Wetenschapscommunicatie

Transcriptie

1 Wetenschapscommunicatie 20 JAAR WETENSCHAPSCOMMUNICATIE AAN DE VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL SPECIALE EDITIE - DECEMBER 2006

2 CONTACT Vrije Universiteit Brussel Departement Research & Development Cel Wetenschapscommunicatie Website : wetenschapscommunicatie@vub.ac.be Telefoon : + 32 (0) of adres : Pleinlaan 2 - B Brussel

3 Met initiatieven als de Wetenschapsweek, (reizende) tentoonstellingen, onderwijsprojecten voor leerlingen uit het secundair onderwijs en de Wetenschapswinkel loopt de Vrije Universiteit Brussel inzake wetenschapscommunicatie voorop in Vlaanderen. Onze bijdragen worden geapprecieerd. Zo werd ons initiatief Wetenschapscommunicatie is een essentieel onderdeel van onze onder- nadien door heel Vlaan- van een Wetenschapsweek zoekscultuur. Op structurele wijze worden aan de ons recentste project, de deren opgepikt en ook Vrije Universiteit Brussel Wetenschapswinkel, vindt projecten terzake uitgewerkt en gecoördineerd. veel navolging. Dit gebeurt binnen een Onze onderzoekers investeren kostbare tijd in het aparte cel Wetenschapscommunicatie, verankerd in het departement vakgebied. Hun inspan- populariseren van hun Research & Development. ningen worden ten zeerste De kennisoverdracht via gewaardeerd. Het onderstreept de hoogweten- de activiteiten van de cel Wetenschapscommunicatie schappelijke en tegelijk toegankelijke identiteit van de gaat verder dan informeren alleen. Ze zijn erop gericht Vrije Universiteit Brussel. om jongeren en burgers te inspireren, te sensibiliseren en te motiveren. Prof. Dr. Benjamin Van Camp Rector Foto: Marc Goldchstein WETENSCHAPSCOMMUNICATIE Inhoud Wetenschapscommunicatie?! MAATWERK EEN SCHAKEL BINNEN HET R&D DEPARTMENT WAAROM EN HOE IN 10 STAPPEN ZEG WAT JE WIL...OVER NATUURWETENSCHAPPEN Historisch SPIRAAL VAN HET WETEN EN HET LEVEN MIJLPALEN Non-profit WETENSCHAPSWINKEL Jongeren JONGERENPROJECTEN Faculteiten inspireren DE EXTERNALIST EINSTEIN BEKEKEN DOOR DE DIENST CULTUUR HET ELEMENTAIRE DEELTJE LENTEKAMP WETENSCHAPPEN DE ROBOTS OP TOURNEE

4 JAN C Jan Cornelis Wetenschapscommunicatie is hot. Vlaamse en Europese overheden maken subsidies vrij. Initiatieven om het maatschappelijk draagvlak te vergroten nemen toe. Bijna elke onderzoeks- en onderwijsinstelling heeft nu Een universiteit moet een breed publiek informeren over haar onderzoek. Dat is communicatie. We moeten ook kennis, inzichten en vaardigheden uitwisselen om de burger mondiger en kritischer te maken. Dat is Wetenschapscommunicatie. een wetenschapscommunicator in dienst. En zelfs de Koning stelt zijn Paleis ter beschikking voor de promotie van de wetenschap. Bij de Vrije Universiteit Brussel is wetenschapscommunicatie al langer, meer dan 20 jaar, een begrip dat staat voor op maat gesneden informatie en interactie. Meer dan informeren alleen Wetenschapspromotie, -popularisering, -informatie, -communicatie. Het zijn 2

