INHOUD Roerend en immaterieel erfgoed Archief en documentatieverzameiing van Heemkring Opwijk- Mazenzele

Transcriptie

1

2

3 INHOUD Inleiding 2 Roerend en immaterieel erfgoed Wat is erfgoed? 5 Erfgoed van en voor iedereen 6 Regelgeving inzake roerend erfgoed van kracht binnen het Vlaams Gewest/de Vlaamse Gemeenschap 7 Erfgoeddag 7 Algemene literatuur over (heemkundig) erfgoed 8 Archief en documentatieverzameiing van Heemkring Opwijk- Mazenzele Oorsprong 13 Ordening, inventarisatie en bewaring 13 Algemene samenstelling 14 Verwerking en gebruik 15 Oproep 15 Schenkers en bruikleengevers Erfgoeddag 2009 '25 jaar werking - 25 jaar schenkingen. Uit vriendschap!' Ons voorstel voor samenwerking met het gemeentelijk archief.. 24 De tentoonstelling '25 jaar werking - 25 jaar schenkingen. Uit vriendschap!' 25 Colofon en bedanking 32 1

4 Inleiding Zoals elk jaar geeft de Heemkring Opwijk-Mazenzele (HOM) vanuit haar eigen werking invulling aan het thema van de jaarlijkse Erfgoeddag. Het jaarthema 'Uit vriendschap!?' van Erfgoeddag 2009, gekoppeld aan het 25-jarig bestaan van de vereniging, vormt de basis voor een ruime tentoonstelling. Hierin staan de vriendschapsbanden tussen de vereniging en de vele tientallen sympathisanten die de afgelopen jaren erfgoed schonken aan de Heemkring centraal. Die schenkingen zijn erg divers: van originele eeuwenoude archiefdocumenten tot meer recent verenigingsdrukwerk, van volledige dagboeken tot toevallige kattebelletjes, van beelden van al lang vervlogen dorpszichten en verenigingsfoto's uit grootmoeders tijd tot vergeelde familiekiekjes. Met daarnaast oude gebruik-, sier- en herdenkingsvoorwerpen van mensen en verenigingen uit onze plaatselijke samenleving. Al dit erfgoed wordt in de best mogelijke omstandigheden voor toekomstige generaties bewaard, verwerkt en eventueel gepubliceerd. Wij vinden het immers essentieel dat ook andere mensen er kennis mee kunnen maken. Heemkring Opwijk-Mazenzele tracht steeds een kwalitatieve lokale invulling te geven aan het globale thema. Met deze tentoonstelling is dat niet anders. Bij de Heemkring gaat het niet over fictief of virtueel erfgoed. De duurzame zorg voor het heemkundig erfgoed en de heemkundige werking ten bate van de gemeenschap staat steeds op de eerste plaats! Kortom: een initiatief dat waardig is voor een heemkundige en erfgoedvereniging zoals de onze. Met een veelzijdige en multimediale tentoonstelling wil Heemkring Opwijk- Mazenzele laten zien welke belangrijke verzameling van lokaal historisch erfgoedbelang is gegroeid uit al die giften van vrienden. Uiteraard brengt de tentoonstelling meer dan alleen maar een overzicht van de verzamelde documenten, foto's en voorwerpen. Alles wordt zoveel mogelijk gekaderd: wat is het, door wie werd het gemaakt, hoe wordt het verwerkt,... Dat, en zoveel meer informatie, wordt gebundeld en aan de bezoekers getoond. Bij de expositie verzorgt de Heemkring ook deze bijzondere publicatie. Zo krijgt de eendagstentoonstelling ook iets blijvends waardevol op papier. Deze publicatie wordt aan alle bezoekers gratis aangeboden. Wij hopen dat u ook u zult genieten van dit plaatselijk Erfgoeddagprogramma. 2

5 Armenrekeningen Mazenzele, 1750, opgesteld door armenmeester Jan Meert, 3

6 4 Akte voor de verkoop door Pieter De Lannoij, voogd van kinderen van Jan van Nieuwenhuijse en Anna Marie van Gucht te Baardegem van de helft van een hofstede te Nijverseel, Kerseveldstrate, aan Adriaen Caeckenbergh tegen 28 pond grooten, opgesteld door griffier Jan Frans De Lantsheere te Opwijk.

7 Roerend en immaterieel erfgoed Wat is erfgoed? Er bestaat geen pasklare definitie voor erfgoed. Breed genomen is erfgoed alles wat we overerven van de vorige generaties en wat we het bewaren waard vinden. Binnen het erfgoed wordt een onderscheid gemaakt tussen het materieel en immaterieel erfgoed. Alles wat je kan aanraken is materieel erfgoed. Hierbinnen wordt een onderscheid gemaakt tussen het roerende en het onroerende. Het roerend erfgoed is alles wat je kan vastnemen en verplaatsen zoals schilderijen, beelden, boeken, juwelen, relikwieën, munten, zegels, meubels, tapijten, foto's, films, muziekinstrumenten, (oude) documenten, gebruiksvoorwerpen,... Een groot deel van die voorwerpen is opgeborgen in musea, archieven, bewaarbibliotheken, documentatiecentra, in kerken, kloosters, begijnhoven, stadhuizen, bij heemkundige kringen, maar ook bij heel wat particulieren, zowel als verzamelobject of als erfstuk. Het onroerend erfgoed is alles wat je kan vastnemen, maar niet (of moeilijk) verplaatsen zoals monumenten, molens, bruggen, archeologische sites, maar ook landschappen, parken en bomen. Immaterieel erfgoed is minder tastbaar. Feesten, dialecten, tradities, verhalen, liedjes, rituelen, recepten, ambachten, technieken, podiumkunsten, sporten en spelen,... enz. vallen hieronder. Daarvan vind je misschien wel bepaalde sporen terug in archieven en musea, maar ze worden vooral levend gehouden door de manier waarop mensen er in hun eigen tijd mee omgaan. Immaterieel erfgoed is vooral te ontdekken in de hoofden van de mensen. Verhalen worden aan elkaar doorverteld. Liedjes worden aangeleerd op school of in de jeugdbeweging, maar evengoed gaat het om jeugdsentiment bij het heruitzenden van populaire tv-programma's uit onze jeugd. Om erfgoed tot leven te wekken is het belangrijk dat mensen weten wat er zo allemaal uit vervlogen tijden is overgebleven. Wat er in al die bibliotheken en archieven zit, in wiens geheugen die verhalen wonen die dreigen verloren te gaan als niemand ze nog vertelt. Of erfgoed de moeite waard is om te bewaren, te verzorgen, te documenteren en te laten zien, bepalen mensen zelf. Als een hele groep mensen dit doet, kan men spreken van cultureel erfgoed. Erfgoed kan bovendien een heel nieuw leven gaan leiden als mensen het opnieuw ter hand nemen en het een plaats geven in hun eigen wereld. We staan er niet bij stil, maar ook vandaag maken we, vaak onbewust, heel wat toekomstig erfgoed aan. Erfgoed evolueert dus voortdurend. Het zijn stuk voor stuk sporen uit ons ver of dichterbije verleden die samen een verhaal -ons verhaal- vertellen. Zo geven ze mee zin aan ons bestaan vandaag en morgen en bepalen ze mee het gezicht van onze samenleving: 'beeld je even een dorp, stad, streek in zonder erfgoed. We zouden in een dementerende wereld leven.' Erfgoed heeft ook niet zozeer met leeftijd te maken. In onze snel evoluerende maatschappij zien we bijvoorbeeld dat dingen veel sneller erfgoed worden. Erfgoed is dynamisch en is voortdurend in beweging. Sommige onderwerpen of voorwerpen komen plotseling, bijvoorbeeld naar aanleiding van een verjaardag of speciale gelegenheid, terug in de belangstelling en worden op die manier een deel van ons collectief geheugen. 5

