voor jonge mensen zijn - er wonen relatief veel jonge gezinnen - de wijk is ook aantrekkelijk voor ouderen. De zorginstellingen in de wijk leveren desgewenst zorg op maat aan huis. Wie ouder wordt, kan in Transvaal prima blijven wonen. Ruim aandacht voor de straat Wie zich nog herinnert hoe de openbare ruimte in Transvaal er vroeger uitzag, gelooft zijn ogen niet. De straten maken een ruime, opgeruimde indruk. Auto s staan deels in de parkeergarages die bij de nieuwbouw zijn gerealiseerd. Goed openbaar vervoer en het ruime winkelaanbod in de buurt maken de auto voor velen trouwens overbodig. Opmerkelijk is dat in de wijk veel stallingsplekken voor fietsen zijn te vinden. Doordat de huizen ruimer zijn en altijd een tuin of balkon hebben, behoort de aanblik van eeuwig op straat staand huisvuil tot het verleden. Op huisvuildagen staan de vuilniszakken keurig op de daarvoor bedoelde aanbiedplekken. De straten zijn mooi en volgens een vast patroon ingericht. Zij krijgen daardoor een bijna chique uitstraling. Vooral de nieuwe laan die de Julianakerk - het levendige, multi-functionele hart van de wijk - met het Beijersveld verbindt, oogt als het Lange Voorhout van Transvaal: een verwachting die bij de presentatie van het stedenbouwkundig plan in de gemeenteraad al door de plaatselijke krant werd voorspeld! 77

77 7 BLOEIENDE WIJKECONOMIE Investeren in economie en werk Tijdens de verbouwing gaat de verkoop gewoon door. Met het voorgenomen beleid willen wij niet slechts op de winkel passen, maar krachtig investeren. Onderdeel van de toekomstvisie is de aandacht voor een gezonde economie. Want ook hier liggen kansen. Bijvoorbeeld in allochtoon ondernemerschap. De vele allochtone bedrijven zorgen ervoor dat er een nieuwe multiculturele markt is ontstaan die dichtbij de afnemers is gevestigd. Deze doelgroep kan een impuls geven aan de kwaliteit van het woon- en leefklimaat van Transvaal. In de vernieuwing van de wijk is de economie en het werk van levensbelang. Vooral het bieden van werk voor de onbenutte arbeidsreserve. Een bloeiende wijkeconomie levert immers een bijdrage aan het oplossen van sociale knelpunten. Nieuwe banen scheppen, werklozen aan de slag helpen uit de directe omgeving en het vestigingsklimaat aantrekkelijker maken. Dat zijn de doelstellingen van het ontwikkelingsprogramma Economie en Werk. Het bevordert tevens

78 de concurrentiekracht van Den Haag. In onze imagocampagne zullen wij Transvaal presenteren als aantrekkelijke vestigingsplaats voor ondernemers en benutten wij de kracht van het etnisch ondernemerschap als toeristisch product. Door een gevarieerd winkelaanbod en verrassende culturele activiteiten worden bezoekers verleid tot een verblijf in Transvaal. De kanskaarten Paul Krugerlaan, het bedrijventerrein Uitenhagestraat en de Haagse Mart werken daarbij als inspiratiebron. Deze kanskaarten liggen voor een belangrijk deel in de economische zone van lijn 11; een zone die te maken krijgt met grote infrastructurele ontwikkelingen. Ontwikkelingen die de combinatie van wonen, werken en recreëren zullen versterken

79 INVESTEREN IN ECONOMIE EN WERK Legenda Bestaand Nieuw Winkels Detailhandel Paul Krugerlaan Detailhandel Kempstraat Haagse Mart Detailhandel Hoflandplein Horeca Commerciële voorzieningen Markt Bedrijventerrein Uitenhagestraat Gemengde functies Paul Krugerlaan Gemengde functies Kempstraat 7.1 Stimulering wijkeconomie Het stedelijk karakter van Transvaal is gebaat bij versterking van de wijkeconomie. Wij beogen daarmee: meer werkgelegenheid te scheppen; jongeren op een positieve manier met werk ervaring op te laten doen; een broedplaatsfunctie tot stand te brengen (met name starters); Transvaal een levendig, stedelijk klimaat te geven. het investeringsklimaat te verbeteren zodat Transvaal zich uiteindelijk op eigen kracht economisch kan ontwikkelen. De thema s hierbij zijn: een gezonde detailhandelstructuur; bevorderen van de functiemenging wonen/werken; versterken van de culturele, toeristische en recreatieve potenties (City Mondial); stimuleren en bevorderen (etnisch) ondernemerschap; nieuwe werkgelegenheid in de wijk; toekomstperspectieven bieden voor de Paul Krugerlaan, het bedrijventerrein Uitenhagestraat en de Haagse Mart. Deze thema s en de grootschalige infrastructuurprojecten van de komende 10 tot 15 jaar - denk aan Social Return en Beheerteam Transvaal - bieden kansen op het scheppen van werkgelegenheid in de wijk. 7.2 Bedrijvigheid Ondernemen en werken blijven belangrijke middelen om in Transvaal welvaart te creëren voor haar inwoners. Het gaat daarbij om het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid en het creëren van bijbehorende werkgelegenheid. Een aantal zones in Transvaal heeft alle troeven om werk in de stad mogelijk te maken. Het gaat daarbij om de kansgebieden Haagse Mart, het bedrijventerrein Uitenhagestraat en de winkelgebieden Kempstraat en Paul Krugerlaan. Ruimte is er ook voor nieuwe economische activiteiten. Dit zijn niet alleen projecten met een economische invalshoek, maar ook projecten waar ontwikkelingen van wonen en werk samen gaan. In de strategische visie gaan we uit van de bovengenoemde economische krachten. Als wij investeren in kansen, maken wij ook kans op subsidies van de Europese Unie om de economie in Transvaal te versterken. De Paul Krugerlaan, de Haagse Mart en het bedrijventerrein Uitenhagestraat zijn van strategisch belang voor een groter gebied dan Transvaal alleen. De gebieden kennen een complexe problematiek en zijn aangewezen als afzonderlijke projecten. De visievorming staat los van die van het wijkplan, maar geschiedt wel in samenhang

