Jaarverslag Commissie van toezicht bij het Pieter Baan Centrum te Utrecht

Transcriptie

1 Jaarverslag 2014 Commissie van toezicht bij het Pieter Baan Centrum te Utrecht 1

2 1. De inrichting en de commissie van toezicht 1.1. De inrichting Het Pieter Baan Centrum (PBC) te Utrecht is de psychiatrische observatiekliniek van het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Het is een Huis van Bewaring met een specifieke taak: er worden adviezen pro justitia uitgebracht. Het PBC is organisatorisch ondergebracht bij het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP), portefeuille klinische rapportage en observatie. Gelet op het bepaalde in artikel 77 lid 2 Penitentiaire beginselenwet (Pbw) geldt voor de observandi in het PBC het regime van een Huis van Bewaring. Gemiddeld verblijven er 225 observandi per jaar in het PBC De commissie van toezicht De commissie bestaat uit; De voorzitter - mr. J.M. Sijbrandij, lid sinds , tot 1 oktober 2012 rechter-plaatsvervanger in de Rechtbank Utrecht. De leden - dhr. M. J. Adriaansen, lid sinds , Adviseur Onderwijs en Jeugdbeleid stichting ALLEATO Utrecht. - mw. mr. Ch. M. van der Bas, lid sinds , ondervoorzitter College voor de rechten van de mens, rechter-plaatsvervanger in de rechtbank s-gravenhage. - mw. mr. I.M.A.M. Berben, lid sinds , advocaat-generaal ressortsparket Arnhem / thans gedetacheerd als raadsheer bij het Gerechtshof te Amsterdam. - mw. drs. J.C. Braakman, lid sinds , arts. - mw. drs. A.W. van der Gaag-Haars, lid sinds , psychiater Indigo generalistische GGZ. - mw. mr. A.M.R. van Ginneken, lid sinds , advocaat te Utrecht, rechterplaatsvervanger in de rechtbank Oost-Brabant. - mw. drs. M.L. van Loon, lid sinds , lid Raad van Bestuur, Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht. - dhr. mr. A.S. Penders, (voorzitter van de beklagcommissie), lid sinds , rechter in de Rechtbank Midden-Nederland. - mw. M. van der Zande MA, lid sinds , docent Hogeschool Utrecht, trainer/coach communicatie, persoonlijke effectiviteit en professionalisering. Van de commissie bij het PBC maakten in ieder geval deel uit een met rechtspraak belast lid van de rechterlijke macht, een advocaat, een medicus en een deskundige uit de kring van het maatschappelijk werk, zoals artikel 11 lid 3 van de Penitentiaire Maatregel voorschrijft. 2

3 Gedurende het verslagjaar hebben dhr. Adriaansen (per 31 december 2014), mw. Van der Bas (per 1 augustus 2014), mw. Braakman (per 31 januari 2014) en mw. Van Loon (per 31 december 2014) de commissie verlaten. Voor een deel is door middel van coöptatie voorzien in hun vervanging in de personen van mw. Van der Gaag-Haars en mw. Van der Zande. In de loop van 2015 zal worden bezien of verdere vervanging noodzakelijk is, ook gelet op de komende verhuizing van de inrichting uit Utrecht. Gedurende het verslagjaar is de commissie ondersteund door het bureau commissies van toezicht in de Rechtbank Midden-Nederland locatie Utrecht, waarbij dhr. mr. S. van Ommen de werkzaamheden van ambtelijk secretaris van de commissie heeft uitgevoerd Deskundigheidsbevordering In het kader van de deskundigheidsbevordering hebben de voorzitter en de secretaris op 13 februari 2014 een bijeenkomst van voorzitters van commissies van toezicht in de regio Utrecht en de Landelijke Themadag Commissies van Toezicht op 3 november 2014 bijgewoond. Een aantal leden heeft de Praktijkgeoriënteerde cursus penitentiair recht voor leden van commissies van toezicht gevolgd aan de VU law academy op 28 mei De secretaris heeft op 16 juli 2014 een presentatie bijgewoond van het nieuwe laboratorium Gelrelab, dat de urinecontroles verzorgt. Over deze bijeenkomsten is door de daarbij aanwezigen in breder verband op de vergaderingen verslag gedaan. 3

