Instrumentatie & Adaptieve optiek

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Instrumentatie & Adaptieve optiek"

Transcriptie

1 Instrumentatie & Adaptieve optiek Tim van Werkhoven Universiteit Utrecht JWG - Zaterdag 29 Maart

2 Overzicht Sterren waarnemen Een stukje over telescopen

3 Overzicht Sterren waarnemen Een stukje over telescopen Problemen met waarnemen Waarom het niet altijd even makkelijk is

4 Overzicht Sterren waarnemen Een stukje over telescopen Problemen met waarnemen Waarom het niet altijd even makkelijk is Oplossingen Hoe adaptieve optiek kan helpen

5 Waarnemen

6 Waarnemen - Waarom? Waarnemen enige mogelijkheid Geen proe"es op sterren in laboratoria Naar sterren toe onmogelijk

7 Waarnemen - Wat? Drie groepen: EM-straling

8 Waarnemen - Wat? Drie groepen: EM-straling (Elektromagnetische straling)

9 Waarnemen - Wat? Drie groepen: EM-straling Neutrino s

10 Waarnemen - Wat? Drie groepen: EM-straling Neutrino s Zwaartekrachtsgolven

11 Waarnemen - Wat? Drie groepen: EM-straling Neutrino s Zwaartekrachtsgolven

12 Waarnemen - Wat? EM-straling is heel divers GSM, magnetron, zonnebank, röntgen foto s

13 Waarnemen - Wat? EM-straling is heel divers GSM, magnetron, zonnebank, röntgen foto s Zichtbaar UV UV Explosie Röntgen

14 Waarnemen - Wat? EM-straling is heel divers UV Explosie

15 Waarnemen - Hoe? Ruimte of aarde A%ankelijk van wat je wilt zien

16 Waarnemen - Hoe? Ruimte of aarde A%ankelijk van wat je wilt zien

17 Waarnemen - Hoe? Ruimte of aarde A%ankelijk van wat je wilt zien Ruimte: Aarde:

18 Waarnemen - Hoe? Ruimte of aarde A%ankelijk van wat je wilt zien Ruimte: duur, geen upgrade, geen atmosfeer Aarde: goedkoop, upgrades, atmosfeer

19 Waarnemen - Hoe? Ruimte of aarde

20 Problemen

21 Problemen - Wat? Atmosfeer verstoort waarneming Twinkeling van sterren, fata morgana

22 Problemen - Wat? Atmosfeer verstoort waarneming Twinkeling van sterren, fata morgana Hoe komt dat?

23 Problemen - Hoe? Breking van licht - licht buigt af Lenzen

24 Problemen - Hoe? Breking van licht - licht buigt af Zwembad

25 Problemen - Hoe? Breking van licht - licht buigt af Waterdruppels

26 Problemen - Hoe? Breking van licht - licht buigt af In glas, plastic, water...

27 Problemen - Hoe? Breking van licht - licht buigt af In glas, plastic, water... maar ook in lucht!

28 Problemen - Hoe? Atmosfeer niet goed gemengd Luchtbellen verstoren het licht

29 Problemen - Hoe? Heel vervelend als je foto s wil maken Onscherpe foto s Overlappende sterren

30 Oplossing: Adaptieve Optiek

31 Adaptieve Optiek Licht afgebogen, terugbuigen

32 Adaptieve Optiek Licht afgebogen, terugbuigen Lachspiegels!

33 Adaptieve Optiek Atmosferische storingen ongedaan maken met buigbare spiegels

34 Adaptieve Optiek Adaptieve optiek aan het werk:

35 Adaptieve Optiek Adaptieve optiek aan het werk:

36 Adaptieve Optiek Adaptieve optiek aan het werk:

37 Adaptieve Optiek Adaptieve optiek aan het werk:

38 Adaptieve Optiek Adaptieve optiek aan het werk:

39 Adaptieve Optiek Adaptieve optiek aan het werk:

40 Adaptieve Optiek Adaptieve optiek aan het werk:

41 Adaptieve Optiek Adaptieve optiek aan het werk:

42 Adaptieve Optiek Adaptieve optiek aan het werk:

43 Adaptieve Optiek Adaptieve optiek niet eenvoudig: Grotere telescoop: ingewikkeldere spiegels Atmosfeer verandert heel snel Vorm van spiegel niet makkelijk te bepalen

44 Adaptieve Optiek Grotere telescoop lastiger

45 Adaptieve Optiek Grotere telescoop lastiger atmosfeer telescoop

46 Adaptieve Optiek Grotere telescoop lastiger atmosfeer atmosfeer telescoop telescoop

47 Adaptieve Optiek Grotere telescoop lastiger: Ingewikkeldere spiegels nodig

48 Adaptieve Optiek Atmosfeer verandert heel snel

49 Adaptieve Optiek Atmosfeer verandert heel snel 10 milliseconden later:

50 Adaptieve Optiek Atmosfeer verandert heel snel Camera s maken 1000 foto s per seconde!

51 Adaptieve Optiek Vorm van de spiegel bepalen niet eenvoudig verstoord licht lens lens lens lens

52 Adaptieve Optiek Vorm van de spiegel bepalen niet eenvoudig verstoord licht lens lens lens lens

53 Adaptieve Optiek Vorm van de spiegel bepalen niet eenvoudig verstoord licht lens lens lens lens

54 Adaptieve Optiek Vorm van de spiegel bepalen niet eenvoudig verstoord licht lens lens lens lens

55 Adaptieve Optiek Vorm van de spiegel bepalen niet eenvoudig verstoord licht lens lens lens lens

56 Adaptieve Optiek Vorm van de spiegel bepalen niet eenvoudig verstoord licht lens lens lens lens

57 Adaptieve Optiek Vorm van de spiegel bepalen niet eenvoudig verstoord licht lens lens lens lens

58 Adaptieve Optiek Uiteindelijk corrigeert de spiegel het licht: verstoord licht gecorrigeerd licht vervormbare spiegel vervormbare spiegel

