Voorlichtingsprogramma. Ouder worden in Nederland in de 21ste eeuw
|
|
- Christa Femke Koster
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Voorlichtingsprogramma Ouder worden in Nederland in de 21ste eeuw
2
3 Voorlichtingsprogramma Ouder worden in Nederland in de 21ste eeuw Voorlichtingsprogramma welzijn-wonen-zorg voor oudere migranten en vluchtelingen Ank Loog Riki van Overbeek NIZW Zorg, Kenniscentrum Ouderen
4 2006 Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn / NIZW Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfi lm of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. Dit voorlichtingsprogramma is tot stand gekomen met fi nanciële steun van het VSBfonds, RCOAK en het ministerie van VWS. Auteurs Ank Loog en Riki van Overbeek Foto s Katrien Mulder, Amsterdam Pictogrammen Visitaal Pictogrammen, Amsterdam ISBN 10: X 13: NIZW Zorg Kenniscentrum Ouderen Postbus DD Utrecht Telefoon (030) r.vanoverbeek@nizw.nl Website U kunt deze publicatie bestellen via Adrepak Postbus BB Den Haag telefoon (070) fax (070) nizw@adrepak.nl of via
5 Inhoud Vooraf 7 Waarom een voorlichtingsprogramma voor oudere migranten en vluchtelingen over wonen, welzijn en zorg? 7 Wie zijn de oudere migranten en vluchtelingen? 8 Hoeveel oudere migranten en vluchtelingen wonen er in Nederland en wat zijn de verwachte aantallen voor de komende decennia? 9 Samenvatting en opbouw van het programma 11 Doelgroep 11 Aanpak 11 Voorlichtingsmethode 12 Toepassing 12 Overzicht programmaonderdelen 13 Follow-up 13 1 Organisatie en voorbereiding 15 1 Doel, doelgroep en aanpak van de bijeenkomsten 16 2 Voorwaarden om het voorlichtingsprogramma op te zetten en tot een succes te maken 22 3 De coördinator/cursusbegeleider: kwaliteit en voorbereiding 25 4 Werving van deelnemers 33 5 Ruimte, tijdstip en materiaal 35 2 Uitvoering 37 Bijeenkomst 1 Kennismaking 39 Bijeenkomst 2 Module Actief zijn en blijven, ontmoeting (1) 59 Bijeenkomst 3 Module Actief zijn en blijven, ontmoeting (2) 83 Bijeenkomst 4 Module Wonen als u ouder wordt (1) 97 Bijeenkomst 5 Module Wonen als u ouder wordt (2) 119 Bijeenkomst 6 Module Zorg thuis (1) 135 Bijeenkomst 7 Module Zorg thuis (2) 155 Bijeenkomst 8 Module Informatie, advies en begeleiding 171 Bijlagen 187 Bijlage A Programma voor een wervings- en startbijeenkomst 189 Bijlage B Informatie over oudere migranten en vluchtelingen 215 Bijlage C Achtergrondinformatie voor de cursusbegeleider over voorzieningen voor ouderen 223 Bijlage D Informatie over andere voorlichtingsprogramma s gericht op oudere migranten en vluchtelingen 231
6
7 Vooraf In het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw heeft het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn / NIZW het programma Voorlichting aan oudere migranten ontwikkeld. Het doel van dit programma was: 1 een stimulans te geven aan de voorlichting aan oudere migranten over de voorzieningen op het terrein van wonen, welzijn en zorg; 2 zicht te krijgen op de wensen van ouderen op dit gebied; 3 het aanbod van voorzieningen aan te passen aan de wensen van deze ouderen. Er is de afgelopen jaren veel veranderd. De informatie over wonen, welzijn en zorg voor ouderen die is opgenomen in het voorlichtingsprogramma, is gedateerd. De ervaring leert dat de doelen 2 en 3 in een voorlichtingsreeks niet haalbaar zijn. Ook het materiaal dat wordt gebruikt tijdens de voorlichting is gedeeltelijk aan vernieuwing toe. In 2004 heeft het NIZW het initiatief genomen om het voorlichtingsprogramma aan te passen. Daarvoor heeft het NIZW een bijdrage gekregen van het VSBfonds, het RCOAK en het ministerie van VWS. Waarom een voorlichtingsprogramma voor oudere migranten en vluchtelingen over wonen, welzijn en zorg? De aanleiding om ruim tien jaar geleden een voorlichtingsprogramma op te zetten voor migrantenouderen was dat weinig migrantenouderen gebruikmaakten van de voorzieningen op het terrein van wonen, welzijn en zorg. Hiervoor waren indertijd drie redenen aan te wijzen: 1 Het dilemma wel of niet terugkeren naar het land van herkomst. Veel migranten en vluchtelingen zijn naar Nederland gekomen met de bedoeling op termijn weer terug te keren naar hun land van herkomst. De migranten zijn naar Nederland gekomen om hier enkele jaren geld te verdienen om daarmee in hun eigen land een beter bestaan op te bouwen. Vluchtelingen hopen dat de politieke en economische omstandigheden zullen verbeteren zodat zij na enige tijd terug kunnen keren naar hun land. In werkelijkheid is de tijd die zij hier verblijven steeds langer geworden. Hun kinderen zijn hier geboren en/of grootgebracht. De kinderen willen in Nederland blijven en vooral de vrouwen willen in de buurt van hun kinderen blijven wonen. De migranten en vluchtelingen zelf hebben ook een ontwikkeling doorgemaakt. Door het lange verblijf in Nederland zijn de contacten in hun land van afkomst afgenomen. Ze staan met één been in Nederland en met het andere been in het land van herkomst. Ze worden in beide landen als vreemdeling gezien. Een Spaanse oudere verwoordt het als volgt: Als ik in Spanje ben dan zeggen ze: Kijk, daar loopt die Nederlander ; als ik in Nederland ben dan zeggen ze: Dat is een Spanjaard. Vaak gaan de migranten en vluchtelingen ervan uit dat ze nog zullen terugkeren, maar in de praktijk blijven ze in Nederland wonen. Het is een dilemma waar velen mee worstelen en 7
8 waardoor zij een ambivalente houding hebben ten aanzien van het ouder worden. Men denkt er liever niet over na. 2 Een traditionele kijk op zorg en tegelijkertijd de vraag: wie zorgt er voor mij in de toekomst? De meeste oudere migranten en vluchtelingen willen vasthouden aan de traditionele gewoonte in hun land van herkomst dat kinderen voor hun ouders zorgen en vaak hun ouders in huis nemen als zij oud worden en zorg nodig hebben. Tegelijk merken zij in Nederland dat het niet meer zo vanzelfsprekend is bij de kinderen in te trekken. De woningen zijn hiervoor vaak niet geschikt en te klein. Zowel vrouwen als mannen hebben buitenshuis werk, waardoor intensieve zorgverlening lastiger wordt. De ouderen maken zich zorgen over wat er gaat gebeuren als zij zorg nodig hebben. De kinderen kampen met soortgelijke gevoelens. Vanuit de tradities van de cultuur van hun ouders is de verwachting dat zij voor hun ouders zorgen. Maar tegelijk leven, wonen en werken ze in Nederland, waar het veel moeilijker is om aan de verwachtingen van hun ouders te voldoen. 3 Onbekendheid met de voorzieningen die in Nederland voorhanden zijn en de toegang tot die voorzieningen. Aanbod dat niet passend is. Oudere migranten en vluchtelingen hebben weinig kennis over de voorzieningen waar Nederlandse ouderen gebruik van maken als zij ouder en minder gezond zijn. Dit is een belangrijke reden waarom zij minder gebruikmaken van deze voorzieningen. Omdat zij de voorzieningen niet kennen, blijft hun blik vooral gericht op hun kinderen. Zelfs als ze wel op de hoogte zijn van het bestaan van voorzieningen en de mogelijkheid om hulp te krijgen, dan kennen ze vaak niet de toegang ertoe. Het aanbod komt ook onvoldoende tegemoet aan de culturele achtergrond van deze groepen ouderen en hun wensen en behoeften. De genoemde factoren vormden tien jaar geleden de aanleiding het voorlichtingsprogramma te ontwikkelen. Dezelfde factoren spelen ook nu nog een rol. Wetende dat weinig migrantenen vluchtelingenouderen terugkeren naar het land van herkomst, is het des te belangrijker om aandacht te blijven besteden aan voorlichting aan deze groepen. In de komende tien jaar zal het aantal ouderen onder de migranten en vluchtelingen sterk toenemen, wat ook een reden is om voorlichting aan deze groepen voldoende aandacht te geven. Wie zijn de oudere migranten en vluchtelingen? 8 De afgelopen vijftig jaar zijn er veel mensen geïmmigreerd naar Nederland. Zij kwamen hier om te werken, te studeren of omdat zij gevlucht waren. Van der Kamp e.a. 1 onderscheiden vier groepen migranten- en vluchtelingenouderen (van 55 jaar en ouder): 1 arbeidsmigranten Arbeidsmigranten worden gevormd door ouderen uit de landen rond de Middellandse Zee: Italianen, Grieken, Spanjaarden, Portugezen, Turken, Marokkanen en mensen uit voormalig Joegoslavië. Ook de mensen uit Kaapverdië als voormalige kolonie van Portugal worden hiertoe gerekend. De meeste arbeidsmigranten kwamen in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw naar Nederland. De Turkse en Marokkaanse ouderen vormen de grootste groepen. 1 Kamp, J. van der, G. Kaptein, F. Suijker, Allochtone ouderen: inkomen en sociale zekerheid. Utrecht: LOM/FORUM, 2004.
