Wat is Warmtenet Hengelo? Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo deel B

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wat is Warmtenet Hengelo? Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo 2012-2041 deel B"

Transcriptie

1 2 Wat is Warmtenet Hengelo? Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo deel B

2

3 Inhoudsopgave pagina 1. Inleiding Inleiding Aanleidingen voor dit bedrijfsplan 5 2. Strategie Smart Grid Systeemopzet Doelgroepen Toekomstvisie 9 3. Producten Warmte Koude Elektriciteit Biogas Het fysieke warmtenet Opwekking Decentrale Energiecentrales (DEC s) Primair net Biogasleiding Secundair net Warmte-overdrachtstation (WOS) Gebouwaansluitingen Transportmedium Gebieden Gebied Hengelo Zuid Gebied Bedrijventerrein Twentekanaal Gebied Gezondheidspark Gebied Twentebad Gebied Westermaat Uitrol regio Almelo Uitrol regio - Universiteit Twente Duurzaamheid Financiën Samenvatting rekensheets Gevoeligheidsanalyse Financiering Shareholder value Terugverdientijd Krenten in de pap Tering naar de nering Kansen en bedreigingen Conclusie Organisatie Samenwerkingspartners Structuur Opzet organisatie Regelgeving en subsidies Regelgeving Subsidies Voorwaarden Garantie 41 3

4 4

5 1 Inleiding 1.1 Inleiding Voor u ligt deel B van het bedrijfsplan van het Warmtenet Hengelo (WNH). Aanleiding voor dit bedrijfsplan zijn de ontwikkelingen sinds de gemeenteraad het bedrijfsplan heeft goedgekeurd. Die ontwikkelingen hebben geleid tot nieuwe inzichten en plannen voor WNH. Het bedrijfsplan is in de eerste plaats geschreven om de gemeenteraad van Hengelo te informeren over WNH, zijn toekomstplannen en de daarvoor benodigde investeringen. De gemeenteraad heeft deze informatie nodig om te beslissen over de investeringen en om te kunnen instemmen met de koers. Het bedrijfsplan omvat de investeringen voor Hengelo Zuid in de periode 2012 t/m Tevens zijn de reeds gedane investeringen (Brouwerijterrein, ROC, Metropool, Groothuis, Berflo Es Zuid, Veldwijk Zuid, Twentebad, Gezondheidspark en TriviumMeulenbeltZorg) hierin opgenomen. Er is bewust gekozen om de horizon niet te ver weg te leggen, om het bedrijfsplan een grote mate van realiteit mee te geven. De doorrekentijd is wel, conform het vigerende bedrijfsplan, op een periode van dertig jaar gezet en omvat dus 2012 tot en met Deel A van het bedrijfsplan is het publieksdeel, met daarin de hoofdlijnen van het bedrijfsplan. Deel C is een vertrouwelijke bijlage, die alleen ter inzage is voor de leden van de gemeenteraad. Hierin staan financiële bedrijfsgegevens. Dit deel B geeft beknopt een (technische) verdieping. Er is voor gekozen dit niet in detail te doen. Veelal liggen er uitgebreide rapportages/onderzoeken aan ten grondslag. Voor meer informatie kan men zich wenden tot Warmtenet Hengelo. 1.2 Aanleidingen voor dit bedrijfsplan Gaandeweg het proces tot de oprichting van WNH is er voortschrijdend inzicht ontstaan op wezenlijke onderdelen en aspecten van het project. Deze nieuwe inzichten zijn van invloed op al genomen besluiten of te nemen besluiten bij de deelnemende partijen en zijn verwerkt in dit bedrijfsplan. Van juli 2009 tot heden zijn de gasprijzen fors gedaald. Dit heeft tot gevolg dat de te hanteren warmteprijs evenredig is verlaagd. Bij doorrekening in de haalbaarheid leidt dit tot een lagere marge. Daarnaast zijn de gevolgen van de economische crisis duidelijk merkbaar doordat diverse projecten in de tijd doorschuiven. De strategie van WNH is om het warmtenet op te zetten vanuit de projecten. Hierdoor laat WNH de investeringen met de ontwikkelingen op lopen. Dit zorgt dat het bedrijf niet ontspoort. Directe inzet van duurzame technieken borgt de realisatie van de duurzaamheiddoelstellingen. In januari 2010 heeft Twence besloten om zich als toekomstig aandeelhouder terug te trekken. Er was een voorkeur zich volledig in te zetten voor de rol van mogelijke warmteleverancier. 5

6 AkzoNobel heeft in 2009 besloten zijn restwarmte om niet ter beschikking te stellen. In het koelproces van AkzoNobel wordt water uit het Twentekanaal toegepast voor koeling van het zoutproces. Deze restwarmte heeft een temperatuur van ongeveer 40 C. Gebruik van deze restwarmte geeft een vermindering van de continue opwarming van het Twentekanaal. Eind 2011 zijn de haalbaarheidsonderzoeken hiervoor afgerond en zijn de contractonderhandelingen gestart. In 2011 ontstond de vraag naar grotere flexibiliteit in aangeboden producten. Het principe van Warmtenet Hengelo is te leveren wat de klant vraagt, mits het binnen de uitgangspunten van het bedrijfsplan past. Daarbij komt dat steeds meer kleinschalige oplossingen (Energie Service Companies en warmtepompsystemen) worden ontwikkeld, waarmee een spanningsveld wordt gecreëerd tussen centraal en decentraal. Dit plan omvat de levering van (duurzame) warmte. De berekeningen zijn hierop afgestemd. Naast warmte zijn ook de opwekking en levering van andere duurzame energieproducten, zoals koude en elektra mogelijk. Overigens wordt in enkele projecten al koude geleverd. Ook kunnen in de toekomst door het Warmtenet Hengelo BV (WNH) andere duurzame diensten aangeboden worden. Uitvoeringsplannen Dit bedrijfsplan bevat een inschatting van de te realiseren woning- en utiliteitsbouw over een periode van 30 jaren. Daarnaast kunnen zich nieuwe projecten aandienen door kansen in uitleggebieden. Indien passend binnen de contouren van dit bedrijfsplan (zie 2.4), zullen dergelijke projecten in de jaarlijkse uitvoeringsplannen opgenomen worden. Past het niet binnen de contouren van dit bedrijfsplan, dan zullen dergelijke projecten met een actualisatie van het bedrijfsplan voorgelegd worden aan de Stuurgroep. 6

7 2 Strategie In dit hoofdstuk worden de strategie en de systeemopzet besproken. 2.1 Smart Grid Een warmtenet ontwikkelen is niet het einddoel, maar de eerste fase in het realiseren van een duurzame energievoorziening: Fase I Ontwikkelen van een warmte-/koudenet Fase II Mogelijkheden tot levering van warmte en koude aan het net Fase III Intelligent en Dynamisch Uitwisselingsnet (smart grid) Fase I In deze fase wordt het warmtenet aangelegd waarin de producten/diensten aan de klant worden geleverd. De situatie zoals we die nu standaard kennen. Fase II In deze fase kan de klant producten terugleveren. Het is echter een statische fase: of terugleveren of afnemen van standaard producten. Fase III In deze fase is de statische (terug)levering omgebouwd naar een dynamische. In deze fase ontstaat het smart-grid-principe waardoor het mogelijk is om op meerdere temperaturen meerdere producten af te nemen en/ of te leveren. Het inpassen van andere vormen van duurzaam opgewekte energie is dan ook mogelijk. Dit bedrijfsplan is toegespitst op de uitwerking van fase I. Waar mogelijk wordt rekening gehouden met het doorontwikkelen naar fase II en fase III. De verwachting is dat vanaf 2015 fase II gaat lopen en dat vanaf 2020 de techniek dusdanig ontwikkeld is om fase III in gang te zetten. 2.2 Systeemopzet Het warmtenet wordt ontwikkeld vanuit de projecten. Vervolgens kunnen deze projecten aan elkaar gekoppeld worden. Hiermee lopen de investeringen voor het warmtenet grotendeels gelijk op met de projecten. De efficiëntie van warmtenetten wordt verbeterd door lagere temperaturen toe te passen; de hydraulische circuits zo kort mogelijk te houden; warmtepompen te integreren; piekketels toe te passen; buffering te creëren. In de tweede helft van 2009 is onderzoek gedaan naar het realiseren van individuele warmtapwatervoorzieningen. Conclusie uit dit rapport is dat een individuele warmwatervoorziening voor de woningbouw nu niet rendabel te realiseren is. Uitgangspunt van dit bedrijfsplan is dat warm water nog steeds via het net geleverd wordt. Op het moment dat innovatieve én effectievere systemen ontwikkeld zijn wordt bekeken of overgegaan kan worden tot duurzame individuele warm tapwatervoorziening. 7

8 Het principe van een primair net met onderstations (200 tot 300 woningequivalenten) blijft gehandhaafd. Het primaire net kan bestaan uit een hoogthermisch net (HT-net) en/of een laagthermisch net (LT-net). Het HT-net heeft een temperatuurverschil (delta T) van 30 C tussen aanvoer- en afvoer. Het LT-net heeft een delta T van 15 C tussen aanvoer en afvoer. Het secundaire net is het net dat zich achter de warmte-overdrachtstations bevindt. Dit secundaire net brengt de warmte naar de aangesloten objecten. De temperatuur van dit net is afhankelijk van de vraag van de gebruikers. De standaardinstelling is 70/40 C nu en 55/25 C in de toekomst. De dimensionering van het net primaire net is gebaseerd op het Pareto-principe: het primaire net met 20-30% van het basisvermogen levert 70-80% van de vraag; het warmte-overdrachtstation (WOS) levert 70-80% (piek)- vermogen; dit is 20-30% van de vraag. Het primaire net is opgebouwd uit een knooppuntenstructuur. Op de knooppunten wordt de warmte voor de basisvraag opgewekt. Dit gebeurt met Decentrale Energiecentrales (DEC). Tussen twee knooppunten bevindt zich een gebied met een verwachte vermogensvraag van circa 15 Megawatt (MW). In de knooppunten betekent dit dan een DEC van 3-5 MW. Vanuit één knooppunt kunnen meerdere gebieden voorzien worden. Door modulaire opbouw van de DEC kunnen (toekomstige) uitbreidingen of aanpassingen eenvoudig plaatsvinden. Door de opbouw van een knooppuntenstructuur kan voor het primaire net met een standaard diameter gewerkt worden. Hiermee blijven de kosten zoveel mogelijk beperkt en wordt grote mate van flexibiliteit gecreëerd. Door het werken vanuit de projecten zal gewerkt moeten worden met tijdelijke voorzieningen, totdat de projecten aan elkaar gekoppeld worden. Hiervoor heeft WNH een aantal containers met gasgestookte ketels beschikbaar. Indien mogelijk wordt gebruik gemaakt van de definitieve warmte-overdrachtstations. Daar kunnen dan de toekomstige piekketels als tijdelijke voorziening dienst doen. 8

9 2.3 Doelgroepen WNH kent meerdere doelgroepen. WNH kan naast warmte voor ruimteverwarming en warm tapwater ook proceswarmte leveren. De volgende doelgroepen kunnen worden onderscheiden (niet limitatief): Woningbouw bestaand Woningbouw nieuwbouw Utiliteitsbouw bestaand Utiliteitsbouw nieuwbouw Industrie (proceswarmte/-koude). Per doelgroep is het mogelijk de warmtelevering aan te passen aan de wensen. De projectontwikkelaar en/of woningbouwvereniging bepaalt bij de aanvraag de wijze van afname van warmwater, (toekomstige) koude, en het temperatuursysteem voor ruimteverwarming. Warmtenet Hengelo geeft adviezen voor de hierbij behorende aansluitingen, temperatuurtrajecten en afgiftesystemen. 2.4 Toekomstvisie Contouren bedrijfsplan Door de grote mate van flexibiliteit in projecten en producten is het niet meer mogelijk om een alles beschrijvend bedrijfsplan te maken. Om niet voor ieder project opnieuw het bedrijfsplan aan te hoeven passen is besloten om de contouren te beschrijven waarbinnen projecten uitgevoerd kunnen worden: 1) CO 2 -reductie: minimaal 50% ten opzichte van de referentiesituatie (gas) 2) Minimum IRR (Internal Rate of Return): minimaal 7,0% rendement. 3) Minimum TVT (terugverdientijd): < economische levensduur Praktijkplatform voor duurzame technieken WNH is in eerste instantie opgezet als middel om de duurzaamheidsdoelen van de gemeente Hengelo en de provincie Overijssel te behalen. Het biedt echter ook een platform om duurzame technieken die de laboratoriumfase ontgroeid zijn, in de praktijk toe te passen. Hiermee geeft WNH de technieken de kans marktrijp te worden. WNH is het bedrijf bij uitstek om de risico s te kunnen nemen die hierbij horen. Het toepassen van de bio-wkk op pyrolyse-olie is daar een goed voorbeeld van. Deze platformwerking zal sterker uitgedragen worden. 9

