TKI Wind op Zee. Internationale afstemming

Transcriptie

1 TKI Wind op Zee Internationale afstemming Een overzicht van de Nederlandse betrokkenheid en input bij Europees beleid op het gebied van offshore wind bij de verschillende door Europa gesubsidieerde programma s en projecten internationale markten. Auteur: Arjan Mast Versie: 12 Datum: 14 oktober 2014

2 Inhoud 1 Inleiding De overheid, de sector en andere stakeholders... 5 Permanente Vertegenwoordiging van Nederland in Brussel... 5 Rol van EZ... 5 Besluitvormingstraject binnen EU... 5 Rol van de sector... 6 Topsector Energie... 6 EWEA (European Wind Energy Association)... 6 EWEA Offshore wind industry advisory group (OWIG)... 6 EWEA participation in EU projects... 7 ENTSO (The European Network of Transmission System Operators for Electricity)... 7 Friends of the Supergrid (FOSG)... 7 Renewable Grid Initiative (RGI) Europees beleid ten aanzien van offshore wind... 8 Europees beleid R&D en Technologie ontwikkeling... 9 European Technology Platform for Wind Energy (TPWind)... 9 European Strategic Energy Technology Plan (SET Plan)... 9 European Wind Industrial Initiative Team European Energy Research Alliance (EERA) Europees beleid Marine Spatial Planning Europees beleid Inpassing in het elektrische systeem Energy Infrastructure North Seas Countries Offshore Grid Initiative (NSCOGI) Europees beleid Overig Pentalateraal Energy Forum Stimuleringsprogramma s Stimulering Technologie ontwikkeling Horizon ERANET Wind op Zee e Kader Programma Stimuleringsprogramma s Marine Spatial Planning Intelligent Energy Europe Stimuleringsprogramma s GRID INTERREG Interreg A Samenwerking in de grensregio's Interreg B Samenwerking tussen regio's uit meerdere landen Interreg C Interregionale samenwerking niet gebonden International Energy Agency (IEA) Overige platforms / initiatieven International Renewable Energy Agency (IRENA) /23

3 Research Activities for Offshore Wind Power in European Countries NER300 Finance for installations of innovative renewable energy technology and CCS in the EU Handelsbevordering Handelsbevorderende organisaties Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) Buitenlandnetwerk Cleantech Holland IRO Holland Home of Wind Energy Handelsbevorderende activiteiten Missies Strategische Beurzen Programma Starters International Business (SIB) Programma Partners for International Business (PIB) Bijlage Bijlage 2 EIA werkgroepen Bijlage 3 Overzicht FP7 projecten o.g.v. Offshore Wind /23

4 1 Inleiding Doel van dit document is 1) een overzicht te geven van de Nederlandse betrokkenheid en mogelijkheden voor input op Europees beleid op gebied van offshore wind, 2) een overzicht van de verschillende door Europa gesubsidieerde programma s en lopende projecten met Nederlandse partners in relatie tot offshore wind en 3) een overzicht van de mogelijkheden en initiatieven met betrekking tot handelsbevordering. Daarnaast kan dit document ondersteunen bij het door de Topsector Energie gestarte initiatief voor het internationaliseren van de sector. Europese afstemming van offshore wind is op te delen in twee hoofdcategorieën. 1. Europees beleid ten aanzien van offshore wind 2. Stimuleringsprogramma s op gebied van offshore wind gesubsidieerd vanuit Europa Hoofdstuk 2 geeft een beknopt overzicht van de rol van de overheid en de sector. Hoofdstuk 3 geeft een beknopt overzicht van het Europese beleid, en Hoofdstuk 4 geeft een beknopt overzicht van de stimuleringsprogramma s op gebied van offshore Wind. Hoofdstuk 5 geeft een beknopt overzicht van de INTERREG programma s. Hoofdstuk 6 en 7 gaat over de lopende projecten onder het International Energy Agency (IEA) en andere programma s. Hoofdstuk 8 geeft een overzicht van het beschikbare instrumentarium en de initiatieven op gebied van handelsbevordering voor de Nederlandse offshore windsector. 4/23

