: J.J.H. van Groenendael, Amsterdam en J. Franssen, Nunhem

Transcriptie

1 Kerngegevens gemeentelijk monument: Monumentnummer : GM119 Naam monument : Servaaskapel Adres : Servaasweg 44 Postcode en plaats : 6083 AS Nunhem Kadastrale aanduiding : NHM00 sectie A nr(s) 825 Coördinaten : x: y: Bouwstijl : neogotiek met stijlinvloeden van neorenaissance Kerndatering : 1891 Oorspronkelijke functie : kapel Huidige functie : kapel Architect : J.J.H. van Groenendael, Amsterdam en J. Franssen, Nunhem Typering van het monument: Servaaskapel met aan de absiszijde een natuurstenen overkapping over de oude Servaasbron. Historie: In het dorp Nunhem wordt de parochiepatroon St. Servaas mogelijk al sinds de vijftiende eeuw vereerd als (koorts-)heilige. Het water uit de St. Servaasput - volgens de overlevering een bron waaruit de heilige gedoopt zou hebben - wordt heilzaam geacht tegen koortsziekten bij mens en dier. Sinds de achttiende eeuw tot heden worden bedevaarten naar Nunhem vermeld. De St. Servaaskapel staat aangegegeven op een kaart van Roermond en omgeving uit 1744, vervaardigd door E.H. Prick. In een gespecificeerde opmeting d.d. 30 oktober 1796 van de tot nationaal domeingoed verklaarde percelen van het voormalige tertiarissenklooster Mariaschoot vermeldt de landmeter W. van de Bercken de St. Servaaskapel als volgt: Nog den bosch op de heijde ende neffens de beeke ende ronts om Sinte Servaeshusken, reijngenoot noortwaers de Beeke, oostw. Neerder jurisdictie, suijtw. C.J. Wagemans als ook westw., is groot bevonden 17 b., 3 v., 76 r. Ook is hierin sprake van land in 'Sinte Servaes Kamp' te Nunhem. Volgens Van Beurden (1897) lag kort bij het kapelletje (...) de St. Servaaskamp, met hout begroeid In 1877 behoefde de oude St. Servaaskapel reparatie. Op 13 oktober 1891, onder pastoor Petrus Stassen ( ), werd begonnen met de afbraak ervan. Op 19 oktober begon men met de bouw van de nieuwe, grotere kapel, naar ontwerp van de architect en aannemer J.H.H. van Groenendael uit Amsterdam. De kapel werd geschonken door deze architect en door Joachim Franssen uit Nunhem, die onder meer de versieringen in de kapel bekostigde. De nieuwe kapel werd op 16 mei 1892 ingewijd door deken P. Corten van Roermond. Pastoor Alphons Th.A.G. Meijer, die eerder assistent was in de St. Servaaskerk in Maastricht, ontplooide vlak na zijn aantreden een reeks van activiteiten ter promotie van de St. Servaasverering en ter verfraaiing van het bedevaartpark. Voor het herstel van de put, 'een monument van katholiek Nederland', werd geld ingezameld, onder meer door de verkoop van ansichtkaarten. In werd de kapel vergroot en werd boven de St. Servaasbron een witstenen overkapping aangebracht, waarop te lezen is: Hier doopte Sint Servaas uw eerste christen voorouders ; en op de bovenfronton daarvan is te lezen: H. Servatius, bid voor ons en voor de voortplanting des geloofs. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM119 Pagina 1 van 12