9 2 migranten uit Suriname, de Antillen en Aruba De migranten uit Suriname, de Antillen en Aruba kwamen vooral naar Nederland om een aanvullende studie te doen. Daarnaast verplaatsten er zich na de afhankelijkheid van Suriname in 1975 nogal wat mensen naar Nederland. Zij vormen samen met de Turkse en Marokkaanse ouderen de grootste groep migranten in Nederland. 3 mensen van de Molukken De eerste generatie Molukkers kwam naar Nederland rond Dit waren vooral ex-knilmilitairen. 4 vluchtelingen De vluchtelingen vormen een gemêleerd gezelschap. Veel oudere vluchtelingen zijn in de jaren zeventig en tachtig van de voorgaande eeuw naar Nederland gekomen. De grootste groepen worden gevormd door vluchtelingen uit Afghanistan, Irak, Iran en Vietnam. Hoeveel oudere migranten en vluchtelingen wonen er in Nederland en wat zijn de verwachte aantallen voor de komende jaren? In Nederland wonen ongeveer plussers van niet-westerse afkomst en westerse 55-plussers van niet-nederlandse afkomst. Westerse inwoners van niet-nederlandse afkomst zijn inwoners afkomstig uit Europa (exclusief Nederland), Noord-Amerika, Japan, Indonesië en Australië. De ouderen van Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse afkomst zijn de belangrijkste groepen. Hun aantallen worden in de hiernavolgende tabel genoemd. De groep oudere arbeidsmigranten afkomstig uit de landen rond de Middellandse Zee (exclusief Turkije en Marokko) bestaat uit ongeveer personen. Het aantal Molukse ouderen wordt geschat op ongeveer Het aantal vluchtelingen wordt geschat op ongeveer ouderen. 2 De komende jaren zal het aantal migranten- en vluchtelingenouderen fl ink toenemen. De stijging doet zich vooral voor in de hogere leeftijdsgroepen. Voor de vier grootste groepen migranten van 55 jaar en ouder is de situatie nu en in de toekomst als volgt weer te geven: Belangrijkste migrantengroepen % totale oudere bevolking in 2015 Turkse ouderen ,9 Marokkaanse ouderen ,8 Surinaamse ouderen ,4 Antilliaanse ouderen ,5 Totaal niet-westerse ouderen ,2 9 Bron: Cijferrapport allochtone ouderen, idem 3 Schellingerhout, R., Cijferrapport allochtone ouderen. Werkdocument 105. Den Haag: SCP, 2004.
10 De toename van het aantal oudere migranten tot 2015 vindt vooral plaats onder de Surinaamse en Antilliaanse groepen ouderen. Nu maken de oudere migranten nog 2,9% uit van het totale aantal 55-plussers in Nederland, in 2015 zal dit 5,2% zijn. In bijlage B wordt achtergrondinformatie gegeven over de verschillende groepen oudere migranten en vluchtelingen. 10
11 Samenvatting en opbouw van het programma Doelgroep De doelgroep van de voorlichting wordt gevormd door oudere migranten en vluchtelingen. Vrij algemeen wordt daarbij uitgegaan van 50-plussers. Het gaat om oudere Turken, Marokkanen, Surinamers, Antillianen, Arubanen, Chinezen, Molukkers, Kaapverdianen, Zuid-Europeanen zoals Spanjaarden, Grieken, Italianen, Portugezen, en vluchtelingen zoals oudere Vietnamezen, Irakezen, Iraniërs en Afghanen. Veel van deze ouderen spreken en begrijpen zeer beperkt Nederlands. Aanpak We gaan bij dit voorlichtingsprogramma uit van groepsgewijze voorlichting, bij voorkeur in de eigen taal. Dit houdt in dat de voorlichting wordt gegeven aan één groep ouderen die dezelfde taal spreekt. Dit betekent ook dat de cursusbegeleider de taal van de ouderen spreekt of met een tolk werkt. In sommige situaties is het om fi nanciële en organisatorische redenen niet mogelijk om voorlichting te geven aan één taalgroep en moet een combinatie worden gemaakt van migranten en vluchtelingen die verschillende talen spreken. Dit is op zich wel mogelijk, maar het vraagt veel tijd voor vertalen en uitleg. Dan moet er rekening worden gehouden met een groter aantal dagdelen voor de uitvoering van dit programma. Bij sommige groepen, zoals Turkse en Marokkaanse ouderen, blijkt uit ervaring dat het de voorkeur heeft om de voorlichting gescheiden aan mannen en vrouwen te geven. In de bijeenkomsten wordt ingegaan op de gevolgen van het ouder worden op het terrein van wonen, welzijn en zorg. De ouderen krijgen basisinformatie over de voorzieningen waar ouderen een beroep op kunnen doen in Nederland. 11 We pleiten ervoor dat organisatoren van de voorlichting partners zoeken voor de uitvoering ervan. De instellingen die aanbod hebben voor ouderen, hebben ook de opdracht om hun potentiële klanten goed te informeren. Als er formeel een samenwerkingsverband is overeengekomen, kan er voor onderdelen van de voorlichting gebruikgemaakt worden van de voorlichters uit de betreffende instellingen zonder dat daar een fi nanciële vergoeding tegenover staat. Partners kunnen zijn: welzijn ouderen, woningcorporaties, thuiszorg, zelforganisaties 4 of contactpersonen vanuit de doelgroep. 4 In deze handleiding verstaan we onder een zelforganisatie een vereniging van een migrantengroep. Het kan gaan om een vrouwenvereniging, een moskeevereniging, een arbeidsvereniging, een gezelligheidsvereniging enzovoort. De noemer is de etniciteit, vaak in combinatie met een geloof, politieke richting of man of vrouw zijn.
12 Het programma bestaat uit een kennismakingsbijeenkomst en vier modules onderverdeeld in zeven bijeenkomsten. De modules kunnen onafhankelijk van elkaar worden gebruikt. Als het niet mogelijk is om acht bijeenkomsten te organiseren, dan kan men een module laten vervallen. Het is wel belangrijk om per module beide bijeenkomsten uit te voeren, omdat ze zijn opgezet volgens het stramien: eerst praten over de eigen beleving en kennis en daarna pas informatie aanbieden. De kans is dan groter dat de informatie ook daadwerkelijk blijft hangen. Bij de handleiding is een dvd bijgevoegd met alle werkbladen. Bij drie bijeenkomsten (bijeenkomst 2, bijeenkomst 7 en bijeenkomst 0) worden suggesties gedaan om een video/dvd of een spel te gebruiken ter ondersteuning van de voorlichting. In de handleiding bij de desbetreffende bijeenkomsten staat informatie over de wijze van bestellen en de kosten. Voorlichtingsmethode De voorlichtingsmethode is methodisch afgestemd op de doelgroep: b de voorlichting wordt bij voorkeur gegeven in de eigen taal; b er wordt rekening mee gehouden dat ouderen van sommige groepen weinig of geen opleiding hebben genoten en soms ook analfabeet zijn; b de oefeningen zijn eenvoudig; b het uitgangspunt is dat de ouderen over weinig voorkennis beschikken. Toepassing 12 Het voorlichtingsprogramma is bruikbaar bij voorlichting aan vele groepen oudere migranten en vluchtelingen, in alle gemeenten in Nederland. De basistekst in deze handleiding is bijgevolg algemeen. We geven in bijlage B op belangrijke punten informatie over verschillende oudere migrantengroepen en oudere vluchtelingen. Als u de voorlichting wilt gaan geven met gebruik van deze handleiding dan dient u vooraf twee stappen te zetten om een en ander aan te passen aan uw situatie: b u kiest voor een bepaalde groep, bijvoorbeeld Turkse ouderen, en u leest uit de handleiding vooraf de informatie over deze groep en het te gebruiken materiaal; b u verzamelt gegevens over de voorzieningen die in uw eigen wijk of gemeente voorhanden zijn en zorgt ervoor dat u daarover informatie beschikbaar hebt. U overlegt vooraf of u voorlichters van de betreffende instellingen kunt inschakelen. Als de cursusbegeleider iemand is van buiten de gemeente, dan is het verstandig om voor de uitvoering nauwe samenwerking te regelen met een ouderenadviseur of iemand anders die goed op de hoogte is van de plaatselijke situatie.