5 De Vrije Universiteit Brussel heeft altijd veel belang gehecht aan de brug tussen wetenschap en maatschappij. Enkele prominenten op dit vlak leggen uit waarom. Wetenschapscommunicatie?! Die ingrediënten vindt men terug in de jongerenprojecten van onze cel Wetenschapscommunicatie: Virtueel Museum, Comix, Maatwerk Stimulus. Onze projecten richten zicht tot jongeren uit CORNELIS het secundair onderwijs. Ook leerkrachten moeten aangezet worden om de wetenschap op een originele wijze te brengen. De projecten Stimulus en DIDACLAB helpen hen daarbij. vage en ruime container- Luisteren naar de doel- Gevoelig voor trends begrippen. Binnen deze groep Werken vanuit de behoeften Wetenschapscommunicatie ruime context heeft de Vrije Onze wetenschapscom- en vragen van burgers is stopt niet bij het secundair Universiteit Brussel een municatoren gaan uit van stap 1. Gebruik maken van onderwijs. Ook universiteits- specifieke keuze gemaakt de behoeften en de leef- de juiste communicatiestra- studenten zijn voor ons en een diepgaande exper- wereld van burgers, en in tegieën en trends is een een doelpubliek. Met de tise uitgebouwd. Met onze het bijzonder van jongeren. volgende stap. Bijvoorbeeld, Wetenschapswinkel worden wetenschapscommunica- Wetenschapscommunicatie vooral jongeren produceren studenten aangemoedigd tie grijpen we naar de let- is niet gericht op stu- zelf boodschappen. Denken om probleemoplossend terlijke betekenis van com- dentenrekrutering, noch we maar aan weblogs, te denken en dit met de municatie, namelijk het met op de promotie van de games, podcasting en nodige burgerzin. Studenten elkaar in verbinding bren- instelling zelf, maar stelt vodcasting. Ze bepalen krijgen meer voeling met de gen. Onze traditie bestaat de (zelf)ontplooiing van graag zelf wanneer, waar praktische mogelijkheden erin om wetenschap onder de burger in de kennis- en welke boodschap ze wil- van onderzoek en een beter de aandacht te brengen maatschappij centraal. We len ontvangen. Het internet, inzicht in de maatschappij- door middel van interactie, ondersteunen burgers in met zijn zoekfuncties, is het behoeften naar weten- door de wetenschapper in hun ontplooiing tot mon- medium bij uitstek wil men schappelijke onderbouw. contact te brengen met de dige consumenten, verant- in deze tijd van overaanbod jongere of door de burger woorde kiezers, kritische aan (wetenschap-)informa- Wetenschapscommunicatie naar de onderzoeker te scholieren. Jongeren leren tie en acties nog de aan- poogt antwoorden te vinden brengen. Om de interesse zelfstandig vragen stellen, dacht trekken van jongeren. op vragen waar het vereni- (het draagvlak) voor weten- discussiëren en ook creatief schappelijk onderzoek en zijn! Burgers krijgen toegang gingsleven en de individuele Een wetenschapscommu- burgers mee zitten, ant- onderwijs te vergroten moet tot de wetenschappelijke nicator zal dus altijd met de woorden die op hun beurt men meer doen dan infor- volgende ingrediënten wer- nieuwe vragen genereren. meren. We moeten stimu- ken: interactie, creativiteit, Maar is precies dat continue leren, inspireren, sensibilise- oog voor zelfontplooiing en proces geen fundament van ren, luisteren en reageren. nieuwe trends. onze beschaving? kennis die ze nodig hebben. 3

6 Een schakel binnen het R&D Department Om de wetenschap en het onderzoek op maat en op vraag te verpakken kan onze universiteit steunen op de cel Wetenschapscommunicatie. Deze cel maakt, sinds 1986, deel uit van het departement Research & Development (R&D). Mieke Gijsemans, diensthoofd van dit departement, licht de groei, inbedding en actieterreinen van de cel Wetenschapscommunicatie toe. Het departement Research & Development is een rectorale dienst die verantwoordelijk is voor de administratieve ondersteuning en opvolging van het onderzoeksbeleid van de Vrije Universiteit Brussel. Haar taak bestaat voornamelijk uit het adviseren en ondersteunen van de vice-rector onderzoek, Prof. Jan Cornelis, en de onderzoeksraad. Van ad hoc over wetenschap. In die tijd grote publiek te brengen. verandering in brengen. naar permanent was er nog geen sprake van Dit met een popularise- Om jongeren te laten ken- In 1984 zette de Vrije wetenschapscommunicato- rende ondertoon. Tijdens nismaken met wetenschap Universiteit Brussel een ren. Heel wat onderzoekers de activiteiten zelf zag men waren op hén gerichte sen- tentoonstelling op over de bouwden op eigen krachten dat jongeren zich niet echt sibiliseringsacties nodig. In werking van de zintuigen tentoonstellingen, diverse aangesproken voelden Nederland had men reeds Spiraal van het Leven. schoolactiviteiten of eigen door de klassieke vorm expertise opgebouwd om Hoewel men binnen de Vrije initiatieven uit. van een wetenschaps- te communiceren naar Universiteit Brussel altijd al in beurs of tentoonstelling. jongeren toe met hun grote of beperkte mate ten- Met de voorbereiding, Wetenschap en techniek Weten- en TechniekWeek. toonstellingen of dergelijke in 1986, van de 2de ten- stonden nog ver van hun Twee jaar later, in 1988, activiteiten heeft opgezet, is toonstelling Spiraal van leefwereld. Hier wilden we bracht de Vrije Universiteit het met de Spiraal van het het Weten en de deel- Leven dat wetenschaps- name aan Flanders communicatie een draag- Technology International vlak binnen onze universiteit in de Expohallen in Gent begon te vinden. De rond- kwam het besef dat weten- reizende tentoonstelling schapscommunicatie aan kwam tot stand in een peri- een universiteit onontbeer- ode dat men zich bewust lijk is. Beide evenementen werd dat er wel moest werden opgezet om de gecommuniceerd worden wetenschap dichter bij het.