8 Erfgoed van en voor iedereen Erfgoed moet iets worden dat ingebed is bij de bewoners van een dorp, een stad, een streek... en niet iets vreemds achter slot en grendel. Erfgoed is het fundament van de huidige culturele rijkdom en diversiteit van onze (plaatselijke) gemeenschap. Het is de schakel tussen verleden en heden en draagt bij tot samenhorigheid en betrokkenheid van de inwoners bij hun leefomgeving. Mensen maken voortdurend erfgoed. Ze beslissen om materiële en immateriële getuigenissen te bewaren voor zichzelf en volgende generaties. Vaak heeft erfgoed hierbij een bij uitstek democratisch karakter: het is van en voor iedereen. Het heeft betrekking op alle lagen van de samenleving; door het ruime erfgoedbegrip, door de veelheid aan mogelijke thema's en vormen van participatie kan elkeen ertoe bijdragen en kan erfgoed door iedereen beleefd worden. Erfgoed is één van de grondstoffen voor maatschappelijke ontwikkeling en kan bijdragen tot de verhoging van de levenskwaliteit. Erfgoed is echter onvervangbaar; het mag wel gebruikt maar niet verbruikt worden. Omgaan met erfgoed, zoals actualiseren, (her)waarderen, herbestemmen, ontsluiten en interpreteren moet gebeuren met respect voor de inherente mogelijkheden en specifieke eigenschappen ervan. De kennis hierover moet ingebed worden in de huidige en toekomstige samenleving. Binnen erfgoedzorg sluiten duurzaamheid en dynamiek elkaar niet uit, integendeel, zij versterken en beïnvloeden elkaar positief; zij zijn een onlosmakelijke tandem. Een duurzame erfgoedzorg impliceert dan ook een dynamische omgang met erfgoed. Erfgoed is op zich reeds een dynamisch begrip. Wat gisteren niet als erfgoed werd beschouwd, kan dat vandaag wel zijn, afhankelijk van de visie van de betrokken erfgoedgemeenschap(pen). Omgaan met erfgoed betekent dan ook voordurend keuzes maken. Niet alles zal, kan of moet bewaard worden 'voor de eeuwigheid'. Er moet bewust gekozen worden voor een selectie én ontsluiting die recht doen aan het erfgoed van alle leden van de samenleving en die tegelijk ruimte laten voor toekomstige generaties om eigen keuzes te maken. Constructief omgaan met keuzes en met spanningsvelden die deze keuzes (kunnen) veroorzaken vereist een duurzaam én dynamisch beleid. Wie erfgoed bewaart en/of beheert, ervaart vroeg of laat het bestaan van een kritische massa voor een goed en verantwoord behoud en beheer. Ruimtelijke of financiële beperkingen bijvoorbeeld dwingen tot keuzes, gaande van kwantitatief minder bewaren tot kwalitatief minder goed behouden en ontsluiten. De focus verlegt zich bovendien steeds meer van het erfgoed zelf naar het publiek en naar de rol van het erfgoed in de samenleving. Dit geldt voor alle erfgoed, zowel onroerend, roerend als immaterieel. Keuzes maken op basis van maatschappelijke ontwikkelingen, actuele vragen en publieke belangstelling heeft specifieke gevolgen voor collectiebeherende erfgoedinstellingen. Zij evolueren van op hun collectie gefocuste erfgoedbeheerders en -bewaarders naar dynamische, op het publiek en de maatschappij gerichte instellingen die hun missie en dus ook hun beleid regelmatig moeten aanpassen aan de actuele noden, vragen en omstandigheden. Deze grotere publieksgerichtheid stelt toenemende eisen aan de collectieontwikkeling. Een dynamisch collectiebeleid wordt dan ook een voorwaarde voor een verantwoorde uitoefening van de basisfuncties en impliceert op termijn samenwerking en netwerking. Bruiklenen, ruil, collectiemobiliteit, afspraken rond verzamelbeleid worden noodzakelijk. Duurzaam en dynamisch omgaan met erfgoed betekent openstaan voor en het omarmen van samenwerking; het wordt steeds minder een zaak van individuele instellingen op zichzelf. 6

9 Om het met een aantal voorbeelden te illustreren: wat zou Opwijk zijn zonder zijn brouwerij of zijn paardenprocessie of Nijdrop en hoe zou Mazenzele er uitzien zonder zijn Gilde. Het zijn alle- maal dingen die er vanzelfsprekend zijn, maar die wel deel uitmaken van onze eigenheid en voor herkenning zorgen. Regelgeving inzake roerend en immaterieel erfgoed van kracht binnen het Vlaams Gewest/de Vlaamse Gemeenschap België was één van de eerste landen met een wetgeving inzake monumenten. Reeds vanin 1931 konden monumenten en landschappen worden beschermd. Die regelgeving werd stelselmatig aangepast en uitgebreid. Naast de monumenten en landschappen kwam er ook een regelgevend kader voor archeologie. Voor het roerend en het immaterieel erfgoed was het veel langer wachten op zo'n kader. De afgelopen 10 jaar tijd is er ook op dat vlak een hele evolutie geweest. Eerst was er het Museumdecreet van 1996 waarin een complementair cultureel-erfgoedbeleid 'avant la lettre' werd gevoerd. Met het decreet houdende de organisatie en subsidiëring van een cultureel-erfgoedbeleid, kortweg het Erfgoeddecreet, van 7 mei 2004 wilde de Vlaamse Gemeenschap een cultureel erfgoedbeleid uitbouwen vanuit een geïntegreerde aanpak. Het zorgde voor een eerste verbreding van het cultureel-erfgoedbeleid. Tot slot is met het Erfgoeddag decreet houdende de ontwikkeling, de organisatie en de subsidiëring van het Vlaams cultureel-erfgoedbeleid, kortweg het Cultureel-erfgoeddecreet, van 23 mei 2008 een traject tot integratie en afstemming van de drie cultureelerfgoeddecreten ingezet m.n. het Erfgoeddecreet, het Archiefdecreet en het Decreet op de Volkscultuur. Het cultureel-erfgoedbeleid zet met Cultureelerfgoeddecreet in op 2 strategische doelstellingen: 1. vanuit een geïntegreerde en integrale aanpak het behoud en het beheer van -of de zorg voor- het cultureel erfgoed stimuleren; 2. vanuit een geïntegreerde en integrale aanpak de ontsluiting van het cultureel erfgoed voor het publiek stimuleren. Meer info: www. kunstenenerfgoed. be/ake/view/nl/ Wet+en+Regelgeving.html? group_select= Je zou kunnen zeggen dat de Erfgoeddag in de lente doet, wat de Open Monumentendag in het najaar doet. Open Monumentendag werkt vooral met onroerend erfgoed en dus vooral met monumenten, andere waardevolle gebouwen en archeologische sites en landschappen. Tijdens de Erfgoeddag staat vooral het roerend en immaterieel erfgoed centraal. Ooit begonnen op initiatief van Vlaams minister van Cultuur als een museum- en archievendag, later ontpopt tot Erfgoed-weekend en sinds 2004 tot Erfgoeddag. Erfgoeddag kan overduidelijk rekenen op een groeiende belangstelling. Niet enkel bij het publiek, maar ook bij de erfgoedsector. Er zijn dus heel duidelijk meer en meer 'vrienden van het verleden', Erfgoeddag blijft ook strijden voor dat net ietsje meer. Het moet die dag om meer gaan dan om het intrappen van open deuren. Daartoe wordt elk jaar opgeroepen en wordt een thema voorgesteld om alle conservatoren, archivarissen, etnologen, vrijwilligers, erfgoedcellen en vele anderen te prikkelen en uit te dagen om er iets speciaals van te maken en hun creativiteit bot te vieren. Dit jaar is dat thema 'vriendschap'... in al haar rijkdom. Het programma biedt een enorme variëteit aan activiteiten. 7