13 Overzicht programmaonderdelen Modules Inhoud Bijeenkomsten (eventueel) wervings- en startbijeenkomst bijeenkomst 0 (bijlage A) kennismakingsbijeenkomst bijeenkomst 1 module 1 actief zijn en blijven, ontmoeting bijeenkomst 2 en 3 module 2 wonen bijeenkomst 4 en 5 module 3 zorg thuis bijeenkomst 6 en 7 module 4 informatie, advies en begeleiding bijeenkomst 8 en eventueel 9 Als de voorlichting wordt georganiseerd voor een groep mensen die elkaar al kent van een eigen vereniging of het buurthuis is er wellicht geen wervings- en startbijeenkomst nodig. Als er breed wordt geworven, kan een startbijeenkomst een goed hulpmiddel zijn in de werving. In een dergelijke bijeenkomst kan mondeling worden toegelicht waarom deelname aan de voorlichtingen belangrijk is en kan de drempel voor deelname worden verlaagd. Een programma voor een dergelijke bijeenkomst is in bijlage A opgenomen. Follow-up Het doel van de voorlichting is ondersteuning bieden aan migranten- en vluchtelingenouderen om hun eigen keuzes te maken en bewust na te denken over hun behoeften op het gebied van wonen, welzijn en zorg en hoe het mogelijk is daaraan tegemoet te komen. Daarvoor is het van belang dat de ouderen beter bekend raken met voorzieningen. Die informatie hebben zij nodig om hun eigen afwegingen te kunnen maken. Voorlichting op maat voor deze groepen ouderen kan ook het niet-gebruik van voorzieningen op het terrein van wonen, welzijn en zorg voor zover veroorzaakt door kennisgebrek terugdringen. De ervaring met dit voorlichtingsprogramma leert dat ouderen die deze voorlichting hebben gevolgd behoefte hebben aan drie vormen van follow-up: b een contactpersoon die zij via de voorlichting hebben leren kennen en die hen kan helpen bij individuele problemen of vragen; iemand op wie ze kunnen terugvallen na afl oop van het programma voor hulp bij het invullen van formulieren en het doen van aanvragen; b een terugkeerochtend of -dag waar de deelnemers elkaar weer eens kunnen ontmoeten; b een vervolg van de cursus waarbij sprake kan zijn van verdere uitdieping van de onderwerpen of van een nieuw onderwerp waarvan tijdens de cursus bleek dat er behoefte aan is. 13 Naast dit voorlichtingsprogramma wonen-welzijn-zorg zijn er de afgelopen jaren meer programma s ontwikkeld specifi ek gericht op oudere migranten of vluchtelingen. In Bijlage C worden deze programma s kort beschreven.
14
15 1 Organisatie en voorbereiding 15
16 1 Doel, doelgroep en aanpak van de bijeenkomsten De bijeenkomsten worden voor ouderen georganiseerd. Uitgangspunt is dat alle mensen het vermogen hebben om hun eigen keuzes te maken en in zekere mate hun eigen leven te sturen. We willen in deze cursus een appel doen op de kracht van mensen. De ouderen hebben allemaal ooit een (soms afgedwongen) keus gemaakt hun land van herkomst te verlaten. Zij hebben een nieuw leven opgebouwd in een vreemd land. Dat is met vallen en opstaan gebeurd, maar ze hebben er wel van geleerd. Nu ze voor de levensfase van de ouderdom staan, kunnen ze die kracht en ervaring gebruiken om opnieuw een volgend stuk van hun leven in te vullen. Doelen 16 b Ondersteuning geven aan de deelnemers om hun eigen koers te varen en invloed uit te oefenen op de kwaliteit van hun leven. (Effect: deelnemers geven na afl oop van de bijeenkomsten aan dat ze (beter) weten wat ze willen voor de komende jaren en hoe ze dat kunnen vormgeven.) b Een aanzet geven tot bewust nadenken over de ouderdomsfase en verhelderen dat er een wereld van verschil bestaat tussen de beelden over en realiteit van ouderdom in het land van herkomst en oud worden in Nederland. (Effect: er is een verschil tussen de nulmeting en de nameting wat betreft de beelden die mensen hebben over oud worden en zorg krijgen.) b Een begin van een gesprek stimuleren tussen ouderen onderling over verwachtingen en opvattingen over en weer en wensen voor de toekomst. (Effect: verschil tussen de nulmeting en de nameting betreffende de mate waarin mensen thuis en met kinderen praten over hoe zij verantwoordelijkheden en wensen zien en de zaken praktisch regelen.) b Mogelijkheden bieden voor oriëntatie en beeldvorming over wat het Nederlandse stelsel op het gebied van wonen, welzijn en zorg te bieden heeft aan thuiswonende ouderen (om hen in staat te stellen zo lang mogelijk in hun eigen huis te blijven). (Effect: via de nulmeting en de nameting is een verschil in kennisniveau aantoonbaar.) b De weg wijzen naar die personen en instanties die op maat kunnen informeren en helpen in individuele gevallen. Dat is van belang voor het moment dat de deelnemers hun eigen keuzes hebben gemaakt. (Effect: aantoonbare groei in cliëntcontacten van ouderenadviseurs en andere verwijzers in de weken na de bijeenkomsten.) De genoemde doelen impliceren dat het niet de opzet is om in deze bijeenkomsten het aanbod te verkopen. Van belang is dat de deelnemers zelf over hun eigen wensen en keuzes gaan nadenken en dat er gesprekken ontstaan tussen ouderen en familieleden over hulp en zorg. Daarvoor hebben de ouderen informatie nodig over wat mogelijk is en welke weg ze moeten volgen bij het inschakelen van professionele hulp.
