De staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid De heer ing. A. Aboutaleb Postbus LV Den Haag. Advies inzake wijziging van de WWB

Transcriptie

1 POSTADRES Postbus 93374, 2509 AJ Den Haag BEZOEKADRES Juliana van Stolberglaan 4-10 TEL FAX INTERNET AAN De staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid De heer ing. A. Aboutaleb Postbus LV Den Haag DATUM 1 maart 2007 CONTACTPERSOON UW BRIEF VAN 22 december 2006 UW KENMERK W&B/URP/06/ ONDERWERP Advies inzake wijziging van de WWB Geachte heer Aboutaleb, Bij brief van 22 december 2006 heeft uw voorganger, de heer H.A.L. van Hoof, het College bescherming persoonsgegevens (CBP) advies gevraagd over het voorstel van wet tot wijziging van de Wet werk en bijstand in verband met het openstellen van de mogelijkheid van het verlenen van bijzondere bijstand aan bepaalde groepen personen die gedwongen zijn opgenomen of worden verpleegd en met uitbreiding van de doelgroep van de langdurigheidstoeslag met gedeeltelijk arbeidsongeschikten. Op grond van artikel 51, tweede lid, Wet bescherming persoonsgegevens (WBP) brengt het CBP dit advies uit. Het wetsvoorstel beoogt onder meer te regelen dat de bijzondere bijstand wordt opengesteld voor bepaalde categorieën personen aan wie rechtens hun vrijheid is ontnomen. Het betreft personen die met toepassing van de Wet bijzondere opneming psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz) of artikel 37, eerste lid, van het Wetboek van Strafrecht (Sr), in een psychiatrisch ziekenhuis, dan wel na ontslag van alle rechtsvervolging op grond van artikel 37b, eerste lid, Sr, in een TBS-inrichting worden opgenomen. Daartoe wordt aan artikel 13, derde lid, van de Wet werk en bijstand (WWB) een bepaling met deze strekking toegevoegd. De reden voor deze wijziging is dat genoemde categorieën personen thans geen (bijzondere) bijstandsuitkering ontvangen en daarom de ziektekostenpremie niet kunnen betalen. Dit kan op termijn leiden tot opzegging of ontbinding van de zorgverzekering, met als gevolg de problematiek van onverzekerd zijn. 1 Het CBP neemt de voorgestelde wijziging en onderliggende reden als gegeven en zal daar verder niet op in gaan. Het CBP beperkt zich in dit advies tot het onderdeel waarin sprake is van verwerking van persoonsgegevens, namelijk artikel I, onderdeel C, van het wetsvoorstel. Hierin wordt voorgesteld aan artikel 64, eerste lid, WWB, een onderdeel o toe te voegen, waardoor de geneesheer-directeur, bedoeld in de Wet Bopz, verplicht is desgevraagd aan het college van burgemeester en wethouders of aan de Centrale organisatie werk en inkomen (hierna: het college) 1 Memorie van toelichting. Algemeen. 1.1 Inleiding. BIJLAGEN BLAD 1 van 7

2 kosteloos opgaven en inlichtingen te verstrekken die noodzakelijk zijn voor de uitvoering van de WWB. 1. De aard van de opgaven en inlichtingen Uit de memorie van toelichting blijkt dat het bij de opgaven en inlichtingen, die het college op grond van de voorgestelde wijziging bij de geneesheer-directeur kan opvragen, gaat om persoonsgegevens waaruit blijkt dat degene die bijzondere bijstand aanvraagt daadwerkelijk (gedwongen) is opgenomen op grond van een van de genoemde bepalingen. Volgens de toelichting betreft het ondermeer een rechterlijke beschikking of een beschikking van de burgemeester op grond van de Wet Bopz, een uitspraak van de strafrechter als bedoeld in artikel 37, eerste lid, Sr of een rechterlijke uitspraak waarbij met toepassing van artikel 37b, eerste lid, Sr na ontslag van alle rechtsvervolging bevel wordt gegeven tot verpleging van overheidswege van een ter beschikking gestelde. 2 Voorts kan het gaan om de datum waarop de belanghebbende in het ziekenhuis is opgenomen, uit het ziekenhuis is ontslagen en/of de datum waarop aan betrokkene verlof wordt verleend of dit verlof wordt ingetrokken. 