4 2. De cijfers Uitgangspunt is dat op de maandelijkse vergaderdag klachten op een zitting worden afgedaan in aanwezigheid van de klager, eventueel de rechtsbijstandverlener en de directie. In hoofdstuk 6 wordt nader ingegaan op de werkwijze van de beklagcommissie. In het PBC is in verband met het grote verloop vanwege de beperkte verblijfsduur van observandi geen gedeco of patiëntenraad ingesteld. Dergelijke vergadering zijn dan ook niet bijgewoond door (een afvaardiging) van de commissie. Gedurende het verslagjaar zijn 5 klachten van medische aard, conform de voorschriften daartoe, aan het hoofd medische dienst gezonden ter verdere bemiddeling en behandeling. Gedurende het verslagjaar zijn 5 klachten ingetrokken (eventueel na bemiddeling). In hoofdstuk 5 wordt nader ingegaan op de werkwijze van maandcommissaris. 4

5 3. De toezichthoudende taak 3.1. Toekomst PBC Al langer is het de commissie bekend dat het PBC in de huidige vorm zal ophouden te bestaan. De toekomstplannen zoals die gedurende een aantal jaren steeds meer en concreter vorm hebben gekregen zijn dit verslagjaar niet substantieel gewijzigd. Het PBC zal niet eerder dan eind 2016 verhuizen naar een gedeeltelijk nog te bouwen locatie, bij de Oostvaarderskliniek te Almere. Met deze verhuizing hangt samen dat onder het personeel, met name groepsleiders en beveiligingspersoneel, onzekerheid en onrust leeft over hun toekomst bij het PBC. Er is sprake van uitstroom en ziekteverzuim waardoor de commissie gedurende het verslagjaar heeft moeten constateren dat aan de observandi de activiteiten niet altijd volgens het rooster zijn aangeboden. Tegelijkertijd heeft dit niet geleid tot gegronde klachten op dit punt; vanwege observatiedoeleinden wordt volgens het rooster in het PBC aan observandi (veel) meer dan het wettelijk voorgeschreven minimum aan activiteiten aangeboden. Een incidentele beperking van het dagprogramma leidt daarom niet automatisch tot een beperking van dit wettelijk minimum. Het is de commissie daarbij gebleken dat de directie gedaan heeft wat mogelijk is om het programma volgens rooster te laten verlopen. De commissie rekent het niettemin tot haar taak er op toe te blijven zien dat tot aan het moment van verhuizing van het PBC de rechtsbescherming van de observandi gewaarborgd blijft Toetsingscriteria Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) In oktober heeft de commissie een afschrift ontvangen van de definitieve versie van de door de RSJ geformuleerde toetsingscriteria voor commissies van toezicht bij het gevangeniswezen. Naar aanleiding van de inhoud daarvan heeft de commissie vooralsnog geen aanleiding gevonden om haar werkwijze met betrekking tot haar toezichthoudende taak te wijzigen. Wel heeft de commissie nadere bespreking van de criteria geagendeerd voor de eerste helft van 2015 om -buiten aanwezigheid van de directie- haar werkwijze te evalueren (Persoonlijke) verzorging Gedurende het verslagjaar is de commissie geconfronteerd met signalen via de maandcommissaris en ingediende klachten over een -vermeend- te kort schietende hygiëne en onderhoud op de afdelingen. Verschillende maandcommissarissen hebben zich op meerdere momenten gedurende hun bezoek aan de inrichting op de hoogte gesteld van de staat van de inrichting en de hygiëne. Uit dit onderzoek is uitsluitend -in negatieve zin- opgevallen dat enkele kitranden bij douches en wastafels waren beschimmeld. Voor het overige bood de inrichting een schone en verzorgde indruk. 5

