OVERZICHT ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE: DEEL 2

Transcriptie

1 OVERZICHT ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE: DEEL 2 Hoofdstuk 11: Fysieke en cognitieve ontwikkeling in de adolescentie FYSIEKE ONTWIKKELING 1. Conceptions of Adolescence Biologische perspectief o Storm-und-stress perspectief (Jean-Jacques Rousseau) o Genitale fase (Anna Freud) Sociaal perspectief o Margaret Mead Gebalanceerd perspectief o Vroege adolescentie (11-12 tot 14 jaar) o Midden-adolescentie (14 tot 16 jaar) o Late adolescentie (16 tot 18 jaar) 2. Puberteit: de fysieke overgang naar volwassenheid Hormonale veranderingen o Groeihormoon (GH) en thyroxine o Estrogenen en androgenen o Testosteron o Adrenal androgens Lichaamsgroei o Groeispurt o Lichaamsproporties o Spier-vet verhouding en andere interne veranderingen Motorische ontwikkeling en fysieke activiteit Seksuele maturatie o Primaire en secundaire geslachtskenmerken (TABEL p.366) o Menarche en spermarche Individuele verschillen in puberale groei o Seculaire trend Hersenontwikkeling Veranderende states of arousal 3. Psychologische impact van puberale veranderingen Reacties op puberale veranderingen o Initiatieceremonie Puberale verandering, emoties en sociaal gedrag o Adolescente humeurigheid o Ouder-kind relaties Psychologisch afstand nemen Puberale timing o Rol van fysieke aantrekkelijkheid o Belang van erbij horen o Langetermijngevolgen 4. Health Issues Voeding Eetstoornissen o Anorexia nervosa

2 o Boulimia nervosa Seksuele activiteit o Impact van cultuur o Seksuele attitudes en gedrag o Karakteristieken van seksueel actieve adolescenten o Gebruik van anticonceptie o Seksuele geaardheid Holebi-jongeren: Uit de kast komen tegenover jezelf en anderen (BOX p.376) SOA s o AIDS Tienerzwangerschap en ouderschap o Correlaties en gevolgen van adolescente ouders Opleiding Huwelijkspatronen Economische omstandigheden o Preventiestrategieën o Interventie voor adolescente ouders Middelengebruik en misbruik o Experimenteren o Correlaties en gevolgen van middelenmisbruik bij adolescenten o Preventie en behandeling COGNITIEVE ONTWIKKELING 5. Piaget s theorie: Formeel-operationeel stadium Hypothetisch-deductisch redeneren o Pendulumprobleem Propositioneel denken Vervolgonderzoek over formeel-operationeel denken 6. Informatieverwerkingsperspectief van cognitieve ontwikkeling in adolescentie Wetenschappelijk denken: theorie met evidentie coördineren (figuur 11.9, p.384) Hoe wetenschappelijk denken zich ontwikkelt o Metacognitief begrijpen 7. Gevolgen van cognitieve ontwikkeling in adolescentie Zelf-bewustzijn en zelf-focussen o Imaginair publiek o Persoonlijke fabel Idealisme en kritiek o generatiekloof Beslissingen nemen 8. Geslachtsverschillen in mentale vaardigheden Verbale vaardigheden Wiskunde o Stereotype threat o Geslachtsverschillen in ruimtelijke vaardigheden (BOX p.388) 9. Leren op school Schoolovergangen Academische prestaties o Opvoedingspraktijken

3 o o o o Ouder-school partnerschap Invloeden van leeftijdsgenoten Eigenschappen van de school Leerervaringen in de klas Tracking Deeltijds werk Stoppen met school o Factoren gerelateerd aan stoppen met school o Preventiestrategieën Hoge kwaliteit van beroepstraining Bijles en therapie die persoonlijke aandacht biedt Pogingen om factoren gerelateerd aan stoppen met school aan te pakken Deelname aan buitenschoolse activiteiten Buitenschoolse activiteiten: contexten voor positieve ontwikkeling (BOX p.394)