7 De Vrije Universiteit Brussel heeft altijd veel belang gehecht aan de brug tussen wetenschap en maatschappij. Enkele prominenten op dit vlak leggen uit waarom. Wetenschapscommunicatie?! Mieke Gijsemans Brussel in primeur de WetenWeek (nu Vlaamse Wetenschapsweek) naar Vlaanderen. Met de komst van een medewerker Wetenschapscommunicatie was het mogelijk een aantal activiteiten centraal uit te bouwen en een permanentie in het aanbod te verzorgen. R&D: een unieke structuur Van bij het begin werd de organisatie van initiatieven rond de popularisering van wetenschap bij het departement Research & Development ondergebracht. Dit had alles te maken met de missie die de Vrije Universiteit Brussel in wetenschapscommunicatie legde: een brug tussen onderzoek en maatschappij bouwen en dynamisch houden. Vermits alle info over onderzoek bij R&D is ondergebracht, was de inkadering van een cel Wetenschapscommunicatie een logische stap. Bewust dat binnen het onderzoeksbeleid van een universiteit, naast onderzoeksmanagement en economische valorisatie van onderzoek ook de nodige aandacht moest geschonken worden aan het vertalen van het onderzoek - en de wetenschap in het algemeen, werd besloten om de cel Wetenschapscommunicatie naast de bestaande cellen Interface en Onderzoekscoördinatie in te richten. Deze 3 cellen tekenen de eigen structuur van het departement R&D. Een structuur die uniek is voor Vlaanderen. Bij onze cel Wetenschapscommunicatie primeert de inhoudelijke boodschap. Wij communiceren om te sensibiliseren. Daarom zal wetenschapscommunicatie bij ons nooit ondergebracht worden bij de Dienst Communicatie. Dit omdat een dergelijke dienst communiceert vanuit Foto: Marc Goldchstein.

8 een andere ingesteldheid. Zij moeten bijdragen aan het imago van de universiteit en studenten recruteren. Het departement Research & Development is uniek in haar structuur. De 3 cellen beschikken elk over een specifieke ondersteunende opdracht: Cel Wetenschapscommunicatie: vermaatschappelijken van de wetenschap; Interfacecel: vermarkten van de wetenschap; Cel Onderzoeksbeleid: managen van het wetenschappelijk onderzoek. Van klein naar groot Onder de vleugels van het vice-rectoraat onderzoek kwamen verschillende projecten tot stand dankzij de financiële steun van federale, Vlaamse en Brusselse overheidsinstanties. Met de groei van het aantal projecten ontwikkelde zich in 10 jaar tijd een cel Wetenschapscommunicatie die momenteel 6 personen telt. Van tentoonstelling naar expertisecel De cel Wetenschapscommunicatie bouwt haar expertise verder uit in samenwerking met andere faculteiten, interne diensten (Lerarenopleiding, Persdienst), externe instellingen (TOS21, Roger Van Overstraeten Society, Solvay Instituten, Jeugd, Cultuur en Wetenschap) en internationale netwerken (Living Knowledge). Voor de Vrije Universiteit Brussel vormt de cel het intern en extern aanspreekpunt wat betreft wetenschapscommunicatie. Als extern aanspreekpunt communiceert zij naar de overheid, universiteiten en andere nationale en internationale partners toe. Sinds 2000 is de cel zich specifiek op 2 niches gaan toespitsen: de jongerenprojecten en de Wetenschapswinkel. Wim Van Broeck, Verantwoordelijke jongerenprojecten Valerie Claes, Medewerker projecten Laura Smolders, Medewerker projecten Sofie Van Den Bossche, Verantwoordelijke Wetenschapswinkels Stefanie Goovaerts, Centrale unit Wetenschapswinkels Ils De Bal, Wetenschapswinkel Brussel.

