loo típs voor een veranlwoorde typografre en loyout

Transcriptie

1 loo típs voor een veranlwoorde typografre en loyout

2 ,'ll,'', '., :',,' /..'\, il'l ''...-,,' t, ',,'l,.,) ' ' 'l v(x)r een \reíantwfi)rde typografie en layout císonal compurcrs, ln samenhang mct laser printers, kunncn tegenwmrrdig een gedrukt beeld prcduceren dat vergelijkbaar is - hoewel nog niet van dezellde kwalil it - mct conventionccl drukwerk. Dit maakt het voor gebíuikcrs van deze apparafuur no<xlzakelijk beslissingen op hct gebied van layout en t)pogêfie te ncmen die tot op heden voorbehouden waren aan drukkcrs of ontwcrpers die binnen de grèfische industíie werkz,?am warcn. Sommige personal computers en/of soltwareprogramma's zijn geperf ction erder en hebben meer mogelijkheden dan andere. Het zal niel altijd mogelijk zijn om irlle ideeén die in dit eí de volgende dokumenten worden aan8edtagen op iedere machine uií te voeren. De principes zijn belangrijker dan de individuele mogelijlhc den. Re ds ve.schillende weken achier elkaar loopt in onze club een cunur MS Word die door onze lcsgcvcí Dan) als ccn pqmanc llelvor']j.iíe kundig uit de kíullcn wordt gedaan. Voor allc lcdcn dic dczc kursus volgcn, zal hct pakket Word gccn gehelmcn meer hebben, miraí er is méér nodig om met behulp van een tekstver\4,crkcr of een dtppa-kket tot ecn veranlwu)rd dokument oi boek te komen. Typogf afischc ontwerpcn cn het maken van layouls zljn crg plezienge bezighedcn. Er is veel voldoening te puttcn uit het ordene[ van ongcor_ dende elementcn. uit hel meegeven van gezag en stijl aan eeir geschíift dat tot op dat momcnt niet mecr was dan wóér z-o'n anoniem getikt tekstje. Maar het is bclangrijk zich te realisereíl dat het alleen maar eên middel is: het overbrelgen valr een boodschap vanaf de gedíukte pagina naar het menselijk brein. Alles wat dat proces in de rvcg staat, wcíkt alleen maat storend. Tenzij de ontwerper en de Íedacteu/auteur één en dezellde persoon zijn, za.l er altijd ruimtc zln voor meningsverschillen over hoe gralisch gc7-ien de beste oplossing kan wotden bereikt. Veel problemen worden voorkomen wann et de ontwcrpcr vzm begin af aan de redactioncle btr I

3 grenzen van zijn of haar rol in het geheel vastlegt. De meeste aedacteuren wcten dat het verst dig is om een stuk tekst een pêar Íegels ill te kortcn om zo een nieuwc hele pagina uit te sparen- Als h t de tekst!ên iemand andeís is, doen ze dat zonder blikken of blozen. Als u een redacíonele veíanderilg wilt aanbrengen om de tekst in uw ontwerp te latcn passen, 1s het ventardig daa.r een gocde redcn voor te hebben - "lk vind het zo betei' (hoe dikwijls heb ik dat op het werk niet moetel aanhoien dooí mensen die er geen -... van aiweten) is niet voldoende, oet z() min als e n rgactie van de redacteur, als: "En ik vind het niel mooi". C-olofon geènikh hor,rhrorc: Poped,toc 7l 00, 2/1l{b RAÀ4, 350Mb HD MO-drive I 28Mb CD-ROM drive 3O0e mlóír sconner t, Fociru Apple lz kleorenróerm oebrtilte roffnvqrr: M5 Word ó.0 o nnipqgê Pro 5.0 Freetlond 5.0 Adob Pogel,ldlêÍ ó.0 Ontwerp en layout zijn in wez.en "beredeneerde" activikiten. maar dil hoeft niet te bctckcncn dat men af cí toe zi1n fanusie mag laten gaan - wat de purist daír misschien tegen het hoold stoot, maar wat een anders dor geschíift een beelje z-ou kunnen opfleuren. Maar deze typogíafische opvliegingen dienên slechts af en be plaats te vinden, anders vedicst het begrip zijr waaíde en raakt iedereen gei-mteerd. Ook êl biedt de huidige apparatuur cn softwarc een heel scala van typograllsche mogelijkheden - van schaduwletters tot erg gíote corpsen - er bestaat geen enkele rcden om die allemaal onmiddellijk toe,e passen. Het is een zaak van r:ordeelkundige selectie, gebaseerd op ervaring. Hierbij kan ik u misschren helpen dcoí u de principes vari layout èr typogrdne bij re brengen in een Íeeks van l0o regels. die voor zover u zc volgt, het gehe l tol ee,ír'vcranlwoord dokument of boek zál tovèren. Die regels zijn Íiet uit mijn breiír ontsproten, maar ik heb zó mk tijdens mijn dtpjarcn bije n gesproklckl en Loegcpsst. Tot slo{ nog een goede raad voor d brginneí: wanncer u rwijfclt. wéglalenl bh2

4 De letter IÊttettt"en Het belongíiilde eleín nt von dê bo ldypogrofie is de le-ïêr Hêt is hoor bok de bk5t leesboor le moken. Als ve lezen, herkennen we door de vonn von de lell,ers en de woorden hun klonk en betekenis. Meestol wordt het beeldkorolter von de letter bii het lezen niêt wqorgêíromen; teíwiil het oog longs de íegel gliidt wordea onmiddelliik geesbliike reocli! opgeroepen. Moor niet olleen tiidens de ondeórekingen von ha lezen en bii de bloderen worden de eslelischeigarchoppen von de leïer werkzoom: deze kunnen bovendien hel lezen bevorderen of belemmeren. De stijl von een brcr kon het uibrliik voít en duk díukwerk eoorm beii,lvloêden. De honderden soorten drukletters die besóikbqor ziin, kunnên oe uiteindeliike keus bijzonder mooilijk moken. Voor de meeste menseír is de keus eó oí h oêí{d iol de soorten die op hun mochine zillen, moor gém/ooílliik moeten er bch eeísl e n poor beslissingen woroen genomen. Oo hun recinische venchilleo no [ebben de lerea odk esthetische kroliteiten die bepoolde lezers goed liggen en die dè leesbooóeid verhogen Soínmiqê lefien ziin bet Í voor de ene lskl geschiè, ondere possen *eer bij een heol ondere boodschop. Een hng oííicieel docum nt is niêt qesóih om uit o n schíeêfloze lefer te word n gézet, reíwiil n richlingoonwilzer weinig eí{eaieí is ols deze von e ír ide schí tlelíer i! gêínook. Dil ziin gedeelbliik subiecrieve booordelinge-n. lk ben von meoing dot de hyoul en hêt gebruik von wit bii het overbrengen von een boodrchop wen belongrijk zijn ols de keuze von een bepoold lêlieítype. Gedigitelis eíde letters Kapisbn (hoofi llemer.s),4, Ondelrkest (Lleinc letters) loserprinters en btobelióiêê v ívooíd;g n letters in gedigitrcliseerde vorm. Ellte l ï r betoot uil kleine puntes die in een compuleígêhe{rg Í' worden bewsord. Omdot de ounlies in n Í ól hodlig rosteí Ínoêlen pdssên verlopen de ronde en diogonole lijnen von de lelteís stopsgewi;!. Er besbon drie voíionlen op dezê digiloiê bo5ií têchniek. Sommigs mdhoden gebruikei oll êít vertikole liinen, ondere hoceíen vio een oonlol reótlilnige 'veclors' de omtrek von de lercr, die don loter wordt ingevuld. De Íneesle hserprinieís gebruibn een rostor oí orid von 200 toi 300liinen per inch {25,/nm), À.o.w. een looq ooloss nd vermogen. Dot houdt in dot de loserprintei een minder só-erp beeld geeít don de echre fotobelichter {2000 liin n/inój. Toch benodêít hd het oo*píonkeliike letteóeeld rede' liik, oongepost oon het oplost nd vennog n von de hetreíbnde mochine. blz 3

5 Typogrefische maten De gunsigste lelleígíooile voor longduíig lezen dooí vol,vossen is 9 tot I0 punt. Bii een 8-punls letler worden de ogen gouw moe. Met een lefiier von l2 punt en qro er kon hel oog op de gebruikeliike leesohtond in één Íixalie le weinig letlers overzien. Hel lezen von groie hoeveelheden hkst in een ó' o{ Z'punts leïer is schodeliikvooí ogen; doorom moel hel zellen von omvongíiike lekien in kleine corpsen vêrmeden Von oudsher werden in de verschiilende londen verschillende molen oongehouden voor de grootte von de le ers. Ondonks dot de Rood von Ëuropese Gemeen schoppen in 1978 hel meííischê slelsel oííicieel uitriep lot enige meeteenheid in de typogroíie. bleeí men de oude moien honleren. Hiêrnoosf ziin de verschillende moots elsel5 noosl elkoor gelegd. Didot-meetst lsel De leters woormee kindeíen leren lezen moelen 3ó puntgrool ziin en moeleno een iooí lees onderwiis noo ló ounl melen. Voor de drie ioren doorno komen 14-en l) punl in oonmerkinq. O;k slechi-zienden en beioorden hebben uit een o punlvon lees'hygiêne rechi op groleíe corpsen. Hel Didot meetstelsel is in I Z/0 geihtroduceerd door de Poriise lehergieteí tiímin Didot. ln de meeste Europese londen is dit slelsel in de lrodilionele rypogrofie nog steeds hel meest oonobooí. In hel Didot_slelsel is de ouguttiin áí cicero de rekeneenheid {ofgekoa ols ol.rg. ol cic.). Deze is weer onder_ verdeeld in 12 punlèn {oígekort ols pt.} Teksbn gezei uit kopitolen ol uii een holívefre leter worden longzomer gelezen don ll'bten gezet uit een normole romein met kopitool en onderkost. Kopiiolen en holívet mooen olleen voor korle bksten oí voor onderscheidingen worden gebruikt. Pica-meetstelsel In de Engelshlge londen wordt het Pico-selsel het meest oehonteerd. De rekeneenhdd heet nel zo: Pico. Ét is l/ó inch. Ookde Pico is onderverdeeld in 12 punten. Typemochinernolen ziio doorqoons Pico-molen. x.hoogle Biihet moken van een layout srcr-lt de x' hoogle een &longriike rol. De x'hoogíe i5 de hoogle wn een letíer zonder sloart of slok, zools de x, en ook de m, de e enz. Men gooi uitvon de boven- oí onderkoni von de x-hoogte om een ofbeelding le loten '/iinen" met dè tekst. Stok- en alooíllelbrl De stokletters lin: b d Í h k I De síoorilefterc ziin: g i p q ii y Bii computeropmaal: gpcombineeíd De meesle opmookprogrommo's ziin Amerikoons beïnvloed en bepolen lelleí grootte en íegelhoogte in Pico's.. Alle ondeíê molen gevên wê meestol oon rn cenlineleís/millimèlers. ln ollè píogrom' mo's kunl u zelí op het beeldscherm het mootstelsel kiezen, vook vooí horizonlool en ve icool oízonderliik. In de proktilk wordt meeslol gewerkl mei een combinotie: verlicool Pico's vonwège de regel_ hoogle, horizonlool mef.isch. blz 4

6 lg?fiool, tlh-l6flrd, qdrtrddl!í ln dc orofisclrc wereld het een hooádhaer eon kopirool. Dor wordt h góíuik ó lorí qb Í@p, Eên gowore Heins l fto. heet onderko:t, ofu loír ir dot o.t, Somr wondt ool ccn lrhin-kopimcl gcbruih. Dor it..o hooídl.tlrí die oren hoog is ols de x-hoogéê yon hd lefi.ít/po wooí hii ioe b.hooír. Dó oftorting von llinlopilqol is kl-k"p. WÉ ut rbé am I 2,l 5 ó 7 I t0 t1 12- cic 0,37ó 0,752 1,128 1,504 t,8w 2,25ó 2,ó32 3,W 3,385 3,7ól l,t 37 1,513 I 2 J 4 5 ó I 9 t0 12-lpiq n?at ;054 I /40ó t 75ó 2,t09 2/4e 2,8t2 3,1ó3 2 Àt4 3,86 1,2t7. tl6

7 de "kleinê lefieíties" von de verzekeringsfrli- De soort en het voorkomen von de leller moelen rn overeenslernming ziin met de inhoud en de bedoelingenbiisóriíten von de ekst. Elke lêïeí weh bepoolde ossociolies: hoor oord kon zochtmoedig oí sheng, emolioneel oí rofio_ neel ziin. Vooí een romon koml een renoisso.ce-lefler m;sschien het meesl in oonmerkjng, vooí een weh-'n_ plolie leksi schoppeliik boekwellichl êerder èen clossiscislische en voor een bchnisch een schreeíloze leter De vormgever kon zijn keuze bepolen op grond von de nol, op hist'orische oí geogrofische beiíêkkingên of metlet oog op de te verwochrcn lezerskring. De iuitte letlerkeus is von oroot belono voor de schoonheid von een boek oí tusseokopiès IeíterÍJPe, elt eoryr Piez n Hoe verleidelíík het ook k sn,alle lêfteftlpen díe u nooi vindt in de lqrc'vl le ve1rerken, pos op! Al gouw ziof v door het bos de IDmen niel meer 'ln der Beschrlinkwg zeigl sich der Meishr' zeggen & Duihert. Gebruík ín eat layoul hooguit 2 lefie ypen, en bii elkoor níel meer don 5 corpsen. Een ldyouf.nel één leil írype in 5 verschíllende capsen we&t her"l goed, noor dikwiils wordt voor de grookte coípsen, kopwn en tussenkopier dus, een onder lefier gekozen. Akonkeliik von de oord wn de uitgove kan een derde lelbrype sorns ook vqn poj konen. lloud hel uilgontpunl echíer zo sober mqeliik. AJleen een tiidschrihlayour tíooí êën grclare vêíscheidenheid loe. kopies g.ote koppen odveíhenties 8Pt 9Pl l0 pf ll pt l2pt '14 pt ló pt 18 pt ó0 Zorg do! zwaardere (grote en vetíel tet5ten, zools koppan en onde*oryen, niel le,leel gaon overheeísen. ïesrblqdzifule Vindt u hel moeihik te beslissen welk lette, 72 ryq u bepoolde publikotíe zvlt nemen, doe don hel wlgende: Muk m hcb bhtzijàz un dz tcht op tu vhm op na àolonínleliag. ea hop à lwaho?pa I+;* àic bhdz(lz ca paar È..t uít, ttê.^ )".d 20 pt 24 pt 30 pt 3ó pt 48 pt wds".d u àt aíi*ak n "ast.lh@t turnal nid n6.ílik ne. zi.t, it d. hê"' b]tó

8 Regeltengte De optimole regellengte bedroogl voor een 9_ of I 0- punïs lêtteí ongeveer 18 tot 22 ougu5liin ( mm). Voor gíolere corpsen moebn de regels longer, voor kleinere korler ziin. Voor wetenschoppeliike boekên, in het biizonder die woorin brede formules m tobellen voorlomen, kunnen de regels longer zifn, tot 28 ougusliin {12ó mm}. Nog longere regels eisen bii het lezen het heeíl_en weer drooien von het hooíd en ziin dieniengevolge onprellig. Betreklaliik Lorc regels {minder don 14 ougusliin, co. ó3 mmlveíoorzolen te lolriike en vook leliike woordobrekingen, te grote en zeeí ongeliike woordsoolies - oí rnen moet ziin loèvluól nemen lot onuilgevuld :etten. Een ideole regel bwot gemiddeld 50 tot ó0 oonsloqen. Als ofteeldingen of tobellen een brede zelspiegel eisen, verdienl êen zelwiize in i'íee of mêer kolommen de Tfla&'r^lk, Voorolleer u een lobel bginf fe zellett, doel u er eersl gaed oon om de iníormotie die erin verwe*í wodl te bekiiken en vostslellen wel*e infomwtie de tobellen moeíen overdro' gen en hoe de lezer die gool ge*uiken. Nle tobellen we*en io rwee osten - een vertikoh en een horimntole ' moor ze geven nia ollenool op dezelíde wiíze íníormotie. ln een stalislische b/bd wil de bzeí wellichí heí ene getol mel een ondeí vergeliiken, lerwiil bij een dienslregeling een bepoolde íi'1d of kslemming snel gewnden moel woíden- Hel ziin deze overvtegingen die de 'tichtng' woorin een tabl wordt gelezen bepolen- De m*ste tobellen hebben een píimoire leesrichling, die vertikool of horizalool kon ziin. Anders gezegd: v lool uw ogen eertf longs de tobel gliiden om ze vewolgens op en neer le Wegen. En andere monier besktut etin uw vingeí von boven noor bneden longst de fobel te loten zokken om dooíno pos de resl van de regel te íezen. L0À m 1sl9 t$5 144,4 133,8 130,0 119,3 11\0 113,8 r e8 107,0 107,0 t0\3 9qs 91, lm m Lonq Lifts cádeventrre llrfury A40US Ale,1 ls-1$m K$6hio Maíu Prcilc G uídian KDo Maru F$tt't pr. FPW Le$ lnelên n Ra)ÍrsdCÍoa 5rkml}n 5-ltlom NemI Momdl FLAG USA GÍeatBibin GrcatBnbin USA 0natgibin 6eat8íibin GÍeatBihin GrcatBtu*r I]SA Fnn(e Fsnce USA 7 GíertBíibin 6í atbdhin &.7

9 IoËellen r+oolin ledí geitl tusjsn liin n zit opgeíoíên mef een Íoí rélroon wn mwel LOA m 155,9 150,5 144,4 133,8 r3q0 119, fl3,8 113, ,0 107, qs 'to-'t60m Lmg Lines CaUê VenuÍe l\4eêury lo- 13Om Kur6hio M aru Pacilc GuaÍrlan KDD l4aru Ca ble E ntreprise Retiever Nepllne Leql lh! í*n Raynqtd CroÈ Saleínum 75- lom FLAG USA Grêrt Britain GÍeat Bíitain USA G reat BÍitain Japan Great Britain Jap n G reat BÍitáin Great Britain USA Fra nce USA Great Britain Great Britarn L e tter'/p ên to o r ta ó e/izn Tódlen hoeren nia noodzakeliík vit heèelfde lettertyp le wonjen gezet ols dê plotts- leksl. Ns & tobd voomoneliik uil getollen hêsldol, &n is & keuze wn een duiddiik kuoktar oon ie bevebn. Eên schree hze letter of een konvutiaele rtcrrl:rrlin ryít w het ofoeneett en goed resultaot, h& i*, pssoonliik de e wot*eur oeef qn een schre,flcrl kooher. Hét ir ten-s'èr*jre of b ro&n een e,yotbct '.. lettutry b gekuífut om veq'f,fiing íit hel. qgezen le voo.l.ofien. ó2 Lrs J l?2 l0l2 ó2 r A f A2 r72 lgl L72 latz De voqbeel&n hiefuoven ziin ollomool wn heaelíde corps, de l0 pt. Nier oll@tl ziin de tr.rêe borèdr,e ri,á - db 'times en de lelvelico. duídelíjk leesbaor, ze ziin doorenboeo ook het snolst, *sl inhovdt &t u me'eí inlorrí:a,líe in wt tobd kwííl kunt. br8

10 iq*xtuíafrdevr Zpt sccvn&ire ínfutmí,b in een vsf rió,frê grdotie op een eigen regel Eewkhl,loogle PnF cdis ko cm BEr Iiet tinks loten uitlijnen wn kopies is enwudiger, n&í het cenheíen ervott zotgt qvooí doí er tussen & lopies * optinole l:ar.leg/rheid nssen- wit ko.í't. ltuflrc<h* ln st lobel sban bownwn elke kolom een kopie &t btrek*ing heelt op de &tíêffen& in[o.rrl,otie Deze kopies díenen sark dl te wiíken wn de bksf en *tollcln in de resf vstt de to&l en noelen o& volfundè vil ell.c,oí stoon. Gebruik zo weinig mogeliik vroorden: gewicht lieverdon gewicht l"dis wonrye.r ongeloden oonkomst lieverdqn qqnkomstriid Gebruik vet, noor dan wel on&rkotí ííeí beginkapibol. Als somnige kopies owr ner don êên rcgel Iowt,lsoi zo dqn sewoor, wn de boleyt/rr,nt 'hongm', probeer ze niel hoíizonl@l le cenlíeren' hou ze in liin nel de ondere kopies De breedc wn elke kolom langt of wn de hoeeelheíd iníornolie $e in de tobel moet worden omenomen en wn de beschikbore rvinc. Een regel voor elk líef,vooíd i5 noturrliil idecc,l, moor soms ziin er twe*- regels nodig on olle inbrtwíie oa die br s,d/f. kwiil le kunnen. Dit hoodl ndluu iík in &t de l<olon hog*.wordt. Profur de nbd veaikadl op de Pgino te houden. flet ís biizon&í initerend voor de lezer om elke keer dot hii de tabel wil rcodple' gen het blod telkens weer h@n en weer moel bladeren. Voorkom &í een klein gdeele van een tobel op een volgen& pogino koínt E sloon- Dil is vermcniend voor de lezer en verder biizonder oneconomisch, omdo, de kopn ellc keer moeten worden he6oqld. ln het oevol von en qq brede tobel kvnt u een dubbeispreod (we Wenorer elkoot liggende pogino'sl gebruiken, naor zotg et wel.var &t & nn de abel losisch doorsniidl en dol & le bindírelho& redeliik in slmrl is de "th;ikê,l íàrizonale hinen op elkwr,a lotên oons,uiten. TYFE DATE MAX FIffiT FFrc USED Mtts CIFCUIÏS 5B\CING LINE CUF]FENT 4 t+k 3 tftl Cablê 5Èe AMPI-IFIEFS TVFE F60 F! 20 SD SI 1S I s66 1g7t I s70 0,552 t,í64 1,852 1,164 4,7i7 rio 120 SE t2d 4AA È0 I Ë s , ,4 25,4 0,61 0,65 1,0 1,0 t, i 325 r0 1e0 \iive \dve VdVE Transistor Transistor bb.9

11 qpe dab r XSd maï lrsq Mfr CIFCUTE ;t 1+h 3 khz SFACING.$È 5bê rêfi liíe cwteírt améifers 19S 0.! 60 A0 16,5 15,6 0, F , q6 0, A 25,4 1,O?45 s1 1973! ,4 1,0 Transistor ,712 I 25,4 1,0 190 Transis'tor Uituuillen/Spoliêren {KeÍning) IJilvullen (of spotiërenl is hel werken met wit fussen woofden en leíters. De ruimle lur5en lwee,êlrerj Áeet êên letlerspolie. De rvimte fussen lwee woodq heel een woordspolie. À{ono- en proportionele spotiëring Bíi typewerk kriigen olle letlers evenveel rumte: de i stoot dsor heel ruim in, tetwiil de m eih geprcpf is. Dol heef monotrytiëííng. Bii drukwerk en de noderne inkief' en loserprinters k dot ondeís. EIke leltr.r kriigt de ruinh die híj nodig heefr. Dot hep-f proportio' nele spoliëíing. In het opmookprogrommo wordf de proporlio' nele spoliêri ng automoti sch geregeld. Uitvullen of Spatiëren (kemiry) to De nonnole wooídspotie bedroogt én derde von het vierloni, hel coíps. Bii smollopende lefiers kon ze kleiner, bii breedlopende iets groler ziin. ll Biihet uiwullen von de regels moet men tlíeven nooí odisch even qrole woordspoíes, wooóii men rekening moel houden met het niet'drukkende wii (het'vlees"i dot sommioe letters hebben. bk lo

12 Onuitgenrld zetten t2 monospatiëring geeft alle letters even veel ruimte proportionel e spatiëri n g geeft ruimte naar letterbreedte KOEL\TATER KOELVAIER MINIMUM MII\TIMUM De zuiver rechthoekige zetspiegèl mêl rêgels von geliike lengte is sinds Gutenberg de gbruikeliike zemize voor prozo. die in oveíeensiemming it ínet het wezen von het boek. Bii gedichcn beginnen de regels gewoonlijk re<àt onder elkoor en lopen noor rechb ongeliik uir. Deze voor gedichten correcre regehol kon soms ook voor prozo worden toegepost, in het biizonder om in ongewoon smolle kolommen leliike oíbrekingen le voorkomen. Dit noeml men onuitgewld zetrel ('rogged-right sotling", "Flofieísofz"). VooÍ gewone tekslen, bej md om rechioe reóloon gelezen te worden, is deze zeiwiize 3leóls ze r zelden een verbetering-

13 De inlrede von DeskTop Publishing betekent voor mênsên die er mee gcon werken vook een enorme omschokeling. In niet-groíische bedriiven sroon mênsên voor de took, oongeleverde feksten om le werken lot een drukldoor eindprodu*d. Zii missen in het olgemeen de gro- Íische kennis die nodig is om er iets behoorliiks von le moken. En de meogte computerleveronciers kun' nen die kennis niet biileveren. DeskTop Publishing veíovêíl stormenderhond het bedri jísleven. Op vele bureous is ol een plcots ingeruimd voor de grc- Íische computea Begriipeliik: een berrekkeliik geringe oonschoí moakt het mogeliik, de complefe drukwerkvoorbereiding in eigen hond te houden. Kosf. bore en tiidrovende iussen' sioppen worden bespoord. Dot geldt zowel binnen qls buiten de groíisthe wereld. Uitgct,a/l ljibevdde nl<st liint zowel links als rxhts. Bíi hel vitvullen von tekst komt nog 8n ondel versdriinsel kiikat don ollen hel vostslellen wn de kontliin: hel ver&lq wn hel wif tutsen de Hel wit &t er per regal ovell/íih, wodt geliikmolig tusse,:, & wqr&n wn die rqel v*deeld. Zo wodt fureih da olle regels even long ziin. ft koínt echtu in iedcra t9gel een ondere hoevelheid tussenwit íutsen de wouden. Dol g lt wt hin&rli jk onrustíg effur, vwrol bíí síídle kolommen. Hs wishe' gd geldt don ook dot vitwllelt pcrt $1 rede$ beeld opleve* oà & tekst mintíens 50 t!dírs/ogen brcêd is. IoepoJJngeiaj ptoí e Íeks t lbwen & aonslo' gw bredl, hoofdsukinleidinp en oóveden' Íe5. Recbtt/íinend Dil is Wencl'ergettJ,d wn linksliinend. ln de prcldiík gëidt dit v@l nínder gebruíksnoge liiká*n. Rehtsliinat& tekst wordt varno' ftle,liik Íoqlepott voor en biisdtrift links von een abeldíng. De wiie regelwl vercchíint &n oon & linkerkont

14 bè t3 DeskTop Publishing veroverl slormenderhond het bedriiísleven. Op vele bureous is ol een ploois ingeruimd voor de groíische computen Begriipelíik: een beríekkeliik ge' ringe qonschoí mooki het mogeliik, de complere drukwerkvoorbereiding in eigen hond le houden. Kostbore en tiidrovende tussênsloppen worden bespaord. Dol geldf zowel binnen als buiten de grcíische wereld.,inkal$nend oí vrtjc '{**val De eenwudígt e Í]pnier von zèflen: v@íin links kginnen. Línks kon* don wt rechx kutliin, en rer;hts it & ongdiike bngte wn de regek lê zien. Dot heet ook wel wiie regelvol. Línks' liinen& regels ziin zowel voor plotte leksl ols v@r koppen, tussenkopios biischn*en c gebrviken. Deze zetwíize is voor nrlle en brede kolommen geschikt DeskTop Publishing vercvert storrnendertrond het bêdíiifslê\teít. Op vele bureous is cl een ploots ingeruimd voor de groíische computer. Begriipeliik: een betrekkeliik geringe oonschof mookt het mogeliik, de komplete drukwerkvoorbereiding in eigen hond te houden. Koslbore en tiidrovende tussênstoppên wórden bespoord. Dot gêldt zorvel binnen ols buiten de grofische wereld. Gu'.. 'í,l,{]'xal Gecentreerde lekí wordt ook wd níddenos Wnoefid, mel een yíiie regelwl noor beide konten. On een goe& z1\'ort/wilverdeling le kiigen, noel hel obrek ll von regels mel enig esthelisch gevoel geburen. Dot woogl welwol rouline. Gecenteerde feksl wotdl gebruih voor arlrondes, getuigschriíten en menu's, en ver&r veor koppen en hcrlldst Lkinleidingen.

15 ModiÊcccn lr{odiêceren is he vewormsr vor letcrs. Sorns qó6rít dot per ldbr, sorns ma een heel mlctblol tegeliié Dê mogeliilàed n doorvoor ven<hilhn nogol in de diwrse optnook- en ckenprogt!íftftís. lvlodificeren von een heel cls6lok gebeu* om een lenerheeu te vedciig ít dot oí*iila vor de compuer lefier. Zo'n boeting goot vqok sonren nra oon' of oíipoliër n. À,todifiecr bn nin:. wlarolrrr. wtntn. ldxrín4èal aonrllaleíl btgo oei golvséb f,in zêiên..,,,1r: &t r

16 Interlinie t3 Compres gezetle regels dot ziin reg b w ortuslen gêefl extío-wit is oongebrochl- ziin moeiliiker e lezen don licht geihbrlinieerde. Bii een lo-punh lefieí en noímole zetbreedb is dê gebíuikeliike inl,erlinie 2 punt (of 20%1, moor ze kon ook, o*ronkeliik von de ge bíuike lefisí en de teí bêschikking stoonde ruimc of het popier 1 oí 3 punt bedrogen. Bii de bepoling von de ;nbílinie moet ook íekening worden gehouden md de propoíliês von de morges. Iuter/intc On de tekst leesboordeí te noken woídt er vook wot exlro ruimle of wit tussel:, de regels oongebrocht. DoÍ exno wit heet inbrlinie. De heteelhen wit die er bii komt, wordl ak in pt. oonge' le /en. Zo kon een I 0 pl. lelter 1, 2 of 3 of nog Íteetr pf. exlro wit tussen de tegels kriigen Don wodt de Ekst l0 op 1 l, l0 op 12 oí 10 op 13. Nliid geeft hel eê$te getol hel corps oon, het *eede getol tloot op de rqelhoqe plus de inlerlinie. Dol lel/ert de nieuwe regelofitond op. tt redíníê it dut hd êjdío toqe.oqde wï. Moar ín de pmhiik, ook op de compute1 duídt ha woord interlinb wiiwel ahiid op de totale rqeloktand, dus rqdhcp,g'e pfus &ro wít. lntedinie of regelaêtand Houd de regeloísond gehiknolig. De rwlokand binnen eên olineo moêl can' si.lft;ín. Hel koml.i(/ok voor dol we een initiool photsen o[ een woord in een galere lefier zellen don de rest von de lekst. Dit bein vldt de íegeloktond, of ihle:''línie lde c,klclnd tvssen de rqels); zelk ol is êên lela;r of wooíd gro*4 don wordl de regeldklond oon hef groolsfe &an oí de grootjle tel<ens oongepost, woordoor er een ongeliíkfiolige ofsísnd ont' Jlool Tol hel begin von de ioren zeventig werd hel meesle drukwerk nog in menal gezet. Elke letler werd ln spiegelbeeld in een rtr.r,kie lood gegolen, zodat de lettert in de iuítte richting kvromen ie stoon o/s ze werden oígedrukt. A) deze leflers werden ochter ellaor in eên tii geploobt, met ond*e kbinê stukíes n,etoc,l lussen de woorden om deze von elkoor te scheíden. Zelk de níerwere linoype'írc,chínes (die deze kleine stukias tekst per regel somen' tíelden in plaots wn per btterl nool+en ge ruik wn helzellde wincipe. Tussen elke regel leksl werd een ondere síip lood ingevoegd on de rgels wn elkoor te scheiden. Dit wed dê inteílinie genoemd. Ielct werd in punlen gêmelen, net ols de meesle lek op de Moc (72 punten per inch). De inlerlinie werd eveneenj in punfien gêírlefien. Nt de lekst 1O plinlen hoog wos en hel kleine stukie lod ws:en de regels 2 punlen hoog, don werden de 2 punten bii de puntgtootte wn de,ekjt opgeteld en werd de interlinie l2-punft genoemd. Gewoonlíik is de snndoord noolenheíd voor de inle inie 20 procent wn de punlgrootle. ln het voorbeeld hierbwen ziin de leners l0punls en zou de inlerliníe dus l2-ponls worden. lsommige hondboeken voor hltcintosh' progromno's noernen het percentoge 120 Drocenl l blz l5

17 Wonneer u op de lvlorc W kíígt u n@sd ovtomoíisdt een ínlerliníevon 20 pocent {dat noemen we oubnatische intqliniel. Wonneer een woord of een í*en groter wordt garcokt, kriigl het auanolsch een grolere ínter[íníe. Hied@t kont dê lekst et nindet h@i uil te zien, omddf on&r & ene regel meer wílruimle komf don onder do ondere. Ns u bíívoofuedd l2punts letterc gebruíkt, ít de oulonolí.che inaílinie ongeveer l4 [ongeveer 20% von de pungrcol él. Wonneer u echbr een 24-pvnís iniliclol ínvoep,l in & dlíneo. wordt de interlinie wn díe ene regd wtorr,tisch oageeer 29. Meesal b het mogdiík de rcgêlclktdnd le coftigerên; ínc,or dil is ohonkelíik wn de ooolí<r,lie woornee u & íekst ncc,h. In dii voorb..ld i. d. eeísb letier groler en verslcorl deie de regelmolige int\eíliniê von de rosl von de olineo. o Ns u ín uw opplicolíe de interlinie kun ornpossen, se/ecleert u de wlbdíge olíneo en stelf u de inbrlínie opníet* in op de oorsprondíil<e grooflè die gdd voor het Heinve btt*ype. o Sons kunt u de inhrlíníe wel oonpossen, moar kvnt u díe nief Heiner nnl<an don de ouramolisdê inle iníe voor het grobrc íorínoc,l, hel fonnool ddt verstorcnd we*l. ln dol gevol net u de regebfstond voor de gehele olinea zo oonpossen dot &ze bíí heí grobíe bfier poit. Ns u in en opmaqkprogranno nwiliikhe' den hebt net da instdling wn de inledinie, is Aet misscàr'en gemolkelíiker de grob iniliool in en eigen nkst ok e plootsen en deze als oèonderlíik geheel ín de.e5f rqn &,eksf te plddhen.. In sommige minder gavonceerde progrom rna's kunl v de regelokrond helenool niel odnpoijei. U kunl wel de wlgende ttuc loepossen; ftier een vor de wílgo*f.y'/ren tutsen & woord* wn en rqel; wíizig de puntgroolre wn de wilruimíe ín dezdlde grootle als de grote iniliaol die of het woord dat verslo' rend wq*t. U noet dít voor dke rege! van de olinao okondarlijk doen voor een cgniequontb rqehknnd De intrerlinie oonpossen in tekst die olleen uit kopimlen besroot Tussen regels díe olleen uil kopiíolen bestocln {wot zelden voorkoml) is de interliníe heel onders. Dot lcomt doordot kopítolen geen 'snarf hebben (het gedde wn de kleine btters g, i, p, q en y dot loger wh don de rest von de lelters). On de inbrlinie le lrt,rheihell ot Ml u eerst wol de ovlomoísche inlerlinie is (120%wn & punlgroolte)- Doorno mooh u de íntedinie Hèiner don díe woarde. De oulomolitche ínlerlinie voor 36-p\ntt lêítert is biivoorbeeld ongeteer 43, dus sch u de iníêrliníe in op een rrddrde log* don 43. Wonneer de íekst olleen uil kopitolen bestaot, kunt u de regelo[snnd mestol Heiner raken don de woorde vcn de pun$loot1r' dct wtl zeggen een 3ó-punts lefier 3lpunls interlinie. Prc eerl u dil eens! ln het onder stwnde varbeeld ziel u en 1g-puhls lelter-,ype ltpunts inhjlíníe. RËGETÁFSTAND regroor ::$ff;* intêrlinie rsprldl"r REGEIAFSTÀND rtprinbírinie ÁÁNGEPÁST tle*elfde gddt voor eat regel, meeslol ean Iclp, woorin slechts enl@/ê iioo.tleftar, iirdn. AIs er gen slaorilellers ziin, kon de regel ofslond gíoleí líiken ddn nodig k. ópr ener outomoliscbê inh-.rlinie l8pl rerèr Afstand ltpt intedinie is goed blz ló

18 Onderscheidingen of Nadruk t4 Het mêest doelheffend en mooisl middel om ondeíscheidingen oon le brengen in een doorlezende tekt is het oebruikvon de cursieve voíiontvon de letstletleí t5 De híeede mogeliilóeid is het gebruil von klern kooitolen. Klein kooilolen in de leksl kunnen beleí niel qeipotieerd worden. Woorden die mel een hoohletteí Éeoinnen, worden ook in klein kopitolen voorzien von eei kopitqle uoorle er. In de iekl von welenschopíle liike boelen worden oersoonsnomen veelol in llein kopiloien gezel. I6 De derde ondencheidingsmogeliilóeid i3 het gebíuik von de holfuett vorionl von de tektletter Moor helívet gezeltê bkbedeêlbn díingên u ich ten opzichb von de iormole griiiwoorde sterk op. Doorom moel de holl vem ondórscheiding voorzichlig en in goede hormonie met het geheel worden l,cegepost. T7 De verdere ondencheidingsmogelillóeden ' ha zemn in looiiolen, zêlk cursieve of holfuetle kopilslen, heï onderskepen en het gebruik von een nog vellere oí qeheelondere lefier verslorên de grii$oon von dê pogino, eveno het gebruil von groieíê corpsen. Ze stoíen hel lineoiíe lezen en mogen olleen in deugdelijk orgumenbeóoíe omslondigheden, biivoorbeeld uí didoctische ovêrwegingen worden toegêpost. T8 Hel onderscheiden door middelvon +oliéreír versl,oorl hel rilme vo.l hel lezen en komt êigenliik neeí op een ofleiden von de oondocht en een vermindering von de gíiiswoorde. Het spolièren von onderkosdefiers mog àlleen moor worden icegeposl ols er geen enkele onder mogeliikheid iot ondeíscheid er beschikking is. Nadruh "NodÍul" woídi in 'd n di[ke Von Dole' gedefinieerd ols "krocht, klem voorme men spreeld; klemtoon, occení'. De keuze von wut rnoet worden beklemtoond is oerde. êeír zook von de schrijver don von de ontrnerper, mooí het is belonoíiik olfiid te onfiouden dolwonneer er voortd=urend benodrukt wordt, binnen kode fiid niets meer behngriik liikt. Heï bêíodíukken von oízondedilke woorden Va is de gemokkeliiloe en eífehr'ekte monier om ieb!e benodíukken, moor kon vedvoríing slichlen met oí de mogeliikheid bepêíkên von velie tussenkopies. The elk of Northem Ëurope and Asia ard rhc moose of NorÀAmerica arevcry similar in both habit and appcarancq in facr thcy are so closeiy connected that $me scicntists regard rhen as the same species CursieÍvoh ol voldoende op en is minder indrtn' oend don vel, moor Lon ol voorhehouden ziin oon Ëuircnlondse oí weten schoppeliike woorden. -lhe elb af Natthem Eanp( and tuia^n<l th. nootc of North Anerica are very s imilar in both habir and appearancci in fact they are so clrsely connected that sonre scicntists regard them as rhc same specics. blz 17

19 KAPITAIEN (ROMEIN, VEI oi CtiRSlFB beklemtonen heel nodrukkeliik, du3 mogen 2e olle n moor woijen oehonteerd ols slechts enkele uoorden benodru'h dienen te worden. ThC I,I-K ( IF NUR] HI.R\ F.UROPI ANT} ASIA and the MOOSË OF NORI H AMENCA are very similar in both habit and appearurce; in fact they are so closely cornected that some sclentists rega.d rhcm as Het guh$lllg@! is eên onhondige weóliifsel uit de tiid von de schriifrnochinen dient olleen ooor oebruik te wonden ols er qe n belsre methode Èeschilóoor is. H* kon oàk verworringeven bii hel íediqergn voí e n monuscript, omdoi in redoaielringen onderstrepen von o{dshêí de oonduidinq is dot iels cursiêí moel worden gezel. Thc rillpfnorèsra-espps-3ld]-\s,iê and the lspglejf-nsllb-4srjlr-a-4rc vely simil3-r in both habit and appearance; in facr they are so closely connected that some scientists regaid them a! the samc speci 1. llel bcnodn d<en von r gelr en olineo's Kompleb zinnen en olineo! kunnen worden benodrvkt door ze oeheel vet oí clrrsieí 9 zèten. D kon een nulioe Ë<hniek ziin wonneer u de oondoót w;l re[ken ron de lezer door de meesr kenmerkende punbn de benodrukken. Hoewel cursieí zefbn de bld ol voldoendê loot opvollen en zodoende de oondochi treld, komt het oveí het olgemêen v/ot zwol.* r over en minder leesbooí don vel. Als & benodrulce possoges voldoende uit elkoor liggen, kunnen ze eíenfueeleen corps groter don de omringende tekt worden gezel, moor doê dol niet ols zê le dicht op elloor voorkornen; dqn werk het olleen moor verworrend. Hetzel{de kon worden heíêikt dooí hel oonbíengen von wilregêls oí in tê springen- Het is soms nuïiq om de êêrsle olineo von een bepoolde possoje e bendru&ken, h;luoorheeta bii het begin von een hoohstuk. Titelregels Het s p o t i ë Í e n wn leïers isweinig eíkiêf. l-let zorgt vooí een biizonder ongeliike pogino n hreekt de soeoele looo von de Ckst. The elk ofnorthcrn EuroPe and Asia and the moose of Norrh Áme rica are very similar in both habh and appeatancer in àcr they a.re so closcly connecred thar some scientists r àd them ar Welk hulpmiddel ook wordt góruih het moet wel cons quent wordeír ioegêpost, ondêrs woídt de lezer in verwoning gebrocht. t9 ln doorlezende lelsten is het voldoende een lil,elregel door middelvon witregels of een duideliik zich6ore hoeveelheid e,,<lro_wil le occentueren. AÍhonl liik von hel bêlong dol een litehêgel heeít kon men gebruik moken von de cursieve oí holívelle vorionfvon de tsktleïer of von een groi-.r corps. 20 In wettenschoppelijke en soodgeliike boel@n mel veel fussenkopies von veíschillend belong is het vook beter de hiëíoíchie von de tusseniilels oon le g vên mel behulp von decirnole nurnmering don doorvoor uitsluicnd gebruik te moken von veíschillende zelwiizen. blz l8

20 2t Tussenli els moelen, mét het wil êí boven en er onder, de íuimle von een oonlol normole regels inne*nm. De eeísle ek regêl nó de tussenliiêl moel in Íegister stoon, d.wz. even hooq sloon ols de <orresponderende regel op de blodziideir regenover oí oon de ondere konl von hel oooiet 22 Tussenliiels liblreqels voor hooídstukken kunnen oí symelrisch oí ossymàtrisch gezd woíden en in voorko mende oevollen zelís uit een onder leïer. Inhoud en funcïie von het hoek in kwestie bepolen deze typogroíi' sche beslissino. Inspringen Zetspiegel 24 De zehpiegel wordt bepooid door het gekozen boel Íoímooi. De hoogle uon de zetspiegel moet in hormonie ziin met dê regellengte. 25 De onbedruke morges behoeden de lezende ogen voor ofdwolingen door een onruslige ochtergrond. Ze moken hetblodeíen mogeliik en het oonbíengen von nolilies. Het rugwit kon kleiner ziin omdot in de rug het íugwit von de linker en de rechteí pogino elkoor on moelen. BiÍ hel opengeslogeí boek vormen sleeds de wee hlodziiden tegenover ellooí hel poginopoor, en doorom verdienf hel oonbeveling elk ziiwit ongeveer êveír qroot te moken ols de som von lwee rugwitlen. Bii de beáolino uon het ruqwit voor dikkê boeken moel men e.uooitorgen doide zehpiegel niel gedeêlt liik in de ronding von de rug verdwiint Zools de leedekens de skuctuur von een zin duideliik moken, zo worden de hoofustukken door dlineo's somengesteld. Elke nievwe olineo begint met eên inspíinging, gewoonliikter groolle von een vierkant. Al; de hoète rgelvon eeo olineo helemool volloopl is de inspringing ha enige eken dot er een nieuwe olineo beoint. DJeersc reqelvon een boel oí von een hoofd_ slui oí een reqel no-een witreqel hoeft niet in le spíingen, omdot hèt reeds duidelii[ is dol dot de eeísle Íegel De breedte von de morges is oíhonkeliikvon de functie von hel boek. von de gekozen letler en von de inier linie. Bii een pocketboek moebn de morges niel krop p r ziindon io mm. Bii gebruil von een lióte letter en bii ruiínê inleílinièring moebn de moíges gíoler ziin don bii letlers met meer kleur of biigeringere inl Íminièrinq. 27 Op qrond von hisbrischervoring kunnen de volgende morleprogressies worden oonbeuolen bii gebrurt von de pogino-oppervlokte voor (zie tobel hiemoosl) Ook ondere morgeprogressies ziin mogeliik, ols ze moor helder en hormonisch ziin. blz t9

21 Pagtna-indeling Telkens wanneer u een níeuw dokumenl beginf, is, hef opzelten von de pogíno heí eerste dot u ctoel U bepoolf hel fomool von de pogino. Ook geeh u de zefspiqel oon. Dot doet u door de wif' morges rondom de zelspiegel in te slellen. De zetspiegel is don de ruinte díe binnen die wilínaíges overbliih. Yerder bepoolt u hel oonlol kolommen en de wí tuí míe lgu,led doortutsen. lj bepoolt hoeveel pagino's het dokument krifgf en of ze olleen r*to oí rxto/verso worden o@rukr lj mookt en bosispogino (tenplolel nel de poginonummering en ondere elemeníen díe u op elke blodzijde wilt lofen tetugl.eíen, biivoot' beeld een liinfie ov* de gehde breedte boven' oan. U kiesl don uíleindeliik de noolslelsels op de schermliniolen. Enbe/e defniier Blodspiegel: Hef formoof von de gehele pogino het blod' spiegel. Die wordl in cm uitgedrukt. Zelspiegel: Het deel wn de pogínd dot bedrukt wo'dl Ook dít wordt in cm oongegeven. Kolom: Een kolom is de maot woorop gezel gool wor' den. De breedfe von een kolom wordt oongege' ven in cm. Een bladzíide kon een kolon hebben, zools in de meesle leesboeken, of meer, zools in tiidschrihen. De kolomhoogu relanen we n pico's. Witmo1g 5: De ruímíe die zich lussan de ze*piegel en de Uodspiegel bevindt, noemí men ol5 volgf: bovenkont = kopwit onderkoní = sloorlwil bínnênkonl = ruryí buitenkonf = sniiwit Tussmlát ("g!fler") De tuímte fussen f/reê kolommen heel fussenwíl Die Nimle wordl oongegeven in mm. PagimcijËr 28 De normole ploots vooí het poginociiíeí is oon de buitenkonl oí in hèt midden ondêr de zehpiegel, dooí een wikeqel qercheidên von de loobte lekheg l De poginoná.érs kunnen zonder meeí uitciibrs von de iekstletter worden oeze. Het voorwerk iot oon de inhoudsopgove wo-rdt wel meegeteld, moor meedsl niet gepogneerd. 29 AJs hel poginociifer onders wordt geplooht ofwonne í ciiëri von een groler corps worden gebruild, moel er uoor gezorgd worden dot de ciibn gemokkeliik worden oevonden. moor de lezer niet oíleiden. 30 De sprekende hoofuregeldie, in hêrbiitonder bii wetenschoppeliike boeken het brugvinden von een bepoold bkstgêdeelte moet vergemokleliiken, sloot rneestsl boveo de zehpiegpl. Hii \rordt gewoonliik oezet uit klein-[ooilolen o{ de cursieí von de lekt]etter Éot poginocijíea meestol in hetzelíde corps ols de el(stlefler sloot qewoonlik oon de builenkont in de sprekende hoodregel. De sprekende hoohreger xon de êwentt een corps kleiner ziin en met wot wit of door een liin von de ekstworden gescheiden blz 20

22 Aft rekingen (Hyphenarion) Als het boek zeer ruime morges heeít kon de sprekende regel ook in hef zijwit of stcoriwit worden geploobi. Opmaak 32 In normole omstrcndigheden ziin olle pogino's even hooq oí bêvofien hetzelíde oontol tekskegeh Mên moel echér ot elke prits vermiiden dot een uitgongsregel horen oon een blod:iide komt te sloon. AJi heí onmo_ oeliik bliikt zulke reqek dool inwinnen ol uildriiven weg É kon men-desnoods blodziide een regel longer -erken, of korbr moken. Deze me$ode is voorol bii ÍoiozelweÍk oon l,ê bevelen. IloerenJong Een 'hoereniong" is ean korte regel ' & loohb regel van een olínq - die boven aon & Nginq komf le sí.an,iot oan & inko' ductie wn de gemechoniseeftje pogínooomook werd dit ols en biimnder kg,d/liíke prohiik beschovwd. Drul*ers en typogrolen dedm olle mogelijke noêile om ze le voor' komen. Moor hoereniongenj worden iegen' woordio helws - zelfs in de duursle boe ken en-íidschriften als hee! nonraol be schouwd. Ze veroormken een bijzonder ongeliik pogínabegin en Áet is nog steeds zinvd en poor woorden le ichíoppen om er op die Íanier ogn le ontkoínen. 33 Het is niet mooi ols er meer don drie obrekingen onder 34 Een woordoítrrekinq oon het eindê von êen linkerpogino kon desnooás getolereerd worden. Aon hei einde von een rechbrpogino moel men zê vermiiden. Voetnoten (Foot.t.) 35 Voetnolen worden én oí tuee corpsen kleiner gezei don de hooídtekt, en zo gelhlerliniêeí dot het oplisch efbcqeliik is. Ze sloon binnen de zetspiegel in plooh von eein oontol tektregek, die bii de opmook noor de voloende oooino wordm vemloohl. VoehoÀen worden doà'' midiel-"on e"n regelwit of een stompíilnen liln op zetbreedte von de hooídbkt qescheiden. 36 Voetnoten woíden door middelvon een superieur ciiíer {lubscript} vlok ochter het woord in de tekst oongegeven. ln de noot zelí $oot dit nummer in een gewoon ciííer. oevolo door een ponr. Superieure ciibrs in de noten ielí ziin te klein. Een hookie ochter het nookiiíeí in d lêksl is oveóodig. blz2l

23 Voemoten bij taàe/ien Ondonks de indrul:wek*ende slogorde von cíiíers en getolla moet er ioríti iêb uif wo.den weggeloen, of moeten bepoolde condusies, díe uit de lobel getok*en krmnen worden, op en uitdrvkkelíike nonier oon de lezer worden gepíetenteerd. De gebruikeli ike doainele ophssing voor dit problem ís het tootoegen va welnofrn oon de betíètíer,de tobèl ln oa&mische en wetenschoppeliike publilc' ties is díf oonvoordhor, moor bii het meer popuhire we& zorgl dit olleen moor voor verwolnng- Moor moelen er tcr.h vcf.fnoten v orden toqevoegd, zorgt u er don voor dot ze zo leosboor nageliik zíin zonder apddnryd ovq te komen. Enkele richtlíinen om dit e Dekomen:. Z,.ts tt oftu.. cortn hlàw lan dz trhst. Maa* dc ztbraht ada,ig á4t /. têkí tc bn "ah; :pridt * aia oua dc hcl b@dk da.le tdb./ uít, nadl zet z. d.mo,à ;s ttu. oj driz Lohnnn ondt, 2hryt u crvou d* dt uctoíjzítpeka' "tul d. nrttntm in dr tabcl nia kear^ wda cdtut d nct die ín dl llztb t h't. Al'ohtut " oj tu.. tu.tott" uo*ona, da *n*a de *n@non.b aoott h^ ouda tási*r (*. +.d.). Al' r ow t*2aia*.ijfs b\ll,ilt (ta), sab/xik da daa, naat al dar uoda gcdígíulívttd oia en al tufis tu'tet "ín n",ta zt utba onhcsbut kaaaa aotda. Da a"lm nahode i hagcbru;ka ua d* fu cif.a al' in d! tdb.l klf hd da" hct t kíhahd ennhea t2l. D* nrthalc n daí.l.liko, ntur ".mt nu raintc in dc kolan ir bclat Malginalia of Lantteleningen 37 Moroinolio worden één oí $*ee comsen kleiner oon oe hooíátekl qezel uit de tek{e er of de cursieí ooorvon, en zo qeïnérlinieerd dot het optisch eííect geliik is. De eerste iegel von een rondnool moel opliinen mel de tekstregel woorop ze betekking heeít. Morginolio woíden mêesiclmet êén ougusliin wit von de lekt oescherden terwiilde reqels oon de ek$konf íecht ánder elkoor stoon. De à6t,ond tussen de rondnooten tekst wordt mede bepoold door corps en interlinie von de hooídrekt. l{zaaeheningen Nofen die de lêkí ondersleunen dienen onver' onderlijk op dezelíde pogino le sloon of op z'n minsl op dezelí& dubbel spreod - ols de betrefknde leksf. Ze kt nnen ols voetnool wgrden wtweíl<í, moor en kon nlr,er gewíchl an "Ílevr" oon de pogíno worden gegeven ols u ze eens op een onder manier geheel mookt. N^ten in de m/rlre Deze stoon gewoonlijk in de linkermorge. Ze wor&n op denlfde nonier behandeld ols ziikopies qt er is eeít soortgeliike pogino' Iayout net een brcde zíinorge voor nodig om ze b kuonen herlergen. Aongezíen de kons grool it dol ze longer loryn dan de ekst waorop ze be&king hebben, verdienl het oonbeveling ze in een kleiner corpt Íe zetlen.

24 Noteu ingebouruà ln le y'tooftteht Illustraties ln liidschríften benf u ze ol zeker tegengeko' men, ze ziin erg dekorolief on helpen mee de têksl te ondefureken. Net o/l veel von drt sc{,rí kunsqrepen kon hel erg goon irriferen ols er te veel gebrvík wn wo.dt genr,akr. Oo[ ÍecÀniscÁ àef eéí, hele foer oín ze te reoliseren en Àet /<ost een hoop liid om ze in te borwen. Ze konen hèl best íot hutt rccht voor korte uítgewlde slogzinnen. 39 Abeeldingen en iilusroties moelen in de eertle phoh de bedoelinq von de iêksl oí de inhoud ondeísll'unen en dus zowe-i oplisch ols oílisiek hoímoniëreír mel de typogmíie von het boek. 40 Alle oéeeldingen dienen in hormonie te ziin met de dubbele poqino von het boel. Plot n moe ên biivoor beeld heèelfde formoot hebben ols de zetspiegel, oí ' bêwust conlrosterend - íondom geliik wit hebben of in het leven worden oesneden {= oflopende ploten = ploh-.n lot op de ziikonlvon het Tabellen blod). 4t 38 lllushoties, plobn, bkiíiguurlie$, vignetien en derge' liike moeten in griiswoorde hoímoniêíen mef de iekf of doorme een inleríessont conkost voímen. ïobellen dienen zo eenvoodig en overuidtbliik m eliik qezele wo.den. Nieï zelden ziin hoordunne horizon- 42 Éle liinen een voldoende moíkeíing; veífikole kolomliinen zijn in veelgevollen oveóodig. Als ciibís gehiuilc men biivoor*eur een Sons-SeriÍ letter (Helvetico, Frturo, UniveÍs), voor de tekbn kon in de meêstre gwollen Ook tussen ductus en korolder von de lefier en de de tekstlener dienen illustroties moet overeenstemming beslicon. Dê illuskolor {Ze ook punt 9.). moel nouw somenwerken mei de typogmof en gekend worden in hei vosts ellen von de proeípogino's. 43 Het belongriiksie gedeelc von het boek, de hooídtek1 woorvon in píincipê bii de voímgeving uitgegoon moél woídên, slsol fussen het voor- en het noweík. De vormoevino von vooí en nowerl, moet in dezelfde oeestlrd-en opgevot ols die von de hooídckst. blz 23

25 lllus*eren metlhtoi Lezers wilbn [oto's nog 'er,h}.., beschorwen don tekoningen, en eelt goede [ob kon inderdoad erg overtuígend werkomat Mcor nel ols bij tr,lceninpn hqngt veel aí von & kwalibit von hel origine'"l. Rechfhoe*lg oí wiirtoond Fob\ die tínpelweg vi* rx:he ziilannn wor&n begrensd worden 'rech$ekig' ge' h,rwiil bfo's & oàwg,ond gáed oí gedeeldiík is verwiífud 'wi:tstwnd hebn. Fr beston geen regels voor het itqpossen von het en of hel onder Een rtooíe wiitbonde bto kon en snéie dromolek oan de pogino loevgegen. moor hef origineel mo /. ichl er wel toe lenen. De wrm die wiistoond gmnakt woí&n, maet sderp bpn & clchter' grond ofsleken. Êen te gedeailleerd voorwerp vqliest P veel en wordl onherkenboor Zorgl u ervar &t * geen on&r&len wn buítellcf op de uilgesneden illu,falie kornen le síoon, zoolt biivorboeld de hond of ecn voel ven iemond on@r5. AÍlopende Íoto's fok', tíntvlak of wot v@í illutnoie don ook von de rond wn de pogiw lcr,pt, g@t het am en 'oflopende' illustrolie. Qn dít mcgdiik te moken uidiínen dot er 4 oon de íllusholie zit ' en dot geldt voor olle konten díe ofloqn. Dil is een ftomoensofie voor het evenhnel verschvíven von hel Wpiér q de pers an het is nodig bíi het sdoonsnii&n von het popíer tii&ns de nqvetwektng. Dê bíee,du von de illustíoliê hoefl le v/arden vergroot ols de illustrole in de rug von de p[iro korr/ c saon, *oor houdt u er wel rekening nw dot bii sonmígo bindmelhoaen en stukiewn & rug wordt ofgekesd en dus vetloren gool. Lo"rt b'!.r a í.1'n dí D. dj"pd/. í l"tu.ia tn aá. 't"tt l-at',l e,-k*6 à. btorr vda ác* ttrtiar''. D, zf'?."d. i rttutir or4-dd.,l"",tt Lt d.z. bt'.1 blz24

26 Voorwerk Cartooas of Clip-Árt 44 Het voorwerk bestooi uit de Fronse ('voor-de-hondsd) í el op pogino 1. de hooídtitelopogino 3, de in' houdsopgove op pogino 5 en ha voorwoord op pogino 7. De volgorde kon onders ziin, indien op pogino 5 een opdrocht oí mofio wordt g plooht, de inhoud meer don níee pogino's eh, oí het voorwooíd vóór de inhovàopgwe woídt geploolsr. VooruterÊ Dere on&rdelen, somen mël Poor demenlen, zools biivoorbeeld een 'o@toót' hebben bíi een bo* en traditorele volgor&, moqr ols u wot m*r vluchtige pvblíkoíes wílt noken, n:rc,et u zich hierdoor níet gerc'rrd vden. Ha voorwe* is &t deelvon een publikotíe doí hel gernol*e/ilèst kon worden uíg&reid of ingekort zader dol door de eigentiik ek{ on&f, liidt. De openingspogino's von en publikotie ziin vook von vílool blwg oílr & lê.eí zweí te ldiry dor hii de volgende Hadzii&t ook bekiih en dodwe*eliik verder leesl. Dus de inhád noog onder&á wn & titelpogino uíhtaken of alk op de oírulqg J,ooo en de biblic5rroíiiche gryvens dotum en pfuls wn publikolie ' hezgtr die ook nodig ziin, kwnen rwiteloos op de lwlste bdzij& wor&n Wploobr. blz25

27 Franse titel Titelpagina De tronse lii:lvorm een sober voor_oonkondiging von de hooídtitel. Het is voldoende ols hii, in de tekl etter of de kopiblen doo.von, de È el von het boek eventueel voomígegoon door de noom von de schriiver in èén reqel bovenoon veríneldf. De fi Èlpoqino heeít de ropreseniolieve fundie von loegongsàoorl iot de terói. Tegeliikerliid moet hii duidelilke bibliogrofische gegevens vershekken. De flelpoqino moet veímèlden: de noom von de schriiver, ol ioriniet oonqe"uld mel ziin ocodemische fiiêls, de ftol en eventr.reel ondertitel von hel \Mêrlt de uilgêvêr en diens vestigingsploots en liekt ook hei ioorvon vêíschii Flp$e,itd Dit i5 gewoonliik de eettle pogino von het eercle onderdeel van st boek en zil ' bii een qebonden boek old:ons ' vlo de sdtulbloden áon de bond getiind. Deze openingstítel heeh in leíle geen enkele functe - hoewel hii woeger bii de owdng wêlvon belong wos. 47 De fi elpogino stelt de rypogrooí, meer don enig onder gedeelte von het boel, in de gelegenheid ziin fonlosie àn ziin onhrreroers_invenlivileil boi i-. vieíen. De relotie met de hooídbkt wordt verzekerd door de noom von de uilqever en de eventuele onderlitel ie zefien in heeeède corps ols de teksl von hei boek. De noom von de schriiver kon één oí wee corpsen gíoier ziin; de liíel von het werk wordt gewoonliik het grooht gezet. Deze onderlinge verhoudingen kunnm echler onders ziin ols er bii voorbeeld sproke is von de verzomelde werken von een klossieke schriiver: in dot gwol kon de noom von de ouleur de dorninerende rol spelen. 5pe.it),Dg hr hlihing blz 26