4 Hoofdstuk 12: Emotionele en sociale ontwikkeling in de adolescentie 1. Erikson s Theorie: identiteit versus rolverwarring Exploratie toewijding identiteitscrisis 2. Zelf-begrip Veranderingen in zelf-concept Veranderingen in zelfvertrouwen Wegen naar identiteit o 4 identiteitsstaten (TABEL p.402) Identity achievement Identity moratorium Identity foreclosure Identity diffusion Identiteitsstatus en psychologisch welzijn o Informatie-verzamelende cognitieve stijl o Dogmatische, inflexibele cognitieve stijl o Diffuse-vermijdende cognitieve stijl Factoren die identiteitsontwikkeling beïnvloeden o Identiteitsontwikkeling bij etnische minderheden (BOX p.) 3. Morele ontwikkeling Piaget s theorie van morele ontwikkeling o Heteronome moraliteit o Autonome moraliteit Kohlberg s uitbreiding van Piaget s theorie o Morele dilemma s Heinz dilemma o 6 stadia van morele ontwikkeling Preconventioneel niveau 1) Straf en gehoorzaamheid 2) Instrumenteel doel Conventioneel niveau 3) Good boy good girl (moraliteit van interpersoonlijke samenwerking) 4) Behoud van sociale orde Postconventioneel niveau 5) Sociaal contract 6) Universele ethische principes o Vervolgonderzoek over Kohlberg s stadia Zijn er geslachtsverschillen inzake moreel denken? o Ethic of care (Carol Gilligan) Coördineren van morele, sociaal-conventionele en persoonlijke bezorgdheden Invloeden op morele ontwikkeling o Opvoeding o Scholing o Leeftijdsgenoten o Cultuur Moreel denken en gedrag

5 o Morele zelf-relevantie o Ontwikkeling van burgerzin (Box p.412) Religiositeit en morele ontwikkeling 4. Gender typing Gender intensificatie 5. De familie Ouder-kind relaties Familiale omstandigheden (TABEL p.415) Broers en zussen 6. Relaties met leeftijdsgenoten Vriendschappen o Eigenschappen van vriendschappen in adolescentie Intimiteit Trouw o Geslachtsverschillen inzake vriendschappen Corumineren o Vrienschappen op het internet o Vrienschappen en aanpassing Jezelf en de ander leren begrijpen Basis voor toekomstige intieme relaties Helpen omgaan met stress van adolescentie Attitudes t.o.v. school verbeteren Kliekjes en crowds Dating o Intern werkmodel Conformiteit met leeftijdsgenoten 7. Ontwikkelingsproblemen Depressie o Factoren gerelateerd aan depressie o Geslachtsverschillen Zelfmoord o Factoren gerelateerd aan zelfmoord o Preventie en behandeling (TABEL p.421) Delinquentie o Factoren gerelateerd aan delinquentie 2 wegen naar adolescente delinquentie (BOX p.423) o Preventie en behandeling Multisystemic Therapy

6 Hoofdstuk 13: Fysieke en cognitieve ontwikkeling in vroege volwassenheid (18-40 jaar) 1. Een graduele overgang: emerging adulthood FYSIEKE ONTWIKKELING Biologische veroudering (senescence) Asynchroon Multidirectioneel en multidimensioneel 2. Biologische veroudering Wear-and-tear theorie Veroudering op niveau van DNA en lichaamscellen o Geprogrammeerde effecten van specifieke genen o Cumulatieve effecten van willekeurige gebeurtenissen Vrije radicalen Veroudering op niveau van organen en weefsels o Cross-linkage theorie 3. Fysieke veranderingen TABEL p.433 Cardiovasculair en ademhalingssysteem o Hypertensie o Arteriosclerose Motorische performantie Immuunsysteem o T-cellen en B-cellen Voortplantingsvermogen 4. Gezondheid en fitheid Voeding o Overgewicht en obesitas De obesitas-epidemie: hoe Amerikanen de zwaarste mensen ter wereld werden (BOX p ) o Vet in voeding Verzadigde en onverzadigde vetten Beweging Middelenmisbruik o Roken o Alcohol Seksualiteit o Heteroseksuele attitudes en gedrag Geslachtsverschillen inzake attitudes t.o.v. seksualiteit (BOX p.445) o Homoseksuele attitudes en gedrag o SOA s o Aanranding o Menstruele cyclus Premenstrueel syndroom (PMS) Psychologische stress