17 Doelgroep De doelgroep ouderen van deze cursus bestaat uit mensen van 50 jaar en ouder, migranten en vluchtelingen. Deze mensen zijn allemaal in een ander deel van de wereld opgegroeid en volwassen geworden. Op enig moment zijn ze naar Nederland gekomen. Voor een deel van de groep geldt dat de mensen nog niet zo veel over oud worden hebben gedacht omdat zij nog steeds bezig zijn een nieuw leven in een nieuw land op te bouwen. Voor een ander deel geldt dat de droom van terugkeer nog heel sterk is. Die mensen vertrouwen op het aloude systeem van familiezorg in het thuisland. Wellicht hebben zij wel een gevoel dat het niet zo simpel zal zijn, maar zij ervaren weerstand om daar iets mee te doen zolang zij daartoe de uiterste noodzaak niet inzien. Migranten en vluchtelingen hebben vanuit hun eigen land beelden meegenomen over ouder worden en zorgverlening. In veel gevallen zijn ook in het land van herkomst die beelden inmiddels verouderd. In Nederland zijn die beelden over ouder worden en zorg krijgen al helemaal niet realistisch. Voor vrijwel alle migranten en vluchtelingen geldt verder dat ze wel ideeën hebben over hoe Nederlanders met hun ouderen omgaan, maar dat ze heel weinig weten over de feitelijke gang van zaken. Het is bijvoorbeeld niet bekend bij migrantenouderen dat een heel hoog percentage autochtone ouderen thuis blijft wonen met steun van familie en met professionele zorg. Deze groepen migranten en vluchtelingen hebben geen of nauwelijks zicht op welke mogelijkheden er zijn om zelfstandig te blijven leven en wonen met ondersteuning van welzijn, dienstverlening en zorg. Er is sprake van een achterstand in informatie als gevolg van factoren die bij deze groepen zelf liggen: gebrekkige beheersing van het Nederlands, een percentage analfabeten in de eigen taal, schriftelijke informatie niet (kunnen) lezen, nauwelijks toegang tot internet. Nieuwe kennis verwerven mensen uit deze doelgroepen via mondelinge overdracht door vertrouwde personen. Maar daarnaast speelt een belangrijke rol dat in het algemeen de aanbiedende organisaties nog geen werkbare manier hebben gevonden om deze groepen te informeren en voor te lichten op een wijze die bij deze doelgroepen past. De familieleden van deze ouderen zijn evenmin op de hoogte van het Nederlandse zorgstelsel, zo leert de ervaring. Er is ook bij deze groep sprake van een informatieachterstand en een kloof wat betreft zorgopvattingen en verwachtingen. Deze mensen ervaren de spanning tussen de verwachtingen van de ouderen en dat wat zij zelf kunnen bieden. Om overbelasting te voorkomen, is het belangrijk dat zij geïnformeerd zijn en dat zij met de ouderen samen tot werkbare oplossingen kunnen komen. Ook voor deze mensen is voorlichting belangrijk. Het werkt het beste als tegelijk met de voorlichting aan ouderen ook voorlichting aan mantelzorgers wordt georganiseerd. In deze handleiding geven we echter alleen suggesties voor een programma op maat voor de ouderen. De grote lijn kan evenwel ook worden gevolgd voor een programma voor mantelzorgers. Het verschil in perspectief tussen ouderen en mantelzorgers vraagt echter wel om aanpassingen. 17
18 De zorgculturen, zorgopvattingen en praktijken bij de doelgroep verschillen van die in de Nederlandse instellingen voor wonen, welzijn en zorg. Er is niet alleen sprake van een informatiekloof. Het is niet mogelijk de kloof tussen de vraag van deze ouderen en het beschikbare aanbod te overbruggen met alleen voorlichten. Wederzijds is ook aanpassing nodig in cultuur, opvattingen en uitvoeringspraktijk van hulp en zorg. In dit programma wordt aandacht besteed aan de ouderen en worden hun verwachtingen afgezet tegen wat in Nederland gangbaar en mogelijk is. Dit programma is niet gericht op de aanpassingen die van de aanbodzijde worden gevraagd! Daarvoor is een aanvullend, apart traject noodzakelijk. Bij het ouder worden komen veel mensen problemen tegen: gezondheidsproblemen, bestaansproblemen en problemen in de omgang met anderen. Soms is het moeilijk onderscheid te maken tussen gezondheids- en bestaansproblemen (bijvoorbeeld bij dementie en depressie), omdat het niet duidelijk is wat er precies aan de hand is. Problemen in de omgang met anderen worden vrijwel nooit als zodanig benoemd, terwijl die wel heel bepalend kunnen zijn voor het welbevinden van mensen. 5 Voor de doelgroep van deze voorlichting spelen bestaansproblemen en problemen in de omgang met anderen een grote rol. Dat leidt tot ingewikkelde levensopgaven die deze mensen bij het ouder worden te vervullen hebben. De cursusbijeenkomsten kunnen wellicht een bijdrage leveren door in het programma het levensloopperspectief en de levensopgaven een plaats te geven: b persoonlijke opgaven als betekenisgeving herzien, zelfbeeld aanpassen, hoop en gevoel van eigenwaarde behouden; b sociale opgaven: zelfstandigheid zo veel mogelijk behouden, (her)vinden van een zinvolle dagbesteding en tijdsbesteding, sociale contacten onderhouden; b de opgave om de eigen autonomie in stand te houden of te versterken, eigen sturing te geven aan het leven. Juist bij deze laatste opgave is het verschil in cultuur tussen individualistische en groepsculturen sterk merkbaar. Het Nederlandse zorgstelsel gaat uit van het principe dat ouderen zo lang mogelijk, zo veel mogelijk zelf doen. In groepsculturen, waarin veel migranten en vluchtelingen leven, is er meer sprake van aanpassing aan de wensen en mogelijkheden van de groep en van afwachtendheid ( De hogere macht zal voor ons zorgen ). 18 Opvattingen over ouderdom, zorgculturen en zorgpraktijken verschillen. Daardoor vullen mensen op zeer verschillende wijze in hoe zij aan de levensopgaven van de ouderdom (willen) werken. In de cursusbijeenkomsten krijgen deelnemers de mogelijkheid om na te denken over de eigen aanpak. De cursus kan niet meer dan een aanzet geven tot nadenken over keuzes, het gesprek stimuleren en richting geven aan de te volgen weg. Het is van belang dat er na de voorlichting mogelijkheden zijn voor individuele nazorg voor de mensen die direct hulp nodig hebben. Een voorlichtingsreeks kan daarom beter niet als losse activiteit worden georganiseerd, maar wordt bij voorkeur ingekaderd in een bredere aanpak van voorlichting en aanpassing van dienstverlening en zorgaanbod. 5 Pool, A., H. Mostert en J. Schumacher, De kunst van het afstemmen. Belevingsgerichte zorg: theorie en praktijk van een nieuw zorgconcept. Utrecht: NIZW, 2003.
19 Aanpak De cursus is opgezet voor oudere migranten en vluchtelingen, wat een grote verscheidenheid aan subdoelgroepen betekent. Daarom is het niet eenvoudig vooraf een scherp doelgroepprofi el te benoemen. We gaan er in de programmaopzet van uit dat een groot deel van de doelgroep het Nederlands niet goed beheerst. Voor vrijwel allen geldt dat het Nederlands problemen geeft als het gaat om onderwerpen met een emotionele lading. Daarnaast gaan we uit van de noodzaak van een heel concrete, praktische en ervarende aanpak. Daarmee denken we een programma te maken dat voor veel mensen uit deze groepen passend is. Er is een algemeen programma voor de bijeenkomsten gemaakt; het stramien is voor alle groepen hetzelfde. In de bijlagen zijn suggesties en achtergrondinformatie over verschillende subgroepen opgenomen om het algemene programma voor de verschillende subdoelgroepen op maat te maken, bijvoorbeeld voor Turkse of Antilliaanse groepen. Dit is ook bedoeld als hulpmiddel voor de inleiders/voorlichters om meer op maat voor een bepaalde subdoelgroep te werken. Het is aan de cursusbegeleider om in het algemene programma waar wenselijk of nodig onderdelen op maat op te nemen voor de groep waarvoor de cursus op dat moment wordt gegeven. Het programma bestaat uit een aantal modules en er wordt aandacht besteed aan welzijn, wonen en zorg, met ter afsluiting informatie en adviesvoorzieningen. Kortom: het accent ligt op actief en zelfstandig ouder