10 10

11 3 Producten Het Warmtenet Hengelo heeft de volgende productopties: Warmte Koude Elektriciteit voor eigen energieverbruikers. Bovenstaande opsomming is niet limitatief. In de haalbaarheidsberekening die behoort bij dit bedrijfsplan is alleen gekeken naar het leveren van warmte voor ruimteverwarming en/of warm tapwater. Uitgangspunt is dat overige producten en diensten mogelijk zijn, als die voldoen aan de contouren van dit bedrijfsplan. 3.1 Warmte Onderzoek in 2009 heeft uitgewezen dat het individueel warm tapwater maken duurzaam mogelijk is. Echter, de kosten zijn hoog. Hierdoor dient de eerste jaren de aanvoertemperatuur bij de afleverset minimaal 62 C te zijn. Dit is nodig om met deze warmte via de afleverset warm tapwater te maken conform de wettelijke normen. Op het moment dat individuele voorzieningen een gelijkwaardige duurzaamheid bieden en financieel aantrekkelijk zijn, kan overgestapt worden naar een 55/25 C systeem. Om in de toekomst over te kunnen stappen naar het 55/25 C is het noodzakelijk dat de betreffende gebouwen voorzien zijn van warmteafgiftesystemen die hiervoor geschikt zijn. Bijvoorbeeld vloer- en wandverwarming zijn hiervoor geschikt. WNH wil de aanleg van geschikte systemen stimuleren door het tarief van de aansluitbijdrage voor deze systemen te verlagen. Projectontwikkelaars en woningbouwverenigingen zullen benaderd worden om mee te doen met de laagtemperatuurafgiftesystemen in de projecten. De nieuwe tariefstructuur, die bij invoering van de Warmtewet toegepast moet worden, vormt het instrument bij uitstek om hiermee de laagtemperatuurafgiftesystemen te stimuleren. 3.2 Koude Het product koude zal in meerdere temperaturen worden aangeboden. Het wordt aangeboden voor zowel utiliteit als woningbouw. De ontwikkeling van de koudevraag is parallel aan de warmtevraag. Toepassing van hoogtemperatuurkoeling betekent aanpassing van de nu standaard toegepaste koelafgiftesystemen in een gebouw. Indien dit vanaf de ontwerpfase van het gebouw meegenomen wordt, zijn de meerkosten nihil. Voor de bestaande bouw zijn lagere koelwatertemperaturen mogelijk. In de woningbouw betekent het leveren van koude dat de binneninstallatie omgezet wordt naar een laagtemperatuurverwarmingsysteem, zoals vloerverwarming. Deze vloerverwarming dient in de zomer om te koelen door er koelwater door heen te voeren. Koudelevering wordt op dit moment nog als een zekere vorm van luxe gezien, maar door de aanscherping van de energieprestatienormering zal de koudevraag zich geleidelijk ontwikkelen. Er zal comfortkoeling geleverd worden, waarbij de temperatuur van de binnentemperatuur bij een hoge 11

12 buitentemperatuur circa 2 á 3 C lager wordt dan de buitentemperatuur. De verwachting is dat voor meer comfort in woningen en gebouwen binnen 10 jaar koudelevering als standaard wordt toegepast. In de ontwerpen in dit bedrijfsplan wordt hiermee zoveel mogelijk rekening gehouden. 3.3 Elektriciteit Om duurzaam warmte en koude te kunnen leveren zijn er systemen waarmee ook elektriciteit opgewekt kan worden. Door elektra te transporteren naar het niveau van een warmte-overdrachtstation kan daar met warmtepompen de gevraagde warmte en koude worden geleverd. Tevens kan de elektriciteit voor de overige elektraverbruikers in het warmtenet worden gebruikt. Om deze elektra te mogen transporteren heeft Warmtenet Hengelo ontheffing nodig, of moet WNH een samenwerking aangaan met een vergunninghoudende partij. Doel hiervan is de duurzaamheid verder te verbeteren en transport- en inkoopkosten van elektriciteit te verminderen. 3.4 Biogas In Hengelo worden diverse initiatieven voor biogas ontwikkeld. Daarnaast onderzoekt WNH de mogelijkheden om zelf biogas op te wekken. Biogas is gas dat uit een vergister komt en heeft niet de kwaliteit van aardgas. Het opwaarderen naar biogas van aardgaskwaliteit, het zogenaamde groen gas, brengt kosten met zich mee. Het is voor WNH mogelijk haar (piek) installaties op biogas te laten draaien. Daarmee worden de opwaarderingkosten uitgespaard. In de regio wordt een initiatief genomen tot ontwikkeling van een regionale biogashub, door ondermeer de gemeente Almelo. De doelstelling is om in de regio een biogasnet aan te leggen waarop meerdere biovergistingsinstallaties aangesloten worden, zodat centraal het biogas naar groen gas opgewaardeerd kan worden. De rol van WNH is hierin tweeledig. Ten eerste kan de eventueel aan te leggen biogasleiding onderdeel vormen van deze regionale biogashub. Daarmee kan WNH haar overschot aan dit net leveren. Omgekeerd kan WNH biogas afnemen wanneer het een tekort aan biogas heeft. Ten tweede is WNH een mogelijke organisatie voor het faciliteren van deze biogashub; een en andere is afhankelijk van de ontwikkelingen bij WNH en van de wens van de overige partijen. 12

13 4 Het fysieke warmtenet In dit hoofdstuk wordt de opzet van het fysieke warmtenet besproken. Per onderdeel worden de uitgangspunten benoemd en wordt aangegeven wat de planning is. 4.1 Opwekking Voor de levering kan warmte en/of koude worden ingekocht of zelf worden opgewekt. Dit geldt zowel op het niveau van de Decentrale Energiecentrales als op WOS-niveau. Aardgas Voor de piekvoorziening zal, totdat biogas beschikbaar is, aardgas ingekocht worden. Restwarmte AkzoNobel Als de contractfase voorspoedig verloopt, begint in 2012 de realisatie van de uitkoppeling bij AkzoNobel. Een deel van deze warmte zal rechtstreeks aan het LT-net toegevoerd worden. Warmtepompsysteem + WKK Voor het HT-net zal de restwarmte van AkzoNobel gebruikt worden als bron voor een warmtepompsysteem (WP-systeem). Omdat een warmtepomp veel elektriciteit gebruikt, zal deze gecombineerd worden met een Warmtekrachtkoppeling (WKK). De WKK maakt elektriciteit en warmte. De elektriciteit wordt benut voor de WP-systemen, pompen en dergelijke. De warmte gaat het warmtenet in. Het WP-systeem en de WKK zijn qua vermogen op elkaar afgestemd. De eerste combinatie van WP-systeem en WKK is voorzien nabij Stork City in Biogas Op het inkopen van biogas bij derden bestaat nog geen zicht. Om te bekijken of het mogelijk is zelf biogas op te wekken is eind 2011 een locatiescan en financiële verkenning uitgevoerd. Het is mogelijk om zelf biogas op te wekken. Hiervoor zal een apart traject opgestart worden. 4.2 Decentrale Energiecentrales (DEC s) De DEC s worden geplaatst in de knooppunten. Volgens planning zal de eerste DEC in 2013 operationeel zijn. In dit stadium is nog niet gekozen voor een definitieve brandstof. De DEC s worden zoveel mogelijk modulair opgebouwd met een vermogen van 3-5 MW. Bij het ontwerpen van de DEC s zal per keer bekeken worden welke duurzame brandstof de beste keuze is. Een technisch/financieel vergelijkingsoverzicht zal uitsluitsel geven over de duurzaamheid en de prijs-kwaliteit verhouding. De mogelijkheden zijn: DEC met biogas DEC met bio-olie (waaronder pyrolyse-olie) DEC met warmtepompen (elektrisch en/of gas) DEC met houtgestookte ketels DEC met restwarmte van de lokale industrie. 13

14 Mogelijk leidt een samenstelling van bovengenoemde alternatieven tot de meest optimale oplossing. Bij het toepassen van een DEC op biogas/bio-olie zal verbranding plaatsvinden met behulp van motoren. Hierbij ontstaat de directe mogelijkheid om elektriciteit te maken. Een energiecentrale door middel van warmtepompen is een mogelijkheid die zich voordoet bij AkzoNobel. Dit bedrijf heeft besloten zijn zoutproces op basis van stoom via Twence te reguleren. De restwarmte uit het proces is 40 C. De hoeveelheid restwarmte is vrij omvangrijk. Continu wordt 40 MW geloosd in het Twentekanaal en 30 MW afgevoerd naar de buitenlucht via een koeltoren. Het is mogelijk met bestaande technieken deze warmte op een hoger niveau te brengen door middel van warmtepompen. Dit systeem behoort tevens bij het technisch/financiële vergelijkingsoverzicht. In de onderstaande tabel is een vergelijk gemaakt van de mogelijke biobrandstoffen voor een DEC. Duurzame energie Duurzame Investerings- centrale Investeringsprijs centrale Logistiek Onderhoud GJ/inkoopprijs brandstof GJ/inkoopprijs Elektra energie Logistiek Onderhoud prijs centrale brandstof mogelijkheid centrale Elektra mogelijkheid laag hout hoog moeilijk veel separaat hout hoog moeilijk Veel laag 5 /GJ biogas Twence hoog 5 /GJ Separaat leidingsysteem middel middel 7 /GJ gekoppeld Biogas Twence hoog leidingsysteem Middel middel 7 /GJ Gekoppeld bio-olie 2 e hoog Bio-olie 2de generatie eenvoudig hoog middel eenvoudig middel Middel 7 /GJ middel gekoppeld generatie 7 /GJ opwaardering Gekoppeld verwachting restwarmte middel Opwaardering eenvoudig restwarmte AkzoNobel* weinig middel eenvoudig separaat Weinig 3 /GJ AkzoNobel* verwachting 3 /GJ Separaat *= koudelevering eenvoudig te combineren 4.3 Primair net Via het primaire net wordt het basisvermogen (20-30%) geleverd. Hiermee kan 70 tot 80% van de warmtevraag geleverd worden. Gekozen is voor een knooppuntenstructuur. De argumenten voor deze keuze zijn, de volgende: de boomstructuur is niet meer van toepassing en is ook niet toekomstgericht. de sterstructuur, zoals tot nu toe beoogd, is niet geschikt om naar een smart grid te komen. een ringstructuur is gezien de fasering en decentrale opbouw niet haalbaar in Hengelo. Een knooppuntenstructuur kan worden gecombineerd met een standaarddiameter voor de leidingen van het primaire net. Door te kiezen voor een standaarddiameter kunnen de kosten zoveel mogelijk beperkt worden en blijft de flexibiliteit behouden. Het maakt dan niet uit in welk knooppunt de DEC voor dat gebied staat. Een standaarddiameter van 200 mm (DN200) is de optimale diameter, bezien vanuit de kosten van aanleg, appendages en te leveren vermogen. Het uiteindelijke temperatuurtraject in het primaire net is 55/25 C. Echter, zolang er nog geen betaalbare duurzame technieken zijn om individueel 14