2 Pastoor Meijer en zijn parochianen wilden de St. Servaasberg tevens verfraaien met kruiswegkapellen om de bedevaart aantrekkelijker te maken 'voor de talrijke vereerders van Sint Servaas die vooral in de zomer de kapel in het bos en de eeuwenoude St. Servatiusput bezoeken'. In februari 1917 werd begonnen met de aanleg, maar het plan met kruiswegkapellen werd nooit voltooid. Wel werd op 15 augustus 1917 de door pastoor Meijer aangelegde Calvarieberg bij de St. Servaaskapel ingewijd door de deken van Roermond. Nog in 1920 schrijft pastoor Meijer dat de put 'dringend herstel behoeft'. In het najaar van 1971 werd een grote restauratie ter hand genomen van de danig in verval geraakte Servaaskapel onder leiding van een actiecomité bestaande uit: pastoor F. Neuss; J. Adams; J. Bertjens; Th. Bex; mevr. A. Roumen-Bremmers; S. Adams; H. Bex; J. Bongaerts; en P. Caris. Deze restauratie werd afgerond op de avond van 13 mei 1972 met een Servaasprocessie die geleid werd door de toenmalige bisschop van Roermond, dr.j. Gijsen. Begin 1994 werd de Servaaskapel en omgeving opnieuw gerestaureerd, mede dankzij de inzet van kerkmeester H. Brentjens. Aan de ingang van de 'Servaasberg' werd een nieuw Servaasbeeld geplaatst van de hand van T. Bertjens. Op 8 mei 1994 kwam de bisschop van Roermond, mgr. Frans Wiertz, naar Nunhem. Hij ging voor in de Servaasprocessie en zegende het nieuwe Servaasbeeld in. Op 4 juli 1994 werd Midden-Limburg door een zwaar noodweer getroffen. De Servaaskapel en omgeving werden ernstig beschadigd door vele ontwortelde en afgebroken bomen. In het plafond van de kapel zat een scheur van anderhalve meter. De sleutel en de hand van het nieuwe Servaasbeeld werden beschadigd door gevallen takken. Ook viel een boom over de eeuwenoude doopput bij de kapel heen. De restauratie werd andermaal ter hand genomen waarbij onder andere het dak van de Servaaskapel werd vernieuwd. Op 7 december 1994 was de vierde grote restauratie van de Servaaskapel in de twintigste eeuw voltooid. (Bron: 'XVe eeuwfeest van den H. Servatius', in: Maas- en Roerbode, 10 mei 1884; [A.F.] van Beurden, 'Wandelingen rondom Roermond', in: Limburg's Jaarboek 5 (1897) p ; Databank bedevaartplaatsen in Nederland: Ruimtelijke context: Het kerkdorp Nunhem ligt aan de Haelense beek en kent zijn oorsprong in de Vroege Middeleeuwen. In deze periode ontstond hier een kasteel en een kerk. In de periode tot 1850 groeide Nunhem slechts in zeer geringe mate. De kern Nunhem bestond tijdens het eerste kwart van de negentiende eeuw slechts uit enkele panden in de directe nabijheid van de Haelense Beek. Kaartmateriaal uit het jaar 1934 vertoont daarentegen een ander beeld. De kern was inmiddels duidelijk gegroeid, met name door een verdichting binnen de bestaande structuur. Daarnaast was vooral de bebouwing langs de weg naar Buggenum toegenomen. Noordoostelijk van het dorp lag, op geringe afstand, het kasteel Huis Nunhem. De zeer kleine dorpskern werd in de negentiende eeuw aan de oostzijde van de Haelensche Beek gekenmerkt door een open akkercomplex. De bebouwing is thans voornamelijk geconcentreerd langs twee elkaar kruisende wegen (de Burgemeester Peetersstraat-Servaasweg en de Kerkstraat-Molenbergstraat). Het object is gelegen aan Servaasweg, een uitloper van het historische bebouwingslint, die voor de aanleg van de Napoleonsbaan de noord-zuid verbinding was langs de beek. De bedevaartkapel, met de St. Servaasput daarachter, ligt nog geen 1500 meter ten noordoosten van de historische dorpskern, op een heuvel in het Leudalbos, niet ver van de Haelense beek. De locatie werd vroeger 'op den Berg' en wordt thans 'St. Servaasberg' genoemd. St. Servaas zelf zou de bron, die 15 meter boven de waterspiegel van de Leubeek ligt, hebben laten ontspringen en het water eruit gebruikt hebben om de eerste christenen in de streek te dopen. Naast de kapel is een openluchtkerk aanwezig. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM119 Pagina 2 van 12