10 Algemene literatuur over (heemkundig) roerend erfgoed De meeste van de hieronder opgesomde publicaties zijn als e-publicaties (meestal in pdf-formaat) op het internet vrij te raadplegen en te downloaden. Hun (huidig) internetadres is in de lijst hieronder vermeld. Deze publicaties liggen op deze tentoonstelling '25 jaar werking - 25 jaar schenkingen. Uit vriendschap!' vrij ter inzage (origineel of afdruk van e- publicatie). - Erfgoedbeleidsplan Provincie Vlaams-Brabant , Provincie Vlaams- Brabant, Leuven, (medlatheek.vlaamsbrabant.be/upload/objects/ontspannen/cultuur/ erfgoedbeleidsplan pdf) - Ons Heem. Tijdschrift over lokaal erfgoed in Vlaanderen. Themanummer Uit vriendschap!?. Jg. 62, nr. 1. jan.-febr.-maart (Zie - Haas of schildpad? Werken aan interculturaliteit in je (erfgoed)organisatie, Katrien D'hamers en Hildegarde Van Genechten (coördinatie), FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw, Brussel (www. faronet. be/files/pdf/pagina/haas_ of_schildpad.pdf) - Erf Goed! Knip Goed! Suggesties en werkschrift voor juffen en meesters, Tomas Creyf en Isabelle Vandenabeele (illustraties), CANON, Cultuurcel departement Onderwijs, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, (www. faronet. be/files/pdf/pagina/erf_goed. pdf en www. faronet. be/files/pdf/pa gina/kn ip_goed.pdf) - Handreiking voor het schrijven van een collectieplan, Tessa Luger, Renate van Leijen en Marianne de Rijke, Instituut Collectie Nederland en Stichting Landelijk Contact van Museumconsulenten i.s.m. FARO, Auteursrecht en erfgoed. Handleiding tot het vermijden van uitschuivers, Ellen Loots (bewerking en eindredactie, Culturele Biografie Vlaanderen vzw, Antwerpen, ( - Projectmatig werken in de erfgoedsector. Handleiding tot het vermijden van uitschuivers, Geert De Vent, Culturele biografie Vlaanderen vzw en Archiefbank Vlaanderen, (www. faronet. be/files/pdf/pagina/ projectmatig_werken_in_de_erfgoedsector.pdf) - Archiefzorg en registratie in Archiefbank Vlaanderen. Handleiding tot het vermijden van uitschuivers, coördinatie Lieve Dhaene en Els Michielsen, Culturele biografie Vlaanderen vzw en Archiefbank Vlaanderen, (www. archiefbank. be/doc/handleiding_abv.pdf) -All In: cultureel erfgoed voor het hele gezin, Roel Daenen, Culturele Biografie Vlaanderen vzw, Berchem, www. faronet. be/fiies/pdf/pagina/all_in.pdf - Collectiemanagement in de praktijk. Het belang van registratie voor het informatiebeheer van uw collectie, Mieke Van Doorselaer, Henk Vanstappen, Steven Leman en Tine Verhaert, Culturele Biografie Vlaanderen vzw, 2007 (www. faronet. be/files/pdf/'pagina/'collectiemanagement_in_de_praktijk. pdf) - Hebben & houden. Tips om je erfgoed gezond te houden (Tante Kaat), Ellen Loots (bewerking teksten en eindredactie), Culturele Biografie Vlaanderen vzw, ( 8

11 Enkele interessante internetadressen: - Provincie Vlaams-Brabant - Erfgoed en monumentenzorg www. vlaamsbrabant. be/vrije-tijd-cultuur/cultuur/ erfgoed-en-monumentenzorg/ - FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw: www. faronet. be/node -Vlaamse overheid - Agentschap Kunsten en Erfgoed: www. kunstenenerfgoed. be - Heemkunde Vlaanderen vzw: heemkunde-vlaanderen.be - Archiefbank Vlaanderen: - Erfgoedsite: - Erfgoedcellen: -Helpdesk lokaal erfgoed: -Volkskunde Vlaanderen: - KADOC Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving: kadoc.kuleuven.be/nl/index.php -CRKC, Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur VZW (Aanspreekpunt voor kerkelijk erfgoed): Oude tabaksdoos van '30-OP', Opwijk. 9

12 Eerste reglement (3 mei 1891) van de Nijverseelse zangvereniging Sint-Paulusvrienden (opgericht 26 januari 1891). Enkele jaren nadien werd de vereniging omgedoopt tot 'Zangmaatschappij Sint-Pauluszonen' en in 1972 tot 'Koninklijk Gemengd St.-Pauluskoor'. 10

13 Uit het trouwboekje van Prosper Guilliem us Van Dooren en Maria Josepha Verhoeven (Droeshout), afgeleverd te Opwijk op 29 januari Het kerkelijk huwelijk had plaats te Droeshout op 30 januari 1902 door pastoor Eugeen Vermeyen. 11

14 12 Rekening van handelaar J. -F. Van der Straeten, aan de 'Kasseide van Dendermonde - Maxenzele' aan kapelaan Octaaf De Nil, voor levering van materialen (stenen en kalk) voor de bouw van de vrije meisjesschool van Mazenzele, 29 oktober 1903.