15 warm tapwater te maken zal een temperatuurtraject van 70/40 C aangehouden worden. Dit net is het zogenaamde HT-net (hoogthermisch net met een delta T van 30 C). Daarnaast bestaat de mogelijkheid om een LT-net aan te leggen. Dit is een primair net met een delta T van 15 C. Zoals nu voorzien zal deze gevoed worden met de restwarmte van AkzoNobel. Het heeft dan een temperatuurtraject van 40/25 C. Tabel 1: laagthermisch net (LT-net) Tabel 1: laagthermisch net (LT-net) Temperatuurniveau C C 25 C Aanvoerleiding Retourleiding 25 C Aanvoerleiding Retourleiding Ontwerpsnelheid m/s m/s Drukklasse Drukklasse PN 10 bar PN Materiaalklasse 10 bar Staal PUR PE Materiaalklasse Staal PUR PE 1 Aanvoerleiding diameter vanaf ø200mm Kunststof geïsoleerd PVC Aanvoerleiding diameter vanaf ø200mm Kunststof Aanvoerleiding diameter tot ø200mm Aanvoerleiding diameter tot geïsoleerd ø200mm Retourleiding Transportmedium PVC kanaalwater Retourleiding Tabel 2: hoogthermisch net (HT-net) Temperatuurniveau Tabel 2: hoogthermisch 70/55 net (HT-net) C 40/25 C Aanvoerleiding Temperatuurniveau 70/55 C Aanvoerleiding Retourleiding Ontwerpsnelheid 40/ C m/s Retourleiding Drukklasse Ontwerpsnelheid PN 10 bar 3-4 m/s Materiaalklasse Drukklasse Staal PUR PN 10 PEbar Staal Materiaalklasse PUR - PE Aanvoerleiding Staal PUR diameter PE Aanvoerleiding ø200mm diameter ø200mm Retourleiding diameter ø200mm Staal PUR - PE Retourleiding diameter ø200mm Transportmedium Transportmedium Demi-water Demi-water 4.4 Biogasleiding In het tracé van het primaire net wordt tevens een biogasleiding gelegd. De engineering hiervoor is nog niet gestart. 4.5 Secundair net Een woningbouwproject wordt voorzien van een secundair net uitgevoerd in kunststof. WNH legt de leiding bij voorkeur onder de woning. De projectontwikkelaar en/of de woningbouwcorporatie moeten bij de aanvraag bepalen of de afname van warm tapwater via het warmtenet gaat of dat er een individuele warmwatervoorziening komt. Tevens moeten zij bepalen of het woningbouwproject in de toekomst koude wil gaan afnemen. WNH geeft adviezen voor de hierbij behorende aansluitingen, temperatuurtrajecten en afgiftesystemen. Principes voor de utiliteitsbouw worden gelijkwaardig uitgevoerd en toegesneden op het project. Er is flexibiliteit in het temperatuurtraject evenals in de capaciteitsverdeling tussen het secundaire en primaire net. De energievoorzieningen bevinden zich voor een deel in de warmte- of koude-overdrachtstations. Het secundaire net transporteert 100% van het verwachte vermogen en van de warmte- en koudevraag. 1 Een stalen binnenleiding kan alleen met demi-water, anders dient er kunststof toegepast te worden. Bij diameters groter dan DN200 zijn deze niet beschikbaar. Leidingbedrijven hebben aangegeven interesse te hebben om een pilot voor dit soort afmetingen in Hengelo te willen doen. Bij keuze van een individuele warmwatervoorziening biedt WNH de mogelijkheid toekomstige koeling te realiseren via hiervoor geprojecteerde 15

16 leidingstelsels. Nu is een individuele warmwatervoorziening nog duurder. WNH verwacht echter, dat individuele warmtapwatervoorzieningen op termijn qua kosten concurrerend worden met een aansluiting voor warm tapwater via het warmtenet. Dit kan door gebruik te maken van warmtepompboilers, eventueel aangevuld met zonnecollectoren. Bij een kostenomslagpunt zal WNH hierop inspelen en zijn klanten op deze mogelijkheid attenderen. Tabel 3: secundair Tabel net 3: secundair net Temperatuurniveau 70/55 C Temperatuurniveau 70/55 C Aanvoerleiding 40/25 C 40/25 Aanvoerleiding C Retourleiding Ontwerpsnelheid Retourleiding 1-2 m/s Ontwerpsnelheid 1-2 m/s Drukklasse Drukklasse PN 6 bar PN 6 bar Materiaalklasse Materiaalklasse Kunststof Kunststof geïsoleerd Aanvoerleiding Aanvoerleiding diameter nader diameter bepalen nader te bepalen geïsoleerd Retourleiding diameter Retourleiding nader te bepalen diameter nader te bepalen Transportmedium Demiwater Transportmedium Demiwater 4.6 Warmte-overdrachtstation (WOS) Het WOS verzorgt de overdracht van de warmte van het primaire net naar het secundaire net. Daarnaast wordt de piekvraag vanuit het WOS verzorgd. De WOS-sen worden zoveel mogelijk gestandaardiseerd. Aandachtspunten: De warmte-overdrachtstations zullen qua inpassing in de projecten niet storend zijn voor de omgeving. Inpassing gebeurt in een zo vroeg mogelijk stadium. WNH zal hierover met alle betrokkenen communiceren. Er is voldoende flexibiliteit voor plaatsing. Een aantal mogelijkheden is: separaat gebouw plaatsing op het dak van een appartement, flat, of utiliteitsgebouw plaatsing op parkeerniveau ondergronds speciale vormgeving met ludieke uitstraling. De stations bestaan uit piekketels warmtepompen warmtewisselaars primair/secundair waterbehandelunits aansluitingen op biogas- en/of aardgasnet. De overdrachtstations worden in één geheel uitgevoerd of gesplitst. Dit is afhankelijk van de plaatsingmogelijkheden. De benodigde technische apparatuur wordt in de tijd geselecteerd om een optimum van prijs, kwaliteit en duurzaamheid te verkrijgen. Zoveel mogelijk zal selectie plaatsvinden om zowel op aardgas, als op biogas en/of bio-olie energie te kunnen draaien, zodat toekomstige flexibiliteit wordt gewaarborgd. Woningbouw De splitsing van warm tapwater en ruimteverwarming is essentieel om in de toekomst het secundaire net voor warmte of koude te kunnen gebruiken. In de toekomst zal meer en meer op comfort worden gelet, zowel in de winter- als zomersituatie. Daarvoor wordt vloer- en/of wandverwarming toegepast. Een secundair net met de mogelijkheid tot omschakeling naar 16

17 koeling geeft slechts geringe extra kosten. Daarmee kan de woning in de zomersituatie van een koel comfortniveau worden voorzien. Het streven is beide systemen (warm tapwater en ruimteverwarming of koeling) toe te kunnen passen. Daarnaast is het streven een zo efficiënt mogelijke warmte- en of koudeproductie te genereren. Daarom wordt op projectniveau uitgegaan van warmtepompen. In de zomer kunnen die het tapwaterdebiet verzorgen. In combinatie met de piekketels kunnen ze maximale warmte of koeling realiseren. In de wintersituatie worden de ketels en warmtepompen eveneens gebruikt. In eerste instantie worden deze aangesloten op aardgas en elektra via het net. Mogelijkheden voor biogas en eigen elektravoorziening worden in een later stadium toegevoegd. Indien de opdrachtgever dit wenst, kan per overdrachtstation of deelgebied warmte en koude tegelijkertijd geleverd worden. Hiervoor gelden aangepaste tarieven en systemen. Utiliteitsbouw Op wens van de opdrachtgever wordt warmte en/of koude geleverd. Bij levering van beide tegelijkertijd wordt tevens uitgegaan van aangepaste tarieven en systemen. Status Tabel Tabel 4: 4: overzicht overzicht gerealiseerde gerealiseerde WOS-sen WOS-sen WOS Vermogen Status Toekomst tot 2015 WOS Vermogen Status Toekomst tot 2015 WOS02 WOS02 Veldwijk Veldwijk 0,5 MW 0,5 MW tijdelijk 1,0 MW (2012) tijdelijk 1,0 MW (2012) 0,5 MW (2013) 0,5 MW (2013) 1,0 MW vanuit primair (2014) 1,0 MW vanuit primair (2014) WOS03 Berfo Es Es 1,3 MW 1,3 definitief MW definitief 0,5 vanuit primair 0,5 (2014) vanuit primair (2014) WOS08 WOS08 Brouwerij Brouwerij 0,5 MW 0,5 tijdelijk MW 1,0 MW tijdelijk (2014?) 1,0 MW (2014?) 0,5 MW vanuit primair (2015) 0,5 MW vanuit primair (2015) WOS09 Hart van Zuid 0,8 MW WOS09 Hart van Zuid 0,8 MW definitief 0,5 vanuit primair (2013) definitief 0,5 vanuit primair (2013) WOS09a Ottoweg 0,2 MW tijdelijk 0,7 MW komt (WOS09 HvZ WOS09a Ottoweg 0,2 MW 2013) tijdelijk WOS10 Emga 0,7 MW komt (WOS09 0,0 HvZ MW 2013) 0,5 MW (2012) WOS10 Emga 0,0 MW 0,5 MW (2012) 0,5 MW vanuit primair (2013) 0,5 MW vanuit primair (2013) 0,5 MW (2014) 0,5 MW (2014) WOS13 WOS13 Siemens Siemens 0,0 MW 0,0 MW 0,9 MW (2012) 0,9 MW (2012) 0,9 MW vanuit primair (2013) 0,9 MW vanuit primair (2013) WOS17 ROC 4,2 MW tijdelijk 4,2 MW WOS17 ROC 4,2 MW tijdelijk 4,2 MW (2012 icm DEC) (2012 WOS19 icm Holec DEC) WOS19 Holec 0,0 0,0 MW MW 0,5 MW (2013) 0,5 MW (2013) 0,5 MW vanuit primair (2014?) WOS25 Lange Wemen 0,0 MW 0,5 MW 1,0 vanuit primair MW (2015) WOS27 Groothuis 0,3 MW (2014?) tijdelijk WOS25 Lange 1,0 MW Wemen (2012) 0,0 MW 1,0 MW (2015) 0,5 WOS27 MW vanuit Groothuis primair (2015) 0,3 MW tijdelijk 1,0 MW (2012) 0,5 MW vanuit primair (2015) Totaal Totaal 3,6 MW 3,6 MW 16,7 MW 16,7 MW 4.7 Gebouwaansluitingen De gebouwaansluitingen worden voorzien van een warmteafleverset, speciaal ontwikkeld voor Warmtenet Hengelo. De warmtewisselaar is vergroot, opdat met een zo laag mogelijke temperatuur warm tapwater van de vereiste kwaliteiten gemaakt kan worden. 17

18 4.8 Transportmedium In de HT-netten wordt gebruik gemaakt van demi-water. Demi-water is een afkorting van gedemineraliseerd water. Dit is water waaruit alle zouten verwijderd zijn, die doorgaans in leidingwater in vrij kleine hoeveelheden aanwezig zijn. Doordat de zouten eruit zijn, wordt voorkomen dat de stalen leidingen en componenten aangetast worden. Dit komt de levensduur en leveringszekerheid ten goede. In de WOS-sen worden waterbehandelingsunits geplaatst om de kwaliteit van het demi-water te borgen. In het LT-net zal vooralsnog het koelwater van AkzoNobel (= kanaalwater) getransporteerd worden. Bij de afnemers wordt de warmte met een warmtewisselaar uitgewisseld. Het kanaalwater zal eerst gefilterd worden. Onderzoek geeft aan dat er geen reden is om aan te nemen dat (biologische) vervuiling problemen zal opleveren. Wel zullen de TSA s (tegenstroomapparaten) dubbel uitgevoerd worden, om bij eventueel dichtslibben een back-up te hebben. Voordeel is dat met maar één leiding het Twentekanaal gepasseerd hoeft te worden en er geen verlaging van de aanvoertemperatuur plaats vindt. 18