6 Tijdens de vergaderingen is niettemin aandacht gevraagd voor de signalen die de commissie op dit punt hebben bereikt. Namens de directie is toegelicht dat er ook vanuit observatie en gedragskundig oogpunt, wekelijks gezamenlijk wordt schoongemaakt door groepsleiders en gedetineerden. Het onderhoud van de huidige locatie blijft gewaarborgd tot aan het moment van de verhuizing. Daartoe bestaat een eigen onderhoudsdienst. Tevens worden, waar noodzakelijk, externe partijen betrokken bij noodzakelijk onderhoud. Wanneer daartoe aanleiding bestaat wordt een enkele keer per jaar een extern professioneel schoonmaakbedrijf ingehuurd, zo is namens de directie toegelicht. Gedurende de laatste maanden van het verslagjaar hebben de commissie geen signalen meer bereikt over deze onderwerpen Voeding Net als in voorgaande jaren heeft de commissie zich ook dit verslagjaar geconfronteerd gezien met klachten over (de kwaliteit en smaak van) voeding. Al eerder hebben de commissieleden zich hiervan op de hoogte gesteld; eind 2013 is een aantal maaltijden geproefd waarbij de algehele conclusie was dat de kwaliteit en smaak van de maaltijden, alhoewel voor verbetering vatbaar, van een acceptabel niveau zijn. De aangeboden maaltijden worden echter aan het PBC centraal aangeleverd volgens een vooraf aanbesteed contract. Wel heeft de commissie de mogelijkheden van zelf koken en de uitbreiding van het winkelassortiment bij de directie onder de aandacht gebracht. 6

7 4. De adviestaak Gedurende het verslagjaar heeft de commissie geen aanleiding gezien om bijvoorbeeld de Dienst Justitiële Inrichtingen, het Ministerie van Veiligheid en Justitie of de IV&J te informeren of adviseren. Op 1 december 2014 zijn vanuit de commissie aan een delegatie van de RSJ die in het kader van een veldbezoek de inrichting bezocht, inlichtingen verschaft. Anders dan de in hoofdstuk 3 reeds aan de orde gekomen kwesties, is de directeur door de commissie niet over andere noemenswaardige zaken geadviseerd. 7

8 5. De bemiddelingstaak Alle leden van de commissie vervullen tevens de rol van maandcommissaris. Artikel 63 lid 4 van de Pbw geeft de beklagcommissie uit de commissie van toezicht de mogelijkheid om een klaagschrift in handen te stellen van een lid van de commissie van toezicht, bedoeld in artikel 7, derde lid (de maandcommissaris), teneinde deze in de gelegenheid te stellen terzake te bemiddelen. Als daartoe de mogelijkheid bestaat, maakt de commissie gebruik van deze mogelijkheid. De secretaris verzorgt een eerste beoordeling van de klacht en maakt de afweging of deze klacht voor bemiddeling door de maandcommissarissen in aanmerking komt of direct op een beklagzitting moet worden geplaatst. Elke maand hebben twee leden van de commissie dienst als maandcommissaris. Zij bezoeken de inrichting gedurende deze periode en spreken met observandi. Als er klachten zijn ingediend worden deze zo veel als mogelijk is, besproken met de betreffende klager. Na afloop van het bezoek spreken de maandcommissarissen zo nodig met een leidinggevende van het PBC over hun bevindingen. Van het bezoek wordt een schriftelijk verslag opgemaakt en bij de vergaderstukken gevoegd. In de vergaderingen lichten de maandcommissarissen mondeling hun schriftelijk uitgebrachte verslag toe en deelt de directie mede op welke wijze door haar eventueel (al) actie is ondernomen naar aanleiding van het gesprek met de leidinggevende en/of het verslag van de maandcommissarissen. De onderwerpen waarover door de maandcommissarissen met observandi en de leiding is gesproken zijn heel divers geweest. In hoofdstuk 3 zijn enkele onderwerpen opgenomen die gedurende het verslagjaar de aandacht van de maandcommissarissen hebben gehad. Ook de complexe situatie van zogenaamde weigeraars in het PBC en hun bejegening in het kader van het onderzoek, is meermalen onder de aandacht van de maandcommissarissen gebracht. Evenals in de voorgaande jaren werden de werkzaamheden van de maandcommissarissen door alle betrokkenen als zinvol ervaren en leverden deze een bijdrage aan de oordeelsvorming van de commissie over het heersende klimaat in de inrichting. Uit de verslagen van de maandcommissarissen blijkt tevens dat het gelukt is in voorkomende gevallen een bijdrage te leveren aan de oplossing van klachten en problemen van de observandi. 8

9 6. De rechtsprekende taak Een aantal van de ingediende klachten bleek niet op een andere manier afgedaan te kunnen worden dan door het nemen van een schriftelijke beslissing, al dan niet na een mondelinge behandeling van het klaagschrift in gezamenlijke aanwezigheid van de directie en klager. Soms werd daartoe een klager vanwege het verblijf van slechts zeven weken in het PBC rogatoir gehoord door de commissie van toezicht bij de instelling waar de klager na zijn verblijf in het PBC verbleef. Omgekeerd worden ook regelmatig verzoeken ontvangen van commissies van toezicht om klagers, die op dat moment in het PBC verblijven, te horen. Gedurende het verslagjaar is besloten kritisch met deze verzoeken om te gaan. Dit, in verband met de relatief korte duur dat gedetineerden als observandi in het PBC verblijven en omdat het de voorkeur heeft dat ten overstaan van de beslissende beklagcommissie opmerkingen kunnen worden gemaakt. Tenzij er geen klachten te behandelen waren, organiseerde de beklagcommissie de beklagzittingen voorafgaand of na afloop van de maandelijkse vergaderingen. In ieder geval de voorzitter van de beklagcommissie of zijn vervanger fungeerde daarbij telkens als beklagrechter. In de vergaderingen van de commissie werd verslag uitgebracht van de werkzaamheden en beslissingen van de beklagcommissie. De leden van de commissie ontvingen (via de vergaderstukken) steeds afschriften van de schriftelijke beslissingen op de klachten. In 2014 werden door 36 individuele klagers 72 klachten ingediend. In 2013 ging het om 41 individuele klagers met 75 klachten. Een volledig overzicht van alle klachten is als bijlage bij dit verslag gevoegd. Hierna volgt een schematische weergave van dit overzicht. AFDOENING Gegrond Deels gegrond Ongegrond Niet-ontvankelijk Ingetrokken Bemiddeld Overgedragen Rogatoir gehoord Afgeboekt in volgend jaar Totaal aantal klachten Er zijn weinig bijzonderheden op te merken wat betreft het soort klachten. Voor een deel kan het grote verschil in aantallen klachten per jaar verklaard worden door de aanwezigheid van observandi in het PBC die relatief veel gebruik maken van het beklagrecht. 9

10 Gedurende het verslagjaar was geen sprake van observandi die verantwoordelijk zijn voor het indienen van een veelvoud aan klachten, al bleek wel sprake te zijn van een periode waarin vanwege een gepolariseerde sfeer tussen enkele observandi en medewerkers van de inrichting relatief veel klachten werden ingediend. De onderwerpen waarover werd geklaagd lopen sterk uiteen. Er werd bijvoorbeeld geklaagd over de bejegening, de (persoonlijke) verzorging, de activiteiten, het regime en opgelegde (orde)maatregelen. Binnen de commissie is de bejegening van observandi en klachten daaromtrent opnieuw een punt van zorg en aandacht geweest. Net als in voorgaande jaren het geval was, realiseert de commissie zich daarbij wel dat de bezetting van het PBC, bestaande uit een specifieke doelgroep, kan leiden tot een verhoogd aantal bejegeningsklachten. Daarbij kunnen argwaan, wantrouwen en de angst voor een negatief rapport een (grote) rol spelen Hoger beroep Er is door 2 klagers in 15 zaken hoger beroep ingesteld tegen de beslissing van de beklagrechter bij de RSJ, tegenover 4 beroepszaken in Door de beroepsinstantie is in het verslagjaar nog geen uitspraak gedaan Bijlagen Een overzicht van alle in het verslagjaar ingediende klachten en de wijze van afdoening is als bijlage bij dit verslag gevoegd. Op verzoek van de Dienst Justitiële Inrichtingen is bij dit jaarverslag, naast het klachtenoverzicht ook het managementoverzicht uit KLAVER gevoegd. KLAVER baseert de berekeningen op alle klachten waarin enige activiteit is geweest in het verslagjaar. Dit betekent dat in het managementoverzicht ook gegevens worden meegenomen van klachten met een kenmerk uit het voorgaande jaar, maar waarop vóór 31 december 2013 nog niet was beslist. De commissie baseert de berekeningen en gegevens in dit verslag uitsluitend op klachten die zijn ingediend en ingevoerd in het administratieve systeem in het verslagjaar, zoals weergegeven in het klachtenoverzicht. Dit betekent dat het verzochte managementoverzicht afwijkend is van hetgeen in andere hoofdstukken van dit verslag is te lezen. 10

11 7. Overige vermeldenswaardige activiteiten en gebeurtenissen Gedurende het verslagjaar is besloten dat alle stukken met betrekking tot de afhandeling van klachten digitaal tussen de inrichting en het secretariaat worden verzonden. Gedurende het verslagjaar heeft de commissie besloten dat de maandcommissarissen bij elk bezoek aan de inrichting alarmpiepers meenemen, ondanks de machtsongelijkheid en de identificatie met het personeel van de inrichting die daardoor kan ontstaan. In aanvulling op de overige inhoud van dit verslag zijn er geen bijzondere activiteiten en gebeurtenissen te noemen. Utrecht, 29 januari 2015, mr. S. van Ommen (secretaris), mr. J.M. Sijbrandij (voorzitter) 11

12 Kl.nr. Dat. Ontvangst Dat. Afdoening Totaal dgn. klacht Categorie Status Beslissing Schr. Bijzonderheden PB Contact buitenwereld (bellen) Zitting op Ongegrond x PB Contact buitenwereld (bezoek) Termijnbrief verzonden Ingetrokken PB Rekening courant/zak en kleedgeld Termijnbrief verzonden Ongegrond x PB Verzorging (diversen) Verweer directie ontvangen Ongegrond x PB Verzorging (diversen) Verweer directie ontvangen Ongegrond x PB Contact buitenwereld (bellen) Verweer directie ontvangen Ongegrond x PB Transport PV ROG verhoor ontvangen op Niet ontvankelijk x PB Verzorging (diversen) Verweer directie ontvangen Ongegrond x PB Verzorging (diversen) Verweer directie ontvangen Ongegrond x PB Behandeling Terugkomst MC op Niet ontvankelijk x PB Disciplinaire straf Verweer directie ontvangen Ongegrond x PB Disciplinaire straf PV ROG verhoor ontvangen op Ongegrond x PB Rogatoir verzoek Zitting op Afdoening na rogatoir verzoek x met advocaat PB Rogatoir verzoek Zitting op Afdoening na rogatoir verzoek x met advocaat PB Activiteiten (arbeid) Termijnbrief verzonden Ingetrokken PB Verzorging (medische) Overgedragen medische dienst PB Verzorging (persoonlijke) Verweer directie opgevraagd Ongegrond x met advocaat PB Contact buitenwereld (post) Verweer directie ontvangen Ongegrond x PB Ordemaatregel ROG verhoor verzocht PB Regime Verweer directie ontvangen Niet ontvankelijk x PB Behandeling Termijnbrief verzonden Ingetrokken PB Bejegening Terugkomst MC op Ingetrokken na bemiddeling PB Verzorging (medische) Overgedragen medische dienst PB Ordemaatregel ROG verhoor verzocht overgedragen MD / met advocaat PB Disciplinaire straf PV ROG verhoor ontvangen op Deels gegrond x met advocaat PB Rogatoir verzoek Zitting op Afdoening na rogatoir verzoek x PB Rogatoir verzoek Zitting op Afdoening na rogatoir verzoek x PB Disciplinaire straf PV ROG verhoor ontvangen op Deels gegrond x met advocaat PB Contact buitenwereld (post) Zitting op Ongegrond x PB Contact buitenwereld (bellen) Zitting op Ongegrond x PB Ordemaatregel PV ROG verhoor ontvangen op Deels gegrond x met advocaat PB Contact buitenwereld (post) PV ROG verhoor ontvangen op Gegrond x met advocaat Comp: 5 euro PB Bejegening PV ROG verhoor ontvangen op Niet ontvankelijk x met advocaat PB Bejegening PV ROG verhoor ontvangen op Ongegrond x met advocaat 12

13 PB Contact buitenwereld (post) Verweer directie opgevraagd Ongegrond x PB Bejegening Zitting op Niet ontvankelijk x PB Persoonlijke voorwerpen Zitting op Niet ontvankelijk x PB Verzorging (medische) Overgedragen medische dienst PB Bejegening Verweer directie opgevraagd Ongegrond x PB Persoonlijke voorwerpen Zitting op Niet ontvankelijk x PB Activiteiten (sport) Zitting op Niet ontvankelijk x PB Rogatoir verzoek Zitting op Afdoening na rogatoir verzoek PB Rogatoir verzoek Zitting op Afdoening na rogatoir verzoek PB Verzorging (medische) Overgedragen medische dienst PB Contact buitenwereld (post) Zitting op Niet ontvankelijk x PB Rekening courant/zak en kleedgeld Zitting op Niet ontvankelijk x PB Persoonlijke voorwerpen Zitting op Niet ontvankelijk x PB Activiteiten (luchten) Zitting op Niet ontvankelijk x PB Activiteiten (luchten) Verweer directie ontvangen Ongegrond x PB Nog onbekend Zitting op Niet ontvankelijk x PB Activiteiten (luchten) Zitting op Niet ontvankelijk x PB Rogatoir verzoek Afdoening na rogatoir verzoek PB Persoonlijke voorwerpen Niet ontvankelijk x PB Activiteiten (diversen) Verweer directie ontvangen Ongegrond x! PB Ordemaatregel ROG verhoor verzocht met advocaat PB Rekening courant/zak en kleedgeld Verweer directie opgevraagd Ongegrond x PB Bejegening Verweer directie ontvangen Niet ontvankelijk x PB Activiteiten (diversen) Termijnbrief verzonden Ongegrond x PB Activiteiten (luchten) Verweer directie opgevraagd Ongegrond x PB Rogatoir verzoek Afdoening na rogatoir verzoek PB Disciplinaire straf Termijnbrief verzonden Niet ontvankelijk x met advocaat PB Bejegening Termijnbrief verzonden Ongegrond x PB Contact buitenwereld (bezoek) Terugkomst MC op Ingetrokken na bemiddeling PB Schadeverhaal Verweer directie ontvangen Deels gegrond x met advocaat PB Disciplinaire straf Verweer directie ontvangen Niet ontvankelijk x met advocaat PB Verzorging (persoonlijke) Termijnbrief verzonden PB Persoonlijke voorwerpen Termijnbrief verzonden ! PB Verzorging (persoonlijke) ROG verhoor verzocht PB Rogatoir verzoek Zitting op Afdoening na rogatoir verzoek x met advocaat! PB Disciplinaire straf ROG verhoor verzocht PB Verzorging (medische) Overgedragen medische dienst! PB Informatie/procedure ROG verhoor verzocht

14 14