80 INVESTEREN IN ECONOMIE EN WERK Woon-werkwoningen 7.2 Detailhandel Transvaal heeft met de Paul Krugerlaan, de Kempstraat en het Hoflandplein aan haar inwoners en bezoekers heel wat te bieden. De vele multiculturele winkels geven de wijk een bijzondere uitstraling. Een gezonde detailhandel is een belangrijke voorwaarde om Transvaal vitaal en leefbaar te houden. Ook hier liggen kansen om tot kwaliteitsverbetering te komen. Om de kwalitatieve achteruitgang van het winkelaanbod in de winkelstraten een halt toe te roepen zijn als structurele ingrepen noodzakelijk: concentratie van het aanbod detailhandel in de drie winkelcentra (delen van de Paul Krugerlaan en de Kempstraat, het Hoflandplein); hiervoor zal het bestemmingsplan worden gewijzigd; afname van het eenzijdig en overmatig winkelaanbod in de dagelijkse sector; hiervoor wordt Winkelstraatmanagement ingezet; Kleinschalige bedrijvigheid Economische activiteiten zijn bepalend voor het leven van alledag. Transvaal is tenslotte ook op economisch vlak van alle markten thuis. Voor Transvaal is het bieden van ruimte voor persoonlijke dienstverlening van belang; het gaat daarbij om functies als kappers, ateliers, uitzendbureaus, stomerijen, zonnestudio s, assurantieadviseurs. Deze kunnen gedeeltelijk in de concentratiegebieden worden gesitueerd. Een deel zal echter ook verspreid in de wijk een plek kunnen krijgen; van functiemenging op straatniveau is nu reeds sprake. Kleinschalige en laagdrempelige huisvesting heeft de functie van broedplaats voor startende ondernemers. Ter versterking van het stedelijk beeld voorziet het stedenbouwkundig programma daarnaast in de realisatie van woon-werkwoningen. Combinaties van woonruimte en kantoor- of praktijkruimte voor kleinschalige en niet-milieuhinderlijke bedrijven bieden maatschappelijke voordelen: ze dragen bij aan de economische ontwikkeling, de leefbaarheid en de levendigheid van Transvaal en remmen de (auto)mobiliteit af. Groei van het aantal thuiswerkers door de ontwikkeling van ICT geeft verdere mogelijkheden in de richting van kleinschalige bedrijvigheid. In het stedenbouwkundig plan is aangegeven waar ruimte is voor deze vorm van wonen en werken. Het toevoegen van woon-werkwoningen moet zorgvuldig gedoseerd worden en aansluiten bij de behoefte

81 INVESTEREN IN ECONOMIE EN WERK Van alle markten thuis 7.3 Nieuwe werkgelegenheid in de wijk In Transvaal is er sprake van structurele werkloosheid die vaak gekoppeld is aan etnische afkomst. Ondanks alle problemen liggen er werkgelegenheidskansen in de wijk zelf. Met de wijkverbetering streven we naar een leefbare, lerende en gezonde wijk die werknemers nodig heeft. De vernieuwing van Transvaal levert additionele werkgelegenheid aan de onderkant van de arbeidsmarkt die ten goede komt aan langdurig werkzoekenden. Het wijkbedrijf beheerteam Transvaal is een middel om mensen die zwart werken datzelfde werk op formele manier te laten verrichten. Dit bedrijf maakt werk van banen die bijdragen aan de leefbaarheid van de wijk. Zo worden langdurig werklozen via Social Return door dit bedrijf ingezet bij de transformatie van Transvaal. Hiermee wordt de mogelijkheid geboden om mensen te laten doorstromen uit gesubsidieerde arbeidsplaatsen. Het ondernemerschap in Transvaal wordt gestimuleerd door het bieden van goede vestigingsmogelijkheden en ondersteuning van startende en doorstartende (allochtone) ondernemers. Onder meer door te werken aan een algemeen goed vestigingsklimaat voor starters in de concentratiegebieden. Deze gebieden hebben daarmee de dynamiek van een broedplaatsfunctie. De Haagse startersorganisatie STABIJ, de opstap voor ondernemers, biedt een helder en snel werkend MKB-servicepunt waar ondernemers vakkundig worden geholpen met vragen over o.a. vestigingsvoorwaarden en vergunningen en met andere vormen van hulp en bemiddeling. Voor het behouden en creëren van werkgelegenheid in de wijk is het van belang dat er voldoende draagkracht bestaat voor de voorzieningen. Het behouden en aantrekken van meer draagkrachtige bewoners draagt daaraan bij. Bedrijven zien het vestigingsklimaat verbeteren doordat het wonen in de wijk voor hun werknemers aantrekkelijk wordt. Voor veel bedrijven is dit een doorslaggevende overweging om zich blijvend in Transvaal te vestigen. 7.4 City Mondial: Transvaal als toeristische trekpleister Ook voor Transvaal geldt dat toerisme en recreatie dragers zijn van sociaal-economische activiteiten. In de toekomst zal deze sector een nog belangrijkere rol spelen. Met name vakanties en dagtripjes in relatie tot cultuur zijn in trek. Voor de economische ontwikkeling in de wijk liggen hier kansen: Transvaal als toeristisch trekpleister. Er valt immers veel te beleven in deze wijk met zijn exotische winkels, moskeeën en de grootste warenmarkt van Europa