15 Archief en documentatieverzameling van Heemkring Opwijk-Mazenzele Oorsprong Vanaf het ontstaan van onze vereniging (januari 1984) tot eind juli 1995 was onze archief- en documentatiewerking praktisch volledig ten dienste en in functie van het Gemeentelijk (Heemkundig) Archief. Dit gebeurde in overeenstemming met de afspraken met het Opwijkse gemeentebestuur die in 1986 schriftelijk werd vastgelegd in een overeenkomst tussen het College van Burgemeester en Schepenen en de toenmalige bestuursleden van onze vereniging (Heemkring Opwijk-Mazenzele - HOM). Door onze verbondenheid met het gemeentelijk archief was de verwerving van eigen archief- en documentatiemateriaal in de periode 1984-medio 1995 erg beperkt. De aanwinsten in die periode waren beperkt tot: - enkele schenkingen van archiefstukken door mensen die uitdrukkelijk stelden dat de zaken voor onze vereniging bestemd waren en dus niet aan de gemeente (gemeentelijk archief) mochten overgedragen worden - diverse publicaties (jaarboeken, tijdschriftnummers,...) die wij verwierven in het kader van ruilabonnement met heem- en geschiedkundige kringen van omliggende dorpen of door een door de HOM betaald abonnement - enkele zaken die wij occasioneel en erg gunstig aankochten (in voorkomend geval met tussenpersonen) en die de gemeente (gemeentelijk archief) daarna niet wou overnemen. De verwerving door de HOM van dergelijk (beperkt) eigen archief- en documentatiemateriaal waren uitdrukkelijk voorzien in de door beide partijen ondertekende overeenkomst. De eenzijdige bruuske opzegging (verbreking) van deze overeenkomst door het gemeentebestuur begin augustus 1995 veranderde uiteraard de situatie volledig. Sindsdien werken wij intens aan de samenstelling en uitbreiding van onze eigen archief- en documentatieverzameling en onze heemkundige-geschiedkundige verenigingsbibliotheek. Door ruil, kopiëren, occasionele aankoop maar vooral door giften van vele tientallen sympathisanten van onze heemkundige vereniging kon ondertussen heel wat materiaal samengebracht worden. Wij zijn deze talrijke schenkers hiervoor erg dankbaar. Op uitzondering van een erg beperkt aantal stukken die (voorlopig) enkel in bewaring of in bruikleen gegeven werden, is het geheel van de archief- en documentatieverzameling, met inbegrip van de HOM-bibliotheek, onvervreemdbare eigendom van onze vereniging. Onze bestuurders hebben ook belangrijke particuliere verzamelingen in gebruik en beheer. Zij zijn geen eigendom van de HOM, maar ook deze worden ruim gebruikt voor onze heemkundige werking. Ordening, inventarisatie en bewaring Het geheel van het HOM-archief en documentatiemateriaal wordt zorgvuldig geordend en in de best mogelijke omstandigheden bewaard. Zowel voor de archief- en documentatieverzameling als voor de boeken en andere publicaties van de HOMbibliotheek wordt een gedetailleerde geïnformatiseerde inventaris opgesteld die gebruikt kan worden in een elektronische gegevensbank (database). Deze inventarissen zijn bij de tentoonstelling ter inzage beschikbaar. Vooral de meest kwetsbare stukken worden, hoofdzakelijk voor hun verwerking (onderzoek, transcriptie,...), digi- 13

16 taal ingescand. Zo wordt hun verdere manipulatie, en dus de kans tot enige Algemene samenstelling De stukken in onze archief- en documentatieverzameling betreffen zowat alle aspecten van onze plaatse samenleving (Opwijk, Mazenzele, Droeshout en Nijverseel) uit het verre en het nabije verleden. Inhoudelijk vertonen deze documenten de grootste verscheidenheid. Daarnaast worden ook hedendaagse documenten bijgehouden. Een ietwat aparte groep zijn de verzamelingen van ca rouwbrieven en bidprentjes (eigendom HOM, plus verzamelingen 'in beheer'). De belangrijkste gegevens van de rouwbrieven en de bidprentjes zijn ingevoerd en zijn op de HOM-website beschikbaar (voor geregistreerde HOM-leden). Ook zaken uit omliggende dorpen, in zover enige relevantie met ons werkgebied, worden bewaard. Naar hun vorm of drager bestaat de collectie uit originele archiefdocumenten, (kleinere) heemkundige voorwerpen, kopieën van documenten op papier, kranten- en tijdschriftartikelen, verzamelingen van plaatselijke en regionale periodieken, digitale kopieën (beeld bestanden, tekstverwerkingsbestanden, pdf-bestanden,...), foto's op papier, fotocliché's, dia's, filmmateriaal (8 mm,..., omgezet op DVD compatibele bestanden (DV)AVI), klankbanden, video-opnamen (VCR), microfilmen, CD-rom's, DVD's,... Uiteraard werkt HOM graag met originele stukken, die dan ook kunnen gebruikt worden voor tentoonstellingen, publicaties',... Maar voor het heemkundig onderzoek zijn natuurlijk ook al (goede) kopieën (op papier of digitaal) erg belangrijk. Binnen het geheel van ons archief- en documentatieverzameling vormt het origineel materiaal slechts fractie van het geheel. Vooral de groeiende digitale mogelijkheden vormen grote toekomstperspectieven. Zo konden wij bijvoorbeeld digitale fotografie ook een kopie maken van talloze Opwijkse en Mazelde archivalia in het Rijksarchief Brussel, Rijksarchief Leuven, Stadsarchief Aalst, Stadsarchief (verdere) beschadiging, tot een minimum beperkt. Dendermonde, archief Provincie Vlaams-Brabant, archief Bisdom Gent, archief bisdom Mechelen, Directie van het Kadaster van Brabant, Gemeentelijk Archief Opwijk,... Onze werking met digitaal archief en documentatie kwam uitgebreid aan bod in ons programma van Erfgoeddag 2008 'Van Papieren pennetrekken tot digitale bits en bytes' - zie www. heemkringopwijk. be/fr/ egd-2008-publicatie.htm Zie ook archief_en_doc-digitaal_archief.htm. Sinds 1995 werden alle nieuwe aanwinsten gedetailleerd vermeld in de respectievelijke nummers van het HOMtijdschrift. Vanaf 2002 plaatsten wij de laatste aanwinsten ook gedetailleerd op de specifieke HOM-internetpagina's (www. heemkringopwijk. be/fe/ aanwinsten.htm). De HOM-bibliotheek omvat momenteel: - ca. 850 publicaties in boekvorm (heem- geschied- en genealogischefamiliekundige werken over Opwijk en Mazenzele en omliggende, publicaties van Opwijkse auteurs, algemeen heem- en geschiedkundige werken en erfgoedpublicaties, inventarissen van archieven,... in boekvorm,...). Zij zijn vooral verworven door schenking, door ruil en, in mindere mate, door aankoop (vaak in tweedehands). Een gedetailleerde inventaris ligt bij de tentoonstelling ter inzage. - een verzameling van een 20-tal heemkundige-historische of erfgoedtijdschriften (van heemkundige en oudheidkundige verenigingen van de omliggende dorpen en steden, historische tijdschriften,...) - zie www. heemkringopwijk. be/fr/ tijdschriften, htm. Zij zijn vooral verworven door ruil met andere verenigingen en door schenking. 14

17 - een 80-tal e-books (digitaal) met een specifieke of algemene heemkundige Verwerking en gebruik De zaken van het HOM-archief en de documentatieverzameling worden gebruikt voor diverse heemkundige activiteiten, voor gebruik in tentoonstellingen, voor het heemkundige HOMtijdschrift ( ), in diverse studies en publicaties, voor de HOMinternetsite (heemkundige bijdragen, bewerkte bronnenbestanden, e-publicaties,...) en in Beeldbank Opwijk ( De openstelling op een regelmatige wijze van het geheel van deze uitgebreide collecties en documentatie voor alle geïnteresseerden blijft nog steeds onze doelstelling - zie www. heemkringopwijk. be/fr/ archief_en_doc-openstelling.htm. Oproep Om haar heemkundig archief en documentatieverzameling verder uit te bouwen richt Heemkring Opwijk-IMazenzele een oproep tot elkeen die documenten, foto's, voorwerpen enz. wil afstaan. Bij heel wat mensen en verenigingen zijn er immers nog getuigenissen van het vroegere dorpsleven verspreid waar zij zelf misschien niet meer zoveel eigendomsbelang aan hechten, maar die in de meeste gevallen wel de moeite of historische inhoud. Kortstondige en beperkte uitlening van documentatiemateriaal (kopieën, boeken,...) is slechts mogelijk onder strikte voorwaarden en afspraken (HOMlidmaatschap, doelbewust gebruik, documentatie-uitwisseling,...). Het ontbreekt ons zeker niet aan toekomstperspectieven en doelstellingen voor het beheer, de uitbouw en de verwerking van onze reeds erg omvangrijke heem- en geschiedkundige archiefen documentatieverzameling. Alleen al de invoering van de vele duizenden gegevens voor elk van deze beoogde initiatieven blijft een werk van lange adem. Alle hulp van geïnteresseerden is hiervoor erg welkom! waard zijn om voor het nageslacht bewaard te blijven. Deze zaken, hoe gering ook, kunnen dan ofwel gewoon afgestaan worden, ofwel in bewaring gegeven aan de HOM. Zijn er documenten waarvan je misschien zelf nog geen afscheid kan nemen? U kunt ons dan wel bijzonder helpen door er ons een kopie van te laten nemen. Drukwerk en archivalia uit het verenigingsleven, foto's, zichtkaarten, affiches, heem- en geschiedkundige boeken en tijdschriften, krantenartikelen en knipsels, plaatselijke tijdschriften, familiearchief, oude notariële akten, rouwbrieven, bidprentjes, schoolherinneringen, voorwerpen van heemkundige aard,... WERP NIETS WEG! Schenk het aan HOM-Heemkundig Archief en Documentatieverzameling! U kunt de zaken bezorgen aan: - Ingo Luypaert, p.a. Steenweg op Lebbeke 33 Opwijk - Tel Jan Meeussen, Stationsstraat 13 Opwijk - Tel Jules Van de Velde, Dries 7 Mazenzele - Tel Maurice Willocx, Bolstraat 93 Opwijk - Tel

