NLD. Non-verbale leerstoornis

Transcriptie

1 1 NLD: non-verbale leerstoornissen Fontys/OSO serie leerkrachtbrochures De wereld ontdekken door erover te praten De wereld exploreren door erover te spreken Mytylschool de brug NLD Non-verbale leerstoornis Benjamin ging laat praten. Toen hij eenmaal begon met praten, vertelde hij aan een stuk door. Hij was impulsief en onrustig en weinig ontdekkend. Soms was hij angstig of had hij onverklaarbare woedeaanvallen. Verschillende diagnoses werden overwogen: ADHD, Dyslexie, Pervasieve Ontwikkelingsstoornis. Dat was het volgens de ouders allemaal niet. Uiteindelijk diagnose: NLD, hier konden ouders zich beter in vinden. 1 1 Internetbron: Susanne Kubben 2009

2 2 Wat is NLD? NLD staat voor de Engelse term Non-verbal Learning Disabilities. Letterlijk vertaald: non-verbale leerstoornissen.het begrip NLD is afkomstig van de Canadese neuropsycholoog Rourke die het in 1987 voor het eerst benoemde. Neuropsychologie houdt zich bezig met de functies van het brein en de relatie daarvan met gedrag. NLD is een pervasieve leerstoornis. Pervasief wil zeggen diep doordringend, het werkt door op meerdere aspecten van het leven Bij NLD wordt gesproken over een syndroom omdat er sprake is van een aantal bij elkaar horende symptomen die tegelijkertijd optreden. Een kind met NLD krijgt vooral zijn informatie door te luisteren. Non-verbale communicatie is voor kinderen met NLD moeilijk te begrijpen. Nieuwe informatie wordt minder goed verwerkt. Kinderen met NLD onderzoeken hun omgeving onvoldoende, dit belemmert de ontwikkeling. Heel opvallend is : Nieuwe informatie wordt vooral besproken in plaats van te doen of te voelen. Oorzaak NLD In de hersenen bevinden zich zenuwbanen die zorgen dat informatie die binnenkomt wordt verwerkt. Rond deze zenuwbanen bevindt zich de witte stof (myeline). Dit is een soort beschermlaag, te vergelijken met de isolatie om een elektriciteitsdraad. Bij kinderen met NLD is er minder van deze witte stof (myeline)aanwezig en dit zorgt als het ware voor kortsluiting. De informatie tussen beide hersenhelften kan daarom niet goed genoeg worden doorgegeven. Aangenomen wordt dat de rechterhersenhelft minder goed functioneert bij iemand met NLD. Normaal gesproken is er meer van deze witte stof in de rechterhersenhelft aanwezig. NLD komt even vaak voor bij jongens als bij meisjes en in alle lagen van de bevolking. 2 2 Annemieke van Dijk, (2002), Kinderen met NLD (praktische gids voor ouders en leerkrachten), Amsterdam, Harcourt

3 3 Bij NLD wordt aangenomen dat de rechterhersenhelft minder goed functioneert Taal: het leggen van verbanden bij en tekst Verwerking van nieuwe informatie Verwerken van informatie die door te zien en te voelen binnenkomt Rekenen: vooral het hebben van inzicht Aantal functies rechterhersenhelft Stuurt de linkerkant van het lichaam Het leggen van verbanden uit de dingen die je ziet 3 3 Annemieke van Dijk, (2002), Kinderen met NLD (praktische gids voor ouders en leerkrachten), Amsterdam, Harcourt

4 4 Vaardigheden en tekorten van iemand met NLD Vaardigheden Tekorten - Omgaan met auditieve informatie - Verwerken van visuele informatie (zien) - Verbaal - Verwerken van tactiele informatie (voelen) - Eenvoudige motoriek - Complexe motoriek - Omgaan met bekend materiaal - Omgaan met onbekend materiaal - Auditief geheugen (gehoor) - Visueel geheugen - Multi-task (meerdere dingen tegelijk doen) - Plannen en structuur aanbrengen