82 INVESTEREN IN ECONOMIE EN WERK (Cultuur)toerisme en recreatie dragen bij aan het versterken van de wijkeconomie en werkgelegenheid. Den Haag zet daarom in op City Mondial: het multiculturele, toeristische product van de stad gericht op kennismaking met nietwesterse culturen. Door Transvaal cultuur-toeristisch te promoten en de toeristische infrastructuur in de wijk te verbeteren, wordt Transvaal: van alle markten thuis in de verkoopfolders geafficheerd. De inzet van City Mondial is om te komen tot een multiculturele route in Transvaal die zich uitstrekt van de Haagse Mart, via het wijkpark naar de Paul Krugerlaan en het Paul Krugerplein (en omgekeerd). Deze route zal aansluiten op de route van City Mondial door de Schilderswijk. Het Hobbemaplein vervult hierbij een belangrijke scharnier-functie. Uitgangspunt bij het initiëren van nieuwe multi-culturele attracties en activiteiten is dat deze niet alleen voor toeristen interessant zijn, maar ook voor de bewoners en ondernemers in de wijk. Deze aanpak levert een bijdrage aan de verbetering van het totale imago van Transvaal (zie hoofdstuk 10). 7.5 Toekomstperspectief bedrijventerrein Uitenhagestraat, Paul Krugerlaan en Haagse Mart Drie belangrijke economische slagaders in Transvaal zijn het bedrijventerrein Uitenhagestraat, de Paul Krugerlaan en de Haagse Mart. De aanpak is dermate ingewikkeld, zowel met betrekking tot het planvormingstraject voor de herontwikkeling van deze gebieden, in procedures, onderhandelingen, financieringsstromen en betrokken partijen, dat er voor is gekozen om deze projecten buiten het wijkplan uit te werken. Bedrijventerrein Uitenhagestraat Mede door het proces van herontwikkeling van Transvaal verandert de betekenis van het binnenstedelijke bedrijventerrein Uitenhagestraat in de stad en krijgt het nieuwe potenties. Het bedrijventerrein is van matige kwaliteit en uitstraling en kent problemen op het gebied van beheer en sociale veiligheid. Wil het bedrijventerrein Uitenhagestraat optimaal blijven functioneren, dan is een aanpak nodig. In de structuurvisie lijn 11 zone Transvaal worden de kansen voor dit gebied in beeld gebracht. In de visie wordt sterk ingezet op intensief grondgebruik en een betere ruimtelijke structuur. De structuurvisie is een lange termijn visie op hoofdlijnen met de nodige flexibiliteit

83 INVESTEREN IN ECONOMIE EN WERK Gevelbeeld bestaand Noordzijde Paul Krugerlaan Gevelbeeld nieuw Noorzijde Paul Krugerlaan Gevelbeeld bestaand Zuidzijde Paul Krugerlaan Gevelbeeld nieuw Zuidzijde Paul Krugerlaan Nog niet alles ligt vast. De stap van visie naar realisatie kan gezet worden door een gezamenlijke inspanning van alle betrokken partijen, ook in financiële zin. Daarvoor is draagvlak nodig. Paul Krugerlaan De winkeliers, de bezoekers, de etalages en de uitstallingen bepalen het exotisch straatbeeld van de Paul Krugerlaan. Dit moet dè multiculturele winkelstraat van Den Haag worden. Een winkelgebied met een aantrekkelijk kleurrijk en gevarieerd aanbod. Deze winkelstraat krijgt een voortrekkersrol in de vernieuwing van de wijk. Vanwege de ruimtelijke kwaliteiten behoort deze winkelstraat tot de kroonjuwelen van Transvaal. Het is een van de weinige winkelstraten in Den Haag van rond 1900 die nog redelijk intact zijn. De panden hebben statige gevels, veel erkers en over het algemeen een fraaie fin de siècle-architectuur. Het opknappen van de historisch waardevolle gevels, het opwaarderen van de openbare ruimte en het bevorderen van het multiculturele karakter bieden kansen om de Paul Krugerlaan als winkelstraat te onderscheiden. Het vernieuwende element voor het plan van aanpak van het winkelgebied Paul Krugerlaan zit voor een belangrijk deel in het denken over dit soort gebieden. Er wordt niet uitgegaan van de zwakte, maar van de sterkte van de multiculturele samenleving. Dit ligt in het leggen van relaties tussen cultuur en economie in plaats van welzijn, versterking van allochtoon ondernemerschap, benutten van toeristische potenties en verbetering van het imago van het winkelgebied. De winkelstraat kan model staan voor het gewenste multiculturele en dynamische woonmilieu. Onderdelen van het voorgestelde plan van aanpak zijn: Om het economisch functioneren van het winkelgebied Paul Krugerlaan structureel te bevorderen en tot trekpleister te maken, zal worden ingezet op winkelstraatmanagement. De winkeliersvereniging zal samen met de winkelstraatmanager zorg moeten dragen voor de bevordering van dit proces. De winkelstraatmanager moet er voor zorgen dat via een gezamenlijke inspanning van ondernemers, gemeente en andere partijen de winkelstraat aantrekkelijk wordt en uitstraling krijgt waar ondernemers, particulieren, corporaties en gemeente in investeren. Dit moet ertoe leiden dat activiteiten in deze branche vervolgens vanuit de ondernemers zelf opgepakt en verder ontwikkeld worden. Het draagt bij aan professionalisering en upgrading van het allochtone ondernemerschap