9 De Vrije Universiteit Brussel heeft altijd veel belang gehecht aan de brug tussen wetenschap en maatschappij. Enkele prominenten op dit vlak leggen uit waarom. Wetenschapscommunicatie?! 1. JONGEREN PERMANENTE PROJECTEN Workshops in het kader van de collectie van het Virtueel Museum Stimulus ComiX Fotokwis WETENSCHAP IN DE KIJKER (sinds 94 onder initiatief van de Vlaamse Regering) WetenschapsWeek WetenschapsFeest AD HOC PROJECTEN EU Research Night, Poleposition, ExpoScience, Solvay Jongerenconferentie, NON-PROFIT WETENSCHAPSWINKEL Centrale Unit Wetenschapswinkels: Wetenschapswinkel.be Wetenschapswinkel Brussel Actieterreinen 3. WETENSCHAPPERS COMMUNICATIETRAININGEN Let s Communicate 4. ONDERWIJS Cursus wetenschapsvoorlichting, 2de master Communicatiewetenschappen: uitwerken practica Masterproeven: opvolging van verhandelingen met betrekking tot wetenschapscommunicatie. Didaclab: Online ondersteuning voor leerkrachten Foto: Marc Goldchstein 5. ONDERZOEK Evaluatie van de projecten. Doctoraatsverhandeling in het kader van prospective research for Brussels met betrekking tot het Virtueel Museum. Masterproeven met betrekking tot de projecten..

10 Waarom en hoe in 10 stappen Hoewel steeds meer instellingen bewust met wetenschapscommunicatie bezig zijn, blijft de Vrije Universiteit Brussel een voortrekkersrol spelen binnen het uitgebreide aanbod aan initiatieven. We vroegen professor Jean-Pierre De Greve, academisch coördinator van de cel Wetenschapscommunicatie, waarom en hoe een universiteit moet investeren in de communicatie over onderzoek en wetenschap. WAAROM? 1. Het sociale karakter van de universiteit De Vrije Universiteit Brussel is een sociale instelling. Vanuit haar sociale karakter werden altijd al bruggen gebouwd. Ook de brug naar de maatschappij is belangrijk. Deze brug werkt in 2 richtingen. De burgers kunnen naar het onderzoek komen maar de onderzoekers gaan ook naar de burgers toe. 2. Opvoedkundige taak Leren en stimuleren gebeurt meer buiten de schoolse activiteiten om. Dit besef is doorgegroeid tot in de universiteit. Onderzoekers beseffen dat ze, naast de leerkrachten, ook een rol spelen bij het enthousiasmeren van jongeren en burgers voor wetenschap. 3. Wetenschap tastbaar maken Wetenschap wordt vaak saai en te abstract gebracht binnen het onderwijs. Het is de taak van de wetenschapscommunicator om wetenschap dichter bij de realiteit te brengen, om haar in een dagelijkse context te brengen en om het maatschappelijk nut ervan aan te tonen. 4. Onderzoek bereikbaar maken De maatschappij is mondiger en kritischer geworden. Burgers willen geïnformeerd worden op maat en op vraag. 5. Door publieke interesse houden subsidies stand Een daling van de publieke interesse gaat samen met een daling van de overheidssubsidies. In de jaren 80 kwamen duizenden onderzoekers in opstand tegen de daling van de onderzoekssubsidies. Met witte jassen kwam men de straat op, betogend tegen de politici die de subsidiekraan hadden dichtgedraaid. In Engeland vond een gelijkaardig scenario plaats. HOE? 6. Een academisch draagvlak De redelijk eigenzinnige visie van de Vrije Universiteit Brussel op wetenschapscommunicatie is gegroeid vanuit een werkgroep van academici. Al snel werd niet alleen de organisatie van de activiteiten besproken, maar werd gebrainstormd over hoe en waarom onze universiteit over haar onderzoek diende te communiceren. De commissie is nu de academische denktank rond wetenschapscommunicatie met vertegenwoordigers uit de verschillende faculteiten. 7. Een universitair draagvlak Omdat wetenschapscommunicatie weinig erkend wordt naast de onderzoeksen onderwijsactiviteiten van Profiel professor Jean-Pierre De Greve Achtergrond: Sterrenkunde Link met wetenschapscommunicatie: Binnen zijn vakgebied vond Jean-Pierre De Greve communicatie altijd al een evidentie. Onder meer omdat sterren en planeten makkelijk tot de verbeelding van de mensen spreken. Zijn interesse en engagement met betrekking tot wetenschapscommunicatie oversteeg al snel zijn vakgebied. Als jonge assistent werkte JP mee aan de tentoonstelling Spiraal van het Leven en stond hij mee in voor de invulling van de eerste Wetenschapsweken van de Vrije Universiteit Brussel. Met de komst van de cel Wetenschapscommunicatie werd hij academisch coördinator. Sinds 1991 doceert hij aan de studenten communicatiewetenschap de cursus Wetenschapsvoorlichting. Ook buiten de universiteit is hij actief. Zo is hij lid van het wetenschappelijk comité van Technopolis en zetelt hij regelmatig in jury s ter beoordeling van projecten. een wetenschapper is het 10. Samen sterk staan belangrijk dat de universitaire overheid het maatschap- samenwerking is belang- Zowel interne als externe pelijk belang ervan volledig rijk. Via interne samenwerking kan men taken ondersteunt. 8. Leg de focus vast binnen de instelling verdelen. De Persdienst richt Wetenschap en wetenschapscommunicatie zijn zich naar de media, de cel ruime begrippen. In dit ruime Wetenschapscommunicatie veld moet men duidelijke naar het secundair onderwijs & de non-profitsector keuzes maken en aflijnen. 9. Betrek het werkveld en de Interfacecel naar de Bij de ontwikkeling van profitsector. Samenwerking projecten werd steeds het met andere instellingen is werkveld betrokken. Zo ook belangrijk om een breder publiek te bestrijken. Zo werd ComiX verder ontwikkeld in nauwe samenwerking met de pedagogische van verschillende regionale kan men met het netwerk diensten en werd rekening Wetenschapswinkels een gehouden met opmerkingen van leerkrachten en bereiken, wat meer ver- groter aantal studenten jongeren. scheidenheid in de onderzoeksrapporten oplevert..

