STUDIEGEBIED PERSONENZORG

Transcriptie

1 STUDIEGEBIED PERSONENZORG Ingrid Molein, Annick Van der Stricht voor directies, leraren studiegebied Personenzorg (BSO en TSO) Een blik op het studiegebied Personenzorg Dit artikel dient aangevuld te worden met de sectormededelingen van het studiegebied Personenzorg van het VVKSO. Op de website van het verbond ( onderwijspraktijk pedagogische websites personenzorg of vind je, buiten de sectormededelingen, ook andere informatie i.v.m. het studiegebied en algemene aanbevelingen. Op de website van het departement onderwijs ( edulex) kun je altijd de wettelijke regelgeving en omzendbrieven terugvinden. We zijn ook fier onze eigen website van het katholiek onderwijs bisdom Gent te kunnen voorstellen op diocesane pedagogische begeleidingsdienst secundair onderwijs vakgebieden personenzorg + sociale en technische wetenschappen Als je interessant materiaal, aankondigingen, tips hebt, dan mag je die altijd naar ons doorsturen en dan zorgen we dat deze op het web komen! Ingrid.molein@vsko.be Annick.vanderstricht@vsko.be 1 Structuur van het studiegebied personenzorg 1.1 Voltijds onderwijs Eerste graad (B-stroom) Tweede graad bso Derde graad bso Derde graad bso Tweede leerjaar bso Eerste en tweede leerjaar Eerste en tweede leerjaar Derde leerjaar Beroepenveld Verzorging - voeding Verzorgingvoeding Verzorging Kinderzorg Thuis- en bejaardenzorg Organisatiehulp Organisatieassistentie DM oktober 09 Studiegebied personenzorg pagina 1

2 Eerste graad (A-stroom) Tweede graad tso Derde graad tso Derde graad tso Eerste en tweede leerjaar Eerste en tweede leerjaar Eerste en tweede leerjaar Derde leerjaar Sociale en technische vorming Sociale en technische wetenschappen Sociale en technische wetenschappen Leefgroepenwerking Gezondheids- en welzijnswetenschappen Internaatswerking Jeugd- en gehandicaptenzorg Animatie in de ouderenzorg Tandartsassistente Vierde graad Verpleegkunde: wordt in de toekomst HBO 5 genoemd en levert gegradueerde verpleegkundigen af. Na geslaagd te zijn voor het eerste jaar of de eerste twee modules, zijn leerlingen zorgkundige. Het behalen van het diploma SO gebeurt in principe op het einde van de opleiding (drie jaar)! In principe kunnen leerlingen met vooropleiding verzorging vrijstellingen krijgen. Dit is echter een beslissing van de vierdegraadschool in kwestie. 1.2 Deeltijds beroepssecundair onderwijs (dbso) Logistiek assistent, verzorgende. 1.3 Buitengewoon secundair onderwijs (buso) Logistiek assistent. Afgestudeerden kunnen naar verzorgende in gewoon secundair onderwijs doorgroeien. 1.4 Volwassenenonderwijs (osp of onderwijs sociale promotie) Logistiek assistent, verzorgende, polyvalent verzorgende, zorgkundige (+ 120 uur t.o.v. polyvalent verzorgende) (bso), kinderverzorgende/begeleider in de kinderopvang, (bso), jeugd- en gehandicaptenzorg, intercultureel werker, animator in de ouderenzorg (tso). DM oktober 09 Studiegebied personenzorg pagina 2

3 2 Stand van zaken Hierbij duiden we per studierichting het recente leerplan aan, geven we de belangrijkste accenten en ontwikkelingen weer, vermelden we wat er het afgelopen jaar gebeurd is en plannen we het volgend schooljaar. Leerplannen kunnen worden gedownload op < publicaties < leerplannen 2.1 B-stroom B Leerplan TV Technologische opvoeding 1ste leerjaar B Licap 1997/041 Leerlingen maken kennis met het studiegebied via het verkenningsgebied verzorging en voeding BVL Leerplan Beroepenveld Verzorging-voeding Licap 2003/011 Leerlingen krijgen dit als smaakmaker en verdere oriëntatie naar de 2de graad toe. Het accent wordt gelegd op zelfzorg via de vakken personenzorg, zorg voor voeding en zorg voor leef- en woonsituatie. Leerlingen moeten vanaf 1 september 2009 beschikken over een medisch attest voor leerlingen die met voedingswaren of voedingsstoffen in aanraking komen. Het medisch attest geldt als toelatingsvoorwaarde (Mededeling gewijzigd) Tweede graad Verzorging voeding Leerplan PV + TV Verzorging-voeding Licap 2000/078 Leerlingen dienen vooral basisvaardigheden te oefenen op huishoudelijk, expressief, sociaal en zorgend gebied waarbij theoretische invalshoeken worden geïntegreerd, zodat ze goed voorbereid zijn op de derde graad. Leerlingen moeten vanaf 1 september 2009 beschikken over een medisch attest voor leerlingen die met voedingswaren of voedingsstoffen in aanraking komen. Het medisch attest geldt als toelatingsvoorwaarde (Mededeling gewijzigd) Leerlingen kunnen hun toekomstige studie- en werkterreinen verkennen zodat ze een gemotiveerde keuze kunnen maken. We bedoelen hiermee studiebezoeken, getuigenissen, inleefmomenten bij kinderen en volwassenen zonder complexe problematiek én in logistieke, voedings-, onderhouds- en technische diensten. Vernieuwing: algemene doelstellingen voor het vakoverschrijdend leerplan voor 16 lestijden per week: 1 binnen een welomschreven opdracht kwaliteitsbewust handelen; 2 binnen een welomschreven opdracht communiceren in een 1-1 relatie; 3 binnen een welomschreven opdracht, binnen een klasgroep, in groep leren werken; 4 binnen een welomschreven opdracht zorg dragen voor de gezondheid en het welzijn van kinderen en volwassenen; 5 binnen een welomschreven opdracht ondersteunen bij (ped)agogische activiteiten voor kinderen en volwassenen; DM oktober 09 Studiegebied personenzorg pagina 3

4 6 binnen een welomschreven opdracht een maaltijd voor een doelgroep plannen, voorbereiden en bereiden; 7 binnen een welomschreven opdracht zorg dragen voor lokalen, keuken en leefruimten; 8 binnen een welomschreven opdracht zorg dragen voor linnen; 9 oriënteren op beroepen binnen directe en indirecte zorg en studiekeuze. Het ontwerp van het leerplan is terug te vinden op ga naar publicaties en daarna naar leerplannen. voorscholingstraject met coördinatoren: introductie en vier dagsessies; planning schooljaar : - 12 en 13 november 2009: coaching - enkel voor coördinatoren; - 26 november 2009: leerplantoelichting voor leraren en coördinatoren; - 9 december 2009 en 24 maart 2010: visie op leren en oefeningen voor leraren en coördinatoren; - 2 februari en 8 juni 2010: uitwerken opstart nieuw leerplan voor coördinatoren; - inhoudelijke nascholing leraren: data nog niet bepaald Derde graad Organisatiehulp en Organisatie-assistentie Leerplan PV + TV Organisatiehulp Licap A Leerplan PV + TV Organisatie-assistentie Licap D 2000/023 We bereiden de leerlingen voor om in drie diensten te werken als medewerker met name: de voedingsdienst, de logistieke dienst en de technische of onderhoudsdienst. Leerlingen kunnen vanaf 25 mei 2007, na het volgen van OH of OA, tewerkgesteld worden als logistieke assistent in ziekenhuizen. Dit heeft consequenties naar stages toe: verplichte 250 lesuren (zijn in het leerplan opgenomen en over verschillende vakken verspreid) en 250 uren stage in het kader van erkenning logistiek assistent: zie nota VVKSO PWPZ/DOC/09/02 Er wordt verder gewerkt aan een tekst rond profilering Organisatiehulp - Organisatie-assistentie Dit ontwerpdocument zal verder worden uitgewerkt en in worden voorgelegd aan de directies van de scholen die Organisatiehulp en Organisatie-assistentie inrichten. Opleiding: Professionele schoonmaaktechnieken (schoonmaken thuis) in samenwerking met de VDAB. Een eerste opleiding voor leraren (5 halve dagen) vond plaats in Limburg. Deze opleiding zal dit schooljaar worden herhaald in de andere bisdommen. Voor de leerlingen is het mogelijk om in een competentiecentrum van de VDAB opleiding te volgen binnen de gratis 72 uur. Het betreft de opleiding professionele schoonmaaktechnieken (klein- en groothuishouding) De powerpoint over ziekenhuishygiëne is terug te vinden op In het schooljaar was er op donderdag 18 juni 2009 de jaarlijkse netwerkdag OH/OA. Dit jaar was de BuSO-school Sint-Lodewijk te Kwatrecht- Wetteren gastschool Derde graad verzorging Leerplan PV + TV Verzorging Licap 1999/031 DM oktober 09 Studiegebied personenzorg pagina 4

5 Leerlingen bieden totaalzorg op maat aan zorgvragers van alle leeftijden in eenvoudige zorgsituaties in diverse settings. Verzorging Het beroepsprofiel Verzorgende (SERV, 2003) neemt ook de thuiszorg op, wat nu niet expliciet in het leerplan staat. Vandaar het belang om toch ook al in het zesde jaar leerlingen een introductie naar thuiszorg te geven onder vorm van bijvoorbeeld een kennismakingsdag, eventueel gevolgd door keuzestage. Tegelijkertijd is de thuissituatie de meest natuurlijke omgeving voor de oudere waarin hij ook echt thuis is en de verzorgende te gast is Ook in het vijfde jaar dient binnen de lessen vanuit deze invalshoek vertrokken te worden willen we voor leerlingen het begrip zorg op maat kunnen concretiseren. Een belangrijke vraag is hoe we leerlingen geleidelijk aan met zorgvragers kunnen laten kennismaken? Getuigenissen van ouderen (mondig en mobiel) en een bezoek aan een dienstencentrum geven een correcter beeld van de leefwereld van ouderen dan de onmiddellijke confrontatie met een ROB-RVT! De eerste stages starten met vooral logistieke taken, een eerste lichaamszorg met de stagebegeleider dat zijn allemaal mogelijkheden om stap voor stap te wennen. Kinderzorg Leerplan PV + TV Kinderzorg Licap 2005/019 Leerlingen gaan pedagogisch verantwoord om met kinderen van 0 tot 12 jaar in diverse settings. Ook kinderopvang aan huis wordt een mogelijke setting waarop leerlingen voorbereid moeten worden. Er zijn nu ook kwalificatievereisten voor de minicrèches en zelfstandige kinderdagverblijven. Je kunt informatie terugvinden op en op (wegwijs in de Vlaamse welzijns-, gezondheids- en gezinsregelgeving). Een aantal minicrèches schrijven vacatures uit voor een medewerker in het statuut van zelfstandige. Voor Kind en Gezin is dit geen vereiste. Medewerkers kunnen ook als werknemer ingeschreven worden. Wie zich echter vestigt als zelfstandige (in gelijk welke branche) heeft een attest bedrijfsbeheer nodig (behalve indien hij een bachelor of master heeft!) en kan dit ondermeer in een CVO of Syntra - centrum behalen. De vraag is of dit sociaal statuut interessant is voor pas afgestudeerden. Het Ministerieel besluit van 26 februari 2009 betreffende het attest van een basisopleiding levensreddend handelen bij kinderen voor onthaalouders en personeel in kinderopvangvoorzieningen, bepaalt in art. 2 dat onthaalouders en het personeel van een kinderdagverblijf over een attest van een basisopleiding levensreddend handelen bij kinderen moeten beschikken. Pas afgestudeerden uit een opleiding waarin levensreddend handelen geïntegreerd is in het leerplan, moeten binnen de drie jaar nadat ze afgestudeerd zijn, over een attest van basisopleiding levensreddend handelen beschikken. Als zij niet uit een opleiding komen waarin levensreddend handelen geïntegreerd is, moeten zij als startend personeel of als startende onthaalouder binnen de 6 maanden na het begin van hun tewerkstelling in de kinderopvang over zo'n attest beschikken. DM oktober 09 Studiegebied personenzorg pagina 5

6 Kind en Gezin raadt de sector van kinderopvang aan om aan pas afgestudeerden een schriftelijk bewijs te vragen, dat aantoont dat een opleiding levensreddend handelen in het leerplan is opgenomen. Wat het 3e leerjaar van de derde graad Kinderzorg bso betreft staat in het leerplan levensreddend handelen en kwaliteitsvol handelen in noodsituaties vermeld. Het VVKSO heeft een ontwerp opgesteld dat is afgetoetst bij Kind en Gezin. Je kan dit ontwerp en het ministerieel besluit terugvinden op Thuis- en bejaardenzorg / zorgkundige Leerplan PV + TV Thuis- en bejaardenzorg Licap 2005/020 Leerlingen gaan op zorgkundig verantwoorde wijze om met zorgvragers van alle leeftijden in complexe zorgsituaties in diverse settings. Het is heel belangrijk leerlingen voldoende vertrouwd te maken met totaalzorg ( kleine zorgen, 24 uur zorg, psychische, sociale, fysieke en materiële elementen van totaalzorg ), het gebruik van zorgplannen, het bijwonen van overdrachten, het werken binnen een verpleegkundige equipe. Een stageperiode van 4 weken is voor deze leerlingen zeer interessant. Een intensieve samenwerking stagementor - stagebegeleider kunnen bijdragen tot een constructief stageleerproces. Stagebegeleiding in de thuiszorg is een apart verhaal (zie ook deeltje bij verzorging ) waarbij we samen met de diensten de volgende aandachtspunten willen respecteren: - voldoende lange stageperiode met wen- en ingroeimogelijkheid; - goede informatie en communicatie met de leerling door de dienst i.v.m. opdrachten en betekenis; - tussentijdse evaluatie van de stage met verantwoordelijke van de dienst, leerling, verzorgende en stagebegeleider; - individuele gesprekken tussen leerling en stagebegeleider aan de hand van ervaringen en vragen van leerling, stageschrift en evaluaties Zorgkundige In februari 2006 (zie website VVKSO), verschenen in het Staatsblad: - het KB omtrent de verpleegkundige activiteiten die zorgkundigen mogen uitvoeren; - de voorwaarden waaronder ze deze handelingen mogen stellen; - het KB tot vaststelling van de nadere regels om geregistreerd te worden als zorgkundige. Om er zeker van te zijn dat leerlingen die afstuderen in regel zijn met de voorwaarden tot registratie die in het KB worden gesteld, werden vanaf 1 september 2008 de toelatingsvoorwaarden voor deze studierichting aangepast. Enkel leerlingen die in het bezit zijn van een getuigschrift of diploma 3de graad binnen het studiegebied personenzorg kunnen worden toegelaten in het 7de jaar thuis- en bejaardenzorg/zorgkundige. (Omzendbrief SO 64 van 25/06/1999, punt ) De leerlingen die de studierichting kinderzorg volgen, voldoen niet aan de voorwaarden om zich te laten registreren als zorgkundige. DM oktober 09 Studiegebied personenzorg pagina 6

7 Opgelet: Om in aanmerking te kunnen komen als zorgkundige, is het noodzakelijk dat binnen de studierichting minimaal een derde van de stage binnen een gestructureerde verpleegkundige equipe plaatsvindt en dat de leerlingen zich houden aan de lijst van de verpleegkundige activiteiten die de zorgkundige mag stellen. Het KB betreft enkel de zorgkundigen in de zorginstellingen (ziekenhuizen en rusthuizen). Voor de mogelijke rol en functie van de zorgkundige in de thuiszorg is er nog geen juridisch kader. We willen wijzen op de bredere opleiding dan louter zorgkundige handelingen die leerlingen krijgen in het 7de jaar. Ook agogische, animatieve, expressieve en huishoudelijke handelingen in diverse complexe contexten komen aan bod. Dit is een wezenlijk verschil met de vierdegraadsopleiding voor verpleegkunde waar leerlingen ook zorgkundige worden maar dit binnen de opleiding tot verpleegkundige! 2.2 A-stroom ste graad Leerplan keuzegedeelte 1ste leerjaar A en basisoptie STV Licap 2001/027 Sociale en technische vorming wordt als geïntegreerd vak aangeboden. Via kennis, technische en sociale vaardigheden leren werken met voeding en materialen Tweede en derde graad Sociale en technische wetenschappen Leerplan PV + TV 2de graad STW Licap 2008/047 (dit is het nieuwe leerplan ter vervanging van Licap 2007/0279/030 waarbij enkel wijzigingen aan Natuurwetenschappen werden aangebracht!) Leerplan PV + TV 3de graad STW Licap 1998/039 A oude lessentabel Leerplan PV + TV 3de graad STW Licap 2007/014 nieuwe lessentabel Bij de actualisering van Sociale en technische wetenschappen zijn we uitgegaan van wat we willen dat leerlingen op het einde van het zesde jaar kennen en kunnen. Op die manier kwamen we tot een studierichtingsprofiel dat geconcretiseerd werd in competenties. Deze competenties zijn een combinatie van kennis, vaardigheden en attitudes die ingezet worden in een welbepaalde context. Studierichtingprofiel Sociale en technische wetenschappen: jongeren leren de wisselwerking mens, voeding en milieu en hun eigen positie daarin verkennen. Hiertoe verwerven ze ondersteunende kennis en vaardigheden op vlak van natuurwetenschappen en sociale wetenschappen en ontwikkelen ze een aantal duidelijk omlijnde competenties. Na deze studierichting kunnen jongeren doorstromen naar voortgezette opleidingen in de sociale, agogische, facilitaire en gezondheids- en onderwijssector. Vier competenties binnen de context van Sociale en technische wetenschappen: DM oktober 09 Studiegebied personenzorg pagina 7

8 1 binnen een welomschreven opdracht sociaal-wetenschappelijke en natuurwetenschappelijke onderwerpen onderzoeken; 2 binnen een welomschreven opdracht een persoonsgebonden activiteit voor een groep organiseren/een maaltijd voor een groep plannen, voorbereiden en bereiden; 3 binnen een welomschreven opdracht iets mondeling voor een groep presenteren 4 de eigen studieloopbaan in handen nemen. Integrale Opdrachten (IO) vormen de kans bij uitstek om leerlingen in samenhang te laten leren. Het IO-team bestaat uit niet te veel personen (vier componenten) die elk voldoende aantal lestijden hebben. Om deze samenhang in leren te bekomen, dient er ook in samenhang onderwezen te worden. Bijgevolg is er idealiter een interdisciplinair lerarenteam IO dat regelmatig gestructureerd vakoverschrijdend overleg heeft (ondermeer op basis van een gezamenlijke jaarplanning van de verschillende componenten, de competenties en leerlijnen, het doelenboek ) en samen de IO opmaakt, begeleidt en evalueert. De begeleiding bij IO s door het lerarenteam is observerend, ondersteunend, feedbackgevend zodat leerlingen hun leerkansen maximaal benutten en bijgevolg hun competenties ontwikkelen. Leerlingen dienen zelf ook goed zicht te krijgen op hun eigen leerproces en groei. Het is noodzakelijk om een schooleigen doelenboek te ontwikkelen op basis van het doelenboek van het Verbond met integratie van voeding en expressie. Advies m.b.t. GIP is eveneens terug te vinden op Na een veelheid van nascholingen de voorbije schooljaren worden nog aangeboden: Tweedaagse vervolgtraining: coachingsvaardigheden voor een IO-begeleider (STW): 24 september en 6 oktober inschrijving via VVKSO brief aan directies Taalsteun in IO s: vrijdagnamiddag 2 oktober in PEDIC Gent. bekendmaking via Diocesane Mededelingen september Praktijksessie levensmiddelentechnologie: woensdag 25 november bekendmaking via PEDIC-affiche en brochure Andere nascholingen in de toekomst: vanuit DPB raadpleeg de Diocesane Mededelingen Derde graad Gezondheids- en welzijnswetenschappen Leerplan PV + TV 3de graad GWW Licap 2002/041 Leerlingen krijgen als deel van een bredere vorming inzicht in de verschillende beïnvloedende factoren en hun wisselwerking inzake de gezondheid en het welzijn van de mensen. Zij proberen zichzelf te situeren binnen de studie- en beroepsmogelijkheden van de gezondheids- en welzijnssector. Ze verkennen deze sectoren via seminaries en stages. Het blijft belangrijk een duidelijk onderscheid tussen de stage en een seminarie te bewaren (cf. Mededeling M-VVKSO )! Binnen het project in een seminarie is het zinvol om naast de componenten gezondheid en welzijn en psychologie en pedagogiek ook aansluiting met natuurwetenschappen te DM oktober 09 Studiegebied personenzorg pagina 8

9 zoeken, zodat de verschillende factoren van het model van Lalonde effectief belicht worden. Stilaan krijg je in GWW leerlingen binnen die uit de vernieuwde richting STW komen. Het is belangrijk goed te weten wat de vernieuwing inhoudt (zie 2.2.2) én te beseffen dat dit competentieontwikkelend leren kan doorgetrokken worden in GWW. We kunnen ook in GWW een aantal competenties bij leerlingen ontwikkelen: 1 sociaal-wetenschappelijke en natuurwetenschappelijke thema s onderzoeken; 2 binnen een welomschreven opdracht een activiteit GVO (gezondheidsvoorlichting en opvoeding) voor een groep organiseren; 3 binnen een welomschreven opdracht iets mondeling presenteren voor een groep; 4 de eigen studieloopbaan in handen nemen. Dit gebeurt het best via stages en seminaries. Binnen ons diocees zijn we gestart met een werkgroep die vanuit concrete vragen meedenkt rond het ontwikkelen en concreet vormen geven aan deze competenties Derde graad Jeugd- en gehandicaptenzorg Leerplan AV Expressie PV + TV 3de graad JGZ Licap 1999/022 Leerlingen gaan als opvoeder of begeleider op een orthopedagogische wijze om met personen met een handicap of een beperking. De settings waar stage gelopen wordt, situeren zich dan ook in hoofdzaak in de gehandicaptenzorg en in mindere mate in de bijzondere jeugdzorg. We merken dat het niet gemakkelijk is om stageplaatsen te vinden voor vijfdejaars. Tevens valt de grote uitval op. Het lijkt ons aangewezen om in de toekomst een zicht te krijgen op mogelijke redenen van het niet-slagen Leefgroepenwerking Leerplan AV Expressie PV + TV 3de graad LFG Licap 2005/045 Leerlingen gaan als opvoeder of begeleider op een orthopedagogische wijze om met personen met een handicap of een beperking. De settings waarin stage gelopen wordt, zijn dan ook de gehandicaptenzorg en de bijzondere jeugdzorg. De uren stage zijn ook hier onderworpen aan de reglementering (maximum 8 uur per dag). Het leerplan werd herwerkt volgens het competentieontwikkelend leren. Het nieuwe leerplan kon in voege gaan op 1/9/2005 of 1/9/2006. Stilaan krijgen we in JGZ leerlingen binnen die uit de vernieuwde richting STW komen. Het is belangrijk goed te weten wat de vernieuwing inhoudt (zie 2.2.2) én te beseffen dat dit competentieontwikkelend leren kan doorgetrokken worden in JGZ. We kunnen ook in JGZ een aantal competenties ontwikkelen bij leerlingen (zoals in het leerplan leefgroepenwerking al uitgeschreven is): 1 vanuit een emancipatorische grondhouding als opvoeder of begeleider in een team binnen een organisatie in de orthopedagogische sector functioneren; DM oktober 09 Studiegebied personenzorg pagina 9

10 2 vanuit een emancipatorische grondhouding als opvoeder of begeleider orthopedagogische ondersteuning bieden aan personen en hun netwerk, zodat hun kwaliteit van leven bevorderd wordt; 3 vanuit een emancipatorische grondhouding als opvoeder of begeleider het groepsgebeuren orthopedagogisch begeleiden Internaatswerking Leerlingen gaan als opvoeder / begeleider op een orthopedagogische wijze om met kinderen en jongeren in internaatsverband. Zij lopen dan ook stage in internaten. In een internaat is minimaal één werknemer vereist die het erkend EHBO-attest bezit (meestal is dat een opvoeder). Maar het is voor leerlingen niet wettelijk verplicht om tijdens de opleiding het EHBO-attest te behalen. 3 Interdiocesane werking Samen met de pedagogische begeleiders uit de andere diocesen en de studiegebiedverantwoordelijke An Van Grieken engageren we ons om ook in het schooljaar vormingsinitiatieven voor leraren aan te bieden. We engageren ons eveneens om verder nieuwe publicaties van lesmateriaal te screenen op compatibiliteit met de leerplannen. Een aantal resultaten van deze screening staan reeds op de website van personenzorg. Als leraar en vakgroep is het heel belangrijk om cursusmateriaal kritisch te bekijken en altijd de vergelijking met het recentste leerplan én met de meest recente inzichten te maken. We zullen exacte data en toelichtingen voor doorgeven via de Diocesane Mededelingen en de interdiocesane initiatieven worden via mail naar de directie gestuurd vanuit het VVKSO. Het onderwijs, ook ons studiegebied Personenzorg, blijft voortdurend in beweging en voelt de polsslag van onze snel evoluerende samenleving. Lees meer op DM oktober 09 Studiegebied personenzorg pagina 10