5 2 De overheid, de sector en andere stakeholders Permanente Vertegenwoordiging van Nederland in Brussel De lidstaten van de Europese Unie hebben elk een Permanente Vertegenwoordiging in Brussel. De Permanente Vertegenwoordiging van Nederland behartigt de belangen van Nederland in de Europese Unie. De Permanente Vertegenwoordiging bestaat uit ambtenaren van de ministeries en andere onderdelen van de Nederlandse overheid. Het dagelijkse werk bestaat uit netwerken, onderhandelen, lobbyen en coalities vormen namens Nederland in de Europese Unie. De Permanente Vertegenwoordiging is gevestigd in de Nederlandse ambassade in Brussel. De Permanente Vertegenwoordiging in Brussel ondersteunt tevens het Nederlandse bedrijfsleven. Bijvoorbeeld bij het verwerven van opdrachten gefinancierd door de Europese Unie. Of door het aanleveren van informatie over aankomende relevante EU beleidsontwikkelingen. Er lijkt nog weinig contact te zijn tussen de offshore wind sector en de Nederlandse vertegenwoordiging. Overigens zijn in Den Haag nog het informatiebureau van het Europees Parlement in Nederland ( en de vertegenwoordiging van de Europese Commissie in NL ( Rol van EZ De overheid onderhoudt op allerlei niveaus contact met Europa. De rollen van de overheid, en het ministerie van Economische Zaken in het bijzonder zijn: 1) Ondersteunen van handel (handelsmissies, aanhaken opdrachten gefinancierd door EU etc.) 2) Liaison m.b.t. R&D lijnen, gelden, programma s (ook ver vooruit, agenda bepaling) 3) Liaison (informatie, intelligence etc.) over a) EU beleid direct belangrijk voor sector (Arbowetgeving, mariene strategie, etc.) de Nederlandse vertegenwoordigers op gebied van offshore wind, b) EU grote beleid beïnvloedende dossiers (infrapackage, budget , ETS, RES Directive, harmonisering, support schemes, etc.) Besluitvormingstraject binnen EU Permanente Vertegenwoordiging in Brussel Afdeling Economie Dhr. Herbert Krajenbrink (Energie) Tel adres: bre ea@minbuza.nl Ondersteuning Bedrijfsleven Mevr. Esra Yilmaz Belangenbehartiging Nederlands Bedrijfsleven bij EUinstellingen, Europese ambtenaren Tel bre aob@minbuza.nl Hieronder een schematische weergave van het besluitvormingstraject binnen de EU. Op diverse momenten in het proces wordt input gevraagd, of kan input worden gegeven door (vertegenwoordigers) van de Nederlandse overheid, de sector en/of organisaties die de belangen van de sector vertegenwoordigen. 5/23

6 Rol van de sector Diverse mensen actief in de offshore windsector nemen plaats in diverse Europese commissies, besturen en platforms. Waar bekend zijn de namen van Nederlanders actief in besturen, commissies e.d., zoveel mogelijk genoemd maar ook namen van Nederlandse partners participerend in en door de EU gesubsidieerd projecten. De Nederlandse offshore windsector kan dit gebruiken om effectief input te leveren aan Nederlanders op deze sleutelposities. Topsector Energie De topsector Energie, waarvan het TKI Wind op Zee onderdeel is, heeft marktbewerkingsplannen gemaakt om de internationalisering van deze sector te versterken. topsector Energie_ _95.pdf EWEA (European Wind Energy Association) EWEA is de stem van de windsector, actief in het European Wind Energy Association promoten van windenergie in Europa en NL Board members: wereldwijd. EWEA telt meer dan 700 leden in Dolf Elsevier van Griethuysen (Ballast Nedam) meer dan 60 landen. Hiermee is zij s werelds Jaap Warners (NWEA) grootste en meest krachtige wind energy Ton Geul (Visser & Smit Marine Contracting) netwerk. NWEA vertegenwoordigt de Nederlandse sector binnen EWEA. Directe EU beïnvloeding is effectiever via NWEA of rechtstreeks via Policy Officers. Offshore wind industry advisory group (OWIG) EWEA Offshore wind industry advisory NL members: Dolf Elsevier van Griethuysen (Ballast Nedam) group (OWIG) Jan van der Tempel (TUD) Doel van OWIG is: Work to achieve industry Ernst van Zuijlen (FLOW) consensus on the likely future path for offshore Tom Rutgrink (Mammoet Europe B.V.) wind energy in Europe. 6/23