worden en de ondersteuning die daarbij beschikbaar is. De ervaring leert dat deelnemers veel vragen hebben over regelingen op het gebied van psychische problematiek, migratie, pendelen, fi nanciën en gezondheidsbevordering. Hiervoor zijn in deze handleiding echter geen modules uitgewerkt. Voor deze thema s zijn andere, goed bruikbare programma s ontwikkeld. Gegevens over inhoud en verkrijgbaarheid van die programma s zijn in de bijlagen opgenomen. In totaal is er materiaal voor één kennismakingsbijeenkomst en voor zeven voorlichtings- en discussiebijeenkomsten, verdeeld over vier modules. De laatste module betreft een programma voor één bijeenkomst. Wij pleiten ervoor om een negende bijeenkomst mogelijk te maken. De invulling daarvan komt voort uit de tijdens de cursus gebleken behoefte aan verdieping van een onderwerp of een nieuw onderwerp. In bijlage A hebben we een programma opgenomen voor een wervings- en startbijeenkomst. Die kan een belangrijk hulpmiddel zijn in de wervingsfase, zeker als er breed wordt geworven onder deelnemers die niet al in andere groepen hebben kennisgemaakt met elkaar of het programma van de voorlichting. Iedere module is opgebouwd uit een eerste bijeenkomst waarin de deelnemers zich oriënteren op de thematiek, warm lopen, hun eigen beelden en verwachtingen verhelderen, en een vervolgbijeenkomst waarin de deelnemers de informatie die wordt gegeven, kunnen inpassen in hun eigen denkkader. 19 De cursusbegeleider kan zelf een selectie maken voor een kleiner aantal bijeenkomsten, al naargelang de doelen van de organisatie, de wensen van de deelnemersgroep en de fi nanciële mogelijkheden. Wij raden echter aan om in dat geval een hele module te schrappen, zodat de methodische opbouw van de bijeenkomsten gehandhaafd blijft. Verder raden we aan om de thematische
20 volgorde van de bijeenkomsten te volgen: eerst de bijeenkomst over sociale contacten / actief zijn, vervolgens wonen en zorg, en ter afsluiting een bijeenkomst over informatie en adviesvoorzieningen. Deze volgorde is bewust gekozen om deelnemers in de gelegenheid te stellen met elkaar een veilige groepsomgeving op te bouwen en te groeien van onderwerpen die minder op de eigen opvattingen en zelfbeelden ingrijpen naar meer ingrijpende thema s. Met opzet is de bijeenkomst informatie en advies als laatste geplaatst omdat daarin een schakel wordt gelegd naar nazorg. Overzicht opzet en inhoud van de bijeenkomsten Het voorlichtingsprogramma bestaat uit een aantal modules die onafhankelijk van elkaar gebruikt kunnen worden. Dit wil zeggen dat als men kiest voor een beperkt aantal bijeenkomsten, men een module kan laten vervallen. Per module is het belangrijk beide bijeenkomsten te realiseren, omdat ze zijn opgezet volgens het stramien: eerst praten over de eigen beleving en kennis en vervolgens informatie aanbieden opdat die beter aansluit en beklijft. 20 Modules Inhoud Bijeenkomsten (eventueel) wervings- en startbijeenkomst bijeenkomst 0 (bijlage A) kennismakingsbijeenkomst bijeenkomst 1 module 1: actief zijn en blijven, blijven bewegen, activiteiten en bijeenkomst 2 en 3 ontmoeting ontmoeting vervoer cursussen, ontspanning eettafels, dagbesteding excursie module 2: wonen blijven wonen in je eigen huis en welke bijeenkomst 4 en 5 hulp en aanpassing is mogelijk verschillende vormen van zelfstandige seniorenhuisvesting verschillende vormen van beschermd wonen excursie module 3: zorg thuis familiezorg en ondersteuning familiezorg bijeenkomst 6 en 7 thuiszorg en hulpmiddelen ziekenboeg, maaltijdvoorziening module 4: informatie, advies en begeleiding informatie over ouderenadviseurs maatschappelijk werk, schuldhulpverlening informatieboekje en evaluatie vervolg bijeenkomst 8 en facultatief bijeenkomst 9, verdieping of vervolg
Bijeenkomst 3 Module Actief zijn en blijven, ontmoeting (2)
Bijeenkomst 3 Module Actief zijn en blijven, ontmoeting (2) Opgelet! Deze bijeenkomst duurt langer vanwege de excursie. Zie voor tips ter voorbereiding van de excursie het einde van bijeenkomst 1. Doelen
Nadere informatieBijeenkomst 5 Module Wonen als u ouder wordt (2)
Bijeenkomst 5 Module Wonen als u ouder wordt (2) Let op! Wegens excursie duurt deze bijeenkomst langer! Doelen van deze bijeenkomst Doelen voor de cursusbegeleider: b informeren over en praktisch kennis
Nadere informatieBijeenkomst 1 Kennismaking
2 Uitvoering Bijeenkomst 1: Kennismaking Bijeenkomst 2: Module Actief zijn en blijven, ontmoeting (1) Bijeenkomst 3: Module Actief zijn en blijven, ontmoeting (2) Bijeenkomst 4: Module Wonen als u ouder
Nadere informatieMigrantenouderen in cijfers
Migrantenouderen in cijfers Roelof Schellingerhout 1. Aantallen en demografie 2. Prognose 3. Inkomenspositie 4. Gezondheid en welzijn Aantallen en demografie Aantal (migranten) ouderen, 1 januari 2017
Nadere informatieBijeenkomst 7 Module Zorg thuis (2)
Bijeenkomst 7 Module Zorg thuis (2) Doelen van deze bijeenkomst Doelen voor de cursusbegeleider: b laten kennismaken met het aanbod van de thuiszorg, inclusief hulpmiddelen b laten kennismaken met de ziekenboeg
Nadere informatieBijeenkomst 8 Module Informatie, advies en begeleiding
Module Informatie, advies en begeleiding Doelen van deze bijeenkomst Doelen voor de cursusbegeleider: b persoonlijk contact tot stand brengen tussen deelnemers en hulpverleners en verwijzers b overbrengen
Nadere informatieFactsheet Demografische ontwikkelingen
Factsheet Demografische ontwikkelingen 1. Inleiding In deze factsheet van ACB Kenniscentrum aandacht voor de demografische ontwikkelingen in Nederland en in het bijzonder in de provincie Noord-Holland.
Nadere informatieRotterdams Ambassadrices Netwerk
De ambassadrice als werver van inburgeraars 1. Inleiding; eigen ervaringen 2 A. Wat is werven 2 B. Het belang van werven 2 C. Verwachtingen 3 D. Rollenspel 4 E. Opdracht 4 2. Voortraject: 4 A. Doel 4 B.
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatieBijeenkomst 2 Module Actief zijn en blijven, ontmoeting (1)
Module Actief zijn en blijven, ontmoeting (1) Doelen van deze bijeenkomst Doelen voor de cursusbegeleider: b laten nadenken over wat kwaliteit van leven betekent b informeren over voorzieningenaanbod op
Nadere informatieNieuwe A. Amsterdammers en taalcoaches gaan samen op stap
Nieuwe A Amsterdammers en taalcoaches gaan samen op stap Mixen in Mokum Nieuwe Amsterdammers en taalcoaches gaan samen op stap Volwassen Amsterdammers met verschillende culturele achtergronden ontmoeten
Nadere informatieBijeenkomst 4 Module Wonen als u ouder wordt (1)
Module Wonen als u ouder wordt (1) Doelen van deze bijeenkomst Doelen voor de cursusbegeleider: b informeren over mogelijkheden van woningaanpassingen ten behoeve van zelfstandig blijven wonen in de huidige
Nadere informatieOpvoeden in andere culturen
Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552
Nadere informatie12. Vaak een uitkering
12. Vaak een uitkering Eind 2001 hadden niet-westerse allochtonen naar verhouding 2,5 maal zo vaak een uitkering als autochtonen. De toename van de WW-uitkeringen in 2002 was bij niet-westerse allochtonen
Nadere informatieIslam door vrouwenogen 3: Ontmoeting met moslimvrouwen of moskeebezoek
Islam door vrouwenogen 3: Ontmoeting met moslimvrouwen of moskeebezoek Situering Doelen: Wederzijdse kennismaking en ontmoeting van christelijke en moslimvrouwen (of kennismaking met gebedsruimte van moslims
Nadere informatieProgramma voor een wervings- en startbijeenkomst (bijeenkomst 0) Doelen van deze bijeenkomst
Bijlagen 187 Bijlage A Programma voor een wervings- en startbijeenkomst (bijeenkomst 0) Doelen van deze bijeenkomst Doelen voor de cursusbegeleider: b deelnemers informeren over de verschillende aspecten
Nadere informatieBijeenkomst 6 Module Zorg thuis (1)
Bijeenkomst 6 Module Zorg thuis (1) Doelen van deze bijeenkomst Doelen voor de cursusbegeleider: b stimuleren tot het benoemen van beelden en verwachtingen over hulp- en zorgverlening en deze bespreekbaar