59 Resultaat: Adaptieve Optiek

60 Resultaat: Adaptieve Optiek

61 Resultaat: Adaptieve Optiek

62 Resultaat: Adaptieve Optiek

63 Resultaat: Adaptieve Optiek

64 Resultaat: Adaptieve Optiek

65 Adaptieve Optiek Steeds grotere telescopen, steeds meer AO AO elders toegepast: Biologie (retina) Computerchips maken (veel met UV-licht) AO zal steeds belangrijker worden

Licht; Elektromagnetische straling een golf Licht; een deeltje (foto-elektrisch effect). Licht; als een lichtstraal Licht beweegt met de

Licht; Elektromagnetische straling een golf Licht; een deeltje (foto-elektrisch effect). Licht; als een lichtstraal Licht beweegt met de Licht; Elektromagnetische straling een golf Licht; een deeltje (foto-elektrisch effect). Licht; als een lichtstraal Licht beweegt met de lichtsnelheid ~300.000 km/s! Rechte lijn Pijl er in voor de richting

Nadere informatie

Telescoop: optica die licht vergaart in een focus. Detector: registreert, meet de flux. Zeer verschillende technieken voor verschillende golflengtes

Telescoop: optica die licht vergaart in een focus. Detector: registreert, meet de flux. Zeer verschillende technieken voor verschillende golflengtes Telescopen en detectors Telescoop: optica die licht vergaart in een focus Hoe groter, hoe gevoeliger Detector: registreert, meet de flux Hoge efficientie, lage ruis belangrijk Zeer verschillende technieken

Nadere informatie

3HAVO Totaaloverzicht Licht

3HAVO Totaaloverzicht Licht 3HAVO Totaaloverzicht Licht Algemene informatie Terugkaatsing van licht kan op twee manieren: Diffuus: het licht wordt in verschillende richtingen teruggekaatst (verstrooid) Spiegelend: het licht wordt

Nadere informatie

Uitleg opnamens met een digitale camera

Uitleg opnamens met een digitale camera Uitleg opnamens met een digitale camera Telescopen Telescoop 152mm William Optics van volkssterrenwacht Orion. Op dit moment staat de telescoop in gesteld voor naar de zon te kijken. Aan de voorkant van

Nadere informatie

Astronomische Technieken Hovo Cursus Prof.dr. Paul Groot (RU) Dr. Gijs Nelemans (RU)

Astronomische Technieken Hovo Cursus Prof.dr. Paul Groot (RU) Dr. Gijs Nelemans (RU) Astronomische Technieken Hovo Cursus 2010 Prof.dr. Paul Groot (RU) Dr. Gijs Nelemans (RU) Opbouw van de cursus 15/3: 22/3: 12/4: 19/4: 26/4: 3/5: - Berichten uit de ruimte - Ontvangers op Aarde Paul Groot

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Licht en Lenzen

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Licht en Lenzen Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Licht en Lenzen Samenvatting door A. 1760 woorden 11 maart 2016 7,4 132 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova 1: Lichtbreking Een dunne lichtbundel - een lichtstraal

Nadere informatie

Tips, achtergrondinformatie en lesmateriaal voor ruimtevaart in de klas

Tips, achtergrondinformatie en lesmateriaal voor ruimtevaart in de klas Tips, achtergrondinformatie en lesmateriaal voor ruimtevaart in de klas Workshopdag Satellieten 8 oktober 2008 Space Expo, Noordwijk Achtergrondinformatie voor leerkrachten Satelliet Een satelliet is een

Nadere informatie

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019 Basiscursus Sterrenkunde Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019 Inhoud van de les Zijn er nog vragen n.a.v. de vorige les? Deze les: Komeet Wirtanen Sterrenhemel waarnemen Telescopen Komeet Wirtanen

Nadere informatie

N A T U U R W E T E N S C H A P P E N V O O R H A N D E L 1 Copyright

N A T U U R W E T E N S C H A P P E N V O O R H A N D E L 1 Copyright N AT U U R W E T E N S C H A P P E N V O O R H A N D E L 1 2 LICHT EN ZIEN 2.1 Donkere lichamen en lichtbronnen 2.1.1 Donkere lichamen Donkere lichamen zijn lichamen die zichtbaar worden als er licht

Nadere informatie

Deze toets bestaat uit 4 opgaven (33 punten). Gebruik eigen grafische rekenmachine en BINAS toegestaan. Veel succes! ZET JE NAAM OP DEZE

Deze toets bestaat uit 4 opgaven (33 punten). Gebruik eigen grafische rekenmachine en BINAS toegestaan. Veel succes! ZET JE NAAM OP DEZE NAAM: NATUURKUNDE KAS 5 ROEFWERK H14 13/05/2009 PROEFWERK Deze toets bestaat uit 4 opgaven (33 punten). Gebruik eigen grafische rekenmachine en BINAS toegestaan. Veel succes! ZET JE NAAM OP DEZE Opgave

Nadere informatie

* Je kunt natuurlijk ook foto s van de lucht maken met de gedraaide zonnebril voor de lens.