7 COGNITIEVE ONTWIKKELING Postformeel denken 5. Veranderingen in structuur van denken Perry s theorie: Epistemische cognitie o Ontwikkeling van epistemische cognitie Dualistisch denken Relativistisch denken Toewijding binnen relativistisch denken o Belang van interactie met leeftijdsgenoten en reflexie Labouvie-Vief s theorie: pragmatisch denken en cognitief-emotionele complexiteit o Emotionele intelligentie 6. Expertise en creativiteit Verschuiving van oplossen van problemen naar vinden van problemen 7. Verder studeren Psychologische impact van verder studeren Stoppen met studeren 8. Beroepsleven Een beroep kiezen o Fantasie periode o Tentatieve periode o Realistische periode Factoren die beroepskeuze beïnvloeden o Persoonlijkheid Onderzoekende persoon Sociale persoon Realistische persoon Artistieke persoon Conventionele persoon Ondernemende persoon o Familiale invloeden o Leraars o Gender stereotypes Mannelijkheid aan het werk: mannen die niet-traditionele carrières kiezen (BOX p.457) Beroepsvoorbereiding van niet-studerende jonge volwassenen o Werk-studie combinatie in Duitsland (BOX p.458)

8 Hoofdstuk 14: Emotionele en sociale ontwikkeling in de vroege volwassenheid 1. Erikson s theorie: Intimiteit versus isolatie 2. Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling in volwassenheid (TABEL p.465) Levinson s seizoenen van het leven o Levensstructuur o Dromen en mentors o Leeftijd-30 overgang o Zich settelen voor mannen, verdere instabiliteit voor vrouwen Vaillant s aanpassing aan het leven o 20: intimiteit o 30: carrière consolidatie o 40: generativiteit o 50-60: keepers of meaning o 70: spiritualiteit Beperkingen van Levinson s en Vaillant s theorieën Sociale klok 3. Hechte relaties Romantische liefde o Een partner kiezen Gehechtheidspatronen in kindertijd en romantische partnerrelaties (BOX p ) o Onderdelen van liefde Triangulaire theorie van liefde (Robert Sternberg) Intimiteit Passie Toewijding o Cultuur en de ervaring van liefde Vriendschappen o Vriendschappen met hetzelfde geslacht o Vriendschappen met het andere geslacht o Broers en zussen als vrienden Eenzaamheid 4. De familiale levenscyclus Alleen gaan wonen Verenigen van families door huwelijk o Huwelijksrollen Traditioneel huwelijk Egalitair huwelijk Tweeverdienersgezinnen o Huwelijkstevredenheid TABEL p.476 Partnermisbruik (BOX p ) o Verwachtingen en mythes over het huwelijk Ouderschap o Beslissing om kinderen te krijgen o Overgang naar ouderschap

9 o o o o Eerste en latere geboorten Interventies Gezinsgrootte Gezinnen met jonge kinderen Gezinnen met adolescenten Ouderschapslessen

10 5. Diversiteit van volwassen levensstijlen Single zijn Samenwonen Kinderloosheid Scheiding en hertrouwen o Factoren gerelateerd aan scheiding o Gevolgen van scheiding o hertrouwen Verschillende stijlen van ouderschap o Stiefouders o Nooit-getrouwde alleenstaande ouders o Holebi-ouders 6. Ontwikkeling van carrière Een carrière uitbouwen Vrouwen en etnische minderheden o Vrouwen met carrières die ervoor kiezen om thuis te blijven (BOX p.491) Werk en gezin combineren o tweeverdienersgezinnen

11 Hoofdstuk 14: fysieke en cognitieve ontwikkeling in midden volwassenheid (40-65 jaar) FYSIEKE ONTWIKKELING 1. Fysieke veranderingen Zicht o Presbyopia o Glaucoom Gehoor o Presbycusis Huid Spier vet verhouding o Anti-verouderingseffecten van caloriebeperkend dieet? (BOX p.503) Skelet o Osteoporose Voortplantingssysteem o Overgang o Veranderingen bij vrouwen Menopauze o Hormoontherapie Estrogen replacement therapy (ERT) Hormone replacement therapy (HRT) o Psychologische reacties van vrouwen op menopauze Menopauze als een bioculturele gebeurtenis (BOX p.506) o Veranderingen bij mannen 2. Gezondheid en fitheid Seksualiteit Ziekte en handicaps o Kanker Oncogenen Tumoronderdrukkende genen Stabiliteitsgenen o Cardiovasculaire ziekten Arteriosclerose Hartaanval Hartritmestoornissen Angina pectoris Angioplastiek o Osteoporose Vijandigheid en woede o Type A gedragspatroon o Geuite vijandigheid 3. Aanpassing aan de fysieke uitdagingen van midlife Stress management o Problem-centered VS emotion-centered coping Sporten o Self-efficacy Een optimistische visie