84 INVESTEREN IN ECONOMIE EN WERK Paul Krugerlaan 1930 Paul Krugerlaan anno 2003 Het creëren van een doorlopende toeristische route City Mondial van de Haagse Mart via het vernieuwde wijkpark naar de Paul Krugerlaan. Het benutten van de toeristische sector en nieuwe wijkbewoners als doelgroepen voor allochtone ondernemers. Restauratie van de historische Haagse architectuur in combinatie met de cultivering van de exotische en multiculturele sfeer. Haagse Mart De Haagse Mart aan de Herman Costerstraat is de grootste van Nederland en een begrip in Den Haag. Door de grootte, de ligging en het multiculturele karakter is het een bijzondere warenmarkt. Door de specifieke locatie (nabij het centrum tussen Transvaal en de Schilderswijk) en het functioneren als goedkoopte markt heeft zij een belangrijke wijkverzorgende functie met toekomstperspectief en ontwikkelingsmogelijkheden. Behoud van de Haagse Mart op deze locatie is om economische, sociale, recreatieve en toeristische redenen van enorme betekenis. Het is een belangrijke motor van de lokale economie, met name voor allochtone ondernemers. Het prijsniveau vormt een belangrijke aantrekkingskracht. Naast publiekstrekker is deze markt ook een belangrijk incubatiemilieu voor startende ondernemers. Zulke broedplaatsen zijn essentieel voor de vitaliteit van de stad. Verder helpt een goedkope warenmarkt in een omgeving waar veel allochtonen wonen bij de integratie. De markt is een laagdrempelige ontmoetingsplek waar een mix van nationaliteiten samenkomen. Meer dan andere openbare ruimten trekt de markt juist ook vrouwen van niet Nederlandse afkomst aan. Hier kunnen anderstaligen Nederlands oefenen en inburgeren in het dagelijks leven

85 INVESTEREN IN ECONOMIE EN WERK Haagse Mart In het gebied rond de Haagse Mart zijn verschillende ontwikkelingen gaande die de versterking van de markt helpen zoals de reconstructie van het Hobbemaplein (zijde Hobbemastraat) om de doorstroming van het verkeer te verbeteren, de realisatie van de bouwplannen Stellenboschstraat e.o., Wesselstraat e.o. met nieuwe woningen, een buurtplein, een klein buurtwinkelcentrum aan de Hoefkade, de uitbreiding van het wijkpark en natuurlijk de ontwikkelingen in het kader van het wijkplan. Op grond van onderzoek is de gemeente gekomen tot vier belangrijke kwaliteiten van de Haagse Mart die behouden moeten blijven: 1. de centrumstedelijke ligging tussen twee grote multiculturele wijken; 2. de prijsstelling van de verkochte waren; 3. de omvang; 4. de laagdrempeligheid. beheer, aanbod, voorzieningen voor bezoekers, laden en lossen, multifunctionaliteit, bereikbaarheid, promotie. Dit zijn de randvoorwaarden die perspectieven bieden voor de toekomstwaarde en het functioneren van de Haagse Mart. Het plan Haagse Mart voorziet in een paragraaf over de kopbebouwing. Hierin wordt aangegeven dat het verlies aan woningen door de herstructurering van Transvaal enigszins kan worden terugverdiend door de kopbebouwingen van het marktterrein aan de Hoefkade en Hobbemaplein te vervangen door woontorens met op de begane grond een commerciële invulling. Met deze vernieuwing worden nieuwe en uitnodigende entrees vormgegeven. Onder de woningen aan de Hoefkade kan een extra in- en uitgang van de marktgarage worden gerealiseerd. Dit vermindert de verkeersproblemen tijdens marktdagen. Het herontwikkelen van de Haagse Mart als dagmarkt op de huidige locatie heeft een positieve uitstraling op de wijken eromheen. Door de Haagse Mart op alle onderdelen integraal aan te pakken met behoud van het karakter, wordt de kwaliteit verbeterd. Het gaat dan om uitstraling, entrees, inrichting en