* Je kunt natuurlijk ook foto s van de lucht maken met de gedraaide zonnebril voor de lens. Licht in de lucht Proeven met polarisatie Gerard Stout Nodig: * digitale camera * polaroid zonnebril * zonnige dag Licht lijkt heel gewoon. Je merkt het nauwelijks op. Pas als het donker is, mis je licht

Nadere informatie

Het imagen van de nachtzijde van Venus

Het imagen van de nachtzijde van Venus Het imagen van de nachtzijde van Venus De nachtzijde vanvenus - in het kort: Venus wordt omringd door een ondoordringbaar wolkendek, dat het planeetoppervlak volledig aan het zicht onttrekt. Op geen enkele

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde H3 optica

Samenvatting Natuurkunde H3 optica Samenvatting Natuurkunde H3 optica Samenvatting door een scholier 992 woorden 19 januari 2013 5,6 22 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Natuurkunde overal Hoofdstuk 3 Optica 3.1 Zien Dit hoofdstuk

Nadere informatie

Astronomische Technieken Hovo Cursus Prof.dr. Paul Groot (RU) Dr. Gijs Nelemans (RU)

Astronomische Technieken Hovo Cursus Prof.dr. Paul Groot (RU) Dr. Gijs Nelemans (RU) Astronomische Technieken Hovo Cursus 2010 Prof.dr. Paul Groot (RU) Dr. Gijs Nelemans (RU) Opbouw van de cursus 15/3: 22/3: 12/4: 19/4: 26/4: 3/5: - Berichten uit de ruimte - Ontvangers op Aarde Paul Groot

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 9.1 De hemel Wanneer s nachts naar een onbewolkte hemel wordt gekeken is het eerste wat opvalt de vele fonkelende sterren. Met wat geluk kan ook de melkweg worden gezien als een

Nadere informatie

Basic Creative Engineering Skills

Basic Creative Engineering Skills Spiegels en Lenzen September 2015 Theaterschool OTT-2 1 September 2015 Theaterschool OTT-2 2 Schaduw Bij puntvormige lichtbron ontstaat een scherpe schaduw. Vraag Hoe groot is de schaduw van een voorwerp

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Licht. Natuurkunde VWO 2011/2012. www.lyceo.nl

Hoofdstuk 3: Licht. Natuurkunde VWO 2011/2012. www.lyceo.nl Hoofdstuk 3: Licht Natuurkunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 3: Licht Natuurkunde 1. Mechanica 2. Golven en straling 3. Elektriciteit en magnetisme 4. Warmteleer Rechtlijnige beweging Trilling en

Nadere informatie

Hoofdstuk 4: Licht. Natuurkunde Havo 2011/2012.

Hoofdstuk 4: Licht. Natuurkunde Havo 2011/2012. Hoofdstuk 4: Licht Natuurkunde Havo 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 4: Licht Natuurkunde 1. Kracht en beweging 2. Licht en geluid 3. Elektrische processen 4. Materie en energie Beweging Trillingen en

Nadere informatie

De telescoop een seecker instrument om verre te sien

De telescoop een seecker instrument om verre te sien De telescoop een seecker instrument om verre te sien Robert Wielinga robert@sonnenborgh.nl 11 e eeuw: ontdekking van de leessteen een druppel water werkt als een vergrootglas brillen vanaf 1300 bolle lens:

Nadere informatie

Telelens of zoom. Een telelens is een lens met een beperkte beeldhoek Hierdoor worden verder weg gelegen objecten op groter weergegeven.

Telelens of zoom. Een telelens is een lens met een beperkte beeldhoek Hierdoor worden verder weg gelegen objecten op groter weergegeven. Telelens of zoom Een telelens is een lens met een beperkte beeldhoek Hierdoor worden verder weg gelegen objecten op groter weergegeven. Als het objectief zou bestaan uit één enkele lens met een brandpuntsafstand

Nadere informatie

Clusters van sterrenstelsels

Clusters van sterrenstelsels Nederlandse samenvatting In dit proefschrift worden radiowaarnemingen en computer simulaties van samensmeltende clusters van sterrenstelsels besproken. Om dit beter te begrijpen wordt eerst uitgelegd wat

Nadere informatie

VRAGENBLAD 1. gsm. zon. haard / kachel / verwarming laser. Rood Oranje Geel Groen Blauw (nu cyaan) Indigo (nu blauw) Violet

VRAGENBLAD 1. gsm. zon. haard / kachel / verwarming laser. Rood Oranje Geel Groen Blauw (nu cyaan) Indigo (nu blauw) Violet VRAGENBLAD 1 Kleur kan alleen waargenomen worden als er licht is. Licht bestaat uit elektromagnetische stralen in de vorm van golven De afstand die een golf aflegt binnen één seconde is de golflengte Het

Nadere informatie

Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden

Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden 22 oktober 2010 STERREWACHT LEIDEN ASTROCHEMIEGROEP Prof. Ewine van Dishoeck Prof. Xander Tielens Prof. Harold Linnartz Dr. Michiel Hogerheijde 10 postdocs 12 promovendi

Nadere informatie

Tentamen Optica. 19 februari 2008, 14:00 uur tot 17:00 uur

Tentamen Optica. 19 februari 2008, 14:00 uur tot 17:00 uur Tentamen Optica 19 februari 2008, 14:00 uur tot 17:00 uur Zet je naam en studierichting bovenaan elk vel dat je gebruikt. Lees de 8 opgaven eerst eens door. De opgaven kunnen in willekeurige volgorde gemaakt

Nadere informatie

Handleiding Optiekset met bank

Handleiding Optiekset met bank Handleiding Optiekset met bank 112110 112110 112114 Optieksets voor practicum De bovenstaande Eurofysica optieksets zijn geschikt voor alle nodige optiekproeven in het practicum. De basisset (112110) behandelt

Nadere informatie

ECLIPS. SAMENVATTING Opdrachten om de eclips op 20 maart 2015 waar te nemen. Z. van Meekeren, W. van der Pol en F. Behnen Eclips 2015

ECLIPS. SAMENVATTING Opdrachten om de eclips op 20 maart 2015 waar te nemen. Z. van Meekeren, W. van der Pol en F. Behnen Eclips 2015 SAMENVATTING Opdrachten om de eclips op 20 maart 2015 waar te nemen. Z. van Meekeren, W. van der Pol en F. Behnen Eclips 2015 ECLIPS Opdrachten ANW, biologie en O&O Inhoud Inleiding... 2 Weersomstandigheden...