Nadere informatieSenioren ontmoeten elkaar. Verslag van 2 oktober 2010
Senioren ontmoeten elkaar Verslag van 2 oktober 2010 Meer overeenkomsten dan verschillen Dit is, in het kort, de conclusie van de lunchbijeenkomst Senioren ontmoeten elkaar 1 op 2 oktober 2010. De lunchbijeenkomst
Nadere informatieVerslag het project ABBA /VL/5998 migranten actief betrekken bij mantelzorg 2016 bijeenkomsten Dialooghuis
Beeklaan 167 2562AD Den Haag Verslag het project ABBA /VL/5998 migranten actief betrekken bij mantelzorg 2016 bijeenkomsten Dialooghuis Verslag de tweede fase het project migranten actief betrekken bij
Nadere informatieSociaal Innovatie Centrum. Brabantse proeftuin dementie inventarisatie
Sociaal Innovatie Centrum Brabantse proeftuin dementie inventarisatie Anne Daams, Laura Guichelaar, Luuk van Rooij & Jaap van der Heide 2-6-2017 Inhoud Gemeente Heusden... 2 Gemeente Waalwijk... 4 Gemeente
Nadere informatie4. Kans op echtscheiding
4. Kans op echtscheiding Niet-westerse allochtonen hebben een grotere kans op echtscheiding dan autochtonen. Tussen de verschillende groepen niet-westerse allochtonen bestaan in dit opzicht echter grote
Nadere informatieChecklist Gesprek voeren 2F - handleiding
Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Inleiding De checklist Gesprek voeren 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een gesprek moeten kunnen voeren op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht hoe de
Nadere informatieMethodebeschrijving Voorlichtingsprogramma Ouder worden in Nederland in de 21 e eeuw. Databank Effectieve sociale interventies
Methodebeschrijving Voorlichtingsprogramma Ouder worden in Nederland in de 21 e eeuw Databank Effectieve sociale interventies Deze methodebeschrijving is gemaakt door: Mara Verduin MOVISIE Mara Verduin
Nadere informatieMethodisch werken binnen Lang Verblijf. woonzorg en dagbesteding
Methodisch werken binnen Lang Verblijf woonzorg en dagbesteding 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Gentle Teaching 4 Middelen 5 Voor wie is Gentle Teaching? 5 3. Competentievergrotend werken 6 Middelen
Nadere informatieUnieke mensen verdienen persoonlijke zorg. Ziekenhuiszorg voor mensen met een verstandelijke beperking
Unieke mensen verdienen persoonlijke zorg Ziekenhuiszorg voor mensen met een verstandelijke beperking COLOFON Platform VG Brabant i.s.m. werkgroep Kind en Ziekenhuis en Zorgbelang Brabant Juni 2012 Auteurs:
Nadere informatieWERVEN VAN VRIJWILLIGERS
WERVEN VAN VRIJWILLIGERS Situering In vele kerken en andere organisaties is men steeds weer op zoek naar nieuwe vrijwilligers. Zeker bij de kerken treedt de vergrijzing van de vrijwilligers sterk in. Het
Nadere informatieInge Test 07.05.2014
Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij
Nadere informatieEvaluatie van de Remigratiewet Een kwantitatieve evaluatie
Evaluatie van de Remigratiewet Een kwantitatieve evaluatie Mary van den Wijngaart Harrie van den Tillaart SAMENVATTING Achtergronden evaluatie Sinds 1 april 2000 is de Remigratiewet van kracht en daarmee
Nadere informatieVoor mantelzorgers en vrijwilligers
Voor mantelzorgers en vrijwilligers Cursus en Thema 2014 VRIJWILLIGERS Basiscursus (voor nieuwe vrijwilligers) Aantal bijeenkomsten: 3 In drie bijeenkomsten maken nieuwe vrijwilligers kennis met diverse
Nadere informatieN. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.
ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding
Nadere informatie10. Veel ouderen in de bijstand
10. Veel ouderen in de bijstand Niet-westerse allochtonen ontvangen 2,5 keer zo vaak een uitkering als autochtonen. Ze hebben het vaakst een bijstandsuitkering. Verder was eind 2002 bijna de helft van
Nadere informatieRapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012
Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012 Almelo, juli 2012 Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012 In 2006 is Scoop gestart met het bezoeken van 75-plussers in de gemeente
Nadere informatieOudere migranten in Nederland. Jeroen Ooijevaar NVD-seminar oudere migranten, 6 oktober 2017
Oudere migranten in Nederland Jeroen Ooijevaar NVD-seminar oudere migranten, 6 oktober 2017 Inhoud Over het CBS Historie Stand Prognose Emigratie Verder onderzoek 2 Over het CBS 3 Even kennismaken 4 Het
Nadere informatieDESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN. Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen
DESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen 2 3 INHOUDSOPAVE PAGINA Kennis over psychische problemen bij ouderen nodig?! 4 Praktische
Nadere informatieHebt u zorg nodig? Informatie over de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten en het aanvragen van zorg
Hebt u zorg nodig? Informatie over de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten en het aanvragen van zorg JANUARI 2010 INHOUDSOPGAVE Waar gaat deze folder over? Welke zorg hoort bij de AWBZ? Vijf zorgfuncties
Nadere informatieKortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind.
Tekst: opening Helpdesk Welkom dames en heren, Het doet mij goed om te zien dat er zo veel mensen op deze feestelijke opening van de Helpdesk zijn afgekomen. Dat betekent dat er veel interesse voor is.
Nadere informatieIN GESPREK MET OUDEREN UIT VERSCHILLENDE CULTUREN OVER EENZAAMHEID
IN GESPREK MET OUDEREN UIT VERSCHILLENDE CULTUREN OVER EENZAAMHEID Werkconferentie 6 juli 2017 VOORWOORD DE WERKCONFERENTIE Mens onder de mensen zijn, meedoen en meetellen. Dingen voor jezelf of anderen
Nadere informatieVertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten. Amsterdam Edouard Buning november 2010
Vertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten Amsterdam Edouard Buning november 2010 Inhoud Opzet van het onderzoek Zorg aan migranten Taalachtergrond migranten Voorlichtingsmateriaal
Nadere informatieSociaal netwerk. Handleiding voor begeleiders
Sociaal netwerk Handleiding voor begeleiders Algemene tips voor begeleider Het beste uit jezelf! Philadelphia vindt het belangrijk dat cliënten zich net als ieder ander mens kunnen ontwikkelen. Hierbij
Nadere informatieHoe voorkomen we eergerelateerd geweld?
Hoe voorkomen we eergerelateerd geweld? ARTIKEL - 30 OKTOBER 2015 Het Platform Eer en Vrijheid organiseerde op 8 oktober een landelijke bijeenkomst over eergerelateerd geweld. Hilde Bakker (Kennisplatform
Nadere informatie1.1. Eye-openers vanuit het perspectief van patiëntenorganisaties
TOOLKIT Bekend maakt Bemind 1. Eye-openers Op deze pagina leest u wat medewerkers en vrijwilligers van patiëntenorganisaties en organisaties van oudere migranten hebben ervaren als echte eye-openers in
Nadere informatieMaatschappelijke participatie als opstap naar betaald werk.
Maatschappelijke participatie als opstap naar betaald werk. Paraprofessionele functies Voor allochtone vrouwen zonder formele kwalificaties worden komende jaren paraprofessionele functies gecreëerd. Deze
Nadere informatieGemeente Alkmaar laat zien waar goede zorg om draait. oktober 2016
Gemeente Alkmaar laat zien waar e zorg om draait oktober 2016 In deze rapportage van Mijnkwaliteitvanleven.nl leest u de resultaten van dit landelijke initiatief, specifiek gericht op de gemeente Alkmaar.
Nadere informatieINFORMATIE OVER HET GEBRUIK VAN KINDERBIJBELS VOOR GEZINNEN MET JONGE KINDEREN
INFORMATIE OVER HET GEBRUIK VAN KINDERBIJBELS VOOR GEZINNEN MET JONGE KINDEREN OVER KINDERBIJBELS OM TE BEGINNEN Als je een kinder- of jeugdbijbel aan wilt schaffen dan is het heel belangrijk dat je eerst
Nadere informatieAls u klachten heeft...
Als u klachten heeft... Bent u niet tevreden? Wij, directie, medewerkers en revalidatieartsen van Tolbrug willen graag dat u tevreden bent over uw (para)medische behandeling. Ook willen we dat u zich welkom
Nadere informatieDe Herberg komt naar u toe. We zijn niet alleen. Over omzien naar elkaar en samen opzien naar God.