11 De Vrije Universiteit Brussel heeft altijd veel belang gehecht aan de brug tussen wetenschap en maatschappij. Enkele prominenten op dit vlak leggen uit waarom. Wetenschapscommunicatie?! Zeg wat je wil... over natuurwetenschappen Onderwijs en wetenschap(scommunicatie), het loopt als een rode draad door de carrière van professor Gaston Moens. Een man met een missie, daar kan geen chemische reactie tegenop. Professor Moens, u was van nabij betrokken bij de jongerenbevraging Zeg wat je wil... over natuurwetenschappen (uitgevoerd eind 2005). Hoe kwam die enquête tot stand? De Lissabon-doelstellingen zijn erop gericht om van Europa de meest performante, economische regio in de wereld te maken tegen Eén van de middelen daartoe is meer (technologische) innovatie gestuwd door wetenschappers en technici. Met andere woorden: het aantal studenten MST (maths, science & technology) moet naar omhoog. Hiermee spoorde het streven om iets te doen aan het genderonevenwicht in de wetenschappen. Lees: meer meisjes aantrekken. Naarmate de wetenschap harder wordt, zijn er minder meisjes. Wereldwijd overigens. Daarbij komt dat sinds de jaren 90 het aantal jongeren dat wetenschappen wil studeren afneemt. Tenminste, in landen met een hoge levensstandaard, niet in Indië of Oost- Europa. Verschillende acties kaderen in deze doelstellingen. Zo ook deze enquête. Specifiek voor jongeren? Ja, want in nogal wat onderzoeken worden de belangrijkste actoren, namelijk de jongeren, gewoon niet bevraagd. Toch fundamenteel, lijkt me. Met behulp van Klasse hebben we een online-enquête opgesteld voor jongeren van twaalf tot achttien jaar: Zeg wat je wil... over natuurwetenschappen. Wat voor een bevraging was het? Ondanks sceptische commentaar vooraf werden we in dubbel opzicht aangenaam verrast. Niet alleen deden er veel jongeren mee, ze vulden de enquête ook nog eens serieus in. Eén van de best lopende enquêtes van deze omvang bij Klasse ooit, bleek achteraf. Uiteindelijk klokten we af op meer dan 1200 respondenten. Gaston Moens is professor Didactiek van de scheikunde aan de Vrije Universiteit Brussel en huidig voorzitter van de werkgroep Techniek Op School voor de 21ste eeuw (TOS21). Wat vroegen jullie concreet? goed wetenschappen zal leren met de hulp van ICT? Heel wat. Enkele voorbeelden. antwoordt de meerderheid Op de vraag Op welke van de leerlingen neen. De manier zou je graag les krijgen? leerlingen blijken het niet zo antwoordden ze door te hebben voor pc s in de zelf experimenten te doen. klas. Volgens hen verbeter je Hoe vaak gebeurt dat in het het onderwijs niet door computers onderwijs? Haast nooit. Een in de klas te halen. groot contrast dus. Ook zelfstandig informatie Verder iets opmerkelijks wat over het lesonderwerp bijeenzoeken, ik minder had verwacht. vinden ze niet Op de vraag Denk je dat je zo leuk. De leraar die alles.