Nadere informatie

Telescopen. N.G. Schultheiss

Telescopen. N.G. Schultheiss 1 Telescopen N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module volgt op de module Lenzen of Lenzen slijpen. Deze module wordt vervolgd met de module Telescopen gebruiken. Je kunt met na deze module een telescoop

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Technische Natuurkunde Tentamen Golven & Optica 3AA70 Dinsdag 23 juni 2009 van 14.00 tot 17.00 uur Dit tentamen bestaat uit 4 vraagstukken en 5 pagina s met

Nadere informatie

Het maken van een foto met sterrensporen Dit kan je met elke camera die een M stand hebben.

Het maken van een foto met sterrensporen Dit kan je met elke camera die een M stand hebben. Het maken van een foto met sterrensporen Dit kan je met elke camera die een M stand hebben. Je hoef niet speciaal een aparte lens te hebben. Ik geef hier enkele voorbeelden met een camera die een standaard

Nadere informatie

Montage Handleiding van SignWorld

Montage Handleiding van SignWorld Montage Handleiding van SignWorld 1. De ondergrond reinigen Ook al lijkt de ondergrond schoon, u moet de ondergrond altijd reinigen op de hierna beschreven wijze: Maak de ondergrond schoon met zeepwater

Nadere informatie

Aanvullende oogonderzoeken

Aanvullende oogonderzoeken Gezichtsveldonderzoek GDx FDT OCT Lensmeting U komt binnenkort naar de polikliniek oogheelkunde van het MCL voor aanvullend onderzoek. Uw oogarts heeft met u besproken waarom dit onderzoek nodig is. De

Nadere informatie

INVLOEDEN VAN BUITENAF OP TELESCOOP AFBEELDINGEN EN DE GEVOLGEN DAARVAN

INVLOEDEN VAN BUITENAF OP TELESCOOP AFBEELDINGEN EN DE GEVOLGEN DAARVAN INVLOEDEN VAN BUITENAF OP TELESCOOP AFBEELDINGEN EN DE GEVOLGEN DAARVAN Kwaliteit Kwaliteit van telescopen wordt bepaalt door meerdere parameters n.l. Kwaliteit van het ontwerp. Kwaliteit van de optiek.

Nadere informatie

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren JongerenWerkGroep voor Sterrenkunde Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren 1 Inhoud Wat is de JWG Sterren en dwaalsterren Alles draait! De zon en de maan Het zonnestelsel Buiten het

Nadere informatie

refractie-afwijking patiënteninformatie

refractie-afwijking patiënteninformatie patiënteninformatie refractie-afwijking Uw oogarts of orthoptist heeft een refractie-afwijking vastgesteld bij u of uw kind. Dit kan worden gecorrigeerd met een bril of contactlenzen. Wat is een refractie-afwijking?

Nadere informatie

Scherp zien onder water

Scherp zien onder water Scherp zien onder water Keuzeopdracht biologie/natuurkunde voor de bovenbouw Een verdiepende opdracht over de werking van lenzen Voorkennis: het oog; breking van licht; brekingsindex; beeldvorming bij

Nadere informatie

TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 14 DECEMBER,

TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 14 DECEMBER, TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 14 DECEMBER, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE IN DETAIL: DIT TENTAMEN OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 2.5 PUNTEN OPGAVE 2: 2.5 PUNTEN OPGAVE 3: 2.5 PUNTEN OPGAVE 4: 2.5

Nadere informatie

Zonsverduistering: zie dat je blijft kijken

Zonsverduistering: zie dat je blijft kijken Zonsverduistering: zie dat je blijft kijken door Rianne Lindhout Bij de totale zonsverduistering van 26 februari 1998 in de Caraïben liepen tienduizend mensen tijdelijke en duizend mensen blijvende oogschade

Nadere informatie

Sterrenbeelden en sterrensporen. Orionnevel

Sterrenbeelden en sterrensporen. Orionnevel Sterrenbeelden en sterrensporen. Orionnevel Je zet je camera op de M stand. ISO waarden zet je op 800. De sluitertijd op -25 Je camera blijft dan 25 seconden open staan. Je diafragma zet op als het kan

Nadere informatie

Waarom zien veel mensen onscherp?

Waarom zien veel mensen onscherp? Refractie afwijking Waarom zien veel mensen onscherp? Om scherp te zien moeten lichtstralen uit de buitenwereld precies op het netvlies van het oog samenvallen. Het hoornvlies en de lens in het oog zorgen

Nadere informatie

Eindpunt van een ster Project voor: middelbare scholieren (profielwerkstuk) Moeilijkheidsgraad: Categorie: Het verre heelal Tijdsinvestering: 80 uur

Eindpunt van een ster Project voor: middelbare scholieren (profielwerkstuk) Moeilijkheidsgraad: Categorie: Het verre heelal Tijdsinvestering: 80 uur Eindpunt van een ster Project voor: middelbare scholieren (profielwerkstuk) Moeilijkheidsgraad: Categorie: Het verre heelal Tijdsinvestering: 80 uur Inleiding Dit is een korte inleiding. Als je meer wilt

Nadere informatie

Röntgen in de ruimte en een bron op aarde. Willem-Jan Vreeling

Röntgen in de ruimte en een bron op aarde. Willem-Jan Vreeling Röntgen in de ruimte en een bron op aarde Willem-Jan Vreeling Inhoud SRON Atmosfeer Röntgen in de ruimte Athena X-IFU Bron op aarde 2 SRON SRON, Netherlands Institute for Space Research Instituut van NWO-I

Nadere informatie

Verlichting. 2007-2008 SDGL, Kennis centrum voor herbivore hagedissen.