7 EWEA participation in EU projects EWEA coordinates and participates in long term projects, funded by the EU, that examine technical areas relevant to the wind industry. Partners in these projects include universities, European associations, wind energy companies from manufacturers to consultancies and utilities. EWEA is currently involved in four EU funded projects: REserviceS ( project.eu) TopWind ( EERA DTOC ( dtoc.eu) Twenties ( project.eu) ENTSO (The European Network of Transmission System Operators for Electricity) De missie van ENTSO is om belangrijke aspecten van het energiebeleid te bevorderen in het licht van belangrijke uitdagingen: Veiligheid het nastreven van gecoördineerde, betrouwbare en veilige werking van het transmissienet voor elektriciteit. Toereikendheid het bevorderen van de ontwikkeling van de onderling gekoppelde Europese net en investeringen voor een duurzaam energiesysteem. Markt het aanbieden van een platform voor de markt door voor te stellen en de uitvoering van gestandaardiseerde integratie van de markt en de transparantie kaders die een concurrerende en volledig geïntegreerde continentale schaal wholesale en retailmarkten te vergemakkelijken. Duurzaamheid het vergemakkelijken van veilige integratie van de nieuwe generatie bronnen, in het bijzonder de groeiende hoeveelheid hernieuwbare energie en daarmee het bereiken van vermindering van de broeikasgasuitstoot van de EU doelstellingen. TenneT TSO B.V is als Nederlandse TSO lid van de ENTSO. EU zaken bij Tennet: Esmeralde van Vliet Friends of the Supergrid (FOSG) De Friends of the Supergrid is een groep van bedrijven en organisaties met een gemeenschappelijke interesse bij het promoten van de beleidsagenda voor een Europees supergrid. Nederlandse betrokkenheid: Visser & Smit Marine Contracting (VSMC), Renewable Grid Initiative (RGI) De Renewable Grid Initiative promoot nationale en EU autoriteiten om te streven naar een efficiënt, duurzaam, schoon en maatschappelijk geaccepteerde ontwikkeling van de Europese netwerkinfrastructuur voor zowel gedecentraliseerde en grootschalige duurzame energie. ( grid.eu/) 7/23

8 3 Europees beleid ten aanzien van offshore wind De belangen voor offshore Wind komen bij diverse Europese beleidsstukken aan de orde: Offshore Wind Europe's offshore wind potential is enormous and able to meet Europe's demand seven times over, as estimated by the European Environment Agency's (EEA). The European Commission anticipated, in its 2008 Communication on offshore wind energy (EC, 2008) that "offshore wind can and must make a substantial contribution to meeting the EU's energy policy objectives through a very significant increase in the order of times by 2020 and 100 times by 2030 in installed capacity compared to today." Economics of wind energy Using wind energy brings many economic benefits. o It reduces the exposure of our economies to fuel price volatility. o It avoids the costs which society now bears in the form of pollution and fuel imports. Economic benefits of wind The European wind power industry plays an important role in Europe s economy, contributing to its gross domestic product (GDP), to job creation and to the development of other economic sectors Wind energy and the grid The capacity of European power systems to absorb significant amounts of wind power is determined more by economics and regulatory frameworks than by technical constraints Legal framework for wind energy Renewable Energy Directives; Enabling renewable energy to overcome the significant barriers to entering the energy market, EU directives in 2001 and 2009 have been the world s most significant legislation for renewable electricity. Support mechanisms and EU single market law are also vital R&D for wind energy Huge progress has already been achieved in the past 25 years, but there is still a massive potential for cost reductions through market development and R&D for wind energy to reach its full potential for large scale supply of electricity. Health and Safety EWEA's work on Health and Safety is focused on promotion of best practice and harmonisation of HSE regulation, standards, training, safety rules, documentation of work, etc. This is a vital and necessary to reduce risks for personnel in the wind industry working on site. Climate change and wind energy Wind energy today plays a significant role in reducing greenhouse gas emissions and can be rapidly deployed in the future. Each wind produced kilowatt hour (kwh) avoids a kwh created by power stations burning coal, gas and oil on average 696 gco 2 /kwh. Wind energy and the environment Wind energy is one of the cleanest, most environmentally friendly energy sources. Public acceptance of wind energy According to a 2011 Eurobarometer survey, Europeans were more favourable to renewable energy than other energy sources, particularly solar (94%), wind (89%) and hydroelectric (85%). Offshore Wind heeft daarbij te maken met verschillende departementen (DG s) van de Europese Commissie, zoals DG Research and Innovation, DG Maritime Affairs and Fisheries, DG Climate Action, DG Energy etc. 8/23