3 Het CBP wijst erop dat deze opgaven en inlichtingen bijzondere persoonsgegevens in de zin van artikel 16 WBP zijn. Meer specifiek gaat het hier om persoonsgegevens betreffende de gezondheid (hierna: medische persoonsgegevens) en om strafrechtelijke persoonsgegevens en persoonsgegevens over onrechtmatig of hinderlijk gedrag in verband met een opgelegd verbod naar aanleiding van dat gedrag. Op grond van artikel 56, eerste en tweede lid, Wet Bopz jo. artikel 2, eerste lid, Besluit patiëntendossier Bopz dienen afschriften van rechterlijke beschikkingen op grond waarvan patiënten gedwongen worden opgenomen alsmede IBS-beschikkingen in het patiëntendossier te worden opgenomen. Ten aanzien van dit gehele dossier is de geheimhoudingsplicht van de geneesheer-directeur van toepassing. Het CBP zal in het navolgende daarom spreken over medische persoonsgegevens. Hieronder volgt een schets van het juridisch kader waarbinnen het CBP de verwerking van deze medische persoonsgegevens beoordeelt. 2. Het juridisch kader Gezien het feit dat het in dit geval om medische persoonsgegevens gaat en het feit dat voor het verstrekken daarvan het medisch beroepsgeheim moet worden doorbroken, dient het wetsvoorstel te voldoen aan hoofdstuk 2, paragrafen 1 en 2 van de WBP en de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (hierna: WGBO)(artikelen 7: 446 tot en met 468 van het Burgerlijke Wetboek (BW)), waarin het medisch beroepsgeheim is verankerd. Een centraal uitgangspunt in de WBP is dat persoonsgegevens slechts mogen worden verwerkt indien en voor zover dit noodzakelijk is om het beoogde doel te bereiken (noodzakelijkheidsbeginsel, artikel 8 WBP). Voorts verbiedt de WBP het verwerken van bijzondere persoonsgegevens (artikel 16 WBP), tenzij sprake is van een van de in de WBP opgesomde ontheffingen van dat verbod (artikel 17 t/m 23 WBP). Medische persoonsgegevens 2 Memorie van toelichting. Algemeen. 1.3 Openstelling bijzondere bijstand, derde tekstblok. 3 Idem. BLAD 2 van 7

3 mogen slechts worden verwerkt indien een ontheffing wordt gevonden in artikel 21 WBP dan wel artikel 23 WBP. Het medisch beroepsgeheim is vastgelegd in artikel 7:457, eerste lid, BW. Deze bepaling houdt kort gezegd in dat een hulpverlener aan anderen dan de patiënt geen medische persoonsgegevens verstrekt, tenzij de patiënt daarvoor toestemming geeft of het bij of krachtens de wet bepaalde tot verstrekking van deze persoonsgegevens verplicht. Indien een wettelijke bepaling gericht is op het doorbreken van het medisch beroepsgeheim, dient de noodzaak daarvan dragend te worden gemotiveerd. Voorts moet de bepaling voldoende specifiek zijn en hulpverleners verplichten om nader bepaalde medische persoonsgegevens te verstrekken, opdat hulpverleners hun beroepsgeheim mogen doorbreken en deze persoonsgegevens daadwerkelijk aan derden kunnen verstrekken. 3. Beoordeling a. De noodzaak Ingeval van een aanvraag van bijzondere bijstand op grond van het voorgestelde artikel 13, derde lid, laatste volzin, WWB is volgens de memorie van toelichting het uitgangspunt dat de benodigde persoonsgegevens in eerste instantie van betrokkene zelf worden verkregen. 4 Gelet op de situatie van betrokkenen zullen de verstrekte inlichtingen niet altijd actueel of volledig zijn, aldus de toelichting. Deze vervolgt: De wettelijke verplichting is gerechtvaardigd, omdat de toestemming niet altijd direct kan worden verkregen van de belanghebbende zelf, gelet op de omstandigheden waarin hij verkeert. Daarnaast zou het in beginsel ook mogelijk kunnen zijn dat het college van burgemeester en wethouders bij de aanvraag voor de bijzondere bijstand deze toestemming vraagt. In veel gevallen zal er sprake zijn van een uitkering, die wordt stopgezet wegens de opneming en zal de aanvraag voor de bijzondere bijstand administratief via een mutatie worden verwerkt. Daarbij zal dan zoveel mogelijk gebruik worden gemaakt van de gegevens, die al bij de colleges van burgemeesters en wethouders bekend zijn en van andere overheidsorganen kunnen worden verkregen. Bij een dergelijke verwerking van de aanvraag, kan niet altijd expliciet de toestemming worden gevraagd. 