12 o Hardiness Controle Toewijding uitdaging Gender en veroudering: een dubbele standaard

13 COGNITIEVE ONTWIKKELING 4. Veranderingen in mentale capaciteiten Cohort effecten o Seattle Longitudinal Study Crystallized en Fluid Intelligence o Schaie s Seattle Longitudinal Study o Verandering in mentale vaardigheden verklaren Individuele en groepsverschillen 5. Informatieverwerking Verwerkingssnelheid o Neuraal netwerk visie o Informatieverlies visie Aandacht o inhibitie Geheugen o Feitelijke kennis o Procedurele kennis o Metacognitieve kennis o Praktische intelligentie (cfr. Sternberg) Praktisch probleemoplossen en expertise Creativiteit Informatieverwerking in context 6. Beroepsleven en cognitieve ontwikkeling 7. Volwassen leerlingen: gaan studeren in midlife Karakteristieken van terugkerende studenten Terugkerende studenten ondersteunen

14 Hoofdstuk 16: Emotionele en sociale ontwikkeling in midden volwassenheid 1. Erikson s theorie: generativiteit versus stagnatie Generatieve volwassenen vertellen hun levensverhalen (BOX p.531) 2. Andere theorieën van psychosociale ontwikkeling in midden volwassenheid Levinson s seizoenen van het leven o Leeftijd-40 overgang TABEL p.533 o Aanpassen van de leveingsstructuur: gender gelijkenissen en verschillen o Levensstructuur in sociale context Vaillant s aanpassing aan het leven o Keepers of meaning Midlife crisis Stadia of levensgebeurtenissen benadering 3. Stabiliteit en verandering in zelf-concept en persoonlijkheid Mogelijke zelven Zelf-aanvaarding, autonomie en beheersing v/d omgeving o Welke factoren beïnvloeden psychologisch welzijn in midlife? (BOX p ) Coping strategieën Gender identiteit o Parental imperative theory Individuele verschillen in persoonlijkheidstrekken o Big Five persoonlijkheidstrekken (TABEL p.540) 4. Relaties in midlife Huwelijk en scheiding o Vervrouwelijking van armoede Veranderende ouder-kind relaties o kinkeeper Grootouderschap o Betekenissen van grootouderschap o Grootouder-kleinkind relaties o Recente trends in grootouderschap Grootouders die kleinkinderen opvoeden: het overgeslagen-generatie gezin (BOX p.546) Volwassen kinderen en hun ouder wordende kinderen o Frequentie en kwaliteit van contact o Voor ouder wordende ouders zorgen Sandwich generatie Broers en zussen Vriendschappen Relaties over generaties heen 5. Beroepsleven Jobtevredenheid o burnout Ontwikkeling van carrière

15 o Jobtraining o Gender en etniciteit: het glazen plafond Carrièreverandering in midlife Werkloosheid Pensioen plannen

16 Hoofdstuk 17: Fysieke en cognitieve ontwikkeling in late volwassenheid (vanaf 65 jaar) FYSIEKE ONTWIKKELING 1. Levensverwachting Verschillen in levensverwachting o Active lifespan Levensverwachting in late volwassenheid o Levensverwachting crossover o Activities of daily living (ADLs) o Instrumental activities of daily living (IADLs) o Wat kunnen we leren over verouderen van eeuwelingen? (BOX p ) Maximale levensduur 2. Fysieke veranderingen Zenuwstelsel Zintuigstelsel o Zicht Cataract Maculaire degeneratie o Gehoor o Smaak en geur o Tast Cardiovasculair en ademhalingsstelsel Immuunsysteem o Auto-immuun respons Slaap o Slaap apneu o Rusteloze benen Fysiek uiterlijk en mobiliteit Aanpassing aan fysieke veranderingen van late volwassenheid o Effectieve coping strategieën o Assisterende technologie o Stereotypes over veroudering overwinnen Stereotype threat Culturele verschillen in de ervaring van ouder worden (BOX p.574) 3. Gezondheid, fitheid en handicaps Terugdringen van morbiditeit Voeding en sporten Seksualiteit Fysieke handicaps o Primair en secundair ouder worden o Fragiliteit o Emfyseem o Pneumonie o Beroerte o Artritis Artrose (osteoartritis)

