1753 Het eiland Wolphaartsdijk wordt aan de zuidkant begrensd door de Schengen en aan de noordkant door de Zuidvliet.

Transcriptie

1 Foto s: Tonnie Outermans De Schenge is een voormalige zeearm, die het eiland Wolphaartsdijk scheidde van de kern van Zuid-Beveland. Deze zeearm was van groot belang voor de scheepvaart vanuit Goes. Maar in de achttiende eeuw wordt hij te ondiep. Door de afdamming van de Schenge, bij de aanleg van de Wilhelminapolder, verdwijnen de getijdenstromen, en voltrekt de aanslibbing zich in hoog tempo. Landbouwgrond kan men dan goed gebruiken en de gebieden rondom oude zeearm worden ingepolderd. Van de zeearm de Schenge blijven twee restgeulen over: de Westerschenge en de Oosterschenge. De Westerschenge is smal en ligt sterk geïsoleerd in het grootschalige polderland. De restgeul van de Oosterschenge is omvangrijker en wordt omzoomd door laagliggende weilanden. Daar staat u nu. Het huidige kreekrestant van de Schenge. Vroeger was deze 2 tot 2,5 km breed, nu nog hooguit circa 100 meter. De foto rechts toont het huidige kreekrestant de Schenge. Was de Schenge vroeger 2 tot 2,5 km breed, nu is de Schenge nog circa 100 meter breed of nog smaller Het eiland Wolphaartsdijk wordt aan de zuidkant begrensd door de Schengen en aan de noordkant door de Zuidvliet. De Schenge kort voor de afdamming. Initiatiefnemers Kiekendiefpad Het Kiekendiefpad is een initiatief van de verenigingen Te Voet en de Zeeuwse Milieufederatie, van de Stichting Landschapsbeheer Zeeland en van VAN BUITEN UIT en de DeWitteWandelingen, ondernemers uit de streek. Foto: gemeentearchief Goes Bron: Zeeuwse Bibliotheek/beeldbankzeeland Stichting Landschapsbeheer Zeeland Dankzij de medewerking van de Vereniging Natuurmonumenten, Stichting Het Zeeuwse Landschap, Waterschap Zeeuwse Eilanden, Maatschap de Wilhelminapolder en de vele particuliere grondeigenaren en de steun van de Agrarische Natuurvereniging Goes, ligt er nu ruim 75 kilometer wandelpad en is de eerste fase van de versterking van het landschap gerealiseerd Panelen.indd :11:26

2 De Kiekendief In het gebied van de Schenge is regelmatig de Bruine Kiekendief te zien. Daarom heet het wandelpad ook Kiekendiefpad. Deze roofvogel houdt van open, moerasachtige gebieden met veel riet. Tegen het invallen van de duisternis zoeken de kiekendieven elkaar op en brengen gezamenlijk de nacht door, soms wel met tientallen tegelijk. Meestal liggen deze slaapplaatsen op een rustige plek, ergens in een rietveld. Foto: Niels de Schipper De Bruine Kiekendief vliegt gewoonlijk laag, vaak in zeilvlucht, waarbij de vleugels in een v-vorm zijn opgeheven. Financiers Dit informatiepaneel is gefinancierd door het Prins Bernhard Cultuurfonds Zeeland. De realisatie van het wandelnetwerk met landschappelijke versterking is mede mogelijk gemaakt door financiering uit het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw, afdeling Garantie; verder door een subsidie van de Provincie Zeeland in het kader van Vitaal Plattelandbeleid en door geldelijke steun van het VSB Fonds Zeeland, de Rabobank Beveland, de Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (afdeling Zeeland), de gemeente Goes en ACCON, accountants en adviseurs. Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij 4750 Panelen.indd :11:29