86 ESSAY DAGBOEK WINKELIER 20 januari 1990 Vandaag is de eerste gewone dag na de opening van gisteren. Overal staan nog bloemstukken; die laat ik staan. De klanten kunnen dan goed zien dat wij nieuw zijn hier in de Paul Krugerlaan. Ik heb aardig verkocht vandaag; met deze omzet elke dag zou ik heel tevreden zijn. Een oudere dame zei dat ze blij was met een wolwinkel in de buurt. Zo echt ouderwets, zei ze. Gelukkig hoef ik het niet alleen van oude dametjes te hebben, want die zijn er nou ook weer niet zoveel in Transvaal. Er zijn ook Marokkaanse en Turkse vrouwen naar binnen gekomen. Die hebben echt belangstelling voor mijn spullen. De stadsvernieuwing die hier gaande is zorgt er voor dat de mensen in hun opgeknapte huis ook wat leuks aan de muur, op tafel of over de bank willen hebben. Ik denk dat ik meer zijdedraad moet inkopen en oosterse borduurmotieven. 2 februari 2001 Gisteren een vergadering gehad van de winkeliersvereniging. Dat begint nou toch echt goed te draaien. Gelukkig maar, want het is de laatste jaren vooral bergafwaarts gegaan met de winkels hier in de Paul Krugerlaan. Er zijn plannen om de Paul Krugerlaan helemaal op te knappen. Ze willen het hier voor toeristen aantrekkelijk gaan maken, zodat we er klanten met een aardig gevulde portemonnee bij krijgen. Wij van de winkeliersvereniging zien dat helemaal zitten. Maar we hebben natuurlijk wel onze eigen belangen. We zijn inmiddels in gesprek met mensen van de gemeente. Er wordt naar ons geluisterd; het ziet er goed uit, ook al is nog niks zeker. Ik denk erover om mijn handel uit te breiden met Afrikaanse stoffen. 15 augustus 2007 Drukke dag gehad vandaag; goede omzet. Mag ook wel na al die investeringen. Ik heb zo langzamerhand ook wel een mooie collectie stoffen en kleding van over de hele wereld. En voor elk soort heb ik een vaste groep afnemers: Hindoestanen voor de Sarees, Nigerianen en Ghanezen voor de stoffen uit Helmond, Marokkanen voor de djellaba s en ga zo maar door. Nederlanders zijn nog steeds gek op de echte handgemaakte batik uit Indonesië. Toeristen komen ook steeds vaker rondsnuffelen. Soms willen ze op de foto in de vreemdste kleren. Nou ja, waarom niet, als ze ook af en toe wat kopen is het mij best. 87

87 8 DECENNIUM De samenwerking Het wijkplan zal over een periode van ongeveer een decennium uitgevoerd worden. Tien jaar lang worden in de wijk verschillende projecten uitgevoerd. Deze projecten zijn met elkaar gericht op het algemene doel van de wijkverbetering en hebben een sterke onderlinge samenhang. De verschillende partners die het verbeterproces trekken, hebben ieder een eigen rol, taakverdeling en verantwoordelijkheid. Met het verbeteren van de wijk is veel geld gemoeid en meerjarige financiële afspraken zijn noodzakelijk. Samenwerking en vertrouwen in elkaars positie zijn ingrediënten om het proces van wijkverbetering tot een goed eind te brengen

88

89 DE SAMENWERKING Haag Wonen 8.1 Partners in de wijkverbetering De samenwerking tussen de gemeente en de betrokken corporaties Staedion en Haag Wonen is al vroeg in de planvorming ingezet. Dit is vooral ingegeven door de noodzaak van een gezamenlijke en integrale aanpak van de huidige situatie en de aanwezige problemen in de wijk. De gemeente werkt intensief samen met de corporaties als private partijen en communiceert met belanghebbenden zoals bewonersgroeperingen en ondernemers. Deze situatie betekent een nieuwe verhouding tussen de gemeente en de corporaties. De corporaties Staedion en Haag Wonen hebben als vastgoedbeheerder een groot maatschappelijk kapitaal in de wijk Transvaal. Zij bezitten door hun relaties met huurders en belanghebbenden in de wijk een relevant maatschappelijk netwerk. Dit maakt de corporaties tot belangrijke partner voor de gemeente in het proces van gebiedsgerichte herstructurering van wijken. Naast de gemeente en corporaties zijn de mensen in de wijk belangrijke partners in het bereiken van de doelstellingen van het wijkplan: bewonersgroeperingen, ondernemers, verenigingen, instellingen en individuele bewoners leveren alle een bijdrage aan het succes van de wijkverbetering. Veel genoemde maatregelen in het wijkplan gaan hier op in. Met de uitvoering van het wijkplan wordt de wijk opnieuw aantrekkelijk als vestigingsmilieu voor zowel nieuwe bewoners als bedrijven. Dit zal nieuwe initiatieven tot investeringen en bijdragen aan de uitvoering van het wijkplan tot stand kunnen brengen. De gebiedsgerichte samenwerking tussen gemeente en corporaties vormt hierbij de basis om deze initiatieven in te passen in het totale programma van het wijkplan. 8.2 Publiek-private samenwerking Om tot uitvoering van het wijkplan over te kunnen gaan worden afspraken over de samenwerking tussen de gemeente en corporaties vastgelegd. Gestreefd wordt om gelijktijdig met de vaststelling in de gemeenteraad van dit wijkplan de voorgenomen PUBLIEK-PRIVATE SAMENWERKING (PPS, 8.1) tussen partijen vast te leggen in een samenwerkingsovereenkomst. Deze overeenkomst legt de onderlinge verdeling van taken en verantwoordelijkheden bij de uitvoering van het wijkplan vast. Ook regelt de overeenkomst de financiering, kosten en financiële risico s, die gepaard gaan aan het uitvoeringsprogramma. De onderlinge taakverdeling is daarbij vooral gebaseerd op het onderscheid in publieke en private verantwoordelijkheden en genoemde risicoverdeling. Grofweg bestaat het onderscheid in verantwoordelijkheid