17 Reumatische artritis o Diabetes o Onbedoelde verwondingen Auto-ongevallen Vallen Onbedoelde verwondingen voorkomen Mentale handicaps o Ziekte van Alzheimer Symptomen en verloop van de ziekte Hersenverval Neurofribrillaire tangles Amyloïde plaques Neurotransmitters Risicofactoren Familiaal en sporadisch type ApoE4 gen Beschermende factoren Alzheimerpatiënten en hun verzorgers helpen Interventies voor verzorgers van ouderen met dementie (BOX p ) o Cerebrovasculaire dementie o Misgediagnosticeerde en omkeerbare dementie Gezondheidszorg o Kosten van gezondheidszorg voor de ouderen o Lange-termijn zorg Geassisteerd wonen COGNITIEVE ONTWIKKELING Selectieve optimalisatie met compensatie 4. Geheugen Doelbewust versus automatisch geheugen o Impliciet geheugen Associatief geheugen o Associatieve geheugenstoornis Remote ( verafgelegen ) geheugen o Autobiografisch geheugen Prospectief geheugen 5. Taalverwerking 6. Probleemoplossen 7. Wijsheid 8. Factors gerelateerd aan cognitieve verandering Terminale achteruitgang 9. Cognitieve interventies Adult Development and Enrichment Project (ADEPT) Advanced Cognitive Training for Independent and Vital Elderly (ACTIVE)

18 10. Levenslang leren Types van programma s o Elderhostel o Routes to Learning Voordelen van voortgezet onderwijs

19 Hoofdstuk 18: Emotionele en sociale ontwikkeling in late volwassenheid 1. Erikson s theorie: integriteit versus wanhoop 2. Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling in late volwassenheid Peck s taken van ego-integriteit (Robert Peck) o Ego differentiatie versus werkrol preoccupatie o Lichaamstranscendentie versus lichaamspreoccupatie o Egotranscendentie versus ego preoccupatie Joan Erikson s gerotranscendentie Labouvie-Vief s emotionele expertise o Affect optimalisatie Reminiscentie en herzien v/h leven (life review) o WO II-vluchtelingen en geëvacueerde kinderen kijken terug op hun leven (BOX p ) 3. Stabiliteit en verandering in zelf-concept en persoonlijkheid Veilig en veelzijdig zelfconcept Veerkracht o Meegaandheid o Sociabiliteit o Acceptatie van verandering Spiritualiteit en religiositeit o Stadia van geloofsontwikkeling (James Fowler) (TABEL p.605) Intuïtief-projectief Mythisch-letterlijk Synthetisch-conventioneel Individualistisch-reflectief conjunctief 4. Individuele verschillen in psychologisch welzijn Controle versus afhankelijkheid o Afhankelijkheid-ondersteuning script o Onafhankelijkheid-negerend script Gezondheid o Zelfmoord bij ouderen (BOX p ) Negatieve levensveranderingen Sociale steun en sociale interactie o Gepercipieerde sociale steun 5. Een veranderende sociale wereld Sociale theorieën van veroudering o Disengagement theory o Activiteitstheorie o Continuïteitstheorie o Socio-emotionele selectiviteitstheorie o Ouder worden, tijdsperceptie en sociale doelen (BOX p.613) Sociale contexten van veroudering: gemeenschap, buurt en huisvesting o Gemeenschappen en buurten o Huisvesting

20 Gewone huizen Residentiële gemeenschappen Congregate housing Life care communities Rusthuizen

21 6. Relaties in late volwassenheid Sociaal convooi Huwelijk Holebi-relaties Scheiden, hertrouwen en samenwonen Weduwschap Nooit-getrouwde, kinderloze ouderen Broers en zussen Vriendschappen o Functies van ouderenvriendschappen Intimiteit en gezelschap Aanvaarding als basisaspect van hechte vriendschap Verbondenheid met grotere gemeenschap Bescherming tegen psychosociale gevolgen van verlies o Karakteristieken van ouderenvriendschappen Secundaire vrienden Relaties met volwassen kinderen Relaties met volwassen kleinkinderen en achterkleinkinderen Oudermishandeling o Granny dumping o Risicofactoren Afhankelijkheid van het slachtoffer Afhankelijkheid van de geweldpleger Psychologische verstoring en stress van de geweldpleger Voorgeschiedenis van familiaal geweld Institutionele omstandigheden o Preventie 7. Pensioen en ontspanning De beslissing om op pensioen te gaan Aanpassing aan pensioen Ontspanningsactiviteiten 8. Succesvol ouder worden