De Herberg komt naar u toe We zijn niet alleen. Over omzien naar elkaar en samen opzien naar God. Omdat de Herberg een verlengstuk van de plaatselijke gemeente is, is het van belang dat gemeenten weten
Nadere informatieAllochtonen in Nijmegen Gezondheid en zorggebruik
Allochtonen in Nijmegen Gezondheid en zorggebruik ITS, Radboud Universiteit Nijmegen Roelof Schellingerhout 024 3653500 r.schellingerhout@its.ru.nl 5 februari 2013 Allochtonen in Nijmegen Gezondheid en
Nadere informatieColofon jaarverslag NMI 2
Jaarverslag 2017 Colofon Jaarverslag van het Nederlands Migratie Instituut (NMI) Catharijnesingel 50, Utrecht Postbus 19215 3501 DE Utrecht (030) 234 29 36 nmi@nmigratie.nl www.nmigratie.nl september 2018
Nadere informatieVrijwilligerswerk bij Doras
Welzijn Ouderen Thuisadministratie Vrijwilligerswerk bij Doras Voor iedereen in Amsterdam-Noord. Dus ook voor u! Doras Maatschappelijke dienstverlening Amsterdam-Noord Vrijwilligerswerk bij Doras Doras
Nadere informatieAls u klachten heeft...
Als u klachten heeft... Bent u niet tevreden? Wij, Raad van Bestuur, medewerkers en artsen van het willen graag dat u tevreden bent over uw medische behandeling. Ook willen we dat u zich welkom voelt bij
Nadere informatieWelkom Hoşgeldiniz Esselamunaleykum
Zorg aan migranten Welkom Hoşgeldiniz Esselamunaleykum De oudere migrant als klant Allochtone dementerenden 2008: ongeveer 120 duizend niet-westerse allochtonen van 55 jaar en ouder. 2015: ongeveer 260
Nadere informatieIn je kracht. Werkboek voor deelnemers
In je kracht Werkboek voor deelnemers Uitleg Mijn toekomst! Benodigdheden: Werkblad Mijn toekomst! (je kunt het Werkblad meegeven om thuis na te lezen, maar dit is niet noodzakelijk) Voor iedere deelnemers
Nadere informatieMEE Utrecht, Gooi & Vecht. Ondersteuning bij leven met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Utrecht, Gooi & Vecht Ondersteuning bij leven met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
Nadere informatie3 Hoogbegaafdheid op school
3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit
Nadere informatieSteeds meer niet-westerse allochtonen in het voltijd hoger onderwijs
Steeds meer niet-westerse allochtonen in het voltijd hoger onderwijs Esther van Kralingen Tussen studiejaar 1995/ 96 en 21/ 2 is het aandeel van de niet-westerse allochtonen dat in het hoger onderwijs
Nadere informatieMANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN
Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe
Nadere informatieKinderen Anders Naar School KANS. Handleiding
Kinderen Anders Naar School KANS Handleiding Colofon Dit is een uitgave van Veilig Verkeer Nederland Inhoud: Christel de Heus Tekst: Marian Schouten Fotografie: Archief Veilig Verkeer Nederland Coverfoto:
Nadere informatieOuder worden in Maassluis
Ouder worden in Maassluis Samenvatting discussiebijeenkomsten Ouderen ten behoeve van de Heroriëntatie van het ouderenbeleid in de gemeente Maassluis. Sector Welzijn Juli 2003 Voorwoord Nederland vergrijst
Nadere informatieCultuurparticipatie in Dordrecht.
Cultuurparticipatie in Dordrecht. Bas Hoeing CMV 2 09018387 Inhoudsopgave: Aanleiding Blz. 3 Het probleem Blz. 3 De opdrachtgever Blz. 3 Vraagstelling Blz. 4 Deelvragen Blz. 4 Aanpak Blz. 4 Definities
Nadere informatieDemografische gegevens ouderen
In dit hoofdstuk worden de demografische gegevens van de doelgroep ouderen beschreven. We spreken hier van ouderen indien personen 55 jaar of ouder zijn. Dit omdat gezondheidsproblemen met name vanaf die
Nadere informatieSchizofrenie. Leven in een andere wereld. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie
ggz voor doven & slechthorenden Schizofrenie Leven in een andere wereld Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie Herkent u dit? Denkt u wel eens dingen te zien
Nadere informatieCultuur-sensitieve aspecten in de zorg
Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg Toegespitst op kankerzorg dr. Mohamed Boulaksil Cardioloog i.o. Pharos Utrecht, 18 juni 2013 Indeling Definitie van begrippen Epidemiologische verschillen migrant
Nadere informatieVele kralen maken een ketting Training Wat kan ik doen om (andere) ouderen te helpen?
Vele kralen maken een ketting Training Wat kan ik doen om (andere) ouderen te helpen? Vijf bijeenkomsten van 2 2,5 uur (aansluitend eten) Eerste bijeenkomst Benodigdheden Flip over Stiften Papier Memobriefjes
Nadere informatieInleiding. Autisme & Communicatie in de sport
Sanne Gielen Inleiding Starten met een nieuwe sport is voor iedereen spannend; Hoe zal de training eruit zien? Zal de coach aardig zijn? Heb ik een klik met mijn teamgenoten? Kán ik het eigenlijk wel?
Nadere informatieTOOLKIT Bekend maakt Bemind
TOOLKIT Bekend maakt Bemind 6. Migrantenouderen in cijfers Aantal migrantenouderen in Nederland Bron: (CBS-Statline, dec. 2016) Aantal AOW-gerechtigden in Nederland 3.059.000 Waarvan van migrantenafkomst
Nadere informatieIk heb een gesprek met de arts of de arbeidsdeskundige
Ik heb een gesprek met de arts of de arbeidsdeskundige Waarom bent u uitgenodigd? Hoe gaat zo n gesprek over uw WIA-, WAO-, WAZ- of Wajong-uitkering? VOOR RE-INTEGRATIE EN TIJDELIJK INKOMEN Werk boven
Nadere informatieTilweg 5b. Een tillift thuis
Tilweg 5b Tilweg 5b is een project van het programma Thuiszorgtechnologie van ZorgOnderzoek Nederland, waarin met vijftien thuiszorgorganisaties samen aan dit pakket is gewerkt. Tilweg 5b is een huisadres,
Nadere informatieProject dichter bij de mens. Preventief allochtone ouderenzorg door t Roosendael (huisartsenpraktijk in de Donderberg)
Project dichter bij de mens Preventief allochtone ouderenzorg door t Roosendael (huisartsenpraktijk in de Donderberg) Feiten en Cijfers Aantal migrantenouderen in Nederland: Jaar 55+ 65+ 2010 183.000 72.000
Nadere informatieFact sheet. Dienst Wonen, Zorg en Samenleven. Eigen woningbezit 1e en 2e generatie allochtonen. Aandeel stijgt, maar afstand blijft
Dienst Wonen, Zorg en Samenleven Fact sheet nummer 1 januari 211 Eigen woningbezit 1e en Aandeel stijgt, maar afstand blijft Het eigen woningbezit in Amsterdam is de laatste jaren sterk toegenomen. De
Nadere informatieBijlagen bij hoofdstuk 7 Sociaal-culturele integratie Sandra Beekhoven (SCP) en Jaco Dagevos (SCP)
Jaarrapport Integratie Sociaal en Cultureel Planbureau / Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum / Centraal Bureau voor de Statistiek september, 2005 Bijlagen bij hoofdstuk 7 Sociaal-culturele
Nadere informatieZorg na de diagnose. Emete Solmaz, specialist ouderengeneeskunde, Royaal Thuis Brian Sinnema, casemanager dementie, HWW Zorg
Zorg na de diagnose Emete Solmaz, specialist ouderengeneeskunde, Royaal Thuis Brian Sinnema, casemanager dementie, HWW Zorg Disclosure belangen sprekers Potentiële belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatiePersbericht. Niet-westerse allochtonen tweemaal zo vaak een uitkering. Centraal Bureau voor de Statistiek
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB01-187 24 augustus 2001 9.30 uur Niet-westerse tweemaal zo vaak een uitkering Eind 1999 ontvingen anderhalf miljoen mensen in Nederland een bijstands-,
Nadere informatieCursussen en Themabesprekingen
Cursussen en Themabesprekingen voor NPV-Thuishulpafdelingen en voor Kerkelijke Thuishulpprojecten Cursussen en Themabesprekingen Cursussen en Themabesprekingen NPV-Thuishulp De NPV-Thuishulp richt zich
Nadere informatieEvalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek
Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2
Nadere informatiePubliciteit en werving OSA
Publiciteit en werving OSA Bereik de ouders persoonlijk Het is belangrijk om veel aandacht aan werving en publiciteit te besteden. In het bijzonder als u met open inschrijving werkt. Denkt u hierbij aan
Nadere informatiekinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen)
In opdracht van de Gemeente Amsterdam (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) Als ik mijn vader had gehad vanaf mijn jeugd, dan zou ik misschien anders zijn in het leven. (...) Wat ik allemaal wel niet
Nadere informatie2. Groei allochtone bevolking fors minder
2. Groei allochtone bevolking fors minder In 23 is het aantal niet-westerse allochtonen met 46 duizend personen toegenomen, 19 duizend minder dan een jaar eerder. De verminderde groei vond vooral plaats
Nadere informatieMet de wervingscirkel kun je stap voor stap een wervingsactie voorbereiden:
Wervingscirkel 1 Veel vrijwilligersorganisaties hebben probelemen met het werven van vrijwilligers. Je hebt tenslotte geen baan te bieden met salaris, maar je biedt een vorm van vrijetijdsbesteding. In
Nadere informatieMantelzorg en mantelzorgondersteuning
Welzijn Ouderen Thuisadministratie Mantelzorg en mantelzorgondersteuning Voor iedereen in Amsterdam-Noord. Dus ook voor u! Doras Maatschappelijke dienstverlening Amsterdam-Noord Mantelzorg en mantelzorgondersteuning
Nadere informatieZijn autochtonen en allochtonen tevreden met hun buurtbewoners?