5 Het CBP neemt aan dat deze passages een onderbouwing beogen te geven van de noodzaak tot het opvragen van de medische persoonsgegevens bij de geneesheer-directeur. Het CBP vindt echter dat deze noodzaak thans niet concreet genoeg is weergegeven. Het CBP ziet in dat het verkrijgen van de benodigde (toestemming voor het opvragen van) medische persoonsgegevens van de betreffende categorie belanghebbenden zelf niet altijd mogelijk zal zijn, gelet op de omstandigheden waarin deze verkeert. Voorts ziet het CBP in dat het van belang is dat deze belanghebbenden wel verzekerd blijven ingevolge de Zorgverzekeringswet. Om dit te bewerkstellingen kan het noodzakelijk zijn om medische persoonsgegevens bij de geneesheer-directeur op te vragen. In de toelichting zal echter duidelijker dan thans moeten worden aangegeven wanneer die noodzaak zich daadwerkelijk voordoet. 4 Memorie van toelichting. Artikelsgewijs. Artikel I, onderdeel C. 5 Idem. BLAD 3 van 7

4 Ten eerste is niet evident dat deze medische persoonsgegevens direct bij de geneesheer-directeur opgevraagd moeten worden. Het uitgangspunt in de toelichting dat betrokkene zelf de benodigde persoonsgegevens verstrekt is in lijn met het uitgangspunt in de WWB dat betrokkene zelf inlichtingenplichtig is (artikel 17 WWB). Als betrokkene de persoonsgegevens niet verstrekt, kan het college betrokkene toestemming vragen deze op te vragen. Dat deze optie onmogelijk is omdat het vaak zal gaan om een mutatie die administratief wordt verwerkt, met gebruikmaking van gegevens die via andere overheidsorganen bekend zijn, is niet zonder meer begrijpelijk. Het CBP maakt hieruit op dat kennelijk de betreffende persoonsgegevens (opname-, ontslag-, en verlof gegevens, alsmede rechterlijke- en IBS-beschikkingen) van anderen dan van betrokkene zelf of van de geneesheer-directeur (zoals voorgesteld) (kunnen) worden verkregen. Onduidelijk is welke instanties daarmee bedoeld zijn. Daarbij geven genoemde rechterlijke beschikkingen, voor zover die openbaar zijn, wel aan dat betrokkene opgenomen zou moeten worden, maar niet dat en zo ja, wanneer en waar dit daadwerkelijk gebeurt. Als de betreffende persoonsgegevens evenwel op rechtmatige wijze elders kunnen worden opgevraagd, vervalt daarmee de noodzaak voor het opvragen van deze persoonsgegevens bij de geneesheer-directeur. Ten aanzien van dit punt is duidelijkheid omtrent de noodzaak van het opvragen van de medische persoonsgegevens bij de geneesheer-directeur geboden. Ten tweede is niet duidelijk of per geval de noodzaak zal worden getoetst. Noch uit het wetsvoorstel, noch uit de toelichting blijkt of het de bedoeling is eerst te bezien of betrokkene de persoonsgegevens zelf verstrekt of kan verstrekken en vervolgens te bezien of betrokkene zijn toestemming geeft aan het college om de medische persoonsgegevens op te vragen. Pas als beide onmogelijk blijken bestaat er volgens het CBP een noodzaak deze persoonsgegevens bij de geneesheer-directeur op te vragen. De praktische invulling van de informatieplicht van de geneesheer-directeur is daarom van belang voor het kunnen onderbouwen van de noodzaak daarvan. Tot slot is niet zonder meer duidelijk dat het ter uitvoering van het voorgestelde artikel 13, derde lid, laatste volzin, WWB noodzakelijk is dat het college beschikt over afschriften van rechterlijke beschikkingen of de IBS-beschikking 6. Deze beschikkingen kunnen meer (bijzondere) persoonsgegevens bevatten dan voor het beoordelen van de aanvraag van bijzondere bijstand noodzakelijk zijn. Het opvragen van afschriften van deze beschikkingen zou dan niet ter zake dienend en bovenmatig zijn en daarmee in strijd met artikel 11, eerste lid, WBP. Het is de vraag of niet kan worden volstaan met het opvragen van de benodigde persoonsgegevens in aangepaste vorm. Het CBP mist in de toelichting een inhoudelijke afweging ten aanzien van dit punt. Op grond van het bovenstaande concludeert het CBP dat de noodzaak van het opvragen van de medische persoonsgegevens bij de geneesheer-directeur onvoldoende concreet is weergegeven. Het CBP adviseert u in de toelichting alsnog duidelijk uiteen te zetten hoe de informatieplicht van de geneesheer-directeur in de praktijk vorm zal krijgen en daarbij tevens in te gaan op de bovengenoemde aspecten. 