3 Bouwmassa: De kapel heeft een rechthoekige plattegrond met aan de noordzijde een driezijdig gesloten koor. Het dak is grotendeels voorzien van een een zadeldak. Aan de noordzijde van de westgevel is een kleine éénlaagse uitbouw met plat dak aanwezig. Dak: Het zadeldak van de kapel is aan de noordzijde voorzien van een driezijdige koorsluiting met drie dakschilden. Het dak is gedekt met donkergrijze (natuursteen)leien. Het dak is ter plaatse van de langsgevels voorzien van een fors dakoverstek waaraan van een rechthoekige zinken mastgoot is bevestigd. Aan de oostzijde is het dak voorzien van een steekkapje dat in de oostgevel eindigt in een topgeveltje met bovendakse eindgevel. De eindgevel heeft een natuurstenen afdekking en is bekroond met een natuurstenen kruis. Op de nok van het dak is een opengewerkte dakruiter aanwezig met torendak, dat is voorzien van natuursteenleien. Er bevinden zich loden nokpironnen op de hoeken van de nok. Het platte dak van de aanbouw is voorzien van een boeiboord op houten klossen. Gevels: Het pand is opgetrokken in baksteen, gemetseld in kruisverband met een gesneden voeg, en is sinds 1998 voorzien van een witte schilderlaag. De plint bestaat uit schoon metselwerk en is afgedekt een waterlijst van geprofileerde baksteen. Ter hoogte van de verjonging van de gevel onder de ramen is een geglazuurde keramische waterlijst aangebracht. Onder de dakrand is een decoratieve gemetselde sierlijst aangebracht waarin onder andere een platte en een overhoekse muizentand is verwerkt. De gevels zijn voorts voorzien van lisenen en steunberen. Oostgevel: In de oostgevel zijn drie spitsboogvormige vensteropeningen aanwezig met glas-in-loodramen. De vensteropeningen hebben keramische onderdorpels, die overgaan in de bovengenoemde keramische waterlijst. De toegang met houten toegangsdeur met glas-in-loodraam bevindt zich in het risalerende deel van de gevel dat is voorzien van een topgevel. Boven de toegang zijn drie rondboogvensters met glas-in-lood aangebracht. In de topgevel bevindt zich een gemetselde spitsboog met in het spaarveld een kruis en de Griekse letters Alpha en Omega, een uitdrukking uit het Christendom dat Jezus almacht symboliseert. Rechts van de toegang is een gevelsteen aangebracht met de tekst: Hier doopte Sint Servaas in donk ren heidennacht, en heeft met Christus leer ons volk het heil gebracht. Sinds wordt Hij vroom vereerd door t dankbaar nageslacht, dat herwaarts komt en bidt vertrouwend op Zijn macht, dat drinkt aan de oude bron en heengaat rijk bedacht met schat aan zegening en frisse zielenkracht. Noordgevel (absiszijde): In de driezijdig gesloten absis zijn twee spitsboogvensters met glas-in-lood aanwezig. In middendeel van de koorsluiting is geen venster aangebracht. Hiertegen bevindt zich de Servaasbron, die in werd voorzien van een overkapping. Deze natuurstenen overkapping bestaat uit een basement waarop een ijzeren hekwerk is aangebracht met op de hoeken vier zuilen. Op de zuilen rust een dekplaat die aan de voorzijde is voorzien van de tekst: H. Servatius, bid voor ons en voor de voortplanting des geloofs. De overkapping wordt bekroond door een fronton voorzien van een kruis. Achter de St. Servaasput werd een plaquette in hoogreliëf aangebracht met een afbeelding van een staande St. Servaas met in zijn linkerhand de bisschopsstaf; met zijn rechterhand doopt hij een knielende man aan zijn rechterzijde (dus aan de linkerkant van het reliëf). De dopeling laat zijn handen rusten op een staand kruis. Links van St. Servaas (rechts in het reliëf) is nog een knielende man afgebeeld, die met beide handen een speer omklemd houdt. De tekst (van pastoor Pascal Schmeits) onder het reliëf luidt: Hier doopte Sint Servaas uwe eerste Christen Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM119 Pagina 3 van 12