3 1 2 3 hofstede Westkerke 4 Verdronken dorpen Van de vier dorpen op het eiland Wolphaartsdijk zijn er in de late middeleeuwen drie teruggenomen door de zee: Westkerke, Oostkerke en Hongersdijk verdronken, alleen Sabbinge overleefde. Westkerke Dicht bij deze plek verdwijnt Westkerke in 1377 tijdens een zware storm in de golven. In 1655 wordt het gebied waarin het dorp lag opnieuw bedijkt. Sindsdien heet het de Westerlandpolder. De restanten van het dorp worden pas in 1975 tijdens ploegwerkzaamheden ten noordwesten van de hofstede Westkerke teruggevonden. De boer vindt op deze plek resten van graven en van de muur van de vroegere kerk van Westkerke. Tot dan dacht men dat het dorp in de nabijgelegen Westkerkepolder lag, vandaar de naam van deze polder. Hongersdijk en Oostkerke In 1334 zijn Hongersdijk en Oostkerke al in zee verdwenen. Ongeveer op de plaats waar vroeger Oostkerke lag, ligt nu Wolphaartsdijk. Het in 1429 herbouwde Hongersdijk is in 1551 opnieuw verdronken. Van dit dorp zijn in 1857 resten teruggevonden ten noorden van de hoeve Hongersdijk. Ligging van de verdronken dorpen 1 Kasteel Muden of De Piet (vermoedelijk) 2 Westkerke 3 Oostkerke 4 Hongersdijk Circa 1544 Kaart met Sabbinge en het herbouwde Oostkerke en Hongersdijk. Westkerke is reeds in zee verdwenen. Op het grondgebied van Westkerke stond ook een kasteel genaamd Muden of de De Piet. Het kasteel is omstreeks de dertiende eeuw gebouwd. Tijdens de storm in 1377 is het echter grotendeels weggespoeld en daarna niet meer herbouwd. Op 19 november 1512 verdwenen tijdens een storm de laatste resten definitief in zee. De afbeelding is een met veel fantasie vervaardigde pentekening van het kasteel uit de achttiende eeuw. Bron: Zeeuwse Bibliotheek/beeldbankzeeland Bron: Cineac Oud-Sabbinge Initiatiefnemers Kiekendiefpad Het Kiekendiefpad is een initiatief van de verenigingen Te Voet en de Zeeuwse Milieufederatie, van de Stichting Landschapsbeheer Zeeland en van VAN BUITEN UIT en de DeWitteWandelingen, ondernemers uit de streek. Stichting Landschapsbeheer Zeeland Dankzij de medewerking van de Vereniging Natuurmonumenten, Stichting Het Zeeuwse Landschap, Waterschap Zeeuwse Eilanden, Maatschap de Wilhelminapolder en de vele particuliere grondeigenaren en de steun van de Agrarische Natuurvereniging Goes, ligt er nu ruim 75 kilometer wandelpad en is de eerste fase van de versterking van het landschap gerealiseerd Panelen.indd :11:32