12 De Vrije Universiteit Brussel heeft altijd veel belang gehecht aan de brug tussen wetenschap en maatschappij. Enkele prominenten op dit vlak leggen uit waarom. Wetenschapscommunicatie?! uitlegt en mogen experimenteren, dat hebben ze het liefst. Wordt zo n enquête teruggekoppeld naar het beleid? Tja, een klassiek probleem. Men doet zijn best om de resultaten bekend te maken, leraars komen ernaar luisteren, maar daar houdt het meestal ook mee op. Onderzoeken en aanbevelingen dringen niet echt door tot in de klas. Men gaat verder zoals men bezig was en dan stelt men vast: in het onderwijs verandert er nooit iets. Een boutade in dit verband die ik onlangs las. Wat is er de voorbije 50 jaar veranderd in het onderwijs? De kledij van de leerlingen en de manier waarop ze met de leraar praten, de rest is allemaal hetzelfde. Natuurlijk is dat wat overdreven gesteld, maar toch. Zoveel is er inderdaad niet veranderd. Hoe komt dat? Verspreide verantwoordelijken en versnipperde verantwoordelijkheden. In essentie een politiek probleem. In welke zin? De Vlaamse politieke overheid mag zich niet bemoeien met inhoud(en) van onderwijs. Dat is een bevoegdheid van de zuilen. Behalve de eindtermen, die zijn door de overheid bepaald. De leerplannen en de methoden komen uitsluitend de inrichtende machten toe. Op die manier blijft vernieuwing heel moeilijk. Er zijn te veel spelers? Er zijn inderdaad te veel spelers op het terrein en elke speler wil een doelpunt maken. Dat werkt niet. Makkelijker gezegd dan gedaan maar iedereen zou aan dezelfde koord moeten trekken. Waarom pikt het onderwijs er niet op in? Waarom niet méér experimenteren? Het wordt niet gedaan om verschillende redenen. Het is lastig om te organiseren door leraars. Doe maar eens proeven in een klas met 30 leerlingen. Vervolgens het veiligheidsaspect. Stel dat een leerling onnozele streken uithaalt met pakweg zwavelzuur? Experimenteren kost ook tijd. Het gaat makkelijker en vlugger als je iets vooraan uitlegt. En de leerplannen, zeker voor wetenschappen, zit gewoonlijk nogal vol waardoor er weinig ruimte is voor experimenten. Hebben ouders eigenlijk een grote invloed op de keuze voor wetenschappen? Nee, volgens de leerlingen zelf niet. We hebben hen die vraag gesteld: Waarom kiezen jullie voor wetenschappen?. Antwoorden van 1 naar 3: omdat ik het interessant vind, de beroepsmogelijkheden, gemakkelijk om te leren. Overigens vinden meisjes wetenschappen moeilijker en saaier dan pelijk draagvlak groter wordt. jongens en zijn dat voor hen Hoe? Onder andere door het belangrijke redenen om niet imago van de wetenschap voor wetenschappen te kiezensen vinden dat ze slecht en te verbeteren. Veel men- onduidelijk over wetenschap Komt er een vervolg? geïnformeerd. Laten we het Voor zover mij bekend niet. erkennen: een academische Er zou een vervolg moeten onderzoeker is over het komen in de zin van: wat is algemeen geen specialist in de impact van zulke enquêtes? Wat is de return, het exacte wetenschapper niet. communicatie. Zeker een effect? Houden de nieuwe Wetenschappers zijn minder curricula rekening met de geneigd om op een bevattelijke manier naar buiten te verwachtingen van de leerlingen? komen. Ze hebben dat ook niet geleerd. Elke onderzoeker zou een verplichte Wie zou dat onderzoek moeten uitvoeren? opleiding communicatie Wat in Vlaanderen ontbreekt: moeten krijgen, zodat ze aan een onderzoekscel die leken iets kunnen uitleggen. knowhow verzamelt. We Idem voor leerkrachten. Ze hebben daar nu geen traditie moeten opgeleid worden in, er is geen continuïteit. Een tot goede communicatoren cel met al de verschillende over hun vakgebied. Voor stakeholders, die het veld iedereen, niet alleen voor goed kennen en handelen jongeren in de klas. Gelukkig vanuit de behoeften. worden er inspanningen geleverd en initiatieven U bent duidelijk erg genomen om hierin verandering te brengen. Maar ik begaan met onderwijs, wetenschap(pen) en denk dat er toch nog een wetenschapscommunicatie. hele weg te gaan is. Wil je dat er meer jongeren wetenschappen gaan studeren, dan moet je er ook voor zorgen dat het maatschap- Het rapport "Zeg wat je wil... over natuurwetenschappen" kan je downloaden op deze website: Deze bevraging gebeurde in opdracht van minister Moerman en dit in het kader van het actieplan Wetenschapsinformatie en Innovatie. 10.