19 5 Gebieden Dit hoofdstuk beschrijft de gebieden die WNH wil gaan ontwikkelen. Het oorspronkelijke leveringsgebied zoals in het bedrijfsplan van 2009 benoemd, bestaat deels uit nieuwbouwlocaties en deels uit herstructureringslocaties. Bestaande bebouwing is een nieuwe afzetmarkt die de rentabiliteit van het Warmtenet Hengelo verhoogt en de CO 2 -reductie vergroot. Voor dit bedrijfsplan is een tweedeling in het leveringsgebied gemaakt: a.) Leveringsgebied I (vastgesteld leveringsgebied met aansluitplicht) b.) Leveringsgebied II (uitbreidingslocaties) a.) De aansluitplicht geldt voor de woningbouw nieuwbouw. Maar ook de bestaande bouw kan aangesloten worden op het Warmtenet Hengelo. Wanneer de ketel vervangen moet worden, is dat het ideale moment, mits de hoeveelheid aansluitingen of het vermogen groot genoeg is. In de haalbaarheid is wel rekening gehouden met het aansluiten van de bestaande woningbouw. Bestaande utiliteitsbouw is buiten beschouwing gelaten, maar natuurlijk wel mogelijk. b.) Door de flexibele en gediversifieerde opzet van het net kan het Warmtenet Hengelo zich manifesteren in geheel Hengelo en ook daarbuiten. Dat laatste is voorwaarde voor de provincie Overijssel om in WNH te gaan participeren. Op dat punt zijn er al contacten gelegd in ondermeer Borne, Almelo en Enschede. Smart Grid: toekomstige energievoorziening is duurzaam, decentraal en slim, waarbij gebruikers tevens leveranciers kunnen zijn en omgekeerd. 19

20 20

21 5.1 Gebied Hengelo Zuid Gebiedsomschrijving (zie kaartnummers 02 t/m 18) Hengelo Zuid kan als het basisleveringsgebied beschouwd worden voor Warmtenet Hengelo. Het gebied wordt gekenmerkt door de herstructureringslocaties Hart van Zuid, Brouwerijterrein, Berflo Es en Veldwijk. In dit gebied worden het ROC van Twente en Metropool al van warmte door WNH voorzien. De contractonderhandelingen voor het nieuwbouwkantoor Siemens en Stork City zijn gestart. Naar verwachting kan per de restwarmte van AkzoNobel benut worden. Productlevering Laagtemperatuur restwarmte AkzoNobel (40/25 C) Hoogtemperatuur (70/40 C en/of 55/25 C) Overige producten afhankelijk van vraag klant. Planning Aanleg LT-net gereed medio 2013 Aanleg HT-net Laan Hart van Zuid gereed medio 2013, aansluitend Breemarsweg WOS Hart van Zuid (stelplaats) gereed Berflo Es Zuid gereed Veldwijk Zuid medio 2012 gereed DEC Uitkoppeling AkzoNobel gereed begin 2013 WP/WKK t.p.v. Stork gereed medio 2013 Piekketel (+ verplaatsen TV ROC) medio Gebied Bedrijventerrein Twentekanaal Gebiedsomschrijving (zie kaartnummers 01, 50 t/m 60) Door voor Hengelo Zuid in te zetten op de uitkoppeling van de restwarmte van AkzoNobel is het financieel op dit moment niet haalbaar om het bedrijventerrein Twentekanaal aan het HT-net van Hengelo Zuid te koppelen. Met Thales zijn de gesprekken gestart om de energievoorziening van Thales over te nemen en deze te verduurzamen. Thales wordt dan als startpunt gebruikt om een warmtenet uit te rollen. Productlevering Hoogtemperatuur (70/40 C). Overige producten afhankelijk van vraag klant. Planning Aanleg LT-net nader te bepalen. Aanleg HT-net nader te bepalen. WOS nader te bepalen. DEC overname energievoorziening Thales medio Gebied Gezondheidspark Gebiedsomschrijving (zie kaartnummers 20, 21 en 22) In het Gezondheidspark wordt warmte en koude geleverd aan de nieuwbouwobjecten van ondermeer TriviumMeulenbeltZorg, Jarabee, Ons Huis en Ambiq. Hiervoor is per object een warmtepompsysteem met een piekketel geplaatst. De piekketel is aangesloten op een gasdienstleiding van Warmtenet Hengelo, waarmee in de toekomst biogas geleverd kan worden. De warmtepompen halen hun warmte en koude met gesloten bodemwarmtewisselaars uit de bodem. 21

22 22

23 Productlevering Laagtemperatuurwarmte (WP-systeem) Hoogtemperatuurkoeling (WP-systeem) Overige producten afhankelijk van vraag klant. Planning Fase 1 is opgeleverd. Fase 2 afhankelijk van ontwikkeling projecten. 5.4 Gebied Twentebad Gebiedsomschrijving (zie kaartnummer 28) De warmtelevering van het Twentebad is verduurzaamd door het realiseren van een houtgestookte ketel. 2 Het Twentebad moet gezien worden als startpunt voor het verder ontwikkelen van een warmtenet in dat deel van Hengelo. Als eerst mogelijke uitrol kan de nieuwbouwlocatie t Rot gezien worden. Productlevering Hoogtemperatuurwarmte (houtgestookte ketel 90/70 C). Overige producten afhankelijk van vraag klant. Planning De houtgestookte ketel is eind 2011 in gebruik genomen. Ontwikkeling t Rot (acquisitie). 5.5 Gebied Westermaat Gebiedsomschrijving (zie kaartnummer 29 t/m 38) Om ook de bestaande bouw te verduurzamen is Westermaat als uitleggebied gekozen. Het gebied is verdeeld in Zuid (ten zuiden van de A1) en Noord (ten noorden van de A1). De keuze voor Westermaat is gebaseerd op de leeftijd van de gebouwen; een groot deel zal binnen enkele jaren haar ketelinstallatie moeten vervangen. Elk gebied wordt als stand-alonesituatie benaderd. De bestaande gebouwinstallatie wordt overgenomen en indien nodig op niveau gebracht. Deze installaties blijven als stand-alone in bedrijf tot dat de minimale warmteprijs 3 behaald is. Op dat moment wordt elk gebied voorzien van een primair net in de vorm van een ring. De warmte of koude wordt duurzaam opgewekt in het WOS. Vervolgens kunnen de ringen met elkaar gekoppeld worden en desgewenst centraal van duurzame energie voorzien worden. Koppeling vindt alleen plaats indien dit noodzakelijk is: vanuit redundantie omdat de centrale energievoorziening goedkoper is en/of duurzamer. De grootste uitdaging is deelname van de bedrijven. Door het overkopen van de huidige installatie, inclusief onderhoud en beheer, wordt de klant ontzorgd. Het aanbieden van een energiescan kan de klant over de streep trekken. Deze kosten zijn niet meegenomen in de haalbaarheidsberekening. Productlevering Hoogtemperatuurwarmte (70/40 C). Overige producten afhankelijk van vraag klant. 2 Bij plaatsing van de houtgestookte ketel is tevens een nieuwe verdeler in het Twentebad geplaatst. Deze verdeler bevat een hoogtemperatuurdeel en een laagtemperatuurdeel. Hiermee kunnen in de toekomst bij opschaling eenvoudig andere duurzame (laagtemperatuur)-energievoorzieningen toegepast worden. 3 In de haalbaarheidsberekening is van een minimum warmteprijs uitgegaan om een rendabele exploitatie te krijgen. Aangezien met het NMDA-principe wordt gewerkt kan een warmtenet dan pas aangelegd worden als deze minimum warmteprijs behaald is. 23

24 Planning Aansluiting Galvano medio Aansluiting Eaton medio (onder voorbehoud van contractvorming). Uit de haalbaarheidsberekening blijkt dat Westermaat Zuid op dit moment nog niet haalbaar is bij de standaard uitgangspunten. Dit verandert op het moment dat (goedkopere) restwarmte en/of biogas beschikbaar komt. In 2012 worden deze mogelijkheden nader verkend. 5.6 Uitrol regio Almelo Gebiedsomschrijving De gemeente Almelo wil voor haar wijk Waterrijk (circa 1100 woningen) een duurzame energievoorziening. Het plan voorziet in het ontwikkelen van circa 1100 woningen in de komende tien jaar. Almelo is voor het verlenen van een concessie een aanbestedingstraject gestart. Als mocht blijken dat de markt dit niet oppakt, komt Warmtenet Hengelo mogelijk in beeld. Productlevering Afhankelijk van de mogelijkheden binnen de kaders van de aanbesteding. Waarschijnlijk een warmtepompsysteem met gesloten bodemwarmtewisselaar, waarmee warmte en koude geleverd wordt. Planning Aanbesteding Realisatie december 2011 contractvorming tot 2022 (circa woningen per jaar). 5.7 Uitrol regio Universiteit Twente Gebiedsomschrijving Alle gebouwen op het UT-terrein zijn aangesloten op het warmtenet van Essent. De UT wil graag haar energievoorziening verduurzamen en een back-upvoorziening creëren. WNH zoekt nog een geschikte locatie voor de Bio-WKK op pyrolyse-olie. De UT lijkt hiervoor de perfecte locatie. WNH is met Essent en de UT in gesprek over de mogelijkheden. Productlevering Hoogtemperatuurwarmte vanuit de Bio-WKK. Hiermee worden in de winter de gebouwen verwarmd en in de zomer met absorptiekoeling de gebouwen gekoeld. De absorptiekoelmachine die de warmte omzet naar koude is eigendom van de UT. Planning Bouwvergunning eind Aanvraag SDE begin Overig afhankelijk van contractvorming. 24

25 6 Duurzaamheid De uiteindelijke CO 2 -emissiereductie is afhankelijk van de toe te passen duurzame (rest)bronnen en de ontwikkeling van de bouwrealisatie. Daarom wordt niet de totale CO 2 -reductie in tonnen vermeld, maar in een percentage. Bij de opstart zal gewerkt worden met tijdelijke voorzieningen op aardgas. De verwachting is dat vanaf 2013 het primaire net vanaf AkzoNobel naar Stork City gereed is. Hiermee kan de restwarmte toegepast worden. Daarnaast zullen de piekvoorzieningen voorlopig draaien op aardgas. Op het moment dat hiervoor biogas beschikbaar komt, kan naar een totaal CO 2 -neutraal warmtenet toegewerkt worden. Benutting restwarmte AkzoNobel De benutting van de restwarmte van AkzoNobel is CO 2 -neutraal. Opwaardering met een warmtepomp op grijze stroom levert een CO 2 -reductie van circa 30%. Indien de elektra uit de Bio-WKK kan worden gebruikt en de piekvraag op conventionele wijze wordt gemaakt, dan wordt een CO 2 -reductie van ruim 70% benaderd. De koudelevering is, indien gebruik wordt gemaakt van groene stroom, nagenoeg 100% CO 2 -neutraal. Bio-WKK Warmte uit de Bio-WKK is CO 2 -neutraal. Indien de piekvraag op conventionele wijze wordt gemaakt, kan een CO 2 -reductie van minimaal 70% worden bereikt. Warmtepompsysteem Voor de stand-alonesituaties waarbij gebruik gemaakt wordt van een warmtepompsysteem op grijze stroom (voor zowel de levering van de warmte als koude) wordt bij de warmtelevering een CO 2 -reductie bereikt van circa 30%. Indien de elektra uit de Bio-WKK kan worden gebruikt en de piekvraag op conventionele wijze wordt gemaakt, wordt een CO 2 - reductie van ruim 70% benaderd. De koudelevering is, indien gebruik wordt gemaakt van groene stroom, nagenoeg 100% CO 2 -neutraal. Aangezien de uitrol in de regio volgens dezelfde strategie wordt uitgevoerd, zal hier ook een CO 2 -besparing van minimaal 70% mogelijk zijn. Dit is afhankelijk van de beschikbare lokale (rest)bronnen. Eén van de duurzaamheidsdoelstellingen van Hengelo is een CO 2 -reductie in 2020 van 30%. Circa een vijfde deel van de CO 2 -uitstoot komt uit de sectoren consumenten en handel/industrie, de doelgroepen waaraan Warmtenet Hengelo levert. Die zijn samen goed voor 176 kton CO 2 -uitstoot. Daar moet 30% ofwel 53 kton op worden bespaard. Met de projecten Hengelo Zuid, Twentebad, Gezondheidspark en TriviumMeulenbeltZorg draagt WNH hieraan 10% bij. In de tabel op de volgende pagina's te zien dat deze samen zorgen voor 5,04 kton CO 2 -reductie per jaar. 25