4 Haventje de Kulk is aan het begin van de achttiende eeuw de enige haven op het eiland Wolphaartsdijk. Het ligt in de Westerlandpolder aan de Schenge. Het is druk op de smalle, zanderige wegen naar het haventje. Landbouwproducten, levensmiddelen en andere handelswaar worden op deze plaats in- en uitgescheept. Er staan een veerhuis en een rijtje armenhuizen. Het haventje ligt aan een geul die in open verbinding staat met de Schenge. Om verzanding tegen te gaan wordt het haventje voorzien van een spuikom. De spuikom wordt met vloed gevuld en vervolgens bij eb gespuid, waardoor de toegang tot de zee doorspoelt en de haven toegankelijk blijft. Doordat de Schenge steeds meer zand en slijk aanvoert, wordt uiteindelijk de Kulk onbereikbaar voor schepen. Het buurtschap wordt tussen 1932 en 1934 gesloopt. Er leven dan in de armetierige huizen zoveel ratten, muizen en luizen dat besloten wordt alles tot de grond toe af te branden. Van het haventje is, zoals u hier kunt zien, alleen de vorm nog te herkennen; de dijken rondom de spuikom. Van het buurtschap is niets meer terug te vinden. Een tekening van het Veerhuis op de spuikomdijk van haventje de Kulk. De tekening werd in de jaren 30 gemaakt door orgelbouwer Arjaan Nijsse uit Oud-Sabbinge. Het Veerhuis vormde destijds voor havengangers een prima plek om hun dorst te lessen. Op de voorgrond is een duiker te zien die het overtollige water van de polder tijdens eb in het haventje loosde. De duiker ligt er nog steeds en wordt ook nu nog gebruikt Het haventje de Kulk ligt inmiddels droog. Financiers Dit informatiepaneel is gefinancierd door het Prins Bernhard Cultuurfonds Zeeland. De realisatie van het wandelnetwerk met landschappelijke versterking is mede mogelijk gemaakt door financiering uit het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw, afdeling Garantie; verder door een subsidie van de Provincie Zeeland in het kader van Vitaal Plattelandbeleid en door geldelijke steun van het VSB Fonds Zeeland, de Rabobank Beveland, de Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (afdeling Zeeland), de gemeente Goes en ACCON, accountants en adviseurs. Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij 4750 Panelen.indd :11:34

5 Het Bietenhaventje Op deze plek lag vroeger een haventje. De steigerpalen en de steile rand getuigen ervan. Een boer in de Egbert Petruspolder heeft hier tot 1936 een eigen landbouwsteiger voor de afvoer van zijn bieten. Het haventje is alleen met vloed via een brede kreek in het schor bereikbaar. De bieten worden via de Zandkreek dat is nu het Veerse Meer afgevoerd naar de suikerfabriek in Steenbergen. Andere boeren gebruiken het suikerbietenhaventje bij De Piet. Bron: Zeeuwse Bibliotheek/beeldbankzeeland Sporen van het vroegere haventje met zicht op de slikken Het getijdenhaventje bij gemaal De Piet. Op de foto de kaaiploeg, de mannen die met handkracht de bieten van de wagen in het schip lossen. Bron: Cineac Oud-Sabbinge Deze aquarel van Arjaan Nijsse, orgelbouwer uit Oud-Sabbinge, toont het laden en lossen van suikerbieten bij de Egbert Petrus Polder. Het haventje was alleen tijdens springtij, een combinatie van vloed, volle maan en zuidwesten wind, te bereiken. De schippers die het haventje wisten te bereiken, ontvingen dan ook enkele centen meer voor de suikerbieten. Initiatiefnemers Kiekendiefpad Het Kiekendiefpad is een initiatief van de verenigingen Te Voet en de Zeeuwse Milieufederatie, van de Stichting Landschapsbeheer Zeeland en van VAN BUITEN UIT en de DeWitteWandelingen, ondernemers uit de streek. Stichting Landschapsbeheer Zeeland Dankzij de medewerking van de Vereniging Natuurmonumenten, Stichting Het Zeeuwse Landschap, Waterschap Zeeuwse Eilanden, Maatschap de Wilhelminapolder en de vele particuliere grondeigenaren en de steun van de Agrarische Natuurvereniging Goes, ligt er nu ruim 75 kilometer wandelpad en is de eerste fase van de versterking van het landschap gerealiseerd Panelen.indd :11:38