Verlichting. 2007-2008 SDGL, Kennis centrum voor herbivore hagedissen. Inhoudsopgave. Inleiding Natuurlijk spectrum Lampen en hun spectrum Toepassing Bouwen en meten 2007-2008 SDGL, Kennis centrum voor herbivore hagedissen. Op alle teksten uit deze publicatie rusten intellectuele

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober Ignas Snellen

Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober Ignas Snellen Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Straling, energie en flux Astrofysica: licht, atomen en energie Zwartlichaamstralers (black body) Stralingswetten Een object dat

Nadere informatie

Voorronde Sterrenkunde Olympiade 2016. 10 maart 2016

Voorronde Sterrenkunde Olympiade 2016. 10 maart 2016 Voorronde Sterrenkunde Olympiade 2016 10 maart 2016 Leuk dat je meedoet aan de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2016! Zoals je ongetwijfeld zal weten is dit de voorronde: de 20 beste inzenders zullen

Nadere informatie

Uitwerkingen Hoofdstuk 2 Licht

Uitwerkingen Hoofdstuk 2 Licht Uitwerkingen Hoofdstuk 2 Licht Verkennen I a. Teken het gebouw met de zon in de tekening. De stand van de zon bepaalt waar de schaduw terecht komt. b. Een platte tekening. Jij staat voor de spiegel, de

Nadere informatie

O P D R A C H T E N B O E KJ E V

O P D R A C H T E N B O E KJ E V O P D R A C H T E N B O E KJ E V Inhoud 1. Inleiding... 2 2. Weersomstandigheden...3 3. Reacties van organismen op verandering van lichtintensiteit...4 3.1 Luxmeter... 4 3.2 Madeliefje...4 3.3 Kauwen...

Nadere informatie

Unidentified Aerospace Phenomena Waarneming Rapport Formulier

Unidentified Aerospace Phenomena Waarneming Rapport Formulier Unidentified Aerospace Phenomena Waarneming Rapport Formulier Wees zo nauwkeurig en compleet mogelijk, des te meer informatie over de waarneming we kunnen verzamelen des te beter zal onze analyse kunnen

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 5 en 6

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 5 en 6 Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 5 en 6 Samenvatting door een scholier 1748 woorden 7 februari 2005 6 53 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Scoop Samenvatting Natuurkunde H5 Spiegels en lenzen +

Nadere informatie

FOTOWORKSHOP DE RONDE VENEN. FOTOCLUB voor MIJDRECHT, WILNIS, VINKEVEEN en omgeving, sinds 1998

FOTOWORKSHOP DE RONDE VENEN. FOTOCLUB voor MIJDRECHT, WILNIS, VINKEVEEN en omgeving, sinds 1998 FOTOWORKSHOP DE RONDE VENEN FOTOCLUB voor MIJDRECHT, WILNIS, VINKEVEEN en omgeving, sinds 1998 LANDSCHAPFOTOGRAFIE 24 mm Landschapfotografie Land, licht, lijnen Uitrusting Lenzen Statieven Filters Licht

Nadere informatie

Hoe werkt een astronoom Achter de schermen van de sterrenkunde

Hoe werkt een astronoom Achter de schermen van de sterrenkunde Hoe werkt een astronoom Achter de schermen van de sterrenkunde Prof. Henny J.G.L.M. Lamers Astronomisch Instituut Universiteit van Amsterdam h.j.g.l.m.lamers@uu.nl www.hennylamers.nl Overveen 15 october

Nadere informatie

Scheelzien, luie ogen en brillen bij kinderen

Scheelzien, luie ogen en brillen bij kinderen OOGHEELKUNDE Scheelzien, luie ogen en brillen bij kinderen KINDEREN Scheelzien, luie ogen en brillen bij kinderen Uw kind wordt in het ziekenhuis onderzocht wegens oogklachten. Het is belangrijk om te

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 2 19 september

Inleiding Astrofysica College 2 19 september Inleiding Astrofysica College 2 19 september 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Wanneer is een ster optimaal zichtbaar? UT = Universal Time = Zonnetijd in Greenwich 21 maart! zon in Lentepunt! UT=12:00! α

Nadere informatie

Uitwerkingen 1. Opgave 1 Bij mist wordt het licht door de waterdruppeltjes weerkaatst. Opgave 2 Groter Kleiner. Opgave 3

Uitwerkingen 1. Opgave 1 Bij mist wordt het licht door de waterdruppeltjes weerkaatst. Opgave 2 Groter Kleiner. Opgave 3 Uitwerkingen 1 Opgave 1 Bij mist wordt het licht door de waterdruppeltjes weerkaatst. Opgave 2 Groter Kleiner Opgave 3 Opgave 4 Licht, steeds donkerder (bij halfschaduw), donker (kernschaduw), steeds lichter

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/26966 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Werkhoven, Tim van Title: Lasers, lenses and light curves : adaptive optics microscopy

Nadere informatie

gaan. Er wordt hierbij veel warmte ontwikkeld die voor vervorming van de kristallen zorgt. Door deze vervorming wordt radiële dubbelbrekendheid in

gaan. Er wordt hierbij veel warmte ontwikkeld die voor vervorming van de kristallen zorgt. Door deze vervorming wordt radiële dubbelbrekendheid in Samenvatting Microscopen geven ons al eeuwen inzicht in biologische processen en maken het mogelijk om kleine structuren in vaste stoen te bekijken. Om nog kleinere structuren te kunnen bekijken zijn steeds