13 Meer dan 20 jaar geleden brachten duizenden burgers een bezoek aan de tentoonstelling Spiraal van het Leven. Sindsdien werden nog vele initiatieven ondernomen om de wetenschap te promoten. Historisch Bert De Loore Spiraal van het Weten en het Leven De wegbereider van wetenschapscommunicatie aan de Vrije Universiteit Brussel? Professor emeritus Bert De Loore slalomt handig (en bescheiden) rond de vraag. En toch, hier spreekt een pionier. In 1984 organiseerde u de tentoonstelling De Spiraal van het Leven. Dit project markeert het begin van systematische inspanningen van de Vrije Universiteit Brussel op het vlak van de wetenschapscommunicatie. Hoe ging dat? Ik wilde iets doen naar aanleiding van 25 jaar Vrije Universiteit Brussel. Ik interesseerde me voor het ontstaan van het leven en had aardig wat contact met biologen. Vandaar de idee van een tentoonstelling rond dit thema. Ik stelde het voor in de faculteit en mijn collega s waren er meteen voor gewonnen. We focusten op het ontstaan van het zonnestelsel, de aarde, het leven op aarde, de evolutie van de zoogdieren, de verschillende stadia van het leven, hoe het leven zich ontwikkelde van simpele naar meer ingewikkelde vormen. Ieder had zijn deel: biologen, scheikundigen, fysici, wiskundigen,... De universiteit is uiteraard zeer geschikt om zoiets te doen aangezien we alle disciplines in huis hebben. Die eerste keer was één en ander nog vrij primitief. En eerder goedkoop, met panelen in karton en dergelijke. Heel wat scholen hebben de tentoonstelling bezocht, en ook gewone mensen. Vier jaar later, in 1988, volgde De Spiraal van het Weten. Ja, een tentoonstelling op grotere schaal. Bedoeling was na te gaan hoe onze hersenen en zintuigen informatie opdoen. Op een plastische manier, met levensechte modellen. Bezoekers konden het materiaal betasten en erin rondlopen. In een groot oog bijvoorbeeld kwamen ze alles te weten over het netvlies, de lens enz. Daarbij plaatsten we dan instrumenten zoals microscopen en telescopen. Net zoals De Spiraal van het Leven wilden we ook deze expo elders laten opstellen. Hetgeen gebeurde in de Zoo van Antwerpen, in Brugge en in Hasselt. Veel voorbereiding aan gehad? Zo n zeven à acht maand. We deden alles in eigen beheer. Het polystyreen, de kunststof die als basis diende voor de maquettes, 11.