18 HOM-contactadres: Bolstraat 93 Opwijk - Tel heemkringopwijk@hotmail.com De HOM levert steeds een ontvangstbewijs voor geschonken of gedeponeerde of in bruikleen gegeven stukken af. De schenking, deponering of bruikleengeving wordt vermeld op de HOMwebsite, tenzij de schenker dit niet wenst - zie www. heemkringopwijk. be/fr/ aanwinsten.htm). Iets schenken of in bruikleen geven aan de Heemkring betekent: - dat u uw vertrouwen geeft aan een echt onafhankelijke vereniging - dat uw zaken niet bij individuele verzamelaars terechtkomen, maar bij een groep van echt in de heemkunde geïnteresseerde en geëngageerde mensen - dat uw zaken effectief bewaard blijven en benut worden voor historischheemkundig onderzoek en voor praktisch gebruik door en voor alle geïnte- resseerden. Wij verzekeren een voorwaardelijke toegankelijkheid van het verenigingsarchief en de documentatie, gebruik in tentoonstellingen, in de HOMinternetsite (heemkundige bijdragen, bewerkte bronnenbestanden, e- publicaties,...) en in Beeldbank Opwijk ( verwerking in diverse studies en publicaties,... Wat in bruikleen gegeven wordt, wordt gekopieerd of ingescand en binnen de kortste tijd aan de eigenaar correct terug bezorgd. Wij aanvaarden in dank ook zaken over omliggende gemeenten. Die documenten kunnen wij dan eventueel ruilen met de heemkundige kring van de desbetreffende dorpen of streek voor Opwijkse archivalia of documentatie. Meer informatie over het HOM-heemkundig archief en documentatieverzameling vindt men op de internetpagina's be/fr/archief_ en_ doe. htm. Schenkers en bruikleengevers Tijdens onze 25 jaar werking ( ) bezorgden volgende mensen, verenigingen of instellingen zaken voor de HOM-archief- en documentatieverzameling, door schenking of bruikleengeving. Wij zijn hen hiervoor erg dankbaar. De plaatsnaam (straat of gemeente) is over 't algemeen deze op het ogenblik van de schenking of bruikleengeving. Mare Abbeloos (Steenweg op Lebbeke) Jean Aelbrecht (Herdersem) Marcel Aelbrecht (Heirbaan) Affligem brouwerij bds (Ringlaan) René Annot (Gasthuisstraat) Archief Bisdom Mechelen-Brussel Archief Bisdom Gent (Kanselier Ludo Collin) Zuster Julienne Beckers (Kloosterstraat) Pieter Beeckman (Dilbeek) Albert Beerens (Ravensveld) Joseé Berghman (Hulst) Polle Berghman (Gasthuisstraat, Brussel) Ben Bewaert (Schaapheuzel) Fons Biesemans (Merchtem) Gaby Biesemans (Neerveldstraat) Familie Justine Bogman (Sultveldstraat) Manu Boone (Brussel) André Braet (Erembodegem) Brasserie-Restaurant 'Brouwershuis' Eddy en Jeannine Broodtaerts-Ringoot (Schoolstraat) Margriet Buggenhout (Singel) Walter Bursens (Mechelstraat) Hugo Buts (Buggenhout) Philippe Callaert (Nanovestraat) Jean-Paul Callaert (Bunderstraat) Maria Caucheteux-Legroux (Jette) Piet Chielens (In Flanders Fields Museum, leper) Britt Claes (Brussel) 16

19 Roger en Godelieve Clauwaert-Ringoot (Broekstraat) Lies Cochez (Buggenhout) Coördinatiecentrum en Stuurgroep Open Monumentendag Vlaanderen (Antwerpen) Francois Cooreman (Tisselt-Breendonk) Frans Couck (Sultveldstraat) Jan Couck (Dorp) Eddy Crick (Merchtem) Rita Cuyckens (Guldenboomstraat) Cvba Pajo Plan (Pepingen) Toon d'hooge (Steenweg op Aalst) Jozef Dauwe (Dendermonde) Davidsfonds Opwijk Erik en Helene De Bie-Stobbelaers (Marktstraat) Jaak De Bie (Ringlaan) Kamiel De Bie (Marktstraat) Johan De Bleser (Droeshoutstraat) Lieven De Bleser (Bunderstraat) Desiré De Boeck (Oppuurs) Fritz De Boeck (Steenweg op Brussel) Louis De Bondt (Steenhuffel) Herman De Brabanter (Liedekerke) Frans De Brandt (Processiestraat) Jozef De Brandt (Processiestraat) Louis De Brucker-Daelemans (Heirbaan) André De Clerck (Moerzeke) Josée De Clerck (Hulst) Gaston De Coninck (Steenweg) Hélèna De Coninck (Jette) Frederic De Donder (Steenhuffel) Fam. De Donder-De Knijf (Stationsstraat) Fam. De Greve-Ringoot (Broevink) Hubert en Lena De Koster-Mannaert (Klaarstraat) De Landtsheer-Roseleth (Zottegemstraat) Eugène de Lelys (Schaarbeek) Paula de Lelys-Daems (Schaarbeek) Eric De Logi (Sint-Pieters-Leeuw) Mare De Maegd (Klei) Agnes De Maeseneer (Dorp) Louise De Maeseneer (Asse) Maria De Maeseneer (Nanovestraat) Petrus De Meersman (Steenweg op Aalst) Christine De Mey Ernest De Nil (Stationsstraat) Familie De Nil-De Valck (Steenweg) Albert De Pauw (Vossestraat) Kris De Plecker (Nanovestraat) Familie De Ridder (Dries) Hugo De Ridder (Neerveldstraat) Imelda De Ridder (Schoolstraat) E.H. Jozef De Ridder (Ternat) Julien De Ridder (Zottegemstraat) Fam. De Ridder-Hauwelaert 'Steenweg op Dendermonde) Jan De Roover (Machelen) Paul De Schepper (Oostende André De Smedt (Marktstraat) Carl De Smedt (Ringlaan) Emmanuel De Smedt (Wommelgem) Flor De Smedt (Asse) Francois De Smedt (Gildelaan) De Smedt Jaak (Oetingen) Jan De Smedt (Esp) Jozef De Smedt (Marktstraat) Leo De Smedt (Fabrieksstraat) Lieve De Smedt (Nijverseelstraat) Pieter De Smedt (Ringlaan) Rita De Smedt (Mansteen) Fam. De Smedt-De Ridder (Eeksken) Ivo De Trefle (Vossestraat) Frans De Valck (Dries) Etienne De Vis (Dries) Rachel De Vis (Nijverseelstraat) Tim De Vis Familie De Visscher-Joostens (Rubensveld) Patrick De Wolf (Dendermonde) Pierre Debecker (Jette) Jan Deroover M.-Ghislaine d'hollander (Schoolstraat) Ellen Dierickx Fons Dierickx (Herdersem) Leo en Hilde Elpers (Ringlaan) Pol Feytens (Merchtem) Flieberg-De Ridder (Schoolstraat) Folkgroep Wreed&Plezant Albien Franckaert (Processiestraat) Stefaan Francotten (Merchtem) Jan Gauchez-Van Mulders Familie Geeurickx (Singel) Agnes Geeurickx (Singel) Emmanuel Geeurickx (Asse) Peter Geeurickx (Eeksken) Gemeenschapscentrum Opwijk Gemeente Opwijk 17