26 gebied/complex Investering t/m 2016 (in mio) Hengelo Zuid 13,30 CO 2 - reductie (kton/jaar) te leveren warmte (GJ) Aardgasbesparing (m 3 ) CO 2 -reductie (%) 62% excl. biogas 4, Twentebad 0,38 70% 0, % excl. Gezondheidspark 0,74 Biogas 0, TriviumMeulenbeltZorg 0,50 ntb 0, ,92 5, Tabel 1. IRR voor belasting 3,2 % IRR na belasting incl. restwaarde 2,4 % bruto investeringen 31,0 mio aansluitbijdragen 8.1 mio netto investeringen 22,9 mio totale exploitatielasten 114,8 mio waarvan: a. onderhoud en monitoring 15,0 mio b. algemene kosten bedrijfsvoering (AK) 9,1 mio c. facturatie ca 5,4 mio d. inkoop energie 48,3 mio e. rente en afschrijving 35,8 mio totale exploitatiebaten 120,1 mio waarvan: a. verkoop warmte 95,7 mio a. vastrecht 24,4 mio 26

27 7 Financiën Het bedrijfsplan strekt zich uit over een periode van 30 jaren. Het heeft betrekking op een zestal afzonderlijk in beschouwing genomen exploitatiegebieden. Met Hengelo Zuid als kern, aangevuld met Thales, Gezondheidspark, Westermaat-Noord, TriviumMeulenbeltZorg en het Twentebad. Van Hengelo Zuid maken ook de deelgebieden Berflo Es, Veldwijk Zuid, het ROC, Metropool, Brouwerijterrein en Groothuis deel uit. Dat wil niet zeggen dat daarmee alle gebieden voor de komende jaren zijn aangewezen. In tegendeel. De ambitie is om daar waar zich kansen voordoen, nog veel meer gebieden aan te takken, mits ze passen binnen de duurzaamheids- en financiële randvoorwaarden. Elk jaar zullen bij de behandeling van de gemeentelijke jaarbegroting exploitatie-herzieningen worden voorgelegd aan de gemeenteraad en indien nodig voorstellen worden gedaan over de beschikbaarstelling van vervolgkredieten. De berekening van de opbrengsten is gebaseerd op uitsluitend de levering van warmte aan woningen. Behoudens de levering aan Stork en Siemens is geen rekening gehouden met opbrengsten van toekomstige aansluitingen van utiliteitsbouw. De reden is simpelweg dat moeilijk valt in te schatten wat er de komende jaren gebouwd gaat worden, nog minder goed dan bij woningen. Daar zit dan wel een potentiële plus in de exploitatie. Voor elk exploitatiegebied is een afzonderlijke rekensheet gemaakt. Die rekensheets staan in onderdeel C. In een extra rekensheet staan de belangrijkste uitkomsten per exploitatiegebied gegroepeerd en getotaliseerd. Daarin zijn de ramingen te vinden die betrekking hebben op het jaar 2012, vervolgens op de periode 2012 t/m 2016 en daarna op de volle periode van het bedrijfsplan, 2012 t/m Samenvatting rekensheets Voor een snel inzicht zijn de meest relevante getallen en bedragen uit de rekensheets in de hierna volgende tabellen opgenomen. Het betreft in tabel 1 de cijfers en bedragen van exploitatiegebied Hengelo Zuid, als belangrijkste exploitatiegebied, genomen over de volle looptijd van het bedrijfsplan ( ). Tabel 1 (zie hiernaast). 27

28 Verzamelblad IRR na belasting met omzet 2,69% TVT 24,54 jaar Jaarperiode Bruto Investering Aansluitbijdrage Netto Investering Omzet Exploitatiekosten Winst na belasting Jaar Boekwaarde Hengelo Zuid IRR na belasting met omzet 2,40% TVT 25,11 jaar Jaarperiode Bruto Investering Aansluitbijdrage Netto Investering Omzet Exploitatiekosten Winst na belasting Jaar Boekwaarde Gezondheidspark IRR na belasting met omzet 8,01% TVT 12,88 jaar Jaarperiode Bruto Investering Aansluitbijdrage Netto Investering Omzet Exploitatiekosten Winst na belasting Jaar Boekwaarde Trivium IRR na belasting met omzet 3,95% TVT 22,25 jaar Jaarperiode Bruto Investering Aansluitbijdrage Netto Investering Omzet Exploitatiekosten Winst na belasting Jaar Boekwaarde Twentebad IRR na belasting met omzet 5,39% TVT 18,25 jaar Jaarperiode Bruto Investering Aansluitbijdrage Netto Investering Omzet Exploitatiekosten Winst na belasting Jaar Boekwaarde Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo versie deel B 28

29 7.2 Gevoeligheidsanalyse In de berekeningen is uitgegaan van de huidige prijsniveaus voor zowel de kosten- als de opbrengstenkant. De aanleg en exploitatie van een warmtenet is omgeven met risico s, zowel negatieve als positieve. Genoemd worden: 1. De prijs van aardgas. Door de Warmtewet zijn de verkoopprijzen indirect gekoppeld aan die van aardgas. Allerwege is de verwachting dat die prijs op termijn zal stijgen, onder andere vanwege de toenemende schaarste, afgezet tegen een groeiende behoefte. Daartegenover staan de aanhoudend sombere economische vooruitzichten. In de berekeningen is aan de inkoopkant gerekend met een jaarlijkse stijging van 1,25% bovenop de inflatie, dat wil zeggen 3,75%. 1% meer of minder stijging heeft op de exploitatie, gerekend over de totale looptijd van het bedrijfsplan, een effect van 4,1 miljoen en op de IRR 1,6%. Dat betekent dat de aardgasprijzen een zeer significant effect hebben. Als de gasprijzen evenredig stijgen met de geraamde inflatie is sprake van een negatieve IRR. Dat betekent dat het project dan niet rendabel is. Het break-even-point ligt hier rond de 2,75%. Dus als de aardgasprijzen gemiddeld met minder dan 2,75% stijgen is het project niet rendabel. Dat is een aanmerkelijk risico. Uiteraard gaat het break-even-point nog verder omlaag als het aantal aansluitingen achterblijft bij de verwachtingen. 2. Subsidies. Zie ook par Daar is geen rekening mee gehouden, terwijl er op het terrein van de duurzame energie wel voortdurend kansen zijn op kleine en grote subsidies. Momenteel is WNH genomineerd voor een drietal subsidies: 1) een rijkssubsidie, in het bijzonder bedoeld voor de warmtenet-ontsluiting van Westermaat-Noord, 2) een Europese subsidie voor de opzet en exploitatie van een warmtenet in het algemeen, en 3) een aanspraak uit de green deal die via de provincie tot stand is gekomen en bestemd zal zijn voor de projectbegeleiding van de aanleg van het primair net tussen AkzoNobel en Stork/Siemens. In totaal kan het oplopen tot 2,2 miljoen. Het positieve effect van 1 miljoen aan subsidie, althans subsidies waartegenover geen directe extra kosten staan, is, gerekend over 30 jaren, 1,2 miljoen op de exploitatie en 1% op de IRR. 3. Aansluiten bestaande woningen. In de berekeningen is uitgegaan van een hoeveelheid aan te sluiten bestaande woningen, gedurende 10 jaren van 240. De acquisitie en realisering zullen nog veel onderzoek en inzet vergen. Voor wat betreft de grote aantallen zal Warmtenet daarbij sterk afhankelijk zijn van de verduurzamingsplannen van de woningcorporatie(s). Het gevolg van een lager aantal aansluitingen dan gepland is niet eenvoudig aan te geven, omdat dat afhankelijk is van waar de woningen staan en welke investeringen bij niet-aansluiting achterwege kunnen blijven. Maar grofweg kan worden gezegd dat per 100 bestaande woningen die minder dan gepland worden aangesloten het effect op de exploitatie bedraagt en op de IRR -0,1%. Dat effect is relatief bescheiden, maar dat komt doordat, wanneer er niet wordt aangesloten, er ook niet wordt geïnvesteerd in leidingen en toebehoren. 4. De rente. De plannen voor Warmtenet voorzien in een eigen aandelenkapitaal van 6 miljoen. Er wordt vanuit gegaan dat daarover geen dividend wordt betaald. Het overgrote deel van de investeringen zal worden gefinancierd met vreemd vermogen. Daarover wordt de marktrente betaald. Gerekend is met een percentage van 5,5%. 29

Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo deel B

Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo deel B Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo 2012-2041 deel B warmtenet hengelo IF Inhoudsopgave ] 1. Inleiding 1.1 Inleiding 1.2 Aanleidingen voor dit bedrijfsplan 2. Strategie 2.1 Smart Grid 2.2 Systeemopzet 2.3 Doelgroepen

Nadere informatie

Bijlage 1 haalbaarheidsstudie Warmtewisselaar

Bijlage 1 haalbaarheidsstudie Warmtewisselaar Bijlage 1 haalbaarheidsstudie Warmtewisselaar Referentienummer Datum Kenmerk 336723.01.N001 1 september 2014 336723 Betreft Indicatieve berekening exploitatie warmtenet Westland 1 Inleiding Om een globale

Nadere informatie

TEO/WKO WARMTE EN KOUDE NIEUWVEENSE LANDEN

TEO/WKO WARMTE EN KOUDE NIEUWVEENSE LANDEN TEO/WKO WARMTE EN KOUDE NIEUWVEENSE LANDEN In gemeente Meppel is een nieuwbouwwijk van 1953 woningen gepland, die gefaseerd tussen 2014 en 2039 gerealiseerd wordt. Deels worden de kavels bouwrijp opgeleverd,

Nadere informatie

Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling

Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling Een warmtepomp genereert op een efficiënte manier warmte om uw huis comfortabel te verwarmen of van warm water te voorzien. Warmtepompen hebben

Nadere informatie

Bio energiecentrales Eindhoven

Bio energiecentrales Eindhoven Bio energiecentrales Eindhoven Frans Kastelijn Projectmanager Gemeente Eindhoven Maart 2009 Inhoudsopgave 1. Duurzame energie op lokaal niveau 2 Activiteiten op lokaal niveau 3. Bio energiecentrales in

Nadere informatie

Gelijkwaardigheidsberekening warmtenet Delft

Gelijkwaardigheidsberekening warmtenet Delft NOTITIE PROJECT ONDERWERP Gelijkwaardigheidsberekening warmtenet Delft Bepalingsmethode DATUM 20 april 2006 STATUS Definitief 1 Inleiding...2 2 Uitgangspunten...2 3 Bepalingsmethode...2 3.1 Principe...2

Nadere informatie

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Bent u voorbereid op de toekomst? Een toekomst zónder gas? AM ontwikkelt in Park Centraal comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woningen. Deze

Nadere informatie

Mogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt

Mogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt Notitie Contactpersoon Harry de Brauw Datum 14 juni 2017 Kenmerk N001-1246856HBA-rvb-V01-NL Mogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt De aanstaande rioolvervanging in de Benedenbuurt is aanleiding voor

Nadere informatie

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Bent u voorbereid op de toekomst? Een toekomst zónder gas? Heijmans ontwikkelt op Forteneiland comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woningen.