Nadere informatie

12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal

12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal Inleiding Astrofysica College 10 28 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Kosmologie Studie van de globale structuur van het heelal 1 12/2/16 Afstanden tot sterrenstelsels Sommige sterren kunnen als

Nadere informatie

door: Wouter Verheul Jupiter

door: Wouter Verheul Jupiter universum3-2006.qxp 05-06-06 14:09 Page 38 38 UniVersum 3 2006 door: Wouter Verheul De Zomer is weer in aantocht, en veel mensen kijken uit naar de wat aangenamere temperaturen. Voor de waarnemers onder

Nadere informatie

De European Extremely Large Telescope - een blik in het verre heelal

De European Extremely Large Telescope - een blik in het verre heelal De European Extremely Large Telescope - een blik in het verre heelal Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Onne Slooten 28 January 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/70955

Nadere informatie

Eureka! 1A. Copyright EUREKA 1A. Eureka! bestaat in de tweede graad uit: Thema 2 Materiemodel

Eureka! 1A. Copyright EUREKA 1A. Eureka! bestaat in de tweede graad uit: Thema 2 Materiemodel N AT U U R W E T E N S C H A P P E N V O O R S T W Eureka! bestaat in de tweede graad uit: Thema 1 Zintuigen Thema 2 Materiemodel Eureka! 2A Thema 1 Terreinstudie Thema 2 Samenleven en relaties tussen

Nadere informatie

Opgave 1 Geef van de volgende zinnen aan of ze waar (W) of niet waar (NW) zijn. Omcirkel je keuze.

Opgave 1 Geef van de volgende zinnen aan of ze waar (W) of niet waar (NW) zijn. Omcirkel je keuze. Naam: Klas: Repetitie licht 2-de klas HAVO Opgave 1 Geef van de volgende zinnen aan of ze waar () of niet waar () zijn. Omcirkel je keuze. Een zéér kleine lichtbron (een zogenaamde puntbron) verlicht een

Nadere informatie

uitleg proefje 1 spiegelbeeld schrijven

uitleg proefje 1 spiegelbeeld schrijven proefje 1 spiegelbeeld schrijven Misschien ziet je naam er een beetje kronkelig of gek uit, maar waarschijnlijk is het je wel een gelukt om je naam te schrijven. Het is moeilijk om de letters in spiegelbeeld

Nadere informatie

STOF OP DE SENSOR WAT NU.

STOF OP DE SENSOR WAT NU. STOF OP DE SENSOR WAT NU. SAMENVATTING AANLEIDING - INLEIDING HOE KOMT STOF OP DE SENSOR TIPS HOE KAN IK STOF OP DE SENSOR CONSTATEREN HOE KRIJG IK HET STOF ERAF REINIGINGSMETHODEN CONCLUSIES KINDERDIJK

Nadere informatie

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal Sterrenstof OnzeWereld, Ons Heelal Mesopotamie: bestudering van de bewegingen aan het firmament vooral voor astrologie. Veel van de kennis, ook over bedekkingen (waaronder maans- en zonsverduisteringen)

Nadere informatie

Waarnemen. Achtergrondinformatie

Waarnemen. Achtergrondinformatie Waarnemen 5 Achtergrondinformatie Soorten ogen De bouw van het oog is bij alle dieren in wezen hetzelfde. Het meest simpele ontwerp is een lichtgevoelige oogvlek zoals wormen die hebben. Hiermee valt alleen

Nadere informatie

> Lees Niels heeft een bril.

> Lees Niels heeft een bril. LB 8-70. Ik zie een oog > Kijk naar de afbeeldingen op bladzijde 8 in je boek en lees Beschermen. Vul in. Je vooral tegen zweet. beschermen je ogen Kijk naar de doorsnede van het oog. Kleur de volgende

Nadere informatie

Zwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING

Zwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING Zwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING Veel kinderen hebben ooit al gehoord van een zwart gat, en ze weten dat het een bodemloze put is. Als iets in een zwart gat valt, kan het er onmogelijk uit ontsnappen

Nadere informatie

4.1.1 Lichtbronnen Benoem de onderstaande lichtbronnen. Opgelet, één van de figuren stelt geen lichtbron voor, welke?

4.1.1 Lichtbronnen Benoem de onderstaande lichtbronnen. Opgelet, één van de figuren stelt geen lichtbron voor, welke? Hoofdstuk 4: Licht 4.1 Voortplanting van licht 4.1.1 Lichtbronnen Benoem de onderstaande lichtbronnen. Opgelet, één van de figuren stelt geen lichtbron voor, welke? We zien allerlei dingen om ons heen,

Nadere informatie

De maansverduistering fotograferen

De maansverduistering fotograferen Geplaatst op 22 september 2015 126 De maansverduistering fotograferen Op 28 september 2015 is het zover. Om 4:47 uur in de ochtend is er een volledige maansverduistering te zien. Onder voorwaarde dat het

Nadere informatie

Huawei Honor 4X beeldscherm Replacement

Huawei Honor 4X beeldscherm Replacement Huawei Honor 4X beeldscherm Replacement In deze gids zal ik het beeldscherm van Huawei Honor 4x vervangen en tonen het proces van LOCA kort lijmen. Geschreven door: Antti Immonen INTRODUCTIE Ik zal laten

Nadere informatie

Een bril. Oogheelkunde. alle aandacht

Een bril. Oogheelkunde. alle aandacht Een bril Oogheelkunde alle aandacht De orthoptist heeft de ogen van uw kind onderzocht en geconstateerd dat uw kind een brekingsafwijking aan de ogen heeft. Een bril corrigeert de brekingsafwijking. In

Nadere informatie

Refractie. Refractieve afwijkingen. Emmetroop oog. Snel Filip 1. Als emmetroop oog nemen we een totale sterkte van 60D. Emmetroop Myoop Hypermetroop

Refractie. Refractieve afwijkingen. Emmetroop oog. Snel Filip 1. Als emmetroop oog nemen we een totale sterkte van 60D. Emmetroop Myoop Hypermetroop Refractie Refractieve afwijkingen Emmetroop Myoop Hypermetroop Emmetroop oog Als emmetroop oog nemen we een totale sterkte van 60D Evenwijdig invallende lichtstralen komende van ui het oneindige vormen

Nadere informatie

Lichtsnelheid. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding

Lichtsnelheid. 1 Inleiding. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding Lichtsnelheid 1 Inleiding De voortplantingsnelheid c van elektromagnetische golven (of: de lichtsnelheid) in vacuüm is internationaal vastgesteld

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/67531 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Wilby, M.J. Title: Painting with starlight : optical techniques for the high-contrast

Nadere informatie

6.1 Voortplanting en weerkaatsing van licht 6.2 Spiegel en spiegelbeeld

6.1 Voortplanting en weerkaatsing van licht 6.2 Spiegel en spiegelbeeld 6.1 Voortplanting en weerkaatsing van licht 6.2 Spiegel en spiegelbeeld Lichtbronnen: Directe lichtbronnen produceren zelf licht Indirecte lichtbronnen reflecteren licht. Je ziet een voorwerp als er licht

Nadere informatie

Het berekenbare Heelal

Het berekenbare Heelal Het berekenbare Heelal 1 BETELGEUSE EN HET DOPPLEREFFECT HET IS MAAR HOE JE HET BEKIJKT NAAR EEN GRENS VAN HET HEELAL DE STRINGTHEORIE HET EERSTE BEREKENDE WERELDBEELD DE EERSTE SECONDE GUT, TOE, ANTROPISCH

Nadere informatie

Wat is kosmische straling en waar komt deze vandaan?

Wat is kosmische straling en waar komt deze vandaan? Wat is donkere energie? Waaruit bestaat donkere materie? Wat is kosmische straling en waar komt deze vandaan? Hoe is de grootschalige structuur van het heelal ontstaan? Wat zijn gravitatiegolven en hoe

Nadere informatie

Fysische modellen De Aarde zonder en met atmosfeer

Fysische modellen De Aarde zonder en met atmosfeer Fysische modellen De Aarde zonder en met atmosfeer J. Kortland Cdb, Universiteit Utrecht Inleiding Bij het ontwerpen van een computermodel van de broeikas Aarde maak je gebruik van fysische modellen. Deze

Nadere informatie

Fotografietips - Vuurwerk

Fotografietips - Vuurwerk Fotografietips - Vuurwerk Jaap de Lang EXIF: ISO 200 f13 5,4sec (bulb) 1 Inleiding Vuurwerk. Met wat knallen en lichteffecten een spetterend geheel!! Op fotografietips komen regelmatig foto s van vuurwerk

Nadere informatie

Lenzen. Leerplandoel. Introductie. Voorwerps brandpunts - en beeldafstand

Lenzen. Leerplandoel. Introductie. Voorwerps brandpunts - en beeldafstand Lenzen Leerplandoel FYSICA TWEEDE GRAAD ASO WETENSCHAPPEN LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VVKSO BRUSSEL D/2012/7841/009 5.1.2 Licht B21 De beelden bij een dunne bolle lens construeren en deze aanduiden als

Nadere informatie

Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden

Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden 30 oktober 2009 Sterrewacht Leiden Astrochemiegroep Prof. Ewine van Dishoeck Prof. Harold Linnartz Dr. Michiel Hogerheijde 5 postdocs 12 promovendi (aio s) Stervorming

Nadere informatie

Een bril. Oogheelkunde. Locatie Hoorn/Enkhuizen

Een bril. Oogheelkunde. Locatie Hoorn/Enkhuizen Een bril Oogheelkunde Locatie Hoorn/Enkhuizen De orthoptist heeft de ogen van uw kind onderzocht en geconstateerd dat uw kind een brekingsafwijking aan de ogen heeft. Een bril corrigeert de brekingsafwijking.

Nadere informatie

Lenzen. N.G. Schultheiss

Lenzen. N.G. Schultheiss Lenzen N.G. Schultheiss Inleiding Deze module volgt op de module Spiegels. Deze module wordt vervolgd met de module Telescopen of de module Lenzen maken. Uiteindelijk kun je met de opgedane kennis een

Nadere informatie

Zonnestraling. Samenvatting. Elektromagnetisme

Zonnestraling. Samenvatting. Elektromagnetisme Zonnestraling Samenvatting De Zon zendt elektromagnetische straling uit. Hierbij verplaatst energie zich via elektromagnetische golven. De golflengte van de straling hangt samen met de energie-inhoud.

Nadere informatie

Heliostaat voor de Leidse Sterrewacht

Heliostaat voor de Leidse Sterrewacht Heliostaat voor de Leidse Sterrewacht Kees Moddemeijer, 17 sept 2016 Inhoud: 1. Introductie, aanpassingen aan het gebouw. 2. Optisch ontwerp heliostaat. 3. Mechanisch ontwerp. 4. Integratie in het gebouw.

Nadere informatie

DE FASCINERENDE WERELD VAN FLUORESCENTIE. Wat is Fluorescentie?

DE FASCINERENDE WERELD VAN FLUORESCENTIE. Wat is Fluorescentie? DE FASCINERENDE WERELD VAN FLUORESCENTIE Welkom in de fascinerende wereld van fluorescentie. De onzichtbare ultraviolette straling kan een saai stuk steen veranderen in een explosie van licht in alle denkbare

Nadere informatie

Gebruik hyperfocale afstand

Gebruik hyperfocale afstand Gebruik hyperfocale afstand Hyperfocale afstand wordt veel gebruikt door landschapsfotografen. Het gaat over een scherpstelafstand waarbij een zo groot mogelijke scherptediepte behaald wordt. De scherpstelafstand

Nadere informatie

High-tech-systemen in beweging

High-tech-systemen in beweging High-tech-systemen in beweging Steinbuch, M. Published in: Dies natalis 2007 Technische Universiteit Eindhoven 27 april 2007 : where innovation starts Gepubliceerd: 01/01/2007 Document Version Uitgevers

Nadere informatie

Digitale fotografie onder water

Digitale fotografie onder water Digitale fotografie onder water Digitale fotografie wordt meer en meer bereikbaar voor de gewone duiker (Jan-met-de- Cap). Dit komt omdat veel camera merken goed geprijsde onderwaterhuizen leveren voor

Nadere informatie

LCD scherm ipad mini Reparatie handleiding

LCD scherm ipad mini Reparatie handleiding 1. In de volgende stappen wordt de ipad open gemaakt met behulp van een zogenaamde iopener. Deze iopener moet eerst verwarmd worden in de magnetron. Maak de iopener overigens niet te warm, anders kan deze

Nadere informatie

LENZEN. 1. Inleiding

LENZEN. 1. Inleiding LENZEN N.G. SCHULTHEISS. Inleiding Deze module volgt op de module Spiegels. Deze module wordt vervolgd met de module Telescopen o de module Lenzen maken. Uiteindelijk kun je met de opgedane kennis een

Nadere informatie

6.1 Voortplanting en weerkaatsing van licht

6.1 Voortplanting en weerkaatsing van licht Uitwerkingen opgaven hoofdstuk 6 6.1 Voortplanting en weerkaatsing van licht Opgave 1 Opgave 2 Bij diffuse terugkaatsing wordt opvallend licht in alle mogelijke richtingen teruggekaatst, zelfs als de opvallende

Nadere informatie

3.0 Licht 2 www.natuurkundecompact.nl. 3.2 Breking 3.3 a Vergroting b Lenzenformule c Lenzenformule (simulatie) 3.5 Oog en bril (Crocodile)

3.0 Licht 2 www.natuurkundecompact.nl. 3.2 Breking 3.3 a Vergroting b Lenzenformule c Lenzenformule (simulatie) 3.5 Oog en bril (Crocodile) 3.0 Licht 2 www.natuurkundecompact.nl 3.2 Breking 3.3 a Vergroting Lenzenformule c Lenzenformule (simulatie) 3.5 Oog en ril (Crocodile) 1 3.2 Breking www.natuurkundecompact.nl Doel Je onderzoekt hoe lichtstralen

Nadere informatie

Lichtbreking en weerkaatsing

Lichtbreking en weerkaatsing Vuurtorens danken hun naam aan de vuren die vroeger branden om schepen in de nacht te helpen hun weg te vinden. De Brandaris op Terschelling is de oudste vuurtoren in Nederland. Het was ook de eerste vuurtoren

Nadere informatie

10 tips voor straatfotografie

10 tips voor straatfotografie 10 tips voor straatfotografie maandag 21 december 2015, 20:20 door Iris van Liempt 5992x gelezen 19 reacties Straatfotografie is een mooie sport. Op straat vind je namelijk van alles en het beweegt constant.

Nadere informatie

Reflectie. Om sommen met reflectie op te lossen zijn er twee mogelijkheden: 1. Met de terugkaatsingswet: hoek van inval = hoek van terugkaatsing

Reflectie. Om sommen met reflectie op te lossen zijn er twee mogelijkheden: 1. Met de terugkaatsingswet: hoek van inval = hoek van terugkaatsing Inhoud Reflectie... 2 Opgave: Lichtbundel op cilinder... 3 Lichtstraal treft op grensvlak... 4 Opgave: Breking en interne reflectie I... 6 Opgave: Breking en interne reflectie II... 7 Opgave: Multi-Touch

Nadere informatie

Extra oefenopgaven licht (1) uitwerkingen

Extra oefenopgaven licht (1) uitwerkingen Uitwerking van de extra opgaven bij het onderwerp licht. Als je de uitwerking bij een opgave niet begrijpt kun je je docent altijd vragen dit in de les nog eens uit te leggen! Extra oefenopgaven licht

Nadere informatie

Zwarte gaten: klein, middel(?) en groot. Peter Jonker SRON, Radboud Universiteit Nijmegen & Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics E PA E N T Y

Zwarte gaten: klein, middel(?) en groot. Peter Jonker SRON, Radboud Universiteit Nijmegen & Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics E PA E N T Y I Zwarte gaten: klein, middel(?) en groot Peter Jonker SRON, Radboud Universiteit Nijmegen & Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics D RA M T R E PA DBO U D T E N UNI OF V E R AST I S RO T Y P NIJ

Nadere informatie

De bankijker en de gebruiksmogelijkheden

De bankijker en de gebruiksmogelijkheden De bankijker en de gebruiksmogelijkheden Wie serieus wil schieten in Klein Kaliber Geweer wedstrijden kan niet meer zonder een baankijker. Niet alleen is de kijker onmisbaar om te controleren waar de kogel

Nadere informatie

Samsung Galaxy S4 Gorilla glas vervanging

Samsung Galaxy S4 Gorilla glas vervanging Samsung Galaxy S4 Gorilla glas vervanging Vervanging Repareren Samsung Galaxy S4 hoe gebarsten gebroken gorilla glas repareren Geschreven door: Gabriel barradenguy INTRODUCTIE Het veranderen van een volledige

Nadere informatie

Zon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197

Zon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 december 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/87197 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs

Nadere informatie