20 Gemeentekrediet Opwijk Genootschap voor Geschiedenis en Volkskunde (Borgerhou-Antwerpen) Lieven Guffens (Dries) Erik Gyselinck (Ravensveld) Harmonie De Verbroedering Mazenzele Marcel Haverals (Leuven) Heemkring Ascania (Asse) Heemkring Lebbeke Heemkring Soetendaelle Merchtem Heemkring Ter Palen (Buggenhout) Heemkundige Kring Belledaal (Affligem) Heemkundige Kring De Faluintjes (Baardegem, Moorsel, Meldert en Herdersem) Jozef Heremans (Droeshoutstraat) Frans Hermans (Fabriekstraat) Jan Heuninckx (Klei) Maurice Heuninckx (Asse) An Heylen (Steenweg) De familie van Frans Hofman (t)-anna De Maeyer (Heirbaan) Hoger Architectuurinstituut Sint-Lucas (Brussel) Jean-Michel Hunt (Neerveldstraat) Jaak De Smedt (Oetingen) Familie Jacobs (Dries) Edward Joostens (Stationsstraat) Marleen Joostens (Rubensveld) Familie Joostens-Costers (Heirbaan) Familie Joostens-Van Damme (Kalkestraat) Jozef Deruyck (Lennik) Kamer van Notarissen te Brussel Katholiek Documentatie- en Onderzoekscentrum (Leuven) Kempische Cultuurkring Norbertijnenabdij van Tongerlo Kerkarchief Opwijk Landelijke Gilde Opwijk-Mazenzele Jeanne Langlois (Merchtem) Fons Lefever (Neerveldstraat) Levende Molens vzw (Ekeren) Ignaas Lindemans (Halle) Leo Lindemans (Laken) Xaveer Lindemans (Stationsstraat) Hugo Lissens (Eeksken) Annie Luypaert (Duffel) Francois Luypaert (Neerveldstraat) Frankie Luypaert (Baasrode) Frans Luypaert (Schaapheuzel) Ingo Luypaert (Brussegem) Robert en Linette Luypaert-Van Uytvanghe (Steenweg op Lebbeke) Lieve Mannaert (Kalkestraat) Magda Mannaert (Steenweg op Aalst) Wilfried Marien (Kalkestraat) Petrus Meersman (Steenweg op Aalst) Dirk Meert (Moorsel) Johan Meert (Sint-Paulusbaan) Freddy en Yvonne Meert-De Nil (Heerbaan) Jan Meeussen (Stationsstraat) André Merckx (Wieze) Melanie Mergan (Hulst) Robert Mertens (Asse) Familie Jozef Mertens-De Pauw (Kapenbergweg) Danny Meskens (Klaarstraat) Mare Meskens (Merchtem) Theo Meysman (Zele, vroeger Steenweg op Vilvoorde) Jan Michiels (Dries) Fam. Eduard Moens-Josephine Van Damme (Brussel 1120) Liesbeth Moijson (Vitsgaard) Notariskantoor Hilde Fermon (Kloosterstraat) Jaak Ockeley (Asse-Terheide) Louis Ooms (Boogstraat) Oudheidkundige Kring van het Land van Dendermonde Fam. Petrus Peeters-Marie-Louise Van Buggenhout (Grimbergen) Familie Philips (Baardegem) Provinciebestuur Oost-Vlaanderen Provinciebestuur Vlaams-Brabant Jan Ringoot (Oostakker) Familie Robbijns-Van den Eynde (Brussegem) Rob en Bénérice Roels-De Smet (Perreveld) Fam. Jozef Sablon-Spinoy (Verlorenkostbaan) Gilbert Sacré (Zottegemstraat) E.H. Remi Sanders (Droeshout) Sanders Marina (Asse) Adeline Schockaert (Beiaardlaan) Désiré Selleslagh (Merchtem) Hubert en Mieke Semal-Poels (Borgerhout) Marie-Louise Spinoy (Coenstraat) 18

21 St.-Gertrudis Cultuur- en Heemkring Ternat Stadsarchief Aalst Stadsarchief Dendermonde Stadsbestuur Dendermonde Stallaert (Buggenhout-Opstal) Familie Stobbelaers (p.a. Marktstraat) Stuurgroep Open Monumentendag Vlaanderen (Antwerpen) Kunstenaarscollectief 'Toer & Taxus' RogerTuybens (Peizegem) Uitgeverij E. De Cock (Aartrijke) Jan Van Biesen (Eeksken) Rudy Van Biesen (Asse) Fam. Van Biesen-De Proft (Steenweg op Lebbeke) Gust Van Buggenhout (Molenbeekstraat) Johnny Van Campenhout (Rodeveld) Kirsten Van Campenhout (Meerweg) Fons Van Damme (Hulst) Pierre Van Damme (Kalmthout) Familie Van Damme-Luypaert (Neerveldstraat) Valentine Van de Cruys-Van Dooren (Steenweg op Vilvoorde) Jan Van de Perre (Stationsstraat) Guido Van de Velde (Buggenhout) Guido Van de Velde (Buggenhout) Jules Van de Velde (Dries) Fam. Emiel Van de Velde-Moens (Zottegemstraat) Aloïs van den Bossche (Vorselaar) Henri en Josée Van den Bossche-De Vleminck (Steenweg op Vilvoorde) Frans Van den Branden (Stationsstraat) Eugeen Van den Broeck (Asse) Maria Van den Broeck-De Maeseneer (Nanovestraat) Griet Van den Broeck-De Somer (Kalkestraat) R. Van den Cruijce (Davidsfonds Asse) Maria Van den Eede (Dries) Carola Van den Wijngaert (Stabroek) Erwin Van der Borght (Vossestraat) Bertha Van der Borght (Sultveldstraat) Petrus Van der Eist (Fabriekstraat) Maria Van der Eist (Zottegemstraat) Familie Van der Eist-Van Eycken Marcel Van der Heyden (Steenweg) Francois Van der Jeught (Mechelen) Familie Frans Van der Straeten-Van Haute (Coenstraat) Frans Van der Straeten (Buggenhout) Jef Van der Straeten (Assebroek) Jules Van der Straeten (Kloosterstraat) Henri Van Dooren (Steenweg op Aalst) Zuster Germaine Van Eeckhout (Kloosterstraat) Nelly Van Gerwen-De Groot (Droeshoutstraat) Etienne en Maria Etienne Van Havermaet-Thomas (Marktstraat) Livien Van Hemelrijck (Nanovestraat) Jean Van Langenhoven (Brussel 1150) Emiel Van Lembergen (Marktstraat) Frans Van Malderen (Merelweg) Lieve Van Malderen (Merchtem) Willy Van Mol (Grootveld) Jacqueline Van Nieuwenhove (Meise) Jacqueline Van Nieuwenhoven (Meise) Pierre Van Nijverseel (Nanovestraat) Fam. Van Ocken-Van der Straeten (Kontich) Jules en Yvonne Van Olmen-Van Hemelen (Wechelderzande) René en Magda Van Ransbeke- Cooreman (Lebbeke) Frans Van Riet (Guldenboomstraat) Peter Van Rossem Pierre Van Rossem (Asse) Odilon en Aline Van Rossem-Jacobs (Eeksken) Familie Van Rossem-Verherstraeten (Bunderstraat) Harry Van Royen (Hamme) Anna Van Ruysseveldt (Hollestraat) Louis Van Ruysseveldt (Esp) Michel Van Stappen (Dries) Johan Van Steen (Ravels) Van Wiele-Luypaert (Stationsstraat) Jan Vandeperre-Van Assche (Stationsstraat) Jan Vander Eist (Rotselaar) Raf Vander Stockt (Stationsstraat) Paula Vandevelde (Ringlaan) Rik Vandewoude (Merchtem) Maria Vastenavondt (Baardegem) Richard Vastenavondt (Nijverseelstraat) VCM Contactforum voor Erfgoedverenigingen vzw (Antwerpen) Florent Verberckmoes (Steenweg op Merchtem) 19