Nadere informatie

Warmtenetten. Agenda. Wat is een warmtenet. Technologie. Projecten. Regulering. Rol Eandis. Visie van een netbeheerder Energik - 28/5/2015

Warmtenetten. Agenda. Wat is een warmtenet. Technologie. Projecten. Regulering. Rol Eandis. Visie van een netbeheerder Energik - 28/5/2015 Warmtenetten Visie van een netbeheerder Energik - 28/5/2015 Agenda Wat is een warmtenet Technologie Projecten Regulering Rol Eandis 2 2015 Studiedag Energik - Warmtenetten 1 Wat zijn warmtenetten? Ondergronds

Nadere informatie

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016 Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden 11 februari 2016 1 Managementsamenvatting Inleiding De gemeente Leiden heeft in haar duurzaamheidsambitie doelen gesteld voor de korte

Nadere informatie

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen De toekomst van de energievoorziening Gemeenten, provincies, bedrijven en projectontwikkelaars gaan zich steeds meer richten op duurzame energiedoelstellingen,

Nadere informatie

Warmte Nieuwegein Raads Informatie Avond

Warmte Nieuwegein Raads Informatie Avond Warmte Nieuwegein Raads Informatie Avond Frank Kersloot & Alex Kaat 21 april 2016 Inhoud presentatie 1. Stadswarmte in Nieuwegein 2. Het equivalent opwek rendement (EOR) 3. Tarieven voor klanten 4. Afsluitkosten

Nadere informatie

100% Warmte, warm tapwater en koude. Comfortabel én milieuvriendelijk wonen. duurzame energie van eigen bodem

100% Warmte, warm tapwater en koude. Comfortabel én milieuvriendelijk wonen. duurzame energie van eigen bodem 100% duurzame energie van eigen bodem Warmte, warm tapwater en koude Comfortabel én milieuvriendelijk wonen U gaat voor nul! Comfortabel én milieuvriendelijk wonen Warmte, warm tapwater en koude van Eteck

Nadere informatie

Welkom. StepUp. Wat zijn warmtenetten? StepUp_Warmtenetten 1

Welkom. StepUp. Wat zijn warmtenetten? StepUp_Warmtenetten 1 Welkom StepUp 8 Wat zijn warmtenetten? Ondergronds leidingsysteem dat warm water transporteert Koppelt plaatsen met een warmteoverschot ( warmtebron of restwarmte ) aan plaatsen met een warmtevraag ( verwarming,

Nadere informatie

Bio-energiecentrales Eindhoven

Bio-energiecentrales Eindhoven Bio-energiecentrales Eindhoven Frans Kastelijn Programmamanager Energie Gemeente Eindhoven December 2014 Inhoudsopgave 1. Algemeen 2. Duurzame energie en activiteiten op lokaal niveau 3. Bio-energie centrales

Nadere informatie

100% Warmte, warm tapwater en koude. Comfortabel én milieuvriendelijk wonen. duurzame energie van eigen bodem

100% Warmte, warm tapwater en koude. Comfortabel én milieuvriendelijk wonen. duurzame energie van eigen bodem 100% duurzame energie van eigen bodem Warmte, warm tapwater en koude Comfortabel én milieuvriendelijk wonen U gaat voor nul! Comfortabel én milieuvriendelijk wonen Warmte, warm tapwater en koude van Eteck

Nadere informatie

Samen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas. Hans Schneider (Liander) programma

Samen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas. Hans Schneider (Liander) programma Samen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas Hans Schneider (Liander) programma Alliander en de warmtetransitie Verantwoord van het aardgas af, op naar een nieuwe (lokale) warmtevoorziening

Nadere informatie

Waar zijn we met het verduurzamen van onze woningen in Nederland?

Waar zijn we met het verduurzamen van onze woningen in Nederland? Waar zijn we met het verduurzamen van onze woningen in Nederland? We hebben veelal nog verouderde woningen waarbij ongeveer een kwart van de huiseigenaren een hypotheekschuld heeft boven de huidige marktwaarde.

Nadere informatie

TEO/WKO WARMTE BESTAANDE WOONWIJK HEEG

TEO/WKO WARMTE BESTAANDE WOONWIJK HEEG TEO/WKO WARMTE BESTAANDE WOONWIJK HEEG In het dorp Heeg is voor een wijk met 800 slecht geisoleerde woningen onderzocht of verwarmen met thermische energie uit de nabijgelegen watergang Greft haalbaar

Nadere informatie

Rapport installatieconcept

Rapport installatieconcept Rapport installatieconcept voor het realiseren van een schoolpand annex nazorg voor delinquenten Adres: Teleportboulevard 2 Plaats: Amsterdam Stadsdeel: Sloterdijk Teleport Projectgroep: A-tomos Projectnummer:..

Nadere informatie

Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland

Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Samenvatting De totale investeringsomvang om de woningen en utiliteitsgebouwen in de provincie Noord-Holland in 2050 klimaatneutraal

Nadere informatie

Meer wooncomfort. en minder energieverbruik door een warmtepomp. voltalimburg.nl/warmtepomp

Meer wooncomfort. en minder energieverbruik door een warmtepomp. voltalimburg.nl/warmtepomp Meer wooncomfort en minder energieverbruik door een warmtepomp voltalimburg.nl/warmtepomp Tip! Vraag subsidie aan bij de aanschaf van een warmtepomp. Het subsidiebedrag voor een warmtepomp van 5 kw is

Nadere informatie

TEO/WKO WARMTE EN KOUDE

TEO/WKO WARMTE EN KOUDE TEO/WKO WARMTE EN KOUDE BEDRIJVENTERREIN MARSLANDEN Op het bedrijventerrein de Marslanden in Zwolle zijn bedrijven gevestigd, met uiteenlopende behoefte aan warmte en koeling. Vanuit gegevens over het

Nadere informatie

Warmte(levering) van de toekomst. Jeroen Roos (BuildDesk, business unit Gebiedsontwikkeling) Jeroen Roos Utrecht, 21 september 2010

Warmte(levering) van de toekomst. Jeroen Roos (BuildDesk, business unit Gebiedsontwikkeling) Jeroen Roos Utrecht, 21 september 2010 Warmte(levering) van de toekomst (BuildDesk, business unit Gebiedsontwikkeling) Ontwikkelingen nieuwbouw met effect op warmtevraag 2 Regelgeving: stapsgewijze EPC-verlaging (-> 0,6 -> 0,4 -> energieneutraal)

Nadere informatie

DUURZAME OPLOSSINGEN VOOR DE WARMTEVRAAG

DUURZAME OPLOSSINGEN VOOR DE WARMTEVRAAG DUURZAME OPLOSSINGEN VOOR DE WARMTEVRAAG Introductie Jon van Diepen Register Energie Adviseur (rea) Afgestudeerd in Business of Energy Systems (TopTech/TU Delft) Achtergrond: ICT / Financieel Analist Interessegebied:

Nadere informatie

Businesscase voor thermische energie uit water t.b.v. beschermde stadskern Blokzijl 18 april 2019

Businesscase voor thermische energie uit water t.b.v. beschermde stadskern Blokzijl 18 april 2019 Businesscase voor thermische energie uit water t.b.v. beschermde stadskern Blokzijl 18 april 2019 BC Thermisch uit oppervlaktewater Blokzijl I. TEO en WKO Algemeen II. Locatie III. Energievraag IV. Energiebesparing

Nadere informatie

Nieuwkoop aan de Warmterivier Gemeenteraad 10 maart 2016

Nieuwkoop aan de Warmterivier Gemeenteraad 10 maart 2016 Nieuwkoop aan de Warmterivier Gemeenteraad 10 maart 2016 Onderwerpen Aanleiding Betrokken partijen Uitleg systeem Rol partijen Pilot voor Schoterhoek Doorkijk naar Schoterhoek Planning realisatie (mondeling)

Nadere informatie

Wat is Warmtenet Hengelo? Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo 2012-2041 deel A - publieksversie

Wat is Warmtenet Hengelo? Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo 2012-2041 deel A - publieksversie 2 Wat is Warmtenet Hengelo? Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo 2012-2041 deel A - publieksversie 2 Inhoudsopgave pagina Voorwoord 5 Mindmap met positieve aspecten van WNH 6 Samenvatting 9 1. Inleiding en leeswijzer

Nadere informatie

Warmteopwekking in de Muziekwijk. Duurzame warmte door houtsnippers 10 december 2014 M. Gehrels

Warmteopwekking in de Muziekwijk. Duurzame warmte door houtsnippers 10 december 2014 M. Gehrels Warmteopwekking in de Muziekwijk Duurzame warmte door houtsnippers 10 december 2014 M. Gehrels Artikelen 2 Muziekwijk Wijk met 333 woningen Gefaseerde bouw Duurzaam verwarmen Opdrachtgever: SWZ Opdracht

Nadere informatie

Beleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties

Beleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Beleid dat warmte uitstraalt Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Doelen rijksoverheid voor 2020 Tempo energiebesparing 2 % per jaar Aandeel duurzaam in totale

Nadere informatie

Bas van Golde Sales Manager Noord & Oost Nederland (

Bas van Golde Sales Manager Noord & Oost Nederland ( Bas van Golde Sales Manager Noord & Oost Nederland (06-54354008 bas.van.golde@ennatuurlijk.nl) Datum 15-06-2016 Wie is Ennatuurlijk Warmtenetten in Twente (Overijssel) Discussie: de rol van biomassa in

Nadere informatie

Presentatie Pioneering 27 september 2011

Presentatie Pioneering 27 september 2011 Presentatie Pioneering 27 september 2011 1 Contactgegevens Dinkelborgh energie (DBE) Presentatie voor Pioneering Hans Visser (DBE) 06 53 87 86 79 Dinkelborgh Energie Wilhelminastraat 8 7591 TN Denekamp

Nadere informatie

Duurzame warmtenetten

Duurzame warmtenetten Duurzame warmtenetten Groene Huisvesters 22 juni 2017 Jeroen Roos Inhoud 1. Opzet warmtenet 2. Soorten en maten 3. Duurzaamheid 4. Specifiek: een bron: geothermie een concept: Nul-op-de-Meter/-Rekening

Nadere informatie

MEMO. Warmtenet Hengelo pag. 1 van 12

MEMO. Warmtenet Hengelo pag. 1 van 12 MEMO Van R. Frank / R. Zwart Onderwerp Technische vragen Raad nav Raadbesluit 1010579 Datum 18 februari 2014 Aan Commissie Fysiek Kopie aan Postbus 18 7550 AA Hengelo Toelichting voor het college Op dinsdag

Nadere informatie

Producent van duurzame Energie in Twente

Producent van duurzame Energie in Twente Producent van duurzame Energie in Twente KIVI H.Hegeman 28-5-2019 Twence in het kort Transitie naar euregionaal producent van grondstoffen en energie Kern activiteiten: Duurzame energie Circulaire economie

Nadere informatie

Benedenbuurt gasloos Afweging bronnen en systemen

Benedenbuurt gasloos Afweging bronnen en systemen Benedenbuurt gasloos Afweging bronnen en systemen Harry de Brauw, Marion van Amelrooij, Mirjam Pronk, Barry Meddeler, Maartje Feenstra Doel bijeenkomst Scenario s bepalen voor gasloze verwarming Benedenbuurt:

Nadere informatie

1 juni 2011 Minisymposium Groen Gas W. Deddens

1 juni 2011 Minisymposium Groen Gas W. Deddens 1 juni 2011 Minisymposium Groen Gas W. Deddens Agenda. Wie is RENDO Duurzaam? Voorbeeld project Toekomst duurzame energie projecten icm groen gas 2 RENDO Duurzaam. Aantal medewerkers : RENDO totaal ca.

Nadere informatie

Deerns ketenanalyse downstream van een van de twee meeste materiele emissies

Deerns ketenanalyse downstream van een van de twee meeste materiele emissies Deerns ketenanalyse downstream van een van de twee meeste materiele emissies 2013 Inleiding In het kader van de CO 2 prestatieladder is een ketenanalyse uitgevoerd naar de CO 2 productie door verwarming

Nadere informatie

TEO/WKO WARMTE RENOVATIEWIJK SNEEK

TEO/WKO WARMTE RENOVATIEWIJK SNEEK TEO/WKO WARMTE RENOVATIEWIJK SNEEK Woningbouwcoöperatie Elkien heeft voornemens om in de wijk t Eiland in Sneek 300 woningen voor een deel te slopen en voor een deel te renoveren. Daarbij is de opgave

Nadere informatie

Verduurzaming warmtenet Almelo Biogas Rotonde Twente e.o.