90 DE SAMENWERKING Staedion van de samenwerkende partijen in (de uitvoering van) het bouwprogramma door de corporaties en uitvoering van het sociaal-maatschappelijk en economisch programma als ook de (her)inrichting van de openbare straten door de gemeente. Door de PPS kan het publiek belang van een hoogwaardig stedelijk milieu in de wijk voor een langere termijn tot stand komen via een private ontwikkeling en uitvoering van het wijkplan. Het zijn daarbij de corporaties die veruit de grootste financiële investeringen in de wijk plegen en de bijbehorende risico s lopen. vastleggen. Hiermee krijgt een aparte, wijkgebonden projectorganisatie de regie over de uitvoering van het fysiek programma voor Transvaal als onderdeel van het gehele wijkontwikkelingsplan. Voor de concrete uitvoering op onderdelen zullen andere marktpartijen door de corporaties gecontracteerd of betrokken worden in de gehele investeringsopgave. Met het wijkplan is door de gemeente in samenwerking met de corporaties het kader gesteld voor de uitvoering. In de samenwerkingsovereenkomst zijn verdere onderlinge afspraken en randvoorwaarden voor de uitvoering vastgelegd. In de periode van realisatie van het wijkplan wordt in onderling overleg de uiteindelijke vorm en het moment van uitvoering van de verschillende maatregelen en projecten op elkaar afgestemd. De gemeentelijke taak ligt vooral in het uitvoeren van het sociaalmaatschappelijk programma. Beide partijen houden daarbij toezicht op de naleving van de overeenkomst. De beide corporaties zullen hun onderlinge samenwerking in de UITVOERINGSORGANISATIE (8.2) eveneens in een overeenkomst

91 DE SAMENWERKING 8.3 Financiering In de voorgaande hoofdstukken zijn de programma s en de daarvan afgeleide projecten beschreven die de komende periode uitgevoerd worden om de ambities te realiseren. Deze programma s beschrijven zo concreet mogelijk de ambitie van het wijkplan Transvaal. Een aantal programma s heeft een planningshorizon tot 2004, deels is er sprake van acties die een meer structureel karakter hebben en ook na 2004 doorlopen. Voor het uitvoeren van al deze programma s is geld nodig. De financiering van het wijkplan vraagt een aanzienlijke, deels onrendabele investering van zowel gemeente als corporaties. Hierbij veroorzaken verschillende factoren, zoals planperiode, wijzigende omstandigheden van de woningmarkt e.d. onzekerheden in de bepaling van de totaal benodigde investeringsomvang op basis van prognoses van kosten en opbrengsten. In de inleiding is aangegeven, dat de gemeente, via de Wet Stedelijke Vernieuwing, middelen uit het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) in kan zetten om de stedelijke vernieuwing van Transvaal op gang te brengen. Dit wijkplan vormt daarvoor het kader, dat door het rijk getoetst zal worden. Om hierin de nodige flexibiliteit te behouden zijn de voorgenomen maatregelen voorzien van verschillen in prioriteit. Hiermee worden de absoluut noodzakelijke, primaire maatregelen onderscheiden van maatregelen, die op basis van de ontwikkelingen tijdens de uitvoeringsperiode nader kunnen worden uitgewerkt in omvang of intensiteit. In de vertrouwelijke, bij dit wijkplan behorende financiële paragraaf is een volledig overzicht opgenomen van de kosten, financiering en totaal benodigde investeringen onder verwijzing naar de grondexploitatie (harde sector) en het pakket van maatregelen in deel B van dit wijkplan

92 ESSAY Interview met Siem Berger De gezelligheid en gemoedelijkheid is gebleven hoor. DEN HAAG Siem Berger zag de Mart veranderen. Siem Berger woont sinds 1991 in de Herman Costerstraat, recht tegenover de Mart. Vanuit zijn erker in de woonkamer heeft hij er een mooi uitzicht op. Siem is al jaren slecht ter been; hij komt zijn huis nog maar zelden uit. Maar met de Mart voor de deur hoeft hij zich niet te vervelen. s Zomers zie ik iets minder vanwege de bomen, zegt hij een beetje nukkig. Als de mensen gaan klagen over het weer, komt voor mij de goeie tijd. Kijk, de laatste bladeren vliegen er nu af en dan heb ik voorlopig weer vol zicht op de mart. Op de vensterbank staat zijn verrekijker; gekregen van zijn zoon toen hij 65 werd. Zooitje Het is anders wel veranderd hoor, de Mart. Laten we eerlijk zijn. Vroeger was het vaak een zooitje. Niet als het markt was; dan had je de kramen en de mensen. Hartstikke gezellig, al nam de drukte wel behoorlijk af. Wel steeds meer buitenlanders. Die houden volgens mij net zo veel van de mart als de oude Hagenezen. Maar als de mart voorbij was, och man, dan had je een grote puinhoop. Dan vloog het papier hier soms tegen mijn raam. Overal hopen afval; gewoon smerig. En dan stond dat hele terrein er verloren en verlaten bij tot de volgende marktdag. Metamorfose Siem heeft de metamorfose van de mart op de voet gevolgd. En hij is er mee in zijn schik. Kijk, de gezelligheid en de gemoedelijkheid is gebleven. Hij wijst op een schaal vol sinaasappelen en mandarijnen. De meeste handelaren op de mart kennen mij wel. Ze zwaaien vaak genoeg en af en toe komt er een zak fruit deze kant op, of een zak koek of een plantje. Siem vindt het een grote vooruitgang dat de markt overzichtelijker is geworden en voorzien is van alle gemakken voor de bezoekers. Dat is voor de mensen toch veel prettiger; vroeger kon je nergens terecht om te plassen en was er geen kinderopvang geregeld. Het is drukker geworden sinds de Mart en de wijk verbeterd is. De mensen komen echt overal vandaan. Er komen zelfs toeristen die niet alleen de Albert Cuyp in Amsterdam aandoen maar ook onze Haagse Mart. Fantastisch! 93