22 Rachel Verdoodt-De Landsheer (Klaarstraat) Dolf Vereertbrugghen (Steenweg op Brussel) Hilde Vereertbrugghen (Stationsstraat) Leona Vereertbrugghen (Stationsstraat) E.H. Paul Vereertbrugghen (Kloosterstraat) Hilde Vergauwen (Merchtem) Herman Verhaevert (Grembergen) Dirk Vermeiren (Eeksken) Pol Vermeiren (Kalkestraat) Jozef Vermoesen (Steenweg op Aalst) Hedwig Vertonghen (Merchtem) Voetbalklub De Sjoeters Jan Vrijders (Klei) VTB-VAB Opwijk Francois Vunckx (Dries) Jos Wauters (ex-mazenzele) Robert Wautier (Nijverseelstraat) Danny Wille (Meldert) Fam. Willems-Vereman (Steenweg) Maurice Willocx (Bolstraat) Florentina Winderickx (Marktstraat) Marthe Winderickx (Karenveldstraat) Jeanne Wouters (Kerkstraat) Fernand Wynants (Wolvertem) Jean Wynants (Aalst) Maurits Wynants (Duisburg) Zusters van de H. Vincentius a Paulo van Opwijk 20

23 Affiche voor de Guldensporenviering te Opwijk, waarschijnlijk van

24 22 Eerste bladzijde van het 5de nummer van het Opwijks frontblaadje 'De Stem uit Opwijck', 15 december 1915.

25 1ste strofe van 'Hymne aan den Yser', muziek van Opwijkenaar Louis Geeurickx, uit het Liederenboek van den Belgische Soldaat, door Th. Q...,

26 Erfgoeddag 2009 '25 jaar werking - 25 jaar schenkingen. Uit vriendschap!' Ons voorstel voor samenwerking met het gemeentelijk archief In het gemeentelijk cultuurbeleidsplan wordt op verschillende plaatsen aandacht besteed aan de samenwerkingsmogelijkheden met het maatschappelijk middenveld betreffende een aantal grotere cultuurevenementen. Wat Erfgoeddag betreft heeft deze samenwerking de afgelopen jaren vooral geleid tot een (beperkte) logistieke samenwerking, met terbeschikkingstelling van een lokaal en van tentoonstellingspanelen aan onze vereniging en de gezamenlijke promotie voor de activiteiten van het Gemeentelijk Archief en de Heemkring. Tijdens de vorige gelegenheden van de Erfgoeddag kregen wij meermaals de reactie van de mensen dat het jammer was dat in Opwijk de activiteiten bijvoorbeeld qua locatie of wat de inhoudelijke invulling betrof niet beter bij elkaar aansloten. Op 27 augustus 2008 deden wij aan het Opwijks gemeentebestuur (College van Burgemeester en Schepen) een gemotiveerd voorstel voor samenwerking. Het thema van Erfgoeddag 2009 'Uit Vriendschap!?', zou wellicht een uitstekende gelegenheid kunnen zijn om de samenwerking tussen het gemeenschapscentrum (Gemeentelijk Archief) en de Heemkring Opwijk-Mazenzele een nieuw elan te geven en niet alleen logistiek, maar ook inhoudelijk en organisatorisch nog beter op elkaar af te stemmen. Wij hoopten dat het een eerste aanzet kon zijn in het uitwerken van een structurele oplossing voor een reeds jaren aanslepende problematische verhouding die blijkens het cultuurbeleidsplan weegt op de werking van het gemeentelijk archief. De Heemkring Opwijk-Mazenzele is er overigens zelf van overtuigd dat een betere wisselwerking tussen de gemeente, het gemeentelijk archief en de vereniging kan zorgen voor een meerwaarde voor het lokale erfgoedbeleid. HOM vond dat het thema 'Uit vriendschap' ideaal zou zijn om voor Erfgoeddag niet alleen logistiek (terbeschikkingstelling lokaal, drukwerk,...), maar ook inhoudelijk samen te werken. In het verleden gaven de Heemkring en het gemeentelijk archief ieder hun eigen invulling aan het thema. Ook al leende een thema zich op onderlinge afstemming, dat gebeurde niet en iedereen deed gewoon zijn eigen ding. De Heemkring hoopte dat dit in 2009 anders kon zijn en deed dan ook het voorstel aan de gemeente voor een duidelijk inhoudelijke samenwerking. De Heemkring heeft bewust de eerste stap willen zetten, omdat zij ervan overtuigd is dat iedereen die in Opwijk geïnteresseerd is in lokale geschiedenis, erfgoed,... een integrale, elkaar aanvullende werking verdient. Wij moesten helaas met spijt kennis nemen van de antwoordbrief van 15 september 2008 van het gemeentebestuur waarin deze aangeeft de bestaande louter logistieke samenwerking voor Erfgoeddag te willen voortzetten. Inhoudelijke samenwerking blijft dus vanwege het gemeentebestuur onmogelijk. De Heemkring betreurt die beslissing en vindt het erg jammer dat haar uitgestoken hand werd geweigerd. De HOM is van mening dat het College in deze een grote verantwoordelijkheid heeft en een unieke kans laat liggen om een eerste stap te zetten om een al veel te lang 24