Zijn autochtonen en allochtonen tevreden met hun? Martijn Souren en Harry Bierings Autochtonen voelen zich veel meer thuis bij de mensen in een autochtone buurt dan in een buurt met 5 procent of meer niet-westerse
Nadere informatieAdvies WMO raad Haarlem op nota. Welzijnswerk klaar voor toekomst.
WMO raad Haarlem op nota Welzijnswerk klaar voor toekomst. Inleiding De Wmo-raad Haarlem heeft met belangstelling kennis genomen van de nota Welzijnswerk klaar voor de toekomst. De Wmo-raad adviseert positief
Nadere informatieCursus VRIENDEN MAKEN.KUN JE LEREN
Cursus VRIENDEN MAKEN.KUN JE LEREN PRAKTISCHE INFORMATIE Wat voor cursus? Het is een cursus voor mensen die, om wat voor reden dan ook, geen stevige vriendenkring (meer) hebben en die actief willen onderzoeken
Nadere informatieHet rondetafeloverleg (i.v.m. 1Gezin1Plan)
Het rondetafeloverleg (i.v.m. 1Gezin1Plan) Inleiding Tijdens een rondetafeloverleg of -bijeenkomst overlegt een gezin met personen uit het sociale netwerk en betrokken zorg- en dienstverleners over het
Nadere informatieMannen, zorg ervoor!
Mannen, zorg ervoor! Samenvatting De doelgroep waar ik voor heb gekozen zijn jongens die op dit moment nog op een VMBO, HAVO of VWO opleiding zitten. Voor deze jongeren is het vaak heel moeilijk zich voor
Nadere informatieHOE U DE SAMENWERKING MET THUISZORGMEDEWERKERS VERBETERT
HOE U DE SAMENWERKING MET THUISZORGMEDEWERKERS VERBETERT Tips voor mantelzorgers die voor thuiswonende ouderen zorgen ZORGNETWERK VAN EEN KWETSBARE OUDERE Team van verpleegkundigen en verzorgenden Partner
Nadere informatieManagement samenvatting Ongekend Talent. De woorden Ongekend Talent zijn begonnen om een verhaal te vertellen
Management samenvatting Ongekend Talent De woorden Ongekend Talent zijn begonnen om een verhaal te vertellen De managementsamenvatting van Ongekend Talent is mede mogelijk gemaakt door Equal subsidiering
Nadere informatieOp zoek naar geschikte kinderopvang. Onze tips voor u. Goede zorg voor uw naasten.
Op zoek naar geschikte kinderopvang. Onze tips voor u. Goede zorg voor uw naasten. Welkom bij Care.com! Wij willen u graag helpen bij het vinden van de beste zorg voor uw kinderen. Dit doen wij enerzijds
Nadere informatieBegeleid Wonen. www.st-neos.nl. Maatschappelijke opvang en aanpak huiselijk geweld
Begeleid Wonen www.st-neos.nl Maatschappelijke opvang en aanpak huiselijk geweld De stichting Neos is een organisatie voor maatschappelijke opvang en aanpak huiselijk geweld. De organisatie richt zich
Nadere informatieMantelzorg & mantelzorgondersteuning
Welzijn Ouderen Thuisadministratie Mantelzorg & mantelzorgondersteuning Voor iedereen in Amsterdam-Noord. Dus ook voor u! Doras Maatschappelijke dienstverlening Amsterdam-Noord Zorgt u voor een naaste
Nadere informatieWERKPLAN EN ACTIVITEITENOVERZICHT
WERKPLAN EN ACTIVITEITENOVERZICHT 2015 Stichting Gezondheid Allochtonen Nederland (SGAN), Adres: postbus 56666, 1040 AR Amsterdam, e-mail: info@sgan.nl tel: 0880036501 www.sgan.nl IBAN: NL57 INGB 0005961390
Nadere informatieStappenplan Jong & Natuur. Betrek jongeren in 8 stappen bij uw organisatie
Stappenplan Jong & Natuur Betrek jongeren in 8 stappen bij uw organisatie In deze handleiding beschrijven wij een achttal stappen die u kunnen helpen om meer jongeren bij uw organisatie te betrekken. Bij
Nadere informatieThema s voor diversiteitsbeleid. In de maatschappelijke opvang voor dak- en thuislozen
Thema s voor diversiteitsbeleid In de maatschappelijke opvang voor dak- en thuislozen MOVISIE Kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling MOVISIE verzamelt, ontwikkelt en verspreidt kennis en adviseert
Nadere informatieVertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten - samenvatting uitkomsten- Amsterdam Edouard Buning november 2010
Vertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten - samenvatting uitkomsten- Amsterdam Edouard Buning november 2010 Inleiding Op verzoek van LOC Zeggenschap in Zorg heeft BuningAdvies
Nadere informatieEvaluatie groepsinteracties door ervaringsdeskundigen stichting Waarheid bij JCC den Haag De kracht zit in de mensen én de methode!
Evaluatie groepsinteracties door ervaringsdeskundigen stichting Waarheid bij JCC den Haag De kracht zit in de mensen én de methode! 2.01.097.11.05/05 Henry van der Dussen Hallemavanloon Evaluatie Inleiding
Nadere informatieLatijn: iets voor jou?
: n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de
Nadere informatieVrijwilligerswerk bij Carintreggeland
Vrijwilligerswerk bij Carintreggeland Meld u ook aan als vrijwilliger! 2 Het waarom van vrijwilligerswerk De één doet het om een zinvolle bijdrage te leveren aan de maatschappij. De ander doet het om andere
Nadere informatieMensen met afasie hebben moeite met taal, maar zij zijn niet gek!
Afasie Logopedie Afasie is een taalstoornis die ontstaat door schade aan de hersenen, bijvoorbeeld na een beroerte of CVA (hersenbloeding, herseninfarct). In deze folder leest u hoe afasie ontstaat en
Nadere informatieSamen zorgen Informatie voor mantelzorgers
Samen zorgen Informatie voor mantelzorgers www.szr.nl SZR vindt de inbreng van een mantelzorger erg belangrijk. U kent uw naaste/familie en weet hoe hij of zij de zorg het liefst wil ontvangen. Tips voor
Nadere informatieHebt u een klacht? Waar kunt u terecht als u niet tevreden bent?
Hebt u een klacht? Waar kunt u terecht als u niet tevreden bent? In het Havenziekenhuis doen wij er alles aan om u tijdens uw verblijf in het ziekenhuis zo goed mogelijk te behandelen, te verzorgen en
Nadere informatieAfasie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Afasie Afasie is een taalstoornis ontstaan door hersenletsel. Iemand met afasie heeft moeite met het uiten en het begrijpen van de taal. In deze brochure leest u wat afasie inhoudt en vindt u een aantal
Nadere informatie