4 voorouders. In de nabijheid van de put bevindt zich pompje voor het oppompen van het Sint- Servaaswater. Zuidgevel: In de zuidgevel is een groot, gotisch spitsboogvenster met glas-in-lood aanwezig. Het venster is door middel van gemetselde raamtraceringen onderverdeeld in drie spitsboogramen en een roosvenster. In de topgevel is een klimmend boogfries in metselwerk aangebracht. De gevel is voorts voorzien van een rijk gedecoreerd dakoverstek, dat onder deels is dichtgezet met houtendelen en rust op houten consoles. In de nok is het dakoverstek voorzien van een klein diagonaal geplaatst dakruitertje bedekt met leien en voorzien van een loden piron. Westgevel: In de westgevel bevinden zich vier spitsboogvormige vensteropeningen met glas-in-loodramen. Tegen de linkerzijde is de éénlaagse uitbouw met plat dak aanwezig, welke aan twee zijden is voorzien van een raamopening met een houten valraam voorzien van een ijzeren tralie aan de buitenzijde. De raamopeningen hebben een gemetselde rollaag en onderdorpel. Aan de noordzijde heeft de aanbouw een toegang met een houten deur voorzien van een opening met houten lamellen. Interieur: De wanden in het interieur zijn grotendeels gepleisterd, op de vensteromlijstingen, de plint en de decoratieve lijst bovenaan de gevelmuren na, welke bestaan uit schoon metselwerk. De ruimte tussen de plint en de onderdorpel van de vensters is betegeld met kleine tegels in de tinten groen, grijs en blauw. Het plafond bestaat uit een gepolychromeerd spits houten tongewelf. Op de vloer liggen grijze tegels. Aan de westzijde is een verhoogde zangtribune aanwezig met een decoratieve houten balustrade met een driepas tracering. Tegen de achterwand van het koor is een altaar geplaatst met daarop een houten altaarstuk (drieluik) met rijkversierde lijsten voorzien van pinakels en traceringen. Centraal in het altaarstuk bevindt zich een gepolychromeerd beeld van St. Servaas. Bijzondere onderdelen: De glas-in-loodramen, de decoratieve gepleisterde en natuurstenen elementen, het siermetselwerk in de gevels, de overkapping van de waterput met reliëf. Het houten tongewelf met schilderingen, het houten altaarstuk (drieluik), de balustrade van de zangtribune Waardestelling: Het object is van belang wegens zijn schoonheid, betekenis voor de wetenschap, cultuurhistorische waarde en meer in het bijzonder vanwege: de architectuurhistorische betekenis in relatie tot de esthetische kwaliteit van het ontwerp. de architectonische gaafheid Het object wekt een oorspronkelijke indruk of heeft veranderingen ondergaan waarbij het oorspronkelijke beeld herkenbaar is gebleven. als een plaatselijke uiting van een belangrijke (landelijke) architectuurstroming. het gebouw behoort tot het oeuvre van een belangrijke plaatselijke architect. het object is ruimtelijk bepalend c.q. markant voor de omgeving. de historisch-ruimtelijke relatie met de directe omgeving waarbij het object deel uit maakt van een gebied waarvan de wegen, verkaveling, bodem- en groenstructuren een oorspronkelijke indruk wekken of veranderingen hebben ondergaan waarbij het oorspronkelijke beeld herkenbaar is gebleven. het bijzondere materiaalgebruik, de bijzondere detaillering en de bijzondere ornamenten. de architectuurhistorische en typologische zeldzaamheid in relatie tot de gaafheid van het object. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM119 Pagina 4 van 12

5 de betekenis voor de plaatselijke geschiedenis als uitdrukking van een sociaaleconomische en geestelijke ontwikkeling. de waarde als onderdeel van een religieus ensemble gelegen op de Servaasberg. Bescherming: Het interieur en exterieur van de op de bijgevoegde kaart aangegeven (hoofd)bouwmassa (kapel) alsmede de natuurstenen overkapping en de waterput aan noordzijde van de kapel. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM119 Pagina 5 van 12

6 Foto s Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM119 Pagina 6 van 12

7 Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM119 Pagina 7 van 12

10 Afbeelding uit 1880 met daarop de oude St. Servaaskapel, die in 1889 werd afgebroken en die reeds in 1796 Sinte Servaes- husken werd genoemd (bron: Afbeelding uit 1916 van de nieuwe Servaaskapel die in 1891 werd gebouwd (bron: Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM119 Pagina 10 van 12