27 aanslepend conflict trachten op te lossen. Wij kunnen alleen vaststellen, dat om welke reden ook, het College niet wenst mee te werken aan een aangedragen oplossing voor een probleem dat in het cultuurbeleidsplan als zeer fundamen- De algemene samenstelling van de huidige HOM-archief- en documentatieverzameling werd reeds hierboven behandeld, zowel inhoudelijk (onderwerpen) als vorm (originelen, kopieën op papier, digitaal, foto's, dia's, VHSvideo,...). Voor deze tentoonstelling '25 jaar werking - 25 jaar schenkingen. Uit vriendschap!' bij Erfgoeddag 2009 zijn volgende algemene uitgangspunten nagestreefd : alhoewel de originele archiefstukken slechts een fractie uitmaken van het geheel van onze documentatieverzameling, zijn voor deze tentoonstelling enkel originele documenten en foto's weerhouden de tentoongestelde documenten, foto's, voorwerpen,... zijn slechts een selectie die bepaald werd in functie van de beperkte beschikbare plaats en van een zo evenwichtige mogelijke vertegenwoordiging van de verschillende thema's die samen zowat onze ganse plaatselijke samenleving uitbeelden enkel heemgebonden stukken (betreffende Opwijk en Mazenzele, soms in een ruime zin) komen aan bod er worden enkel zaken getoond die afkomstig zijn van schenkingen 'virtueel erfgoed' of zaken waarvan de toekomst nog moet uitwijzen dat zij eventueel erfgoed zullen worden, werden niet opgenomen. De tentoongestelde zaken zijn dan ook allemaal minstens jaar oud. Het geheel wordt voorgesteld rond een aantal duidelijke thema's, onder meer op basis van de inhoud van de belangrijkste archiefschenkingen aan de HOM: oud kerkarchief van Mazenzele (16-19de eeuw, m.i.v. H. Geesttafel of Arteel staat omschreven. Het gemeentebestuur blijft dus kiezen voor een conflictmodel. Meer info: www. heemkringopwijk. be/nieuws/fr/ 141.htm. De tentoonstelling '25 jaar werking - 25 jaar schenkingen. Uit vriendschap!' menkamer, Bureel van Weldadigheid, Kerkfabriek,...), notariële en andere akten (18de-20ste eeuw), WO I, WO II, personen en families, verenigingsleven, parochiale instellingen, geloofsbeleving, onderwijs, politiek en gemeentebestuur, gemeentelijke en andere openbare diensten, militie, ambachten, handel, nijverheid, landbouw,..., kermissen en feesten, sport, bewoning en leefmilieu, vroegere straat- en dorpsgezichten, plaatselijke tijdschriften,... De zaken zijn in de mate van het mogelijke geordend per onderwerp of thema. Enigszins afzonderlijke hoofdstukken zijn: - geschonken boeken voor onze HOMbibliotheek: heem- en geschiedkundige werken (over Opwijk, Mazenzele en omliggende) en algemeen heemen geschiedkundige werken - andere publicaties van Opwijkse auteurs - literatuur over (plaatselijk) erfgoed,... In de multimediapresentatie wordt aandacht geschonken aan: - geschonken boeken, documenten en foto's - verwerking van het materiaal door de heemkring - Beeldbank Opwijk - de verzameling rouwbrieven en bidprentjes De tentoongestelde documenten, voorwerpen, foto's,... worden verklaard met ruime betiteling en onderschiften. Daarnaast is er ook een algemene inventaris van het geheel van de HOMarchief- en documentatieverzameling ter inzage beschikbaar. Bij diverse onderwerpen is ook een specifieke gedetailleerde inventaris beschikbaar. 25

28 Sommige stukken werden reeds ruim beschreven of verwerkt in een (tijdschriftartikel of in een bijdrage op de HOM-website. Een afdruk hiervan ligt op de tentoonstelling bij het desbetreffende document of voorwerp ter inzage. Het is uiteraard onmogelijk om in deze beperkte tentoonstellingsbrochure die- Oud 'kerkarchief' van Mazenzele (m.i.v. archief 'Armentafel' of 'H. Geesttafel' en Bureel van Weldadigheid) Dit omvangrijk archiefbestand werd ons in 2006 geschonken door de familie Freddy en Yvonne Meert-De Nil (Heerbaan) uit het nalatenschap van hun vader, heemkundige Leo De Nil (t 1985). Leo redde het archief. Zonder zijn tussenkomst en inzet was het meer dan waarschijnlijk vernietigd of verdwenen. Wij zijn hem hiervoor erg dankbaar. Leo maakte een eerste ordening in het geheel van de collectie en stelde een inventaris op. Hij puurde er ook al heel wat gegevens uit, onder meer voor diverse van de heemkundige studies waar hij mee bezig was en voor enkele van zijn publicaties, onder meer voor zijn artikelenreeksen 'Historiek van de straten van Mazenzele', 'De Klokken van Mazenzele', 'De Pestjaren ', in bijdragen over de Gilde,... Dat het oud 'kerkarchief', samen met het archief van de H. Geesttafel (Armentafel) en het Bureel van Weldadigheid (gedeeltelijk) één geheel vormt is niet zo verwonderlijk. In de middeleeuwen en tijdens het ganse 'Ancien Régime', dus tot aan de franse periode, werd hulp aan behoeftigen gerealiseerd door de 'Armen' of 'Armendis' of 'Tafel van den H.-Geest'. Deze plaatselijke liefdadigheidsinstelling was parochiaal georganiseerd. De instelling stond onder toezicht van de burgerlijke autoriteiten (schepenbank) en had tot taak de 'officiële' armen te helpen. Het beheer ervan was in handen van de armmeesters of Heilige Geestmeesters. Deze werden gekozen door de hogere geestelijkheid onder de meest invloedrijke burgers van de parochie. De benaming 'Heilige Geesttafel' is wellicht afgeleid naar de plaats waar de bedeling van brood of andere goederen per in te gaan op elk (of groepen) van de tentoongestelde zaken. Maar toch willen wij hieronder een drietal belangrijke collecties toelichten. Zij zijn elk op de tentoonstelling relatief ruim vertegenwoordigd en dateren, globaal genomen, uit verschillende perioden. gebeurde, meestal achteraan in de kerk, op een tafel. Het systeem van de openbare onderstand dat in de 'Belgische' gemeenten tot stand werd gebracht, dateert van na de aanhechting bij Frankrijk, eind 18de eeuw. Na een mislukte poging tot nationalisering vaardigde de Franse overheid in het jaar V ( ) een aantal organieke wetten uit die de armenzorg op een lokale basis organiseerden, met als eenheid de 'municipalité'. In iedere gemeente dienden twee instellingen tot stand te worden gebracht: een Bureel van Weldadigheid voor de ondersteuning van de thuiswonende armen en een Commissie der Burgerlijke Godshuizen voor het beheer van de liefdadigheidsinrichtingen als godshuizen, gasthuizen en weeshuizen. Tijdens de hele 19de eeuw bleef de verantwoordelijkheid voor de openbare onderstand in België uitsluitend bij de plaatselijke overheden berusten. Dit systeem bleef tot in 1925 bestaan, tot de oprichting van de Commissies van Openbare Onderstand (COO). Deze werden vanaf 1 april 1977 op hun beurt vervangen door de Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW). In de praktijk was het, zeker in de kleinere dorpen zoals Mazenzele, vooral de dorpspastoor die de bezielende en leidende kracht was van de 'Armentafel' en van het Bureel van weldadigheid. Hij verzorgde meestal ook het 'papierwerk' en het archief werd meestal bewaard op de pastorie. Wij zien ook dat heel wat 'kerkarchief' moeilijk kan ontkoppeld worden van dat van de 'Armentafel'. Zo zijn bijvoorbeeld diverse registers 'van de titels en autentique bescheiden' en rekeningen 'van kercke en aermen' in dezelfde boeken ingeschreven,... 26