Verduurzaming warmtenet Almelo Biogas Rotonde Twente e.o. Verduurzaming warmtenet Almelo Biogas Rotonde Twente e.o. Gerard Bauhuis Business Developer I&O g.bauhuis@cogas.nl 06-22972715 Wie is Cogas? Cogas: Netbeheer (Gas, Electra, Kabel en Glasvezel) Cogas Infra

Nadere informatie

LT-warmtenet. Ruimteverwarming. Warmtapwater

LT-warmtenet. Ruimteverwarming. Warmtapwater Een lagetemperatuurwarmtenet () levert warmte voor en warmtapwater. Eén of meerdere collectieve bronnen verwarmen water dat via een buizensysteem naar de woning wordt vervoerd. In de woning is een afgifteset

Nadere informatie

Verduurzaming bestaande gebouwde omgeving

Verduurzaming bestaande gebouwde omgeving NOABERSCHAP Verduurzaming bestaande gebouwde omgeving Duurzame energie is een kwestie van ordenen, maar ook van keuzes maken. Verduurzaming gebouwde Omgeving 1 Verduurzamen gebouwde omgeving & Cogas Business

Nadere informatie

Nadere onderbouwing bij afweging van energievarianten in Bronkhorst I

Nadere onderbouwing bij afweging van energievarianten in Bronkhorst I Bijlage 3 Nadere onderbouwing bij afweging van energievarianten in Bronkhorst I In deze bijlage worden de volgende onderdelen uit de toelichting bij het raadsvoorstel toegelicht: bijdrage aan energie en

Nadere informatie

NIEUWBOUWWIJK NIJSTAD-OOST

NIEUWBOUWWIJK NIJSTAD-OOST TEO/WKO WARMTE NIEUWBOUWWIJK NIJSTAD-OOST In gemeente Hoogeveen is een kleine nieuwbouwwijk van 88 woningen gepland. Gemeente Hoogeveen is eigenaar van de grond en is voornemens om de kavels bouwrijp te

Nadere informatie

De 10 meest gestelde vragen over aardgasvrij wonen

De 10 meest gestelde vragen over aardgasvrij wonen De 10 meest gestelde vragen over aardgasvrij wonen 1. Waarom gaan we van het aardgas af? 2 2. Wanneer moet mijn woning aardgasvrij zijn? 2 3. Wat is de rol van de gemeente? 3 4. Hoe kan ik mijn woning

Nadere informatie

DE WERKING VAN DE WARMTEPOMP

DE WERKING VAN DE WARMTEPOMP De duurzame energiebron is onuitputtelijk, maar heeft een te laag temperatuurniveau om de CV rechtstreeks op aan te kunnen sluiten. De temperatuur zal dus eerst verhoogd moeten worden, waardoor wij onze

Nadere informatie

I.T. Melisie / R. Frank SB Lievers

I.T. Melisie / R. Frank SB Lievers SAMENVATTING RAADSVOORSTEL CASENUMMER BEHANDELEND AMBTENAAR SECTOR PORT. HOUDER 10G200284 342438 / 342438 ONDERWERP Duurzaam verwarmen Twentebad. I.T. Melisie / R. Frank SB Lievers AGENDANUMMER BELEIDSPROGRAMMA/BELEIDSLIJN

Nadere informatie

Richtlijnen meterkast

Richtlijnen meterkast Richtlijnen meterkast Inleiding Om individuele nieuwbouwwoningen en appartementen aan te sluiten op het groene warmtenet wordt in de meterkast van de woning een warmte-afleverset geplaatst. Het warmtesysteem

Nadere informatie

High Level Business Case Energiecoöperatie

High Level Business Case Energiecoöperatie High Level Business Case Energiecoöperatie DE Ramplaan (Haarlem) Het project: een haalbaarheidsstudie Energie- en klimaatneutraliteit in bestaande woonwijk is technisch haalbaar en financieel haalbaar

Nadere informatie

De Warmtewet, gaan we nu echt voor besparing en verduurzaming of hebben we een bureaucratisch monster?

De Warmtewet, gaan we nu echt voor besparing en verduurzaming of hebben we een bureaucratisch monster? De Warmtewet, gaan we nu echt voor besparing en verduurzaming of hebben we een bureaucratisch monster? Drs ing Teus van Eck Biomassabijeenkomst Bodegraven, 7 mei 2009 Warmte is de grootste post in de

Nadere informatie

Samenvatting bevindingen Energiescan

Samenvatting bevindingen Energiescan techniplan adviseurs bv R A A D G E V E N D I N G E N I E U R S B U R E A U SIH-103X1-E-MV002A blad 1 van 6 Status: CONCEPT Project : Hogeschool Windesheim Zwolle Onderwerp : Samenvatting bevindingen Energiescan

Nadere informatie

Technieken en financiering van de aardgasvrijoplossingen

Technieken en financiering van de aardgasvrijoplossingen Nieuwbouw is relatief eenvoudig aardgasvrij te realiseren. Er zijn grofweg twee alternatieven: - Verzwaard elektriciteitsnet met een lucht- of bodemwarmtepomp in de woning (all electric) - collectieve

Nadere informatie

SAMENVATTING RAADSVOORSTEL 11G / W.J. Goosen WNH OA. Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo Facetagenda Duurzaamheid

SAMENVATTING RAADSVOORSTEL 11G / W.J. Goosen WNH OA. Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo Facetagenda Duurzaamheid SAMENVATTING RAADSVOORSTEL CASENUMMER BEHANDELEND AMBTENAAR SECTOR PORT. HOUDER 11G201832 451187 / 451187 ONDERWERP Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo 2012-2041. W.J. Goosen WNH OA AGENDANUMMER BELEIDSPROGRAMMA/BELEIDSLIJN

Nadere informatie

Wat is Warmtenet Hengelo? Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo deel A - publieksversie

Wat is Warmtenet Hengelo? Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo deel A - publieksversie 2 Wat is Warmtenet Hengelo? Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo 2012-2041 deel A - publieksversie 2 Inhoudsopgave pagina Voorwoord 5 Mindmap met positieve aspecten van WNH 6 Samenvatting 9 1. Inleiding en leeswijzer

Nadere informatie

CO2 reductie

CO2 reductie CO2 reductie 2015-2020 1 In dit document willen wij onze CO2 uitstoot publiceren over de jaren 2015, 2016 en 2017. Daarbij nemen wij alvast een voorschot op de verwachting voor het jaar 2020 als we de

Nadere informatie

Steek Energie in je huis

Steek Energie in je huis Steek Energie in je huis 9 oktober 2012 Breda 1 Bouwbedrijf Boot B.V. Bouwbedrijf Boot is actief in de woningbouw (particulier, ontwikkeling), zorg huisvesting en utiliteit (scholen, kantoren, bedrijfsgebouwen).

Nadere informatie

uitbreiding warmtenet Alkmaar Algemene Vergadering directie en raad van commissarissen Datum: 6 november 2015

uitbreiding warmtenet Alkmaar Algemene Vergadering directie en raad van commissarissen Datum: 6 november 2015 6. Uitbreiding warmtenet Alkmaar Aan: Van: Betreft: Algemene Vergadering directie en raad van commissarissen uitbreiding warmtenet Alkmaar Datum: 6 november 2015 Bijlage: toelichting investeringsvoorstel

Nadere informatie

Duurzaam verwarmen en koelen met gas

Duurzaam verwarmen en koelen met gas Duurzame gaswarmtepompen voor o.a.: Kantoorgebouwen Frisse Scholen Verzorgingstehuizen (P4) (P6) (P7) www.gasengineering.nl Duurzaam verwarmen en koelen met gas De voordelen van verwarmen en koelen met

Nadere informatie

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie

Nadere informatie

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector Groeiplan voor warmte een initiatief van provincies, gemeenten en sector 27 november 2015 De Provincies Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Holland, en Limburg, Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de Gemeenten

Nadere informatie

Aanvullende informatie Obligatielening Nuon Samen in Zon Eemshaven Nuon Samen in Zon B.V.

Aanvullende informatie Obligatielening Nuon Samen in Zon Eemshaven Nuon Samen in Zon B.V. Aanvullende informatie Obligatielening Nuon Samen in Zon Eemshaven Nuon Samen in Zon B.V. 13 februari 2019 Foto: Zonnepark Eemshaven INHOUDSOPGAVE 1 WIJZIGING ZONNEPARK EEMSHAVEN 3 2 ZONNEPARK EEMSHAVEN

Nadere informatie

Bijlage 2: beschrijving overige projecten. Projecten 1: in offertefase. Project 1a: OSG t Genseler (Veldwijk Zuid)

Bijlage 2: beschrijving overige projecten. Projecten 1: in offertefase. Project 1a: OSG t Genseler (Veldwijk Zuid) Bijlage 2: beschrijving overige projecten Projecten 1: in offertefase Project 1a: OSG t Genseler (Veldwijk Zuid) Projectnummer: 0021202 Naam project: Aansluiten school OSG Veldwijk Zuid Jasmijnstraat 15

Nadere informatie

Aandeelhoudende gemeenten van Cogas willen

Aandeelhoudende gemeenten van Cogas willen Aandeelhoudende gemeenten van Cogas willen Energie verduurzamen maar: Nationaal landschap leent zich minder voor zonne- en windenergie; Ondergrond minder geschikt voor WKO en geothermie; Inzet hout: beperkt

Nadere informatie

Onderwerp: Routekaart Verduurzaming Stadswarmte Utrecht en Nieuwegein

Onderwerp: Routekaart Verduurzaming Stadswarmte Utrecht en Nieuwegein Postbus 19020, 3001 BA Rotterdam Wethouder van Hooijdonk p/a gemeente Utrecht Postbus 16200 3500 CE Utrecht Rotterdam, 24 november 2016 Kenmerk: W&K/MvdB/20161124 Onderwerp: Routekaart Verduurzaming Stadswarmte

Nadere informatie

PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL. Reg.nr.?Ó/ZO\Z/lobl 0 4 DEC 2012. Routing

PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL. Reg.nr.?Ó/ZO\Z/lobl 0 4 DEC 2012. Routing Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 499 88 99 Fax 038 425 48 88 overijssel.nl postbus@overijssel. nl Provinciale Staten van Overijsse PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr.?Ó/ZO\Z/lobl

Nadere informatie

Duurzame energie. Intergrale projecten, samenwerking en praktijk. door Arno Wurkum

Duurzame energie. Intergrale projecten, samenwerking en praktijk. door Arno Wurkum Duurzame energie Intergrale projecten, samenwerking en praktijk door Arno Wurkum Inhoud Wie is Cogas? Wat doet Cogas Duurzaam? Voorbeelden van intergrale duurzame energieprojecten WKO Biomassa Biogas Opmaat

Nadere informatie

Uitbreiding Multatulilaan Culemborg

Uitbreiding Multatulilaan Culemborg Uitbreiding Multatulilaan Culemborg Globale haalbaarheidsstudie Rolf Broekman en Ivo Smits l Warmte Koude & Procestechniek l 14 januari 2019 l Openbare Versie Achtergrond Thermo Bello heeft Liandon gevraagd

Nadere informatie

Gebruik en Beheer van WKO Systemen

Gebruik en Beheer van WKO Systemen installatiegroep Gebruik en Beheer van WKO Systemen Enkele aandachtspunten in de exploitatiefase Bedrijventerreinen Peter Slot 1 Agenda Even voorstellen De noodzaak van goed beheer WKO op bedrijventerreinen

Nadere informatie

Welkom. Voorstelling warmtenetten

Welkom. Voorstelling warmtenetten Welkom Voorstelling warmtenetten Agenda Warmtenet werking Warmtenet warmtebronnen Warmtenet techniek Warmtenet aanleg Warmtenet aansluitingen Warmtenet impact milieu Warmtenet waarom Warmtenet de klant

Nadere informatie

Reactie van Eneco op vragen uit Regio Utrecht Dit document is het laatst bewerkt op 14-03-2014

Reactie van Eneco op vragen uit Regio Utrecht Dit document is het laatst bewerkt op 14-03-2014 Reactie van Eneco op vragen uit Regio Utrecht Dit document is het laatst bewerkt op 14-03-2014 Vanuit de Regio Utrecht heeft Eneco diverse vragen ontvangen en zijn er onduidelijkheden ontstaan over de

Nadere informatie

ONRENDABELE TOP. ERGO werkgroep 31 oktober 2018 Casper Tigchelaar Marijke Menkveld

ONRENDABELE TOP. ERGO werkgroep 31 oktober 2018 Casper Tigchelaar Marijke Menkveld ONRENDABELE TOP ERGO werkgroep 31 oktober 2018 Casper Tigchelaar Marijke Menkveld VRAGEN ERGO WERKGROEP Als er na 2020 extra subsidiebudget komt (bijvoorbeeld uit ODE middelen), aan welke maatregelen zou

Nadere informatie

Groen gas. Duurzame energieopwekking. Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Welke keuzes en wat levert het op?