6 Kortgene Polder voor 1300 Polder Polder EGBERT PETRUSPOLDER Polder OP- EN AANWASPOLDERS GEULPOLDER Polder De betonnen Muraltmuurtjes op deze dijk danken hun naam aan de ontwerper, ir. R.L.L. de Muralt. Hij ontwierp ze in Dit relatief goedkope systeem dient als dijkverhoging en werkt grondbesparend. Tussen 1906 en 1935 zijn er op ruim 120 kilometer Zeeuwse dijk Muraltmuurtjes geplaatst. De muurtjes met aansluitend de trapjesglooiing hebben nu geen betekenis meer als bescherming tegen overstroming. Ze vormen wel een belangrijke groeiplaats voor korstmossen. GEULPOLDER Lewedorp De inpolderingsgeschiedenis van het Eiland Wolphaartsdijk Goes Bron: Provincie Zeeland Polder Polder na 1953 Muraltmuurtje Vanuit de oude dorpskernen Wolphaartsdijk en Oud-Sabbinge begint men door dijkaanleg land te behouden tegen het oprukkende water. Dit zijn veelal kleinschalige polders, opwassen genoemd. Vanaf de zeventiende- en achttiende eeuw neemt men steeds meer initiatief om actief land te winnen. Dat zijn de zogenaamde aanwassen, herkenbaar aan de grotere polders en meer rationele verkaveling. De polders die de zeearm de Schenge afsluiten, krijgen de naam geulpolder. De achter deze dijk gelegen Egbert Petruspolder is in 1856 bedijkt. Korstmos De Muraltmuurtjes op de zeedijk van de Egbert Petruspolder Financiers Dit informatiepaneel is gefinancierd door het Prins Bernhard Cultuurfonds Zeeland. De realisatie van het wandelnetwerk met landschappelijke versterking is mede mogelijk gemaakt door financiering uit het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw, afdeling Garantie; verder door een subsidie van de Provincie Zeeland in het kader van Vitaal Plattelandbeleid en door geldelijke steun van het VSB Fonds Zeeland, de Rabobank Beveland, de Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (afdeling Zeeland), de gemeente Goes en ACCON, accountants en adviseurs. Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij 4750 Panelen.indd :11:41

7 Sabbinge Het ringdorp was ooit de voornaamste kern van het eiland Wolphaartsdijk. De eerste vermelding dateert van 13 februari De heren van Sabbinge bouwden omstreeks 1250 het kasteel t Hooge Huijs. De kerk van Sabbinge was de moederkerk van het eiland en de hoge toren was een baken voor de scheepvaart. Later komt hier verandering in. In 1457 trouwt de jonkvrouw uit Sabbinge met een zoon van een ambachtsheer uit Oostkerke, Laurens van Cats (bijgenaamd de rijke heer van Wolphaartsdijk ) en verhuist. Het kasteel raakt daardoor in onbruik, vervalt en wordt hereboerderij. Sabbinge verliest haar zelfstandigheid. In 1572 slopen de geuzen de katholieke moederkerk en brandschatten het dorp. Het dorp zonder kerk wordt een gehucht en de macht gaat definitief over naar Oostkerke. Bron: Zeeuwse Bibliotheek/beeldbankzeeland Bron: Cineac Oud-Sabbinge Na het indijken in 1692 van de Nieuw-Sabbingepolder krijgt Sabbinge het voorvoegsel Oud-. Oud-Sabbinge heeft nooit een nieuwbouwwijk gekregen en is daardoor een van de meest authentieke dorpjes op de Bevelanden. Hofstede t Hooge Huijs na honderden jaren verval. Rond 1960 wordt het t Hooge Huijs grondig gerestaureerd en teruggebracht in wat (deels volgens de fantasie van de opdrachtgever) de middeleeuwse staat is geweest. Het kasteel wordt bewoond en kan niet worden bezocht. Tekening van de voormalige katholieke kerk van Oud-Sabbinge. Initiatiefnemers Kiekendiefpad Het Kiekendiefpad is een initiatief van de verenigingen Te Voet en de Zeeuwse Milieufederatie, van de Stichting Landschapsbeheer Zeeland en van VAN BUITEN UIT en de DeWitteWandelingen, ondernemers uit de streek. Bron: Cineac Oud-Sabbinge Stichting Landschapsbeheer Zeeland 1544 Sabbinge was de voornaamste woonkern van het eiland. De namen van de dorpen Westkerke en Oostkerke geven dit aan. Sabbinge is het centrum van het eiland. Oostkerke is ten oosten en Westkerke is ten westen van Sabbinge gebouwd. Dankzij de medewerking van de Vereniging Natuurmonumenten, Stichting Het Zeeuwse Landschap, Waterschap Zeeuwse Eilanden, Maatschap de Wilhelminapolder en de vele particuliere grondeigenaren en de steun van de Agrarische Natuurvereniging Goes, ligt er nu ruim 75 kilometer wandelpad en is de eerste fase van de versterking van het landschap gerealiseerd Panelen.indd :11:45

8 Sabbinge is het enige dorp van het voormalige eiland Wolphaartsdijk dat 1000 jaar achtereen bewoond bleef en elke stormvloed heeft doorstaan. Rond het jaar 1000 bestond Zeeland uit tientallen eilanden. De eerste bewoners van het eiland Wolphaartsdijk kwamen uit Vlaanderen. Zij bouwden 1000 jaar geleden de eerste woonstallen op een hoger gelegen kreekrug en Sabbinge was een feit. Tijdens de Sint Aagtenvloed op 5 februari 1288 verdwijnt bijna heel Zeeland onder water. Alleen de hoge duinen op Walcheren en de polder waarin Sabbinge ligt overstromen niet. Geschiedschrijver Melis Stoke rijmt hierover: Al Zeeland verdronc zekerlike, zonder Walcheren en Wolfaersdike. Bron: Zeeuwse Bibliotheek/beeldbankzeeland.nl Pas tijdens de watersnood van 1953 komt de Oud-Sabbingepolder tot de heupen in het zeewater te staan. De op de kreekrug gelegen Ring blijft echter droog. Circa 1600 Zeeland bestaat uit vele eilanden, waaronder het eiland Wolphaartsdijk. Het voormalige eiland Wolphaartsdijk was 1000 jaar geleden nog een hoog schorrengebied, te vergelijken met het Land van Saeftinghe in Zeeuws-Vlaanderen nu. Bron: Cineac Oud-Sabbinge Op 1 februari 1953 staat in de Oud-Sabbingepolder een meter water. Er vallen in Oud-Sabbinge geen slachtoffers. Elders in Zeeland, Zuid-Holland en West- Brabant verdrinken bijna 2000 mensen. Woningen aan de Bijsterweg. Op de achtergrond de gaten in de zeedijk. De foto is genomen vanaf molen de Haas. Foto s van de watersnoodramp: Jan Kleinepier Financiers Dit informatiepaneel is gefinancierd door het Prins Bernhard Cultuurfonds Zeeland. De realisatie van het wandelnetwerk met landschappelijke versterking is mede mogelijk gemaakt door financiering uit het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw, afdeling Garantie; verder door een subsidie van de Provincie Zeeland in het kader van Vitaal Plattelandbeleid en door geldelijke steun van het VSB Fonds Zeeland, de Rabobank Beveland, de Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (afdeling Zeeland), de gemeente Goes en ACCON, accountants en adviseurs. Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij 4750 Panelen.indd :11:47

9 Het stationgebouw van het voormalige station Wolphaartsdijkse Veer, gelegen op camping de Veerhoeve. Spoorlijn Goes Wolphaartsdijk het Veer O Bevelandse tram, t was lang eer dat je kwam Doch t is geschied. Ja zelfs in Wolphaartsdijk ben je vandaag te kijk Nu zijn we o zo rijk. O wat zijn we rijk Onder leiding van de heer Pieter van de Linde, hoofd der school, zongen de kinderen in mei 1927 een aantal liederen speciaal voor de opening spoorlijn Goes Wolphaartsdijk het Veer. De spoorlijn liep vanaf Goes evenwijdig aan de lijn naar Middelburg en boog bij s Heer Arendskerke af om verder dwars door de Heerenpolder naar Wolphaartsdijk te gaan en vervolgens naar het Veer voor verder vervoer over het water. In de Heerenpolder ligt nog altijd de spoordam, die destijds de Weel in twee stukken verdeelde. Op camping de Veerhoeve is nog een stationsgebouw in gebruik. Hoewel de spoorlijn met vrolijk gezang werd ontvangen, is zij als personenvervoer maar een korte periode in gebruik geweest, namelijk van 1927 tot Aangezien de spoorwegstations soms wel meer dan twee kilometer buiten het dorp liggen, nemen passagiers liever de bus. De bus rijdt door het dorp en stopt wanneer iemand zijn hand opsteekt. Voor het goederenvervoer blijft de trein tot 1942 in gebruik. Duitse stafkaart uit de oorlog met daarop de spoorlijn Goes Wolphaartsdijk het Veer. Passagiers nemen liever de bus. Zie hier de autobussen van Firma Krijger uit Goes. Zij zijn één van de concurrenten van de spoorlijn. Initiatiefnemers Kiekendiefpad Het Kiekendiefpad is een initiatief van de verenigingen Te Voet en de Zeeuwse Milieufederatie, van de Stichting Landschapsbeheer Zeeland en van VAN BUITEN UIT en de DeWitteWandelingen, ondernemers uit de streek. Dienstregeling van de automobieldienst van J.C. Krijger van Goes Wolphaartsdijk Veer. Bron: Zeeuwse Bibliotheek/beeldbankzeeland Bron: Gemeentearchief Goes Stichting Landschapsbeheer Zeeland Dankzij de medewerking van de Vereniging Natuurmonumenten, Stichting Het Zeeuwse Landschap, Waterschap Zeeuwse Eilanden, Maatschap de Wilhelminapolder en de vele particuliere grondeigenaren en de steun van de Agrarische Natuurvereniging Goes, ligt er nu ruim 75 kilometer wandelpad en is de eerste fase van de versterking van het landschap gerealiseerd Panelen.indd :11:51

10 Mei 2006 De coupure aan de Oudelandse dijk, voordat zij is uitgegraven. In 2006 is dankzij een financiele bijdrage van deze coupure gerestaureerd. Coupure Aan de opening van de spoorlijn zijn heel wat ingrijpende werkzaamheden vooraf gegaan. Zo moesten er drie coupures gemaakt worden. Een coupure is een doorgang in de dijk, in dit geval voor de spoorlijn, die bij overstroming af te sluiten is met een deur of houten balken. Bron: Zeeuwse Bibliotheek/beeldbankzeeland De eerst coupure ligt bij s Heer Arendskerke, de tweede bij de Boomdijk en de derde hier aan het begin van de Oudelandsedijk. Deze laatste kon met een zware ijzeren deur worden afgesloten. Hoewel de spoordijk al in 1942 op last van de Duitse bezetter was opgebroken zij konden het staal goed gebruiken voor oorlogsdoeleinden stond de deur, met vastgeroeste scharnieren op 1 februari 1953 (de Watersnood) nog wagenwijd open! De deur hebben ze met een tractor moeten dichttrekken Wolphaartsdijk onder water. Veel vee verdrinkt en 14 mensen vinden de dood in de rampnacht. De coupure bij s Heer Arendskerke. De coupure in de Boomdijk met tram. Financiers Dit informatiepaneel is gefinancierd door het Prins Bernhard Cultuurfonds Zeeland. De realisatie van het wandelnetwerk met landschappelijke versterking is mede mogelijk gemaakt door financiering uit het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw, afdeling Garantie; verder door een subsidie van de Provincie Zeeland in het kader van Vitaal Plattelandbeleid en door geldelijke steun van het VSB Fonds Zeeland, de Rabobank Beveland, de Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (afdeling Zeeland), de gemeente Goes en ACCON, accountants en adviseurs. Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij Bron: Plaetjes uut dóuwe doze van t Ouwe Land en t Durp van Arjaan Katsman 4750 Panelen.indd :11:53