6 Memorie van toelichting. Algemeen. 1.3 Openstelling bijzondere bijstand, laatste tekstblok. BLAD 4 van 7

5 b. De grondslag Ingevolge artikel 9, vierde lid, WBP kan een geheimhoudingsplicht (waaronder het medisch beroepsgeheim) niet terzijde worden geschoven door enkel te voldoen aan het noodzakelijkheidsbeginsel (artikel 8 WBP). Alleen het aantonen van de noodzaak is dus niet voldoende voor het opvragen van medische persoonsgegevens bij de geneesheer-directeur en voor doorbreking van het medisch beroepsgeheim. Verwerking van medische persoonsgegevens door het college is mogelijk op grond van artikel 21, eerste lid, onder f, onder 1º, WBP: 1. Het verbod om persoonsgegevens betreffende iemands gezondheid te verwerken als bedoeld in artikel 16, is niet van toepassing indien de verwerking geschiedt door: f. bestuursorganen, pensioenfondsen, werkgevers of instellingen die te hunnen behoeve werkzaam zijn voor zover dat noodzakelijk is voor: 1. een goede uitvoering van wettelijke voorschriften, pensioenregelingen of collectieve arbeidsovereenkomsten die voorzien in aanspraken die afhankelijk zijn van de gezondheidstoestand van de betrokkene. Het college kan hier worden gezien als het bestuursorgaan dat een wettelijk voorschrift uitvoert (rechtmatige verstrekking bijzondere bijstand ingevolge het voorgestelde artikel 13, derde lid, laatste volzin, WWB), dat voorziet in een aanspraak (de bijzondere bijstand) die afhankelijk is van de psychische gezondheidstoestand van de betrokkene. Op grond van deze bepaling is het echter niet mogelijk de betreffende medische persoonsgegevens op te vragen bij de geneesheer-directeur en het medisch beroepsgeheim te doorbreken. Daartoe dient een aparte wettelijke grondslag te worden gecreëerd. Naar het CBP aanneemt beoogt het voorgestelde artikel 64, eerste lid, onderdeel o, WWB zodanige grondslag te creëren. Deze bepaling verplicht de geneesheer-directeur tot het desgevraagd aan het college kosteloos verstrekken van opgaven en inlichtingen die noodzakelijk zijn voor de uitvoering van de WWB. Het CBP meent dat het wetsvoorstel hiermee ten onrechte bewerkstelligt dat de geneesheerdirecteur op één lijn wordt gesteld met de overige personen en instellingen in artikel 64, eerste lid, onderdelen a tot en met n, WWB en miskent dat in het onderhavige geval sprake is van bijzondere (en heel gevoelige, namelijk psychiatrische) persoonsgegevens en doorbreking van het medisch beroepsgeheim. Gegeven deze omstandigheden is het CBP van mening dat zowel de termen opgaven en inlichtingen als voor de uitvoering van deze wet te algemeen zijn. Een wettelijke verplichting tot doorbreking van het medisch beroepsgeheim dient voldoende specifiek te zijn en dient de geneesheer-directeur te verplichten om nader bepaalde medische persoonsgegevens te verstrekken, opdat deze zijn beroepsgeheim mag doorbreken. Omdat zo n specifieke grondslag afwijkt van de algemene grondslag zoals opgenomen in artikel 64, eerste lid, WWB adviseert het CBP de grondslag voor het opvragen van medische persoonsgegevens bij de geneesheer-directeur in een nieuw lid van artikel 64 WWB onder te brengen en daarin de volgende voorwaarden op te nemen: BLAD 5 van 7

6 - de informatieplicht van de geneesheer-directeur dient alleen ter uitvoering van artikel 13, derde lid, laatste volzin, WWB; - de informatieplicht bestaat alleen voor zover de medische persoonsgegevens noodzakelijk zijn om een concrete aanvraag voor bijzondere bijstand te kunnen beoordelen, dan wel om in dit kader verstrekte persoonsgegevens te verifiëren; - een limitatieve opsomming van de bijzondere persoonsgegevens waartoe de informatieplicht zich uitstrekt 7. Op grond van het bovenstaande concludeert het CBP dat artikel 64, eerste lid, onderdeel o, WWB in de voorgestelde vorm in strijd is met de WBP en de WGBO. Het CBP adviseert de grondslag voor het verstrekken van de medische persoonsgegevens door de geneesheer-directeur aan het college op te nemen in een apart lid van artikel 64 WWB en te specificeren zoals hierboven voorgesteld. Als de grondslag op de aangegeven wijze vorm krijgt, acht het CBP de grondslag in overeenstemming met genoemde wetgeving. c. Toekomstige ontwikkelingen In de toelichting wordt vermeld dat het stelsel van automatische signalering binnen de overheid verder wordt ontwikkeld en dat in het kader daarvan de voorgestelde wettelijke verplichting noodzakelijk is om die automatische signalering vorm te kunnen geven. 8 Niet duidelijk is wat hiermee precies bedoeld wordt, doch voor de volledigheid merkt het CBP hierbij het volgende op: als het de bedoeling is aan te geven dat het (in de toekomst) noodzakelijk is dat de geneesheer-directeur uit eigen beweging, periodiek of structureel persoonsgegevens van (alle) gedwongen opgenomen patiënten aan het college levert, teneinde bijvoorbeeld bestandsvergelijking mogelijk te maken, dan is deze gegevensverwerking volgens het CBP niet rechtmatig. Het uitgangspunt dient te zijn en blijven dat persoonsgegevens bij de geneesheer-directeur worden opgevraagd naar aanleiding van een concrete aanvraag of toekenning van bijzondere bijstand. De verantwoordelijkheid voor de juistheid van verstrekte informatie over relevante feiten en omstandigheden blijft bij betrokkene liggen (artikel 17 WWB) en de verantwoordelijkheid voor de rechtmatigheid van het toekennen van bijzondere bijstand bij het college. Als bijvoorbeeld bij de geneesheer-directeur periodiek lijsten van gedwongen opgenomen patiënten en van verleende of ingetrokken verloven zouden worden opgevraagd, dan zou dit betekenen dat ook medische persoonsgegevens zouden worden verkregen van personen die geen aanspraak (willen) maken op bijzondere bijstand. Zodanige werkwijze zou bovenmatig en in strijd met de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit zijn en reeds daarom in strijd met de WBP. Het CBP adviseert u in de toelichting meer duidelijkheid te verschaffen over de aangehaalde passage en daarbij bovenstaande opmerking van het CBP te betrekken. 7 Het betreft hier: data van opname, ontslag, verleend verlof en ingetrokken verlof en een bevestiging/bewijs dat betrokkene gedwongen is opgenomen op grond van de Wet Bopz, artikel 37, eerste lid, of artikel 37b, eerste lid, Sr. 8 Memorie van toelichting. Artikelsgewijs. Artikel I, onderdeel C, voorlaatste alinea. BLAD 6 van 7

7 4. Conclusie Het CBP acht de noodzaak van de informatieplicht van de geneesheer-directeur in de voorgestelde vorm onvoldoende duidelijk weergegeven. Het adviseert de praktische werkwijze bij en daarmee de noodzaak van het opvragen van de medische persoonsgegevens bij de geneesheer-directeur alsnog duidelijker aan te geven. Voorts is het CBP van mening dat de grondslag in het voorgestelde artikel 64, eerste lid, onderdeel o, WWB voor het verstrekken van medische persoonsgegevens door de geneesheerdirecteur aan het college onvoldoende specifiek en daarom onrechtmatig is. Het CBP adviseert deze grondslag aan te passen zoals voorgesteld in bovenstaand punt 3, onderdeel b. Alsdan acht het CBP de grondslag in overeenstemming met de relevante wet- en regelgeving. Hoogachtend, Het College bescherming persoonsgegevens, Voor het College, mw. mr. M.W. McLaggan-van Roon collegelid BLAD 7 van 7