9 Europees beleid R&D en Technologie ontwikkeling Voor de beïnvloeding van Europees beleid op gebied van technologie zijn o.a. de volgende commissies / platformen van belang. European Technology Platform for Wind Energy (TPWind) EWEA coördineert het European Wind Energy Technology Platform (TPWind), een netwerk van onderzoekers en wind R&D stakeholders en deskundigen bij het formuleren van aanbevelingen voor het EU wind technologie R&D beleid en European Technology Platform for Wind Energy financiering. (TPWind) TPWind publiceerde haar strategische onderzoeksagenda, evenals de European Wind Initiative (EWI) in het kader van het Strategisch plan voor energietechnologie (SET plan), waarin de Europese Commissie windenergie identificeert als een strategische energie technologie die bijdraagt aan alle doelstellingen van het EU energiebeleid 2020: een groter concurrentievermogen, energiezekerheid en bestrijding van klimaatverandering. Steering committee: Dolf Elsevier van Griethuysen (Ballast Nedam) Jos Beurskens (ECN) Members: Theo de Lange (van Oord): WG 4 Offshore development and operation) Jos Beurskens (ECN): vz. WG 2 Wind Power Plants) Peter Eecen (ECN): WG 2 Jan Willem van Wingerden (TU Delft): WG 2 Imar Doornbos (EZ): WG 5 Wind Market & Economics Belangrijkste doelstelling van TP Wind is momenteel een goede implementatie van de European Wind Initiative (EWI). TPWind en EWEA lobbyen samen voor: Specifieke EU funding voor de EWI Verkorting van de time to grant Vereenvoudiging van de EU regels, in het bijzonder voor coördinatie van Europese en nationale fondsen Ruimte voor bottom up activiteiten, in plaats van top down alleen Verlenging van de funding voor het SET Plan. TP Wind is het belangrijkste adviesorgaan waar het gaat om de invulling van het SET Plan voor windenergie. Meer informatie over de verschillende working groups van TP Wind is te vinden op: n1/tpwind working group activities/ European Strategic Energy Technology Plan (SET Plan) SET Plan is het belangrijkste Europese instrument voor innovatie ter ondersteuning van de Energy Strategy for Europa. European Community Steering Group on Strategic Energy Technologies European Community Steering Group on Strategic Energy Technologies Member: Bert de Vries (EZ) Hugo Brouwer (EZ) 9/23

10 In de stuurgroep van het SET is EL&I zowel lid als Sherpa namens Nederland. European Wind Industrial Initiative Team Voor de uitwerking van het SET Plan zijn zes European Industrial Initiatives (EII) opgericht, waarvan het European Wind Industrial Initiative Team er één van is. EZ zit hier namens Nederland. European Energy Research Alliance (EERA) Zoals benoemd in het SET plan, is de ontwikkeling van technologie cruciaal om succesvol de klimaatverandering te bestrijden en de mondiale en Europese energievoorziening veilig te stellen. Het bereiken van de Europa 2020 en 2050 doelstellingen en visies op de uitstoot van broeikasgassen, hernieuwbare energie en energie efficiëntie vereist de inzet van efficiëntere en nieuwe technologieën. In dit kader zijn vijftien toonaangevende Europese onderzoeksinstituten de uitdaging aangegaan in een gezamenlijke Europese alliantie voor energieonderzoek ( EERA). De belangrijkste doelstelling van de EERA is om de ontwikkeling van nieuwe energietechnologieën te versnellen door het bedenken en uitvoeren van gezamenlijke onderzoeksprogramma's ter ondersteuning van het SET plan. Hierbij wordt geoptimaliseerd op inzet van middelen, financieringsbronnen en het maximaliseren van complementariteit en synergie. ECN, WMC en de TU Delft zijn partner van EERA. Er wordt gestreefd om synergie te creëren in de nationale programma s door definitie van een midden tot lange termijn roadmap en het organiseren van internationale R&D programma s. Een totaal aantal van 13 gezamenlijke programma's van start gegaan sinds de oprichting van EERA's, waaronder een programma op gebied van wind energie, met een subprogramma Offshore Wind Energy. ECN is partner, WMC en de TU Delft zijn associated partner van EERA. EERA JPWind is succesvol gebleken in het definiëren van grote Europese projecten zoals InnWind.eu. Europees beleid Marine Spatial Planning Maritime Spatial Planning (MSP) is key to enhancing offshore wind development. It provides stability and clarity for the investors and can bring down the costs of wind energy through an optimum integration of the wind farms into the marine environment. EWEA strongly supports the development of an integrated and coordinated Maritime Spatial Planning policy across Europe. ( issues/offshore/) EWEA Briefing (2012) "Maritime Spatial Planning: supporting offshore wind and grid development" IEE Project (2012): SEANERGY 2020 Commission communication on maritime spatial planning in the EU (2010) Europees beleid Inpassing in het elektrische systeem European Wind Industrial Initiative Team Member state: vacant? (Netherlands) Industry: Jos Beurskens (EWEA) European Energy Research Alliance (EERA) Management Board Joint Programme Wind: Peter Eecen (ECN) Coordinator subprogramma Aerodynamics: Peter Eecen (ECN) Energy Infrastructure De EU streeft ernaar om ervoor te zorgen dat de strategische energienetwerken en opslagfaciliteiten zijn voltooid in 2020.Het gaat om de productie van energie, transmissie en opslag. Moderne energie Energy Infrastructure Package / Regiegroep Noordzee NL member: Imar Doornbos (EZ) 10/23

11 infrastructuