Het verhaal van springmuis. Storytelling als innerlijk kompas

Transcriptie

1 Het verhaal van springmuis Storytelling als innerlijk kompas

2 Inhoud 2

3 Aanleiding en opdracht Inleiding Verhalen kunnen veelzeggend zijn en mensen in beweging zetten. Het Indiaanse verhaal van Springmuis is zo n verhaal. Het spreekt mensen aan op een diep niveau doordat het over universele thema s gaat. Dat is de reden dat wij dit verhaal in het kader van storytelling al enige tijd gebruiken bij ons werk in organisaties. Nadat Paul de Blot SJ ons enkele keren met het verhaal van Springmuis had zien werken, vroeg hij ons of wij er een publicatie aan wilden wijden. Hij had gemerkt hoe het verhaal de harten van de mensen raakte en wilde graag dat er een groter podium zou ontstaan. Zijn voorstel was dat wij zouden vertellen wat het verhaal voor ons betekent, hoe het op individueel en groepsniveau te gebruiken is en hoe het een bijdrage kan leveren aan leiderschap en spiritualiteit. Wij hebben de opdracht in dank aangenomen. Binnen businessspiritualiteit neemt storytelling een prominente plaats in. Wij willen hier graag een bijdrage aan leveren in de hoop dat er nog vele publicaties rond narratieve spiritualiteit zullen volgen. We wensen de lezers toe dat het verhaal van Springmuis hen net zo zal inspireren als het ons gedaan heeft en dat het een gids mag zijn op het boeiende pad van innerlijke leiderschap. We dragen dit geschrift op aan Paul de Blot SJ Voorjaar 2012 Ruud Spaargaren Marius Gosschalk Henk Hofman Verhalen kunnen een bron van inspiratie zijn. Ze kunnen waardevolle kennis en diepe inzichten bevatten. Maar ze geven die kostbare lading niet zomaar prijs. Verhalen krijgen pas zin en betekenis als wij ze die geven. Je moet er dus zelf iets voor doen, zoals duidelijk blijkt uit het volgende verhaal: Een leerling van een bijzondere Rebbe (Rabbijn) vroeg zich af hoe het kon, dat wanneer de Rebbe een toespraak hield voor de toegestroomde mensen van zijn gemeenschap, zij zich allemaal persoonlijk aangesproken voelden. De leerling voegde zich bij de Rebbe en stelde zijn vraag. Dat zal ik je vertellen, zei de Rebbe, en hij begon zijn antwoord..met een verhaal. Er was eens een land waar boogschieten de allerhoogste kunst was die men kon bedrijven. De koning en de koningin van dat land kregen een zoontje en de prins kreeg al in de wieg een gouden pijl en boogje om mee te spelen. Het knaapje groeide gestaag op en zodra hij kon lopen begonnen ook zijn boogschietlessen. Toen hij 18 jaar geworden was en een knaap in de kracht van zijn leven, mocht hij naar het buitenland om te gaan leren bij de grote meesters in het boogschieten. Onder luid gejuich werd hij uitgezwaaid. Een jaar ging voorbij en nog een jaar ging voorbij. Toen hij terugkeerde naar zijn vaderland kon hij 98% raak schieten in de roos. Hij zou zonder twijfel nummer 1 zijn van het land waar hij geboren was. Terwijl hij het kasteel van zijn ouders naderde en hij de banieren al zag wapperen, reed hij langs een van de lange houten schuttingen waar de beste schutters oefenen en zag hij tot zijn groeiende ontsteltenis dat er iemand was die 100% raak kon schieten in de roos. Terwijl hij briesend van frustratie bij de schutting heen en weer liep om te zien of het echt waar was, vroeg hij aan een passerend klein meisje: Weet jij wie deze schutter is? Het meisje knikte, rende weg en even later kwam de nar van zijn vader aangelopen. Nar, wie heeft dit gedaan? Wie is in staat om 100% raak te schieten? Dit kan gewoonweg niet! Laconiek antwoordde de nar: Ik. Wie zeg je? vroeg de prins. Ik, zei de nar. Maar hoe dan? vroeg de prins, die toch wel graag wilde leren hoe hij zelf ook 100% raak kon schieten. Wel, je pakt een boog en een pijl en je legt aan. Tergend langzaam begon de nar aan de prins te vertellen hoe je moet boogschieten. De stoom kwam inmiddels uit de oren van de prins, maar hij wilde de uitkomst van de uitleg horen..en dan laat je de pijl los en schiet je hem in de schutting. Alles wat je dan nog

4 hoeft te doen is een krijtje pakken en de roos om te pijl heen tekenen. Heel simpel en altijd effectief Kijk, zei de Rebbe, en zo is het ook met mijn verhalen. Ik ben verantwoordelijk voor het juiste verhaal, maar zij tekenen allemaal hun eigen roos eromheen. (vrij naar een chassidische vertelling) Zo is het ook met het verhaal van Springmuis. Het blijkt een vertelling die als een pijl zijn doel treft, maar luisteraars tekenen er allemaal hun eigen roos omheen. Dit boek nodigt de lezer nadrukkelijk uit dat ook te doen. Storytelling Deze uitgave presenteert het verhaal van Springmuis in de context van storytelling: een eeuwenoude praktijk van het vertellen van verhalen met een boodschap. Goede leiders beheersen een kunst die we aanduiden met Organizational Storytelling. Het vertellen van verhalen bestaat al duizenden jaren als een uiterst effectieve manier om te inspireren, informatie over te brengen, kennis te delen en begrip te kweken. Als een leider mensen in beweging wil brengen, tot reflectie wil aanzetten, waarden en normen wil overbrengen, visie wil overdragen of verwachtingen helder wil communiceren, dan is het vertellen van het juiste verhaal én de kunst boeiend te kunnen vertellen, onontbeerlijk. Een goed verhaal, goed verteld, op het goede moment aan de goede mensen heeft onmiskenbaar een grote impact. Leiders doen er goed aan zich die kunst eigen te maken én leiders dienen een omgeving te scheppen waarin die verhalen kunnen worden uitgewisseld. Uiteraard gaat het niet alleen om een ruimte in de buitenwereld. Voorwaarde is dat leiders die ruimte ook in hun eigen binnenwereld creëren. Om die reden verbinden wij storytelling aan innerlijk leiderschap. Veel bedrijven vinden het niet meer genoeg om alleen maar hun product te maken of hun dienst aan te bieden. Ze zoeken naar zin, naar een inbedding in een bredere context, een zinvol maatschappelijk verband. Daardoor is er sprake van een groeiende behoefte aan storytelling in bedrijven. Een goed verhaal kan inspireren, moed verschaffen en je op koers houden. Leiders moeten meer dan ooit een goed verhaal te vertellen hebben - verhalen van hoop, kracht, mededogen en van verbinding. Een goed verhaal Het verhaal van Springmuis is zo n goed verhaal. Omdat het een transformatieproces beschrijft. Letterlijk: een omvorming van lager naar hoger bewustzijn. Dat gunnen we leiders. Dit verhaal kan hen helpen koers te houden, omdat het elementen bevat die herkenbaar zijn en moed geven. Het verhaal van Springmuis gaat over onzekerheid, verlangen naar iets anders, iets hogers. Het gaat over angst om de bekende wereld achter je te laten en op reis te gaan naar een onbekende verte. Het gaat over de gevaren die je op dat pad bedreigen en de moeilijkheden die je tegenkomt. Maar het gaat ook over de kracht in jezelf, de kracht van het verlangen dat je drijft en dat je de moed geeft om door te gaan richting je gedroomde toekomst. Het gaat over mensen die je op je pad tegenkomt, en lessen die je leert en die je sterker en wijzer maken. Het gaat over doorzettingsvermogen en innerlijke groei en het vermogen om je angsten onder ogen te zien en er dwars doorheen te gaan. Omdat je eigenlijk geen keuze hebt. Omdat je diep van binnen voelt dat dat het pad is dat je moet gaan om werkelijk trouw te zijn aan jezelf en iets te betekenen voor anderen. Het verhaal van Springmuis is eigenlijk het verhaal over de reis naar jezelf en dat is waar leiderschap begint. Het verhaal als kompas Soms hebben we op onze levensreis meer aan een kompas dan aan kaarten.1 Dat is dan ook het perspectief van deze publicatie: het verhaal van Springmuis kan als kompas dienen in de ontwikkeling van innerlijk leiderschap. Telkens als we het verhaal verteld hebben, zijn we verrast over hoe het mensen raakt en tot denken aanzet. Kennelijk appelleert het verhaal van Springmuis aan onze (levens)verhalen. Het heeft de gedaante van een oervertelling en vormt daarmee een brug tussen zijn en doen. Voor de auteurs is het ondertussen een kompas geworden, waarop we onze levensoriëntatie afstemmen. Het heeft ons geïnspireerd en dat doet het nog steeds en we vertrouwen erop dat dit verhaal ook anderen zal inspireren. 1 Vgl. Rutger Kopland: Onze kaarten hebben we achtergelaten/./zij vertelden ons wat we al wisten,/waar we vandaan kwamen/. Uit: Dit Uitzicht. 6 7

5 Houd je vast aan de wind... r was eens een muis. Hij was een vlijtige muis, die overal zocht, met zijn snorharen het gras aftastte en speurde. Hij was vlijtig als alle muizen, druk bezig met muizedingen. Maar zo nu en dan hoorde hij een vreemd geluid. Dan hief hij zijn kop op, kneep zijn ogen samen om goed te kunnen kijken, terwijl zijn snorharen trilden in de lucht, en verwonderde zich. Op een dag rende hij naar een andere muis en vroeg hem: 'Hoor jij een geraas in je oren, broeder?' 'Nee, nee,' antwoordde de andere muis, zijn vlijtige neus niet van de grond tillend. 'Ik hoor niets. Ik heb het nu druk. Praat later nog eens tegen me.' Hij stelde aan een andere muis dezelfde vraag en de muis keek hem bevreemd aan: 'Ben je niet goed bij je hoofd? Welk geluid?' vroeg hij en verdween in een gat in een gevelde populier. De kleine muis schudde zijn snorharen en ging weer aan de slag, vastbesloten de hele zaak te vergeten. Maar daar was het geraas weer. Het was vaag, heel vaag, maar het was er! oen, op een goede dag besloot hij het geluid te gaan onderzoeken. Hij verliet de andere vlijtige muizen, rende een eindje weg en luisterde weer. Daar was het! Hij luisterde met volle aandacht toen, plotseling, iemand hallo zei. 'Hallo, kleine broeder,' zei de stem, en muis schrok zich bijna dood. Hij kromde zijn rug en staart en stond op het punt om weg te rennen. 'Hallo,' zei de stem weer. 'Ik ben het, broeder wasbeer.' En hij was het wel degelijk! 'Wat doe jij hier helemaal alleen, kleine broeder?' vroeg de wasbeer. Van schrik drukte muis zijn neus bijna tegen de grond. 'Ik hoor een geraas in mijn oren en ben bezig het te onderzoeken,' antwoordde hij verlegen. 'Een geraas in je oren?' herhaalde de wasbeer terwijl hij bij hem ging zitten. 'Wat je hoort, kleine broeder, is de rivier.' 'De rivier?' vroeg 8 9

6 muis nieuwsgierig. 'Wat is een rivier?' 'Loop met mij mee, dan zal ik je de rivier laten zien,' zei Wasbeer. Kleine Muis was verschrikkelijk bang, maar hij was vastbesloten voor eens en altijd achter het geheim van het geraas te komen. 'Ik kan altijd teruggaan naar mijn bezigheden,' bedacht hij, 'nadat deze zaak is opgelost, en mogelijk helpt dit mij bij mijn drukke speuren en verzamelen. En mijn broeders zeiden allemaal dat het niets was. Ik zal ze eens wat laten zien. Ik zal wasbeer vragen met mij terug te gaan en dan zal ik een bewijs hebben.' 'Uitstekend, mijn broeder wasbeer,' zei muis. 'Ga naar de rivier. Ik loop met je mee.' Kleine Muis liep met Wasbeer mee. Zijn kleine hart bonkte in zijn borst. De wasbeer nam hem mee over onbekende paden en Kleine Muis rook de geur van veel dingen die deze weg hadden gevolgd. Vele malen werd hij zo bang dat hij bijna omkeerde. Tenslotte kwamen ze bij de rivier! Ze was reusachtig en adembenemend. Op sommige plaatsen diep en helder, op andere duister. Kleine Muis was niet in staat de overkant te zien omdat ze zo groot was. Ze raasde, zong, schreeuwde en donderde terwijl ze voorbij kwam. Kleine Muis zag hoe kleine en grote stukjes van de wereld op haar oppervlak werden meegedragen. 'Ze is indrukwekkend!' zei Kleine Muis, zoekend naar woorden. 'Ze is groots,' antwoordde de wasbeer, 'maar ik moet je voorstellen aan een vriend.' p een kalmer, ondieper plekje bevond zich een heldergroen lelieblad. Daarop zat een kikker, bijna even groen als het blad waarop hij zat. De witte buik van de kikker stak duidelijk af. 'Hallo, kleine broeder,' zei de kikker. 'Welkom bij de rivier.' 'Ik moet je nu verlaten,' onderbrak Wasbeer, 'maar wees niet bang, kleine broeder, want Kikker zal nu voor jou zorgen.' En Wasbeer verdween, en speurde langs de oever naar voedsel dat hij kon wassen en opeten. Kleine Muis naderde het water en keek erin. Hij zag een bange muis erin weerspiegeld. 'Wie ben jij?' vroeg Kleine Muis aan de weerspiege- 10 ling. 'Ben je niet bang zover in de grote rivier?' 'Nee,' antwoordde de kikker, 'ik ben niet bang. Ik heb bij mijn geboorte de gave meegekregen zowel boven als in de rivier te kunnen leven. Wanneer de winterman komt en dit medicijn bevriest, ben ik onzichtbaar. Maar zolang de donderbeestjes vliegen, ben ik hier. Om mij te bezoeken, moet men komen wanneer de wereld groen is. Ik, mijn broeder, ben de wachter van het water.' 'Verbazend!' zei Kleine Muis tenslotte, opnieuw naar woorden zoekend. 'Wil je wat toverkracht?' vroeg Kikker. Toverkracht? Ik?' vroeg Kleine Muis. 'Ja, graag! Als dat mogelijk is.' 'Kniel dan zo laag als je kunt en spring dan zo hoog mogelijk! Je zult dan toverkracht hebben!' zei Kikker. Kleine Muis deed wat hem was gezegd. Hij knielde zo laag als hij kon en sprong. En toen zagen zijn ogen de Heilige Bergen. Kleine Muis kon nauwelijks zijn ogen geloven. Maar daar waren ze! Toen viel hij omlaag en belandde in de rivier! Kleine Muis werd bang en krabbelde terug naar de kant. Hij was nat en stond doodsangsten uit. 'Je hebt me belazerd,' riep Kleine Muis tegen de kikker. 'Wacht,' zei de kikker. 'Je bent niet gewond. Laat je angst en woede je niet ver- 11

7 blinden. Wat zag je?' 'Ik,' stamelde Muis, 'ik, ik zag de Heilige Bergen.' 'En je hebt een nieuwe naam!' zei Kikker. 'Springmuis.' 'Dank je wel. Dank je wel,' zei Springmuis en bedankte hem nogmaals. 'Ik wil teruggaan naar mijn volk en hun vertellen over wat mij hier is overkomen.' Ga. Ga maar,' zei Kikker. 'Ga terug naar je volk. Het is eenvoudig hen te vinden. Bewaar het geluid van de medicijnrivier in je achterhoofd. Loop tegengesteld aan het geluid en je zult je muizenbroeders vinden.' pringmuis leefde weer te midden van zijn volk, maar hij kon zijn visioen van de Heilige Bergen niet vergeten. De herinnering brandde in het hart en het hoofd van Springmuis, en op een dag ging Springmuis naar de rand van de plek van de muizen en keek uit over de prairie. Hij keek omhoog en zocht adelaars. De hemel was vol kleine stippen, elk stipje een adelaar. Maar hij was vastbesloten naar de Heilige Bergen te gaan. Hij raapte al zijn moed bijeen en rende zo snel hij kon de prairie op. Zijn hartje bonsde van opwinding en angst. pringmuis keerde terug naar de wereld der muizen. Maar daar wachtte hem een grote teleurstelling. Niemand wilde naar hem luisteren. Omdat hij nat was, en hij er geen verklaring voor had en omdat het niet had geregend, waren veel van de andere muizen bang voor hem. Ze geloofden dat hij was uitgespuwd door een ander dier dat hem had geprobeerd op te eten. En ze wisten allemaal dat als hij niet eetbaar was voor degene die hem wilde, hij ook voor hen vergif moest zijn

8 Hij rende tot hij bij een saliebosje kwam. Hij rustte en probeerde op adem te komen toen hij een oude muis zag. Het saliebosje waar Oude Muis woonde was een toevluchtsoord voor muizen. Er waren zaden in overvloed en er was nestmateriaal en vele dingen om druk mee in de weer te zijn. 'Hallo,' zei Oude Muis. 'Welkom.' Springmuis was verbaasd. Zo'n plek en zo'n muis. 'Je bent een geweldige muis,' zei Springmuis met het grootst mogelijke respect. 'Dit is echt een fantastische plek. En de adelaars kunnen je hier ook niet zien,' zei Springmuis. 'Ja,' zei Oude Muis, 'en je kunt hier alle schepsels van de prairie zien: de bizon, de antilope, het konijn en de coyote. Je kunt ze van hieruit allemaal zien en hun namen kennen.' 'Dat is prachtig,' zei Springmuis. 'Kun je ook de rivier zien en de grote bergen?' 'Ja en neen,' zei Oude Muis nadrukkelijk. 'Ik weet dat de grote rivier er is, maar ik ben bang dat de grote bergen alleen een mythe zijn. Vergeet je hunkering om ze te zien en blijf hier bij mij. Hier is alles wat je wilt, en het is een goede plek om te verblijven.' 'Hoe kan hij zoiets zeggen?' dacht Springmuis. 'Het medicijn van de Heilige Bergen is niet iets dat je kunt vergeten.' 'Zeer bedankt voor het maal dat je met mij hebt gedeeld, Oude Muis, en voor het verblijf in jouw fantastische huis,' zei Springmuis. 'Maar ik moet de bergen zoeken.' 'Je bent een dwaze muis om hier weg te gaan. Er is gevaar op de prairie! Kijk maar omhoog!' zei Oude Muis, met nog meer overreding: 'Zie je al die stippen! Het zijn adelaars, en ze zullen jou vangen!' 14 et was moeilijk voor Springmuis om afscheid te nemen, maar hij vermande zich en holde verder. Het terrein was ruw. Maar hij kromde zijn staart en rende uit alle macht. Hij kon de schaduwen van de stippen op zijn rug voelen terwijl hij voort rende. Al die stippen! Tenslotte bereikte hij een bosje kersen. Springmuis kon zijn ogen nauwelijks geloven. Het was er koel en heel uitgestrekt. Er was water, kersen en zaden om te eten, grassen om te verzamelen voor nesten, gaten om te verkennen, en vele, vele andere vlijtige dingen om te doen. En er waren een heleboel dingen om te vergaren. Hij verkende zijn nieuwe omgeving toen hij een erg zware ademhaling hoorde. Hij onderzocht vlug het geluid en ontdekte waar het vandaan kwam. Het was een berg haar met zwarte hoorns. Het was een grote bizon. Springmuis kon nauwelijks de omvang bevatten van het schepsel dat hij daar voor zich zag liggen. Hij was zo groot dat Springmuis in een van zijn grote hoorns had kunnen kruipen. 'Wat een prachtig schepsel,' dacht Springmuis en kroop dichterbij. 'Hallo, mijn broeder,' zei de bizon. 'Bedankt voor je bezoek.' 'Hallo, groot schepsel,' zei Springmuis. 'Waarom lig jij hier?' 'Ik ben ziek en ik ga dood,' zei de bizon, 'en mijn medicijn heeft me gezegd dat alleen het oog van een muis mij kan genezen. Maar kleine broeder, er bestaat niet zoiets als een muis.' Springmuis was geschokt, 'Een van mijn ogen,' bedacht hij, 'een van mijn kleine ogen.' Hij repte zich terug naar het bosje met kersen. De ademhaling klonk echter trager en moeizamer. 'Hij zal doodgaan,' bedacht Springmuis, 'als ik hem niet mijn oog geef. Hij is een te fantastisch schepsel om te laten sterven.' Hij ging terug naar waar de bizon lag en nam het woord. 'Ik ben een muis,' zei hij met trillende stem. 'En jij, mijn broeder, bent een majestueus schepsel. Ik kan jou niet laten sterven. Ik heb twee ogen, dus mag jij er een hebben.' Op het ogenblik dat hij dat zei, vloog Springmuis oog uit zijn kop en werd de bizon genezen. De bizon sprong overeind en deed Springmuis z n hele wereld schudden. 'Dank je wel, mijn kleine broeder,' zei de bizon. 'Ik weet van jouw zoektocht naar de Heilige Bergen en van jouw bezoek aan de rivier. Je hebt mij het leven geschonken opdat ik kan geven aan de mensen. Ik zal voor eeuwig jouw broeder zijn. Ren onder mijn buik, dan zal ik 15

9 je tot aan de voet van de Heilige Bergen brengen en hoef je geen angst te hebben voor de stippen. De adelaars kunnen jou niet zien zolang jij onder mij loopt. Al wat ze zien is de rug van een bizon. Ik ben van de prairie en ik zal op jou vallen als ik probeer de bergen te beklimmen.' Kleine Muis rende onder de bizon, veilig en verborgen voor de stippen, maar met slechts een oog was het wel beangstigend. Door de grote hoeven van de bizon schudde de hele wereld bij elke stap die hij zette. Tenslotte kwamen ze bij een plek en de bizon stopte. 'Hier moet ik afscheid van je nemen, kleine broeder,' zei de bizon. 'Zeer bedankt,' zei Springmuis. 'maar weet je, het was heel beangstigend om onder jou te rennen met maar een oog. Ik was voortdurend bang voor jouw grote hoeven die de aarde doen beven.' 'Jouw angst was onnodig.' zei Bizon. 'Want mijn manier van lopen is de zonnedans, en ik weet altijd waar mijn hoeven zullen neerkomen. Ik moet nu teruggaan naar de prairie, mijn broeder. Je kunt mij daar altijd vinden.' 16 pringmuis begon onmiddellijk zijn nieuwe omgeving te verkennen. Er waren hier zelfs nog meer dingen dan op de andere plekken. Vlijtige dingen, en een overvloed aan zaden en andere dingen waarvan muizen houden. Bij zijn onderzoek van die dingen trof hij plotseling een grijze wolf die daar volstrekt onbeweeglijk zat. 'Hallo, broeder wolf,' zei Springmuis. De wolf spitste zijn oren en zijn ogen glansden. Wolf! Wolf! Ja, dat is wat ik ben. Ik ben een wolf!' Maar toen verduisterde zijn geest weer en al gauw ging hij weer kalm zitten, zonder enige herinnering aan wie hij was. Elke keer dat Springmuis hem eraan herinnerde wie hij was, raakte hij opgewonden door het nieuws, maar vergat het al weer gauw. 'Zo'n fantastisch schepsel,' dacht Springmuis, 'maar hij heeft geen geheugen.' Springmuis ging naar het middelpunt van deze nieuwe plek en was stil. Hij luisterde heel lang naar zijn hartslag. Toen nam hij plotseling een besluit. Hij haastte zich terug naar waar de wolf zat en sprak. 'Broeder wolf,' zei Springmuis. 'Wolf! Wolf!' zei de wolf. 'Alsjeblieft, broeder wolf,' zei Springmuis, 'luister alsjeblieft naar me. Ik weet wat jou zal genezen. Het is een van mijn ogen. En ik wil het jou geven. Jij bent een grootser schepsel dan ik. Ik ben maar een muis. Neem het alsjeblieft aan.' Toen Springmuis had gesproken, vloog zijn oog uit zijn kop en werd de wolf genezen. Tranen stroomden over de wangen van Wolf, maar zijn kleine broeder kon ze niet zien, want hij was nu blind. 'Je bent fantastisch, broeder,' zei de wolf, 'want nu heb ik mijn geheugen terug. Maar jij bent nu blind. Ik ben de gids naar de Heilige Bergen. Ik zal jou erheen brengen. Er is daar een groot medicijnmeer. Het mooiste meer in de wereld. De hele wereld is erin weerspiegeld. De mensen, de verblijven van de mensen, en alle schepsels van de prairies en de hemelen.' 'Breng me alsjeblieft daarheen,' zei Springmuis. De wolf leidde hem door de pijnbomen naar het medicijnmeer. 17

10 en droeg hem omhoog. 'Wees niet bang,' riep de stem tegen hem. 'Houd je stevig vast aan de wind en heb vertrouwen!' Dat deed Springmuis. Hij sloot zijn ogen en hield zich stevig vast aan de wind en die droeg hem hoger en hoger. Springmuis opende zijn ogen en ze waren helder, en hoe hoger hij kwam, des te helderder werden ze. Springmuis zag zijn oude vriend op een lelieblad op het prachtige medicijnmeer. Het was de kikker. 'Je hebt een nieuwe naam,' riep de kikker. 'Je bent Adelaar.' Springmuis dronk het water van het meer. De wolf beschreef hem de schoonheid ervan. 'Ik moet je hier achterlaten,' zei Wolf. 'Want ik moet teruggaan om anderen te kunnen gidsen, maar ik blijf bij je zolang je nog wilt.' 'Dank je wel, mijn broeder,' zei Springmuis. 'Ook al ben ik bang om alleen te zijn, ik weet dat je moet gaan om anderen de weg te wijzen naar deze plek.' pringmuis zat daar trillend van angst. Het had geen zin te rennen, want hij was blind, en hij wist dat een adelaar hem daar zou vinden. Hij voelde een schaduw op zijn rug en hoorde het geluid dat adelaars maken. Hij zette zich schrap voor de klap. En de adelaar sloeg toe! Springmuis viel in slaap. Toen ontwaakte hij. Hij was heel verrast in leven te zijn, maar nu kon hij zien! Alles was wazig, maar de kleuren waren prachtig. 'Ik kan zien! Ik kan zien!' herhaalde Springmuis voortdurend. Een wazige vorm naderde Springmuis. Springmuis tuurde ingespannen, maar de vorm bleef wazig. 'Hallo, broeder,' zei de stem. 'Wil je wat medicijn?' 'Medicijn, voor mij?' vroeg Springmuis. 'Ja! Ja!' 'Kniel dan zo laag als je kunt,' zei de stem, 'en spring zo hoog als je kunt.' Springmuis deed wat hem werd gezegd. Hij knielde zo laag als hij kon en sprong! De wind ving hem 18 19

11 Het verhaal in dienst van innerlijk leiderschap Transformatie Het verhaal van Springmuis biedt allerlei aanknopingspunten om het te hebben over innerlijk leiderschap. Succesvol leiderschap is namelijk meer een zaak van zijn dan van doen. Goede leiders beschikken niet alleen over vakmanschap, maar ook over zelfkennis en zelfbewustzijn. Zij inspireren medewerkers door hun authenticiteit en persoonlijkheid. Leiderschap begint dus bij innerlijk leiderschap. Innerlijk leiderschap is het vermogen om leiding te geven aan jezelf, een basisvoorwaarde om leiding te geven aan anderen. Het gaat om zelfsturing. Dit betekent: koers zoeken, op weg gaan, zelfbeheersing en standvastigheid. Maar het betekent ook: flexibiliteit. Veranderingen in je omgeving vragen immers om veranderingen in jezelf. Essentiële eigenschappen hierbij zijn moed en vastberadenheid om te handelen vanuit liefde, zodat angst kan worden overwonnen. Het verlangen in ons scherpt onze blik en helpt om dingen anders te zien. De tocht naar de heilige bergen is geen gemakkelijke; de reis gaat geregeld gepaard met worstelingen en terugval. Maar is dat niet kenmerkend voor het beklimmen van bergen? Juist daarom is het belangrijk om goed uitgerust op reis te gaan. Het ontwikkelen van innerlijk leiderschap vraagt om rust en stilte. We zijn voortdurend in beweging, bezig met handelen en presteren. Dat is noodzakelijk, maar in deze (rat)race is het daarnaast ook van wezenlijk belang dat je af en toe gas terug neemt en tijd vrijmaakt voor beschouwing. Het inbouwen van momenten van reflectie en/of meditatie is een goede manier om ervaringen uit het verleden te verwerken en daarmee het besef te vergroten van wat ons drijft, welke waarden we koesteren, wat hoofdzaak en bijzaak is. De oogst van deze zelfreflectie is een grotere rust, een sterkere intuïtie en het vermogen betere beslissingen te nemen. Het verhaal van Springmuis kan daarbij helpen, omdat het bij uitstek een verhaal is over een transformatieproces. De transformatie van muis naar adelaar; van klein naar groot; van dichtbij de grond naar overzicht en in dat proces duiken allerlei thema s op. In deze publicatie werken we er enkele uit. Het verhaal heeft de gedaante van een klassieke vertelling met een begin, een midden en een eind. Het beschrijft een reis in fysieke en spirituele zin. Muis is anders en dat anders zijn wil zich manifesteren. Hij hoort iets en wil weten wat dat is. En zo begint zijn reis. Dat geldt voor muizen en voor mensen: als iets je niet los laat, iets je fascineert, dan ga je op onderzoek. De reis van de held Muis is de held van dit verhaal. Joseph Campbell zegt in zijn boek De Reis Van De Held dat er twee manieren zijn waarop de held actie kan ondernemen: of hij gaat uit zichzelf uit huis, of wordt uit huis geschopt. In beide gevallen begint hier de tocht. Tijdens die tocht gebeuren er allerlei dingen en kom je in situaties die je uitdagen om na de denken over wie je bent en wat je wilt. Je moet obstakels overwinnen en moeilijke beslissingen nemen, en al die dingen helpen je om inzicht te krijgen in en vorm te geven aan je innerlijke leiderschap. Zo ontmoet je medestanders en helpers en tegenstanders en slechte raadgevers. Niet altijd is onmiddellijk duidelijk of het mede- of tegenstanders zijn. Soms zijn het tricksters : ze lijken je te helpen, maar dan van de wal in de sloot of soms, verrassend, van de sloot op de wal. De trickster brengt je uit evenwicht maar doet dat ook om je weer terug te brengen bij jezelf. Je moet een les leren of je krijgt een nieuw en verder reikend perspectief. Van raadgever Kikvors krijgt hij de oproep: Spring zo hoog je kunt. Dikwijls nemen we op onze reizen een nieuwe naam aan, of krijgen we een nieuwe naam. Dit zijn initiaties. Muis krijgt in de rivier zijn eerste doop, een voorbode van wat zich aan het eind voltrekt als de transformatie compleet is. Na de initiatie begint de tweede reis. In de klassieke structuur van Campbell vaak na een ontbering, zo ook in dit verhaal. Springmuis wordt alleen gelaten. Maar achter de rivier zijn de Heilige Bergen en dat visioen stuwt hem voort en helpt hem om zijn angsten te overwinnen. Springmuis groeit in vastberadenheid, in het vasthouden aan zijn visioen. Diverse keren moet Springmuis - en moeten wij - de prairie over: het barre land, de lege vlakte, waar gevaren dreigen. Gelukkig zoeken en vinden we plekken waar we op krachten kunnen komen en beschutting vinden. Op de grote reis van Muis brengt hij offers. Hij schenkt anderen het licht van zijn ogen (inzichten), opdat zij genezen, maar zelf gaat hij verder... Dan als hij blind(!) is geworden, kan zich de transformatie voltrekken. Een groot medicijn. En weer krijgt Muis van de sjamaan Kikvors een nieuwe naam. Al met al bevat het verhaal van Springmuis belangrijke elementen die te maken hebben met innerlijk leiderschap. Het is het verhaal van iemand die met vallen en opstaan leert om gehoor te geven aan zijn innerlijke stem en trouw te blijven aan zijn visioen en daarmee aan zichzelf. In het volgende hoofdstuk zullen we een paar van die elementen nader bekijken

12 Over aanraken en weggeven als kwaliteiten van innerlijk leiderschap Het verhaal van Springmuis is te lezen in het boek Zeven Pijlen van de Indiaanse schrijver Hyemeyohsts Storm met als ondertitel: De diepe kennis van het medicijnwiel geopenbaard. Het medicijnwiel Voor Indianen is het medicijnwiel een soort universeel kompas. Dit medicijnwiel wordt weergegeven als een cirkel met vier windrichtingen die met elkaar verbonden zijn door een kruis in het midden van de cirkel. De levensgeesten, voor wie de vier windrichtingen symbool staan, communiceren met mensen door de taal der symboliek, via innerlijke ervaringen en soms via visioenen of dromen. Het wiel fungeert als symbolisch instrument dat mensen helpt hun levenspad te bewandelen en hun ware Ik te ontdekken. De transformatie van muis naar adelaar laat zich lezen als een tocht door het medicijnwiel. In het eerste hoofdstuk van het boek schrijft Storm: De weg van het Medicijnwiel begint met het aanraken van onze broeders en zusters. Vervolgens spreekt ze tot ons over het aanraken van de wereld om ons heen, de dieren, de bomen en alle levende wezens. Ten slotte leert ze ons het lied van de wereld te zingen en langs deze weg heel te worden......laat ons de vredespijp roken en elkaar begrijpen. Laat ons elkaar aanraken... En in een volgend hoofdstuk: In vele opzichten kan het medicijnwiel het beste begrepen worden als je het voorstelt als een spiegel, waarin alles weerspiegeld wordt......elk idee, mens of voorwerp kan voor iemand een medicijnwiel, een spiegel zijn. Het kleinste bloemetje, een wolf, een verhaal, een streling of een bergtop kan een spiegel zijn....elk van de steentjes in het medicijnwiel staat voor een van de vele dingen in het heelal. Het Medicijnwiel is het hele universum. Onze leraren vertellen ons dat alle dingen in dit universumwiel zich bewust zijn van hun harmonie met elk ander en weten hoe ze weg moeten geven aan de ander, behalve de mens. Van alle schepselen van het universum zijn wij de enigen die zich niet bewust zijn van deze grote harmonie....hiervoor moeten wij leren zoeken en waarnemen. We moeten dit doen om onze plaats in het medicijnwiel te vinden. Om deze plaats te onderscheiden moeten we leren weg te geven... Het verhaal als kompas In het perspectief van innerlijk leiderschap gaat het om de spirituele dimensie van een verhaal: de kompaswerking. De kompaswerking van het verhaal van Springmuis ligt besloten in twee woorden: aanraken en weggeven. Die zullen we in dit hoofdstuk dan ook uitgebreid bespreken. Storm beschrijft aanraken in de zin van voelen, geraakt of ontroerd worden en verbindt dat met leven en éénworden met het leven. Hij vervolgt: Volgens de leraren hebben alle mensen een ding gemeen. En dat is hun eenzaamheid. Niemand hier op aarde is hetzelfde, maar in een ding zijn we allemaal gelijk en dat is onze eenzaamheid. Dat is de reden dat wij groeien, maar ook de oorzaak van al onze oorlogen. Liefde, haat, egoïsme en vrijgevigheid komen allemaal voort uit onze eenzaamheid, uit ons verlangen onmisbaar en geliefd te zijn. De enige manier waarop wij onze eenzaamheid kunnen overstijgen is door elkaar aan te raken. Alleen op deze manier kunnen we heel worden en is God aanwezig in deze heelheid... Volgens Storm, die de wijsheid van de plains Indianen vertolkt, heeft ieder mens een persoonlijk medicijndier: adelaar, bizon, beer, wolf, kikker, otter, muis, kolibrie en vele andere soorten. Ook deze medicijndieren kunnen als spiegel fungeren voor de reis naar transformatie. Voor de muis geldt dat hij dicht bij de grond leeft, waar hij zijn nestjes maakt en voedsel verzamelt. De muis kan nooit iets van afstand bekijken. Alles ziet hij van dichtbij en kan er met zijn snorharen aanvoelen. Hij brengt zijn leven door met aanraken van dingen en verzamelen van zaden en bessen om te eten. Vertaald naar de mens betekent dat: iemand wiens wereld beperkt is. Hij kan een verzamelaar zijn van feiten, informatie, materie en zelfs ideeën, maar omdat hij ze niet kan verbinden met de prairie van de grote wereld is hij niet in staat om alles wat hij heeft verzameld te begrijpen en te gebruiken. (blz. 12) De weg van Springmuis is die van het verbinden van de kwaliteiten van de vier windstreken in het medicijnwiel: het vertrouwen (hart) van het zuiden, met het inzicht van het westen, met het verstand en kennis van het noorden en het overzicht en verlichting van het oosten. Met deze beschouwingen van Storm komen aanraken en weggeven in het teken van verbinden te staan. Innerlijk leiderschap wordt op deze manier een dienend leiderschap

13 Iedereen kan op alle tijdstippen en plaatsen elk soort informatie verkrijgen. Kennis is dus steeds minder een onderscheidend gegeven. Het gaat steeds meer om het proces van zinvolle toepassing van kennis. Vanuit dat perspectief is er naar onze overtuiging en waarneming een sterk groeiende behoefte aan inspiratie naast informatie, aan verbinding naast planning en control en zingeving naast te behalen doelen. Hiervoor is dienend leiderschap in de vorm van aanraken en weggeven, van het grootste belang voor de leiders van deze tijd. Zoals gezegd ligt de kompaswerking van het verhaal van Springmuis besloten in de woorden: aanraken en geven. We zullen de reis van Springmuis daarom langs de lijnen van deze woorden op de voet volgen. Gaandeweg komen we dan vanzelf de belangrijkste leiderschapskwaliteiten op het spoor. Verwondering Het vertrekpunt voor het verhaal is verwondering. Er was eens een muis (...) maar zo nu en dan hief hij zijn kopje op (...) en verwonderde zich. Hij hoort iets, maar weet niet wat. Anders gezegd: hij wordt geraakt door iets dat (nog) onbekend is en het laat hem niet los. Het verwondert hem. Hier begint innerlijk leiderschapsontwikkeling. Je wordt geraakt en raakt verwonderd. Kennelijk bestaat er in ons leven nog iets anders dan dagelijkse muizenissen. Maar om dat te kunnen ervaren, dienen we ons van tijd tot tijd op te richten, anders horen we niks. Verwondering is een mooie manier van aangeraakt worden maar vraagt van je om je oordeel uit te stellen, zodat je kunt onderzoeken. Het uitstellen van je oordeel wordt in allerlei spirituele scholen, maar ook in creativiteits- en innovatieontwikkeling gezien als de voorwaarde om op reis te gaan. De wat is er nog meer-vraag helpt ons om andere dimensies te betreden, de nog onbekende toekomst in te gaan en niet alleen te blijven in wat bekend is of wordt verondersteld. Deze nieuwsgierigheid komt zowel voort uit het hoofd als uit het hart. Als je eenmaal deze vraag aan jezelf gesteld hebt, is het logisch dat je je vermoeden bij anderen gaat verifiëren. Muis stelt deze vraag dan ook aan de andere muizen, maar krijgt een ontkennend antwoord en de aansporing het bij het oude te laten. Maar als je dat accepteert, krijgt innerlijk leiderschap geen kans. Het lijkt een universele wet: wie het geluid eenmaal heeft gehoord, kan het niet meer negeren. Het geluid blijft. Dus op een dag besluit hij het geluid te gaan onderzoeken en Muis verlaat de andere muizen. De nieuwsgierigheid, de verwondering, het verlangen dat hier al in de kiem aanwezig is, wint het van de ontkenning en de angst. In de metafoor van het kompas kun je zeggen; de wijzer begint te trillen. Waarheen die wijst is nog niet duidelijk, maar hij spoort je aan om op pad te gaan. Het is zaak zo n trillende wijzer serieus te nemen; hij voorspelt avontuur, want je laat het bekende achter je. Richting geven Ook Muis kiest ervoor om de beschermde omgeving te verlaten. Misschien is deze keuze nog niet zo bewust, maar het brengt hem wel in beweging. En als je de gebaande paden verlaat, ontmoet je medereizigers. De eerste die Muis tegenkomt, is Wasbeer. Wasbeer ontpopt zich als een gids. Hij weet dat, wat Muis hoort, waar is en leidt hem naar de rivier. Hier openbaren zich nieuwe leiderschapskwaliteiten: de nieuwsgierigheid van een ander erkennen en richting geven. Om ons innerlijk kompas te ijken is het goed om van tijd tot tijd eens na te gaan wie in ons leven wasberen waren. Wie ons op het goede spoor hebben gezet. En hoe jij als leidinggevende ook die wasbeerfunctie voor anderen vervult. Wasbeer leidt Muis - niet zonder angst - langs onbekende paden en Muis speelt nog met de gedachte om Wasbeer te vragen mee te gaan naar het muizenvolk als bewijs dat hij niet gek is. De echte confrontatie met wat hij op afstand hoorde, en wat hij nu dus ook echt ervaren heeft, beneemt Muis de adem en hij kan aanvankelijk alleen maar stamelen: machtig, groots. Dat gebeurt er als je geraakt wordt door grootheid. Je ontzag is zo groot, dat je niet goed weet wat je moet zeggen. Hier openbaart zich nog een aspect van leiderschap: ontzag, eerbied voor het grootse. De verwondering, het geraakt worden, gaat nog dieper. Soms lijkt het alsof je overspoeld raakt, want het beroert alle vezels van je bestaan zowel in angst en pijn als in gelukzaligheid en overgave. Dat zijn de momenten waarop je intens leeft en je onderdeel voelt van een veel groter geheel. Je ziet jezelf weerspiegeld en wordt vervuld van ontzag. Hoger springen Dan ontmoet Muis zijn tweede gids: de Kikker. Deze heet Muis welkom en vertelt wie hij is en hoe hij de rivier heeft leren kennen door er in en er uit en in onder te gaan

14 Kikvors weet dat de rivier niet het einddoel van Muis reis is en vraagt of hij toverkracht wil. Kikvors weet dat er kracht voor nodig is om je doelen verder te stellen. Hij is al verder geweest, veel verder, dat wordt aan het eind van het verhaal duidelijk. Hij is ook niet bang of bezwaard om Muis een nat pak te laten halen en raakt niet uit zijn evenwicht als Muis hem een bedrieger noemt. Laat je angst en je woede je niet verblinden is zijn raadgeving. Kikvors vraagt hem ook: Wat zag je? Muis is aanvankelijk weer sprakeloos en hakkelt: Ik zag de Heilige Bergen. Muis wordt niet getroost of gepamperd, maar wordt aangesproken op zijn vermogen om hoog te kunnen springen en aan wal te kunnen kruipen en op zijn vermogen om te zien. Je moet de rivier van het leven in, inclusief de angst en verwarring, alleen dan erken je het vermogen van hoger springen. Dat alles kan beschouwd worden als een initiatie, en bij een wedergeboorte of initiatie hoort een andere naam. Muis heet vanaf dit moment Springmuis. Heilige bergen Springmuis is nu vervuld van datgene dat nog verder ligt dan de rivier en keert terug naar zijn volk om hierover te vertellen. Opvallend is dat hij geen bewijs in de gedaante van Wasbeer nodig heeft. Nat gaan is kennelijk onvermijdelijk om tot inzichten en vergezichten te komen. Vanaf nu heeft het kompas een richtpunt: de Heilige bergen. Vanaf nu moet Springmuis het nu op eigen kracht doen en dan wacht hem een grote teleurstelling. Hij is nog getekend door de ervaring en dat wordt door zijn medebroeders heel anders uitgelegd. En ze wisten dat als hij niet eetbaar was voor degene die hem wilde, hij ook giftig voor hen moest zijn. De herinnering brandde in het hart en hoofd, en op een dag ging deze naar de rand van de rivierplek... Hier ontvouwt zich nog een leiderschapsaspect, namelijk herinneren. Een leider herinnert zich zijn verlangen en wedergeboorte en kan daarmee ook anderen dienen om zich te herinneren dat er meer is en dat ze meer zijn. Daarvoor moet je je zichtbaar maken, en dat betekent automatisch: kwetsbaar. Springmuis gaat tot aan de rand van de muizenwereld en kijkt uit over de prairie, de wereld, en is vastbesloten deze in te gaan. Niet zonder angst, want als je zichtbaar bent kun je worden aangevallen. Je bent niet langer anoniem, niet langer een grijze muis, want je gaat ergens voor. Als je bent aangeraakt en je verlangen is groter dan je angst, dan ga je de wereld in. Rust- en schuilplaatsen 26 Nu begint een nieuwe episode van het verhaal en ook hier dient zich een nieuw leiderschapsaspect aan: de noodzaak om te rusten en te schuilen. Elke leider die een visioen heeft van zijn of haar heilige bergen zal ervan overtuigd zijn dat je tijdens je tocht momenten nodig hebt om op krachten te komen, om moed te verzamelen. En elke leider zou die momenten ook de medewerkers dienen te gunnen. Dus het is maar goed dat Springmuis bij een Saliebosje aankomt. Even buiten gevaar. Hoewel..? Het gevaar lijkt nu van binnenuit te komen. Springmuis ontmoet oude muis die kennelijk ook ooit op reis is gegaan. Hij kent immers de rivier, maar de Heilige Bergen zijn alleen maar een mythe. De verleiding is groot: hij wordt welkom geheten, wat niet onbelangrijk is, krijgt te eten en de plek zelf is fantastisch, vol zaken die voor muizen belangrijk zijn en bovendien beschut en veilig. En vanuit die veilige positie kun je alles van de prairie (wereld) waarnemen en leren kennen. Alleen, zo beseft Springmuis, je kunt de wereld wel observeren, maar niet aanraken. Het medicijn van de Heilige Bergen is sterker. Het verlangen is groter dan de angst en brengt Springmuis ertoe afscheid te nemen ondanks de vermaningen van Oude Muis. Oude Muis ontpopt zich hier als de tegenhanger van Kikvors. Niet laat je angst en woede je niet verblinden, wat heb je gezien, maar je bent dwaas, er is gevaar, blijf hier. Henk schrijft hierover: Dat heb ik veel gehoord toen ik afscheid nam van mijn docentenbaan. Die stemmen kwamen van binnenuit van mijn overleden vader die zei: Denk toch aan je pensioen jongen of van collega s die mij waarschuwden toch niet alles zomaar op te geven. Of mijn eigen stem die me tegenhield: Je hebt het goed, je wordt gewaardeerd, wat nou als je het niet kan redden in die andere wereld? Terwijl ik daarover zat te dubben kwam mijn oudste zoon, toen 17, naar me toe en vroeg waarover ik zat na te denken. Toen ik hem vertelde dat ik graag wat anders wilde en mijn baan overwoog op te zeggen, maar dat ik niet wist of ik wel voldoende geld zou verdienen om zijn toekomstige studie te bekostigen, de onvergetelijke woorden sprak: Dus Pa, als ik het goed begrijp, als jij minder verdient, krijg ik meer studiebeurs? Toen viel het kwartje (mijn zoon als wasbeer) en ik dacht: Waar maak ik me in dit deel van de wereld toch zorgen over? Het was een fantastische aansporing om mijn heilige bergen in het vizier te houden. Je oog schenken Ondanks dat het niet gemakkelijk is neemt Springmuis afscheid en vervolgt zijn tocht over de prairie. Weer maakt hij zich zichtbaar en weer voelt hij de angst, maar kennelijk herinnert hij zich zijn nieuwe naam, want hij rent naar een volgende schuilplaats, het kersenbosje. Weer een plek om op adem en op krachten te komen. 27

15 Hier speelt zich een mooi bijzonder tafereel af. Springmuis ontmoet een prachtig en groots schepsel, dat zo ziek is dat het zal sterven. In de verhalen van de indianen is de Bizon de grote gever. Hij schenkt hen alles: huid, haar, hoorns, vlees, ingewanden, alles van de Bizon is te gebruiken. Hij geeft zich volledig en verdient daarvoor diepgaand respect. Het is niet moeilijk in de Bizon een metafoor te zien voor de natuur, voor onze diepste vriendschappen, voor ons gezin. Maar hoe zou het zijn als we ook zo naar onze collega s, klanten en organisatie zouden kunnen kijken, vooral als we merken dat ze ziek zijn. Waardoor is de Bizon ziek geworden? Heeft hij te veel gegeven en kent hij de kleine schepsels niet of niet meer? Is hij zijn innerlijk weten kwijt en krijgt hij dat inzicht terug van Springmuis? Springmuis weet dat er een beroep op hem wordt gedaan en is aanvankelijk geschokt en erg geschrokken. Hij trekt zich terug. Niet om weg te gaan, maar om een antwoord te vinden. Hij is diep (aan)geraakt en weet na een tijdje wat hem te doen staat. Springmuis begint hier leiderschap te ontwikkelen. Hij ziet zichzelf echter nog als een klein wezen, genoodzaakt het grote wezen, het grotere te dienen. Hij handelt nog niet vanuit een eigen gerijpt weten, maar omdat hij het grotere schepsel toch niet kan laten sterven. Hij overwint zijn angst, erkent zijn dankbaarheid voor het Grote Schepsel en schenkt zijn oog (inzicht of kennis). Een pregnante uitdrukking van je met iets verbinden, aanraken en weggeven. Springmuis geeft iets belangrijks van zichzelf voor een groter of hoger doel.. Springmuis geeft zijn oog en krijgt de bescherming van Bizon voor het vervolg van zijn reis. Bizon hoeft niets meer te vragen (heeft zijn oude kracht hervonden), kennelijk door het geschonken oog (inzicht), en weet van Muis bestemming. Als je zover bent, kom je reisgenoten tegen die jou en jouw verlangen kennen. Ze bieden je voor kortere of langere tijd bescherming, ook al gaat dat gepaard met ongemak of zelfs het gevoel van crisis. Je reist immers door onbekend gebied met een ongekende snelheid en met maar één oog (half zicht op de realiteit). De aarde dreunt, maar de begeleider weet de weg. Hij danst de zonnedans, krachtig en met visionair zicht. Bizon brengt Springmuis tot aan de voet van de bergen want hij kent ook zijn beperkingen: Ik ben van de Prairie en ik zal op jou vallen als ik probeer de bergen te beklimmen. Niet alleen is Springmuis zelf een leider geworden, hij ontmoet ook een groot leider. Iemand die weet wat hij kan en niet kan. Daarom zijn werkelijk grote leiders in staat mensen aan zich te binden die over andere kwaliteiten beschikken en hen ook de eer hiervoor gunnen. 28 Overgave Springmuis nadert het eind van zijn reis. Hij is nu aan de voet van de bergen. En weer vindt hij een plek om op krachten te komen voor de laatste etappe. Hem wacht echter nog een ontmoeting die hem diep zal raken. Hij loopt een onbeweeglijke Wolf tegen het lijf. De Wolf is de laatste grote gids. De gids naar de Heilige Bergen en het Medicijnmeer, het meer waarin alles zijn weerspiegeling kent. Maar Wolf weet niet meer wie hij is. Hij is zijn geheugen, zijn herinnering en daarmee zijn identiteit kwijt. Wolf is zijn essentie verloren. Niet ziek zoals Bizon, misschien wel zieker. Springmuis die nu waarlijk een groot leider is geworden, weet dat hij de wolf iets te geven heeft. Hij ziet de essentie. Hij luisterde heel lang naar zijn hartslag. Hij luistert naar binnen. Een omkering van het eerdere luisteren naar het geluid van de rivier. Springmuis luistert naar zijn hart, zijn hart opent zich en hij weet wat hem te doen staat. Hij heeft in-zicht ontvangen. Nu kan er alleen nog uit-zicht komen. Ook nu zal hij een oog schenken, hetgeen betekent dat hij vanaf dat moment het zicht op de wereld zal verliezen en op zijn innerlijke wereld moet vertrouwen. Hij zal zich blind moeten laten leiden. Wolf leidt Springmuis naar het Medicijnmeer in de Heilige Bergen en laat hem daar drinken en wordt zo tot innerlijke gids. Hij vertelt hem de schoonheid van alles wat door het meer wordt gespiegeld: onze hele wereld, alle schepselen en de hemelen. Onze blinde held krijgt te horen hoe alles met alles is verbonden. Maar omdat Wolf zijn identiteit heeft teruggekregen moet hij terug om anderen die de tocht ook willen maken, bij te staan. Nu is Springmuis alleen. En hoewel het van een geheel andere orde is dan de eenzaamheid bij het muizenvolk, is Springmuis bang. Bang voor de klap die weldra zal volgen. Hij geeft zich over. En dan voltrekt zich het wonder. Een adelaar slaat toe en Springmuis valt in slaap... en ontwaakt in een andere gedaante. Weer is het Kikvors die deze transformatie begeleidt en hem nogmaals vraagt of hij een medicijn wil (of toverkracht) en te vertrouwen op zijn springtalent: Kniel zo diep als je kunt en spring zo hoog als je kunt en voegt er aan toe: en hou je vast aan de wind... De overgave is compleet. Dat deed Springmuis. Hij sloot zijn ogen en hield zich stevig vast aan de wind en kreeg tot zijn verbazing ook echt grip op de wind. Die droeg hem hoger en hoger. Springmuis opende zijn ogen en weer tot zijn verbazing kwam er een vaag licht in zijn ogen. Maar hoe hoger hij kwam, des te helderder kon hij zien en hij zag alle Grote Wezens van de prairie, de Buffel, de Wolf op de berg en hij keek naar bene- 29

16 den en zag alle huizen van de mensen weerspiegeld in het prachtige Medicijnmeer. En aan de rand ervan zag hij zijn Oude Vriend op een Lelieblad. Het was de Kikker. Muis is via Springmuis getransformeerd en de grote naamgever in de gedaante van Kikvors bevestigt dit: Dag Broeder Adelaar. En omdat de adelaar steeds hoger stijgt, ziet hij alles. Ook dat hij ooit een gewone muis is geweest. Samenvattend komen we tot de volgende kenmerken van innerlijk leiderschap: 1. Richt je op 2. Verwonder je 3. Stel je oordeel uit 4. Ga op onderzoek 5. Stel anderen een vraag 6. Ga op weg 7. Erken je leraren en gidsen 8. Laat je (ver)vullen 9. Kijk angst en woede in de ogen 10. Spring zo hoog je kunt 11. Besef dat nat gaan onvermijdelijk is 12. Richt je op de heilige bergen 13. Wapen je tegen afwijzing en ontkenning 14. Herinner je de (jouw) Heilige bergen 15. Zoek schuil- en rustplaatsen, waar nodig 16. Identificeer slechte raadgevers 17. Schenk je oog (zicht, visie) aan anderen 18. Vertrouw anderen 19. Luister naar binnen 20. Geef je over en hou je vast aan de wind 21. Zie hoe alles met alles is verbonden 30 31

17 Het verhaal als inspiratie voor anderen Als je wat wilt vertellen, moet je een goed verhaal hebben Hoewel deze publicatie als doel heeft te laten zien hoe een goed verhaal kan dienen als kompas voor innerlijk leiderschap, nodigt dit verhaal uit om het te vertellen en zo anderen te inspireren. Het verhaal van Springmuis is bijzonder geschikt om mee te werken in groepen rondom het thema innerlijk leiderschap, omdat het allerlei elementen heeft waarmee je aan de slag kunt. Je zou bijvoorbeeld kunnen kijken naar de structuur van het verhaal. De structuur biedt duidelijke aanknopingspunten als het gaat om de verschillende fasen van innerlijk leiderschap. Maar het verhaal laat zich ook prima gebruiken om vragen bij te stellen; vragen die mensen kunnen helpen om over hun eigen leven en hun eigen leiderschap na te denken. We behandelen hieronder kort een paar mogelijkheden om met het verhaal aan de slag te gaan. Structuur Het kan goed zijn om in een groep te beginnen om iets te vertellen over de structuur, omdat die de lezers door het verhaal loodst. De structuur in het verhaal van Springmuis is in grote lijnen hetzelfde als in veel andere verhalen die te maken hebben met persoonlijke ontwikkeling. De held doorloopt altijd een aantal fasen die hem helpen zijn doel te bereiken. In de bijgevoegde literatuurlijst vind je een aantal nuttige boeken op dit gebied. Je kunt het verhaal in 8 fasen opdelen en dan ontstaat de volgende structuur. 1. De roep de afwijzing de roep 2. Begin van de reis: a. Ontmoeting eerste helper (wasbeer) b. Overwinning angst; bewijsvoering c. Bij de rivier 3. Tweede etappe: a. Ontmoeting tweede helper (Kikker) b. Toverkracht/medicijn Trickster Onderdompeling c. Nieuwe naam (initiatie) 4. De afwijzing isolement 5. Opnieuw de roep/visioen a. Overwinning angst b. Ontmoeting derde helper (de Oude Muis) c. Eigen weg volgen 6. Rustplek + vervolg Reis a. Ontmoeting vierde helper (Grote Bizon) b. Opoffering (genezing) c. Weer overwinning angst 7. Ontmoeting vijfde helper (Grijze Wolf) a. Stil worden b. Opoffering (genezing) c. Medicijnmeer 8. Transformatie a. Slaap/Dood b. Medicijn: spring en laat je meevoeren c. Helder zien, transformatie compleet Vragen Hoe kun je werken met dit verhaal? Dit verhaal is op meerdere manieren te gebruiken om zich meer bewust te worden van het eigen innerlijk kompas (als leidinggevende). We hebben drie invalshoeken ontwikkeld: 1. Welke rode draad loopt door het verhaal? 2. Op welke wijze kun je de verbindingen maken met je eigen levensverhaal? 3. Hoe kun je bepaalde thema s uit het verhaal uitwerken? Wij hebben dit gedaan met het thema schenken en ontvangen Ad. 1. De rode draad Om de rode draad in het verhaal inzichtelijk te maken kun je de onderstaande vragen stellen. 1. Heb jij wel eens iets gehoord, gezien, gevoeld, wat anderen ontkenden? Ben je wel eens abnormaal gevonden? 2. Wie heeft jou wel eens naar de rivier geleid? Een zetje in een bepaalde richting gegeven? Wie beschouw je als gids? 3. Heb jij wel eens iemand naar de rivier geleid? Welke eigenschap in jezelf boorde dan aan? 4. Stel je voor dat je jezelf voor het eerst ziet, wat zie je? 32 33

18 5. Wie heeft jou wel eens op het eerste gezicht belazerd, maar waarvan je achteraf weet dat het goed was? Hoe herken je een sjamaan? 6. Ken jij iemand die in meerdere werelden leeft? Ben jij er zo een? 7. Wat beschouw jij als een medicijn? Of anders geformuleerd: waaraan ontleen jij kracht? 8. Wat is het verschil tussen iets willen bewijzen en iets vertellen? 9. Ben je wel eens afgewezen of ontkend? Ken je de ervaring ergens vol van te zijn en het niet te kunnen meedelen? 10. Wanneer heb jij je omgeving verlaten en ben je je eigen weg gegaan? 11. Heb jij Oude Muis wel eens ontmoet? Vertel daar eens over. 12. Wie beschouw jij als een groot schepsel? 13. Aan wie zou jij een oog willen (of kunnen) schenken? 14. Heb jij een plek waar je hart tot rust komt? 15. Wie zou voor jou een bizon kunnen (of mogen) zijn? 16. Wanneer heeft de aarde onder je geschud en had je maar half zicht op de realiteit? 17. Wanneer voel je je sterk, snel en lichtvoetig als een danser? 18. Welke Heilige Bergen zoek jij? (of: naar welke Heilige Bergen ben jij op weg?) Wie was jouw wolf (gids)? Er zijn uiteraard meerdere manieren waarop je met deze vragen kunt omgaan. Zo is het mogelijk om vragen aan te vullen, weg te laten etc. Ook de werkvormen kan ieder zelf kiezen. De foto s staan in de ruimte opgesteld, iedereen loopt rond en bekijkt de foto s stap 1. Kies een foto uit die jou op een of andere manier aanspreekt o Wat maakt dat je deze foto hebt uitgekozen? o Wat zie je? o Maak voor jezelf op kaartje 1 een kleine tekening hierover en zet er enkele steekwoorden bij. o Wissel dit uit. stap 2. Kijk terug in je eigen werk/leven en zoek een situatie of gebeurtenis waarin jij een oog hebt gekregen, iemand jou een oog heeft geschonken. o Hoe zag die situatie er uit? o Wat ben je daardoor weer (beter) gaan zien? stap 3. Kijk terug in je werk/leven naar een situatie of gebeurtenis waarin jij aan iemand een oog hebt geschonken o Hoe zag die situatie er uit? o Wat is volgens jou de ander weer gaan zien? stap 4. Kijk nog eens naar de foto. o Wat spreekt er voor jou uit deze ogen? o Wat schenken deze ogen aan jou? o Wat zou jij willen schenken? o Beschrijf dit kort Ad. 2. De verbinding met je eigen levensverhaal Lees of luister naar het verhaal Houd je vast aan de wind. Bekijk daarna de onderstaande vragen 1. Welk moment in het verhaal heeft je getroffen? a. Geef dit weer in een kernzin of kleine tekening (dit geldt ook voor de overige vragen) 2. Wat heeft dat moment met jouw eigen levensverhaal te maken? 3. Hoe ziet die gebeurtenis in jouw eigen verhaal er uit? 4. Welke betekenis heeft die gebeurtenis voor jou gehad? 5. Wat is daar mogelijk uit voortgekomen? Ad. 3. Schenken en ontvangen (Springmuis heeft beide ogen geschonken aan Bizon en Wolf) Een oog schenken (bij deze oefening werken we met fotoportretten) 34 Tot slot word je gevraagd kort iets te vertellen over bovenstaande vragen. Wat wordt er van jouw verlangen zichtbaar? We eindigen bij alle oefeningen met de vraag in hoeverre de deelnemers zich bewuster zijn geworden van hun eigen innerlijk kompas, verlangen, idealen enz. en nodigen hun uit hierover iets te vertellen. Hoe de auteurs er zelf mee werken: Henk: Zoals hierboven staat beschreven, is er ook mee gewerkt op een dag van de werkgroep Narratieve Spiritualiteit. Het verhaal was de deelnemers van te voren opgestuurd en hen was de vraag gesteld om 2 of 3 thema s uit het verhaal vast te stellen. Na een opwarmer heb ik een aantal vragen gesteld waar je wandelend en stilstaand een persoonlijk antwoord op 35

19 kon geven. Verhalen roepen verhalen op, dus het gaf niet als je niet onmiddellijk iets te binnen schoot. In deze context is het werken met dit verhaal een oefening in het luisteren naar binnen. Ruud: Mijn werk bestaat o.a. uit het begeleiden van individuele medewerkers, teams, organisaties en leidinggevenden binnen die organisaties. In elk van deze situaties zoek ik naar vormen om met het verhaal aan de slag te gaan. Afhankelijk van het doel waar ik het verhaal voor gebruik c.q de situatie waarin de deelnemers zich bevinden, selecteer ik een aantal van eerder genoemde vragen om mee aan de slag te gaan. Voorbeeldvragen bij teamtrajecten, afhankelijk van de vraagstukken die er leven : Aan welk dier, welke situatie of welk beeld uit het verhaal voel jij je als teamlid verwant? Welke dier/situatie of beeld past bij elk van je collega s Voor wie in het team ben jij wel eens een wasbeer geweest? Wie is voor jou wel eens een wasbeer geweest? Aan wie uit het team heb jij ooit (onvoorwaardelijk) een oog geschonken? Is de ander daarvan op de hoogte? Hoe zien de heilige bergen van het team er uit? Marius: In mijn bijdrage in het hoofdstuk Het verhaal en de auteurs, geef ik aan hoezeer het verhaal voor mij als kompas en spiegel heeft gewerkt. Als verhalenverteller en trainer wordt mij iedere keer dat ik met verhalen werk duidelijk hoezeer dit ook voor de deelnemers geldt. Ieder tekent zijn/haar eigen roos en deelt vervolgens persoonlijke verhalen over waar ieder is op zijn ontwikkelingsweg. Dan blijkt dat er in ieder van ons een verteller schuilt en zodra er de waarheid van het IK (voorbij aan het kleine ego) gesproken wordt, dan zitten alle luisteraars op de punt van hun stoel. Als vanzelf raakt men elkaar aan en geeft weg. Zodra je als leider verbonden bent met je eigen verhaal ontstaat er onmiddellijk binding en verbinding bij de luisteraars. Dat betekent dat, naast het vertrouwen in de doe wereld van plan-do-check-act, er ook vertrouwen dient te zijn in het zijn, waar het gaat over aanraken, weggeven en verbinden. Het verhaal en de auteurs Het verhaal van Springmuis is een verhaal dat niemand onberoerd laat. We zijn elke keer enorm dankbaar voor de openheid waarmee mensen in trainingen met ons delen wat hen heeft getroffen in het verhaal. Daarom willen we zelf ook graag vertellen hoe het verhaal ons persoonlijk heeft geraakt en wat het ons heeft gebracht. Henk: In april 2009 kreeg ik een telefoontje van een vrouwelijk bestuurslid van een aantal basisscholen met het verzoek om tijdens een bestuursvergadering een verhaal te vertellen of met een verhaal te werken over een muis. Of nog duidelijker: een grijze muis. De aanleiding lag in het feit dat zij bezorgd was dat de aandacht, tijd en hulpmiddelen die er aan bijzondere kinderen (lees ADHD kinderen, dyslectische kinderen) werd besteed ten koste zou gaan van de grijze muiskinderen. Ik herinnerde me echter niet onmiddellijk een muizenverhaal en vond de benaming grijze muiskinderen niet erg stimulerend en Googlede: een andere naam voor muis en na wat zoeken en schiften vond ik dit verhaal. Al bij de eerste lezing was ik getroffen door de rol van Wasbeer. Hij neemt Muis serieus, want hij herkent het geluid in Muis oor. Jij hoort de rivier is zijn antwoord en hij vervolgt: Ik ken de rivier, zal ik je er naar toe brengen? En zo wordt Wasbeer de eerste gids/helper voor Muis. Ik zag de mogelijkheden van dit fragment. Is dat niet wat leerkrachten doen: het individu zien in elk kind, de nieuwsgierigheid aanmoedigen en een duwtje in de goede richting geven? Ik wist ook dat dit mijn eerste vraag aan de leden van het bestuur zou zijn: Wie heeft jou gezien en je op weg geholpen? Toen ik eenmaal deze eerste vraag op papier had, rolden er nog aantal uit naar aanleiding van het verhaal. Gewapend met een uitdraai van de vertelling en een zevental vragen om eens over na te praten, toog ik naar de bestuursvergadering. Ik had niet kunnen bevroeden dat dit het begin zou worden van mijn reis. Ruud: Het verhaal heeft bij mij iets heiligs aangeraakt wat ik met woorden moeilijk te pakken kan krijgen. Wat herkende ik in mijzelf door het verhaal? Het verhaal wakkerde opnieuw het plan aan om voor mijn opdrachtgevers een dag te organiseren rond het thema werken vanuit verlangen uit dankbaarheid voor het 36 37

20 feit dat ik voor en met hen mag werken en mezelf daardoor verder kan ontwikkelen. Werken vanuit verlangen zijn mijn heilige bergen, waarbij voor mij de vraag door wie of wat is mijn verlangen gewekt? belangrijk is geworden. Daardoor kwam ik tot de ontdekkingsvraag welke wasberen ben ik tegengekomen bij de verschillende thema s? Tijdens mijn puberteit heb ik met mijn fototoestel door Utrecht gezworven. Mijn postzegelverzameling verruilde ik voor apparatuur voor een donkere kamer zodat ik zelf mijn foto s kon afdrukken. Op een gegeven moment ben ik ermee gestopt. Jaren lang fotografeerde ik niet. Totdat ik met mijn middelste zoon een reis maakte naar Peru. Op het strand van het Titicaca meer werd ik geraakt door een kind met haar oma, fotografeerde haar, en ik wist dat het een mooie foto was. Zoals meer foto s die ik daar gemaakt heb. Het fotograferen, de liefde die ik voel om mensen van de straat te zien en ze te fotograferen... dat gevoel was er weer. En meer en meer ben ik portretten gaan maken, waarin steeds meer de ogen op de voorgrond treden. Ogen als spiegels van de ziel. Er zijn meer processen die verdwenen lijken, maar dan toch ineens weer naar de oppervlakte komen zoals mijn liefde voor gedichten, de diepgang ervan, het vermogen om in een notendop een essentie te kunnen weergeven die het leven raakt. De rol die de viool in mijn leven speelt, van luisteren naar tot het daadwerkelijk bouwen van een instrument. Daarin heb ik ervaren hoe je met zorgvuldigheid, geduld en doorzettingsvermogen een ambacht moet uitoefenen. Op dit moment is het weer voornamelijk luisteren, maar anders. Terugkijkend naar het verhaal ben ik me (opnieuw) meer bewust geworden van mijn heilige bergen, mijn verlangen, mijn gidsen en de moed om mijn vertrouwde holletje te verlaten. Het heeft ertoe geleid om zelf met meer bewustzijn te werken vanuit mijn verlangen, maar dit ook als instrument te gaan gebruiken voor medewerkers en teams. Marius: It is not the story itself that is interesting, but where the story takes us - Ben Okri Toen ik begon met het werken met het verhaal van Springmuis kon ik niet bevroeden op welke plekken ik dat verhaal allemaal zou gaan vertellen. Ook niet welke kracht en impact het zou kunnen hebben op de luisteraars en al helemaal niet hoezeer het verhaal een spiegel zou worden voor mijn eigen ontwikkeling. Het werken met dit verhaal (en andere verhalen) kan ik misschien het best typeren als een langzaam ontwaken. 38 Ik begon pas goed te beseffen wat de impact van verhalen kan zijn, na het vertellen van het verhaal van Springmuis voor managers en teamleiders van een grote semioverheidsinstantie. Zij wilden dat verhaal graag horen, op proef. Daarna zou het hele personeel het verhaal horen en op reis gaan om zich te bezinnen op hun eigen loopbaan in het kader van de veranderingen in het beleid van het bedrijf. Nadat ik het verhaal had verteld, vroeg ik aan de toehoorders waar het voor hen over was gegaan, welke roos ze er omheen hadden getrokken. En al luisterend, drong zich steeds meer de vraag aan mij op waar dit verhaal voor mij over gaat. Wat is mijn roos? Dit zakte weer weg in mijn bewustzijn, totdat ik het magistrale boekje De weg van de mens van Martin Buber in handen kreeg. Daarin vertelt Buber een verhaal waarin een dringende vraag gesteld wordt. Het is de vraag die God stelt aan Adam, die zich probeert te verbergen in het paradijs. Adam waar zijt gij? Buber zegt: God stelt deze vraag eigenlijk steeds aan ieder mens. Het was alsof er aan mij gevraagd werd: 52 jaren hebt je afgelegd op je levenspad en waar ben je gekomen tot dusver? Dit verhaal confronteerde mij dus met de vraag: Tot waar ben ik gekomen? Ik was al die tijd met verhalen bezig waarin er een weg wordt afgelegd, maar waar heeft het mij gebracht? Waar ben ik als verteller zelf? Was het zo dat het vertellen van dit soort verhalen me juist had afgehouden van mijn eigen antwoord? Een slimme truc om de confrontatie niet aan te gaan met mijzelf? Verhalen werden voor mij een herhaalde oproep om me naar binnen te wenden en te luisteren naar mijn hart, net als springmuis en te aanvaarden wat daar is, hetzij vreugde, hetzij onrust of verdriet. Dit gaf mij opnieuw inzicht in de kracht van verhalen vertellen. Niet alleen leidde het tot nieuwe inzichten, maar het gaf me ook de mogelijkheid tot herinneren. Het horen van een geluid herinnert me aan de mogelijkheid om mijn eigen unieke weg te gaan en te doen wat ik te doen heb in dit leven. Op die manier werkt 39