Groen gas. Duurzame energieopwekking. Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Welke keuzes en wat levert het op? Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Groen gas Welke keuzes en wat levert het op? Huidig beleid 100 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 3 PJ. Extra inspanning 200 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 6 PJ.

Nadere informatie

Warmtepompen. Een introductie

Warmtepompen. Een introductie Warmtepompen Een introductie Inhoud presentatie Introductie 040energie Warmtepompen: Principe Varianten Financieel Is mijn huis geschikt? Vragen? Introductie 040Energie 040energie is een vereniging van

Nadere informatie

IS UW HUIS GESCHIKT VOOR EEN WARMTEPOMP?

IS UW HUIS GESCHIKT VOOR EEN WARMTEPOMP? IS UW HUIS GESCHIKT VOOR EEN WARMTEPOMP? 8 NOVEMBER 2018 PIETER NAP FRANS DEN BRABER Wat is BENG! Biltse Energie Neutrale Gemeenschap www.beng2030.nl BENG! is een lokale duurzame energie coöperatie. BENG!

Nadere informatie

Energievoorziening nieuwbouw. Hans van Wolferen 24 november Wageningen

Energievoorziening nieuwbouw. Hans van Wolferen 24 november Wageningen Energievoorziening nieuwbouw Hans van Wolferen 24 november 2016 - Wageningen Van Wolferen Research Ervaring Verwarming, warmtapwater, koeling Rapporteur EPG en EMG (NEN 7120 / 7125) Betrokken bij CEN normen

Nadere informatie

Koude en Warmte Opslag

Koude en Warmte Opslag Koude en Warmte Opslag Standaard Nuon PREFAB Warmtepompsysteem voor collectieve toepassingen Ing. Roy Vuulink 06-06-2007 Doelen: Topcomfort en welzijn bieden voor afnemers en omgeving Comfort, optimaal

Nadere informatie

Verwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie

Verwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Verwarm uw woning elektrisch Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Bespaar op energiekosten én het milieu De meeste woningen in Nederland gebruiken een cv-ketel op gas. Hiermee verwarmen

Nadere informatie

Mono vergisting in Wijnjewoude?!

Mono vergisting in Wijnjewoude?! Mono vergisting in Wijnjewoude?! Jan Willem Bijnagte bijnagte@cocos.nl www.cocos.nl 06 82404591 Inhoud CCS Mono mestvergisting Gasverwaarding Noord Deurningen Bio-Up Kansen Wijnjewoude Mono mestvergisting

Nadere informatie

Echt nul op de meter. HRsolar : Robbert van Diemen Techneco : Niels van Alphen

Echt nul op de meter. HRsolar : Robbert van Diemen Techneco : Niels van Alphen Echt nul op de meter HRsolar : Robbert van Diemen Techneco : Niels van Alphen Agenda Zonthermie V1.0 -> V3.0 Zonthermie V3.0 / warmtepompen Wie is HRsolar Nederlandse fabrikant van zonthermische oplossingen

Nadere informatie

Geothermie. traditioneel energiebedrijf?

Geothermie. traditioneel energiebedrijf? 31 maart 2010 T&A Survey Congres Geothermie Duurzame bron voor een traditioneel energiebedrijf? Hugo Buis Agenda Duurzame visie & ambities Waarom kiest Eneco voor Geothermie? Stand van zaken Markten Pro

Nadere informatie

Notitie energiebesparing en duurzame energie

Notitie energiebesparing en duurzame energie Notitie energiebesparing en duurzame energie Zaltbommel, 5 juni 2012 Gemeente Zaltbommel Notitie energiebesparing en duurzame energie 1 1. Inleiding Gelet op de ambities in het milieuprogramma 2012-2015

Nadere informatie

H e t W A d u s E P C p a k k e t

H e t W A d u s E P C p a k k e t Uw partner in duurzame energie H e t W A d u s E P C p a k k e t De ultieme oplossing voor uw woning v1.0 april 2009 Voorwoord WAdus BV is een jong en dynamisch bedrijf. Het bedrijf is opgericht in 2008

Nadere informatie

Menukaart Klimaatneutrale Zelfbouw

Menukaart Klimaatneutrale Zelfbouw Menukaart Klimaatneutrale Zelfbouw Juni 2012 E I D I BS SU Wil je met me bouwen? Gemeente Amsterdam /zelfbouw Voor u ligt de Menukaart Klimaatneutrale Zelfbouw. Deze is door de gemeente Amsterdam speciaal

Nadere informatie

Brochure Zo gaat u voor nul! uitstoot 100% Uw nieuwe woning is EPC = 0. duurzame energie van eigen bodem

Brochure Zo gaat u voor nul! uitstoot 100% Uw nieuwe woning is EPC = 0. duurzame energie van eigen bodem 0% uitstoot Brochure 2017 Zo gaat u voor nul! 0 Uw nieuwe woning is EPC = 0 100% duurzame energie van eigen bodem U gaat voor nul! Welkom in uw energieneutrale woning Eteck, aangenaam Al meer dan 10 jaar

Nadere informatie

Koude - & Warmte Opslagsystemen

Koude - & Warmte Opslagsystemen Koude - & Warmte Opslagsystemen Duurzame energie systemen vanuit een operating excellence visie Afwegingen bij start project 1. Technische haalbaarheid en energievisie Ontwerp vanuit koude of vanuit warmte

Nadere informatie

Ben van der Aa / oktober 2018

Ben van der Aa / oktober 2018 Agendapunt commissie: 3.2 steller telefoonnummer email Ben van der Aa 3628 ben.van.der.aa@valkenswaard.nl agendapunt kenmerk datum raadsvergadering portefeuillehouder T. Geldens onderwerp Zonnepanelen

Nadere informatie

Duurzame energie. uitgestoten in vergelijking met een conventioneel verwarmingssysteem, bijvoorbeeld een CV ketel.

Duurzame energie. uitgestoten in vergelijking met een conventioneel verwarmingssysteem, bijvoorbeeld een CV ketel. Duurzame energie Er wordt tegenwoordig steeds meer gebruik gemaakt van duurzame energiesystemen in gebouwen. Hiermee wordt op een natuurlijke wijze duurzame energie gewonnen om de woningen te verwarmen

Nadere informatie

DE NIEUWKOOPSE EILANDEN

DE NIEUWKOOPSE EILANDEN Contact: ev@vinkbouw.nl DE NIEUWKOOPSE EILANDEN FASE 1: 12 WONINGEN AAN DE PRACHTIGE NIEUWKOOPSE PLASSEN Ruimte om van te dromen INLEIDING Ook altijd graag aan het water willen wonen op een unieke plek,

Nadere informatie

b Aftrekpost 1 - elektrisch koken 55,84 - Totaal vastrecht * 492,66

b Aftrekpost 1 - elektrisch koken 55,84 - Totaal vastrecht * 492,66 Reactie van Eneco op vragen uit Regio Zuid-Holland De onderstaande informatie is ook geldig voor klanten in Amstelveen Dit document is het laatst bewerkt op 14-03-2014 Vanuit de Regio Zuid-Holland heeft

Nadere informatie

DAIKIN-INTERGAS HYBRIDE WARMTEPOMP DAIKIN-INTERGAS HYBRIDE WARMTEPOMP

DAIKIN-INTERGAS HYBRIDE WARMTEPOMP DAIKIN-INTERGAS HYBRIDE WARMTEPOMP DAIKIN-INTERGAS WARMTEPOMP DAIKIN-INTERGAS WARMTEPOMP 890.327-04 WWW.INTERGASVERWARMING.NL Daikin en Intergas, het ultieme duurzame verwarmingskoppel Hoge energiekosten en nieuwe Europese wetgeving op

Nadere informatie

Stichting Stimular. Energie positieve bedrijventerreinen Special van het gas af mn. inzet van Warmtepompen. De werkplaats voor duurzaam ondernemen

Stichting Stimular. Energie positieve bedrijventerreinen Special van het gas af mn. inzet van Warmtepompen. De werkplaats voor duurzaam ondernemen Energie positieve bedrijventerreinen Special van het gas af mn. inzet van Warmtepompen Hoorn, 12 december Marc Herberigs m.herberigs@stimular.nl 010 238 28 26 Stichting Stimular De werkplaats voor duurzaam

Nadere informatie

Kansen voor ondiepe geothermie

Kansen voor ondiepe geothermie Kansen voor ondiepe geothermie Ondiepe Geothermie Onttrekken van aardwarmte uit ondiepe formaties Diepte tot circa 1.250 meter Temperatuur 15 tot 45 C Technologie Dieptes (m) Gebruikelijke toepassing WKO

Nadere informatie

Wat kunnen we nog meer met onze restwarmte? 15 november 2007 Tom den Hartog Consultant Energy Systems Cumae BV

Wat kunnen we nog meer met onze restwarmte? 15 november 2007 Tom den Hartog Consultant Energy Systems Cumae BV Wat kunnen we nog meer met onze restwarmte? 15 november 2007 Tom den Hartog Consultant Energy Systems Cumae BV Overzicht van de presentatie Overzicht aanbod van restwarmte. Aanpak restwarmte in de papierindustrie.

Nadere informatie

WORKSHOP ENERGIEVISIE

WORKSHOP ENERGIEVISIE WORKSHOP ENERGIEVISIE STELLING 1 Wij werken al vanuit een energievisie WAT ZIT ER IN EEN ENERGIEVISIE Hoe gaan we om met energie in bestaande bouw en in nieuwbouw, in zowel woningbouw als utiliteit en

Nadere informatie

Geothemie. Nieuwe kansen voor het warmtenet

Geothemie. Nieuwe kansen voor het warmtenet Geothemie Nieuwe kansen voor het warmtenet 06 54268181 1 Accelerate energy innovation Drs. Ronald den Boogert Ronald@inimpact.nl By the implementation of innovative technologies and a close cooperation

Nadere informatie

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

Collectieve warmte naar lage temperatuur Een verkenning van mogelijkheden en routes Edwin van Vliet

Collectieve warmte naar lage temperatuur Een verkenning van mogelijkheden en routes Edwin van Vliet Collectieve warmte naar lage temperatuur Een verkenning van mogelijkheden en routes Edwin van Vliet Introductie & achtergrond Aanleiding Opdrachtgever: TKI Urban Energy & RVO Lage Temperatuur (LT) warmtenetten

Nadere informatie

Local Energy Solutions

Local Energy Solutions 24 mei 2011 Warmtelevering vanuit energiefabriek Apeldoorn Ontwikkeling van energie voor eigen gebruik naar externe levering aanleiding samenwerking warmteleiding Zuidbroek extra energie uit slachtafval

Nadere informatie

DE RYCK Klima. 1 kw primaire energie 2,25 kw warmte. ŋ verlies op motor 10% netto vermogen op WP 34% geeft warmte afvoer verwarmingscircuit

DE RYCK Klima. 1 kw primaire energie 2,25 kw warmte. ŋ verlies op motor 10% netto vermogen op WP 34% geeft warmte afvoer verwarmingscircuit DE RYCK Klima LUWAGAM : pomp lucht-water aangedreven met gasmotor PAUL DE RYCK Werking op laag niveau (buitenlucht min. 0 C) omzetten naar warmte op hoog niveau (buiswater max. 50 C) Serreverwarming buis

Nadere informatie