93 9 PROCESMONITORING Proces van wijkverbetering Met de wijkverbetering zal Transvaal ingrijpend veranderen. Veel karakteristieken van de wijk zullen in onderlinge wisselwerking wijzigen; de bevolkingssamenstelling, de woningvoorraad, het aanzien van de gebouwde omgeving en openbare ruimte etc. Om dit proces te kunnen beheersen en sturen is de timing van uitvoering van maatregelen van groot belang. Toch zal het veranderingsproces op de voet gevolgd moeten worden via procesmonitoring van diverse ontwikkelingen, die van invloed zijn op de algemene kwaliteit van de woon- en leefomgeving in de wijk. Deze evaluaties van de tussentijdse resultaten kunnen tot aanpassing van de uitvoering van het wijkplan leiden. Daarmee is de wijkverbetering een zeer dynamisch en complex proces, waarbij vooral de integrale samenhang in uitvoering van belang is. Door de wisselwerking van de diverse ontwikkelingen moet onderlinge versterking ontstaan. Dat kan alleen als er flexibel en slagvaardig op de veranderingen wordt ingespeeld

94

95 PROCES VAN WIJKVERBETERING Ook het Bouwplanproces kan door de wijkplanmonitor gevolgd worden 9.1 Herhuisvesting en sociaal plan Voor de huidige bewoners van woningen in aan te wijzen sloopcomplexen zal de belangrijkste zorg liggen bij de duidelijkheid over planning actiegebied-aanwijzing en een goede uitvoering van het proces van herhuisvesting. In hoofdstuk 4.3 is reeds beschreven hoe d.m.v. het sociaal plan de herhuisvesting geregeld is. Zowel de algemene uitgangspunten voor de hele wijk, als uiteindelijk de regelingen per individuele bewoner worden in het sociaal plan beschreven. Uiteraard zal pas op het moment van actiegebied aanwijzing het sociaal plan voor het betreffende deelgebied in werking treden. Onder andere vanwege de herhuisvestingsopgave zal de wijkvernieuwing gefaseerd gerealiseerd worden, echter wel op basis van een integraal wijkplan. 9.2 Wijkplanmonitor De WIJKPLANMONITOR (9.1) heeft twee belangrijke doelstellingen: de voortgang van uitvoering en de gemaakte prestatie-afspraken uit het wijkplan te toetsen; de resultaten van de uitvoering te meten. De monitor wordt periodiek samengesteld op basis van een beperkt aantal meetbare indicatoren, dat representatief is voor de ontwikkeling van de wijk in al haar opzichten. De monitor vormt zo de permanente, tussentijdse barometer van de ontwikkeling van de wijk. Een analyse van de resultaten in de wijkplanmonitor geeft antwoord op de vraag of gestelde doelen worden bereikt en biedt inzicht in hetgeen daarvoor is gedaan of nog moet worden gedaan. Op deze manier kunnen de gemeente en de samenwerkende corporaties integraal de activiteiten toetsen op concrete effecten in verhouding tot de vastgestelde ambities in het wijkplan. Het beleid wordt hierdoor beter geënt op actuele ontwikkelingen en resultaat. Ook kunnen partijen beslissen over de verdere uitvoering van de maatregelen of bijstelling er van. Inzicht in de wijkontwikkeling via de monitor speelt ook een belangrijke rol in de communicatie met een ieder die de wijkverbetering in Transvaal kritisch wil volgen. 9.3 Flexibiliteit en fasering De wijkverbetering is een complex en dynamisch proces. In de ontwikkelingsvisie is het belang van de inzet van maatregelen in de tijd onderkend, maar de toekomst zal ongetwijfeld onverwachte ontwikkelingen te zien geven. Bij de uitvoering van het nieuw bouwprogramma zal het voorlopig aangenomen referentie-woningbouwprogramma tussentijds getoetst worden aan de opgedane ervaringen met uitgevoerde projecten

96 PROCES VAN WIJKVERBETERING Fase 1 Actiegebiedaanwijzing 2002/2003 Nieuwbouw gereed 2004/2005 Fase 2 Actiegebiedaanwijzing 2004/2005 Nieuwbouw gereed 2006/2007 Fase 3 Actiegebiedaanwijzing 2005/2006 Nieuwbouw gereed 2007/2008 Fase 4 Actiegebiedaanwijzing 2007/2009 Nieuwbouw gereed 2009/2011 Hoefkade Loosduinsekade Fasering vernieuwing Transvaal Kempstraat De La Reyweg Elk project levert daarbij tenslotte ook actuele informatie over de (locale) woningmarktomstandigheden en de veranderende woningmarkt van Transvaal. Het vastgesteld wijkplan is daarmee een kader voor de gehele uitvoeringsperiode. Zowel in programma als in bebouwingstypologie zullen de deelplannen telkens getoetst worden aan dit kader. In de samenwerkingsovereenkomst zijn hiertoe de nodige afspraken vastgelegd. De fasering is eveneens op hoofdlijnen vastgesteld. Met het oog op externe invloeden uitvoeringscapaciteit bij derden en logistieke aspecten van de uitvoering kan de fasering aanpassingen ondergaan. Het wijkplan zal gefaseerd in een periode van circa tien jaar worden uitgevoerd. Het uitgangspunt voor de fasering is gebaseerd op een aantal omstandigheden en overwegingen: Dit leidt tot de bovenstaande fasering van uitvoering van het wijkplan Transvaal. Vooruitlopend op de PPS en de vaststelling van het wijkplan zijn met het oog op start en tempo van de uitvoering afspraken gemaakt over de realisatie van projecten in fase I. Zodra de ontwikkelingsfase voor delen van de wijk of een deelgebied voldoende draagvlak kent, wordt de aanpassing van de juridisch-planologische grondslag in het bestemmingsplan (9.2) verzorgd. De wijkverbetering krijgt daarmee op termijn ook de benodigde juridisch-planologische basis. herhuisvesting van de huidige wijkbewoners; mogelijkheden in omvang en tempo; De imagoverbetering van de wijk als vestigingsmilieu; De waarde en kwaliteit van het te slopen vastgoed. De logistiek van het uitvoeringsproces en de bereikbaarheid van locaties tijdens de uitvoering; concentratie van uitvoeringsgebieden;