14 Meer dan 20 jaar geleden brachten duizenden burgers een bezoek aan de tentoonstelling Spiraal van het Leven. Sindsdien werden nog vele initiatieven ondernomen om de wetenschap te promoten. Historisch werd met vrachtwagens aangevoerd en opgestapeld in het Arsenaal. Studenten Beeldende kunst gaven de modellen vorm. Oor- en hersenspecialisten van Jette adviseerden ons daarbij. Omdat de mensen konden experimenteren met het materiaal, moest het natuurlijk stevig zijn. Ingenieurs van de Vrije Universiteit Brussel hebben toen een synthetische stof samengesteld om het polystyreen te verstevigen. Een stof die overigens nog verder wordt ontwikkeld en gebruikt in ontwikkelingslanden om daken en huizen mee te maken. Wat dreef u? Sommige collega s vonden populariseren of vulgariseren van wetenschap beneden hun stand. Vanuit de idee dat de mensen toch niets snappen van wetenschappelijk onderzoek. Of dat sommige zaken niet aan de mensen uit te leggen zijn. Ik was (en ben) een andere mening toegedaan. Resultaten van een onderzoek kan je wel uitleggen. Wetenschapscommunicatie heeft trouwens dat voordeel dat het je dwingt om bevattelijk te formuleren. Zeker aan niet-ingewijden. Er spelen nog factoren. Van het Nationaal Fonds had ik behoorlijk wat middelen gekregen voor onderzoek, in mijn geval sterrenkunde. Met dat geld kon ik personeel, publicaties en reizen betalen. En als de gemeenschap je geld geeft, dan vind ik dat je iets in de plaats moet teruggeven. Het blijft tenslotte belastinggeld en de mensen hebben het recht te weten wat je daarmee doet. En ik mag mijn eerste opleiding niet vergeten te vermelden... Hoezo? Wel, ik heb eerst normaalschool gedaan en als onderwijzer leer je hoe je iets aan kinderen moet uiteenzetten. Dat ben ik altijd blijven meedragen. Onderwijzen is toch nog iets anders dan wetenschappelijk onderzoek. Had u tevoren al Hoe waren de reacties gehoord van wetenschapscommunicatie? Overwegend positief. Ik zag van uw collega s? Of is die term nadien heel wat enthousiasme en gekomen? kreeg veel steun. Een plezierige samenwerking die er Ik had gehoord van een soort wetenschapsweek uiteindelijk heeft toe geleid in Nederland. Een manier dat alles is gepubliceerd in om leerlingen dichter bij de twee popularisatieboeken. wetenschap te brengen. Zo Ook de diverse experimentjes werden gepubliceerd, zijn we op het idee gekomen om wetenschaps- of zodat die in de scholen konden toegepast worden. activiteitenweken te organiseren. Hoe dat precies in zijn werk ging, wisten we niet. We brainstormden zelf Professor-pionier, hartelijk en leerden al doende. dank voor dit gesprek. Bert De Loore is professor emeritus / emeritus hoogleraar Astrofysica aan de Vrije Universiteit Brussel. 12.

15 Meer dan 20 jaar geleden brachten duizenden burgers een bezoek aan de tentoonstelling Spiraal van het Leven. Sindsdien werden nog vele initiatieven ondernomen om de wetenschap te promoten. Historisch MIJLPALEN [1986] Tentoonstelling 'De Spiraal van het Leven' [1988] Tentoonstelling 'De Spiraal van het weten' Tentoonstelling 'Het Weten Bekeken' Na het succes van de tentoonstelling 'De Spiraal van het weten' vertrok in 1990 de rondreizende tentoonstelling 'Het Weten Bekeken' langs Vlaamse scholen. [1990] De tentoonstelling was - met uitzondering van de vakantieperioden - constant onderweg. VUB WetenschapsWeken, (12-18 jarigen) In datzelfde jaar werd tot tweemaal toe de 'Activiteitenweek' hernomen, zowel in januari als in november. Wederom konden Vlaamse leerlingen van het secundair onderwijs zich een dagje wetenschapper voelen op de campussen van de Vrije Universiteit Brussel. De omvang van het aantal deelnemers werd bepaald op 600 per dag, en dit gedurende vijf dagen. Het programma bestond uit demonstraties en werkgroepen. De demonstraties werden gegeven door wetenschappers die tot de top van de Vlaamse wetenschappelijke wereld behoorden. Voor de werkgroepen werden onderzoekers uitgenodigd die in staat en bereid waren met groepjes van 15 leerlingen een stukje wetenschappelijk onderzoek te verrichten. Een formule die tot vandaag goede resultaten oplevert. VUB WetenschapsWeek 'Mag het een klontje wetenschap zijn?' (12-18 jarigen) Na drie geslaagde WetenschapsWeken werd onder de naam "Mag het een klontje wetenschap zijn?" het programma uitgebreid met aangepaste projecten: onder meer een schrijfwedstrijd voor jongeren tussen 12 en 18 jaar, een juniordag met wetenschapstheater [1992] en wetenschapsshows. Een goede beslissing: ruim 2100 deelnemers namen deel! VUB WetenschapsWeek (12-18 jarigen) In het kader van de tentoonstelling ' De Spiraal van het weten' werd voor de eerste keer in Vlaanderen een 'Activiteitenweek' naar Nederlands voorbeeld georganiseerd. Meer dan 2000 leerlingen namen deel aan de verschillende onderzoeksprojecten. Het programma werd opgebouwd rond vijf centrale thema's, die op vijf achtereenvolgende dagen aan bod kwamen. Na afloop van iedere dag publiceerden de jongeren hun onderzoeksresultaten in een 'Spiraalkrant', die ze dezelfde dag nog mee naar huis kregen. Ook de interactie tussen wetenschap en populaire cultuur werd onder de loep genomen. 1ste Wetenschapsweek in Vlaanderen 13.