5 5 Probleemgebieden Bij NLD kunnen drie probleemgebieden worden onderscheiden: 1) Motorische problemen Kinderen hebben grote moeite met het aanleren van motorische vaardigheden. Denk bijvoorbeeld aan schrijven maar ook het beoefenen van een sport, het klimmen op een trap of fietsen. 2) Problemen bij het verwerken van informatie die door te zien of te voelen binnenkomt en het leggen van verbanden hierbij. De kans is groot dat het kind langer nodig heeft om te leren lezen, de rekentafels te leren en soms om de namen van de kinderen uit de klas te onthouden. Doordat het kind van jongs af aan de ruimte om zich heen te weinig heeft onderzocht heeft het behalve een beperkt ruimtelijk inzicht ook een tekort aan het oefenen daarmee. Het schatten van afstand en grootte is hierdoor moeilijk. 3) Sociale problemen Sociale problemen hangen samen met de slechte verwerking van informatie die door te zien binnenkomt. Bij communicatie tussen mensen spelen onder andere gezichtsuitdrukking en lichaamshouding een belangrijke rol. Deze signalen worden door iemand met NLD niet verwerkt of opgemerkt. Hierdoor komt een groot gedeelte van de informatie niet aan. Het kan dus zijn dat een gesprek daardoor opeens een vreemde wending krijgt. 4 4 Annemieke van Dijk, (2002), Kinderen met NLD (praktische gids voor ouders en leerkrachten), Amsterdam, Harcourt

6 6 Bijkomende problemen Bij kinderen met NLD treden nog andere problemen op. Het betreft hier vooral gedragsproblemen die voortkomen uit verwarring en onzekerheid. Kinderen met NLD laten vaak druk en impulsief gedrag zien. Een ander vaak voorkomend beeld zijn angsten en depressies. Deze problemen ontwikkelt het kind omdat NLD vaak op een oudere leeftijd wordt vastgesteld. Er is dan lang geen rekening gehouden met de specifieke behoeften van het kind. NLD wordt in het onderwijs vaak onvoldoende herkend. Men denkt eerder aan ADHD of PDD-NOS. Door de goede verbale vaardigheden van het kind wordt de omgeving vaak op het verkeerde spoor gezet. Een gevolg hiervan is dat een kind met NLD vaak overschat wordt. Dit kan ernstige gevolgen hebben voor de emotionele ontwikkeling van het kind. Het kan leiden tot driftbuien, extreme koppigheid en angsten. 5 Ontwikkelingsverloop Baby- en peuterperiode: Gedurende de babytijd is het mogelijk dat NLD-kinderen minder actief reageren op volwassenen. Ze spelen weinig onderzoekend. Voorwerpen die binnen hun bereik liggen, proberen ze vaak niet te pakken. Gedurende de peutertijd, wanneer meer gevorderde motorische vaardigheden ontwikkeld worden, zijn NLD-kinderen vaak slecht gecoördineerd. Ze tonen niet het voor een peuter zo bekende explorerende gedrag, hebben weinig tot geen initiatief en lijken heel gemakkelijke, relaxte kinderen. Het lopen komt meestal pas laat op gang, en het kind kan hierbij heel onhandig zijn. De meeste NLD-kinderen starten later met praten dan het gemiddelde kind. Ze bespreken nieuwe dingen in plaats van ze te voelen en concreet uit te proberen. Soms gebruiken ze de rechterhelft van hun lichaam nauwelijks, wat daarna opvalt is dat zij in snel tempo hun woordenschat uitbreiden en hele zinnen spreken. 5 Internetbron: 1 mei 2009

7 7 Kleuterperiode: Problemen met basisvaardigheden die dagelijks voorkomen zoals aankleden, eten met bestek, kunnen tijdens de kleuterperiode worden waargenomen. Vooral motorische vaardigheden nodig voor het aankleden zoals knopen en drukkers kunnen problemen geven. Daarnaast trekken deze kinderen hun kleding vaak verkeerd aan (achterstevoren, binnenstebuiten, schoenen verkeerd om). Veel schoolse vaardigheden, zoals kleuren, knippen en plakken, zijn bij NLDkinderen vaak vertraagd. Er is weinig interesse in het werken met puzzels, blokjes, lego of ander ontwikkelingsmateriaal. De kinderen beschikken over een opmerkelijk goed verbaal geheugen. Ze vatten vaak alles letterlijk op. Moeite met het loskomen van een activiteit. Op deze leeftijd wordt het kind door leerkracht en ouders vaak als talentvol gezien. En een ander kenmerkend iets is het moeite hebben met veranderingen. Basisschoolperiode vanaf groep 3: In deze basisschoolperiode hebben kinderen met NLD vaak moeite met het volgen van instructies die uit meerdere stappen bestaat. Een aantal andere kenmerken in deze ontwikkelingsfase zijn: - Van de stoel vallen als het aandacht naar het werk verschuift. - Problemen met de fijne motoriek, de pengreep, knippen, veters strikken en de sleutel in het slot steken. - Veel fouten maken bij het overschrijven en een aversie hebben tegen schrijftaken. - Bij een dictee de woorden fonetisch opschrijven, dus zoals het de woorden hoort. - Rekenproblemen en dan vooral problemen waar het inzicht betreft. - Voortdurend praten. - Snel verdwalen. - Moeilijk omgaan met kritiek. - Concentratieproblemen.

8 8 Puberteit: Vroege puberteit (tot 14 jaar): - Vaak buitengesloten en geplaagd. Emotionele problematiek (depressie) als gevolg van het niet kunnen voldoen aan de verwachtingen van leeftijdsgenoten. - Ongeorganiseerd, problemen met studeren en huiswerk maken. In vergelijking met de prestaties op de basisschool zakken de cijfers behoorlijk. - Door leerlingen en docenten vaak verkeerd begrepen. Vat alles letterlijk op, moeite met dubbele betekenissen of figuurlijk taalgebruik. Erg verlegen. 15 tot 18 jaar: - Acceptatie door leeftijdgenoten neemt toe, vaak één of twee goede vrienden. - Weinig interactie met de andere sekse - Denkt nog steeds in concrete, letterlijke begrippen. - Indien er een aansluitend remediëringsprogramma wordt gebruikt op school stijgen de prestaties vaak aanzienlijk, indien het kind onvoldoende wordt ondersteund, kan schooluitval plaatsvinden. - Laag zelfbeeld. Verlegen 6 Bij veel kinderen met NLD wordt pas in de puberteit duidelijk dat er sprake is van een probleem. Dit komt omdat er in het voortgezet onderwijs een groter beroep wordt gedaan op vaardigheden zoals de essentie uit een gelezen stuk halen of het organiseren en plannen van taken. 6 Annemieke van Dijk, (2002), Kinderen met NLD (praktische gids voor ouders en leerkrachten), Amsterdam, Harcourt

9 9 Diagnose De diagnose kan pas gesteld worden na onderzoek door deskundigen. Om te komen tot een heldere diagnose is een uitgebreid testpakket noodzakelijk. Het hele neurologische profiel moet in kaart worden gebracht en gewogen worden door deskundigen. Tot nu toe is er nog sprake van een algemeen geldende opvatting over wanneer er sprake zou kunnen zijn van NLD, namelijk wanneer er bij een IQtest sprake is van een verschil van 12 punten tussen de verbale score en de performale score. Vervolgens worden door ouders, leerkracht en het kind (afhankelijk van de leeftijd) vragenlijsten ingevuld. Deze worden vervolgens gescoord. Er wordt vooral ook gekeken naar de ontwikkeling van het kind. Het typische ontwikkelingsverloop van kinderen met NLD vertoont al vroeg het patroon van vaardigheden en tekorten. De diagnose NLD kan dus uitsluitend door een neuropsycholoog worden gesteld. 7 Behandeling & hulp Het is vooral belangrijk dat ouders, leerkrachten, maar ook natuurlijk het kind zelf, voorlichting krijgen over wat NLD precies is en waar rekening mee moet worden gehouden. NLD kenmerkt zich door vaardigheden en tekorten (zie schema pagina 4), een goed inzicht hierin is belangrijk. Zoals eerder al aangegeven worden kinderen met NLD vaak overvraagd. Vooral voor leerkrachten en ouders is het belangrijk om hiermee rekening te houden. Daarnaast is begeleiding in de motorische ontwikkeling belangrijk. Geschikte begeleiding is motorische remedial teaching (MTR) en/of sensomotorische integratietherapie. Mensen met NLD ondervinden veel steun aan herkenbare en vooral voorspelbare situaties. Het is belangrijk dat het trainen van sociale vaardigheden deel uitmaakt van de begeleiding of behandeling. 8 7 Symposiumuitgave van NLD collectief, NLD gewoon anders, Ivon Jacobs en Sandra Broekmans 8 Marleen Haxe, Kitty Nijboer, Harrie Velderman, (2002), Kinderen met ernstige problemen, standaarden voor de onderwijspraktijk, Antwerpen Apeldoorn, Garant

10 10 Tips & adviezen Tot slot Start het schooljaar het liefst vanuit een klassieke klasopstelling waarbij de kinderen frontaal naar het bord zijn gericht. Plaats de leerling met NLD in de buurt van de lessenaar en het liefst midden in de klas. Gebruik een duidelijke methode om de leerlingen een goede werkhouding aan te leren, de beertjes van Meichenbaum zijn daarvoor een goed hulpmiddel. Werk vanuit de sterke punten van het kind om zo de zwakkere kanten te ondersteunen. Beperk de hoeveelheid oefeningen en zorg ervoor dat de leerling niet wordt overdonderd met schrijftaken. Daar waar mogelijk maak gebruik van computers. Check op regelmatige tijdstippen of het kind nog bij de les is. Je kan met de leerling een signaal afspreken om hem of haar erop attent te maken dat je merkt dat de aandacht verslapt. Schakel ouders in (indien mogelijk) om samen met het kind leerstof te systematiseren. Ook kunnen ouders goede partners zijn om het kind te helpen zaken te ordenen. Bij toetsen zal een kind met NLD meer tijd nodig hebben i.v.m. de zwakke schrijfmotoriek. Het kan erg zinvol zijn om toetsen of werkbladen te vergroten. Lees de opdrachten of oefeningen samen door, het liefst per onderdeel. Luister naar de ouders en heb oog en oor voor hun bezorgdheid. Erken hen ook in hun professionaliteit en probeer hen zoveel mogelijk te betrekken. Een over-en-weerschriftje kan erg handig zijn om zaken te reflecteren en elkaar op de hoogte te houden. 9 Het is belangrijk dat sociale regels worden uitgelegd. Probeer dit te doen aan de hand van waargebeurde situaties. Als het kind houdt van toneelspelen is het een goed hulpmiddel om sociale situaties in te oefenen. Bij kleinere kinderen werken handpoppen ook erg goed. Jongere kinderen hebben vaak moeite om hun vrije tijd in te delen het wil dan helpen om de keuze te beperken tot een drietal mogelijkheden. 9 Digitale bron,

11 11 Nuttige adressen & literatuur: Balans: landelijke vereniging voor ontwikkelings-, gedrags- en leerproblemen. Postbus AB Bilthoven Telefonisch spreekuur voor ouders: ma t/m vrij tussen uur op telefoonnummer Internetsite: Andere sites: (forum) (Belgische vereniging NLD) Engelstalige sites: Literatuur: Als je kind NLD heeft. Auteur: Gudrun Vanderbeck en Karl Baert, 2006,Lannoo, Warnsveld Kinderen met NLD; praktische gids voor ouders en leerkrachten. Auteur: Annemieke van Dijk,2002, Harcourt, Amsterdam