97 10 TOEKOMSTPERSPECTIEF Imagoverbetering Het toekomstperspectief van Transvaal is een levendige wijk waar het prettig wonen, werken en ontspannen is; een leefbare en aantrekkelijke wijk met trotse bewoners en zelfbewuste ondernemers. Zo n wijk trekt investeerders; of dat nu kopers zijn van een nieuwe eengezinswoning of ondernemers die er een winkel openen. Over het speciale van Transvaal zullen zij het eens zijn: een wijk met een authentieke sfeer en een eigen identiteit. Dat (nieuwe) imago van Transvaal speelt een belangrijke rol om dit perspectief te realiseren. Immers, zowel bewoners als ondernemers moeten zich kunnen identificeren met de wijk en de uitstraling, de reputatie die hij heeft. Om dat te bereiken zal er bewust gewerkt gaan worden aan de beeldvorming van het zich vernieuwende Transvaal. Communicatie en marketing zijn daarbij de instrumenten. Kortom: het is tijd voor branding, het transformeren van de reputatie van Transvaal

98

99 IMAGOVERBETERING van alle markten thuis 10.1 De reputatie van Transvaal Het huidige Transvaal kampt met een slecht imago. In krantenartikelen over de problematiek van achterstandswijken, valt regelmatig de naam Transvaal. De wijk wordt vaak als probleemwijk beschouwd en genoemd. Voor een deel is het negatieve imago van Transvaal gebaseerd op feiten, maar voor een deel ook op vluchtige indrukken en verhalen, al of niet op de realiteit gebaseerd. Indrukken die leven bij mensen die de feitelijke situatie misschien niet eens kennen. Met de uitvoering van het wijkplan, waarin vernieuwing en verbetering centraal staan, keert de situatie in Transvaal zich langzaam maar zeker ten goede; in het kielzog van die feitelijke verandering, moet het imago mee-verbeteren. Dat merk staat voor een attractief stedelijk woonmilieu, zeker als de drie nieuwe, aansprekende woonmilieus ( stedelijk wonen, statig wonen en wonen in het stedelijke groen ) in Transvaal zijn gerealiseerd. Gunstig gelegen nabij de Haagse binnenstad, met een groot, veelzijdig stadspark op loopafstand en een fors multifunctioneel wijkcentrum voor de deur. Veel openbaar vervoer, goede ontsluitingswegen. Transvaal is dé wijk van Nederland: met de grootste warenmarkt van Europa, waar producten uit de hele wereld in de kramen liggen. En wat niet op de markt te krijgen is, vind je wel in de Paul Krugerlaan. Naast een kleur- en geurrijk winkelaanbod, biedt Transvaal een keur van eetgelegenheden van all over the world. Je kunt dus gerust stellen dat Transvaal van alle markten thuis is. Een slogan om trots op te zijn! 10.2 Transvaal: Van alle markten thuis! Imagoverbetering begint met wapenfeiten waarop huidige en nieuwe Transvalers trots (kunnen) zijn. Waar de mensen in Transvaal nú trots op zijn, weten wij al. Bij het maken van het wijkplan is met bewoners en ondernemers uitvoerig geïnventariseerd wat de sterke punten van Transvaal zijn. Punten die iedereen wil behouden en versterken, in marketingtermen: de kernwaarden van het merk Transvaal

100 IMAGOVERBETERING 10.3 Marketingplan Transvalers weten dat dus al, want zij hebben zelf bijgedragen aan het benoemen van die kernwaarden. Nu de rest van Den Haag, Haaglanden en Nederland nog; misschien wel van buiten de landsgrenzen. Dat gaan wij doen door het onderscheidende van Transvaal te benadrukken. Daarin is voor de huidige bewoners en ondernemers van Transvaal een ambassadeurs-rol weggelegd. Zelfverzekerd de sterke kanten van Transvaal uitdragen begint bij de mensen die Transvaal tot dat unieke merk maken. Realistische prognoses en succesverhalen horen daarbij. Daarom is het essentieel dat de verbeteringsmaatregelen voor hen goed zichtbaar worden gemaakt. Een nog op te stellen MARKETINGPLAN (10.1) zal de vernieuwingsoperatie van Transvaal begeleiden. De kansen voor een geslaagde wijkverbetering inclusief een imagoslag zijn juist nu aanwezig. Het wijkplan bevat maatregelen die de unique selling points van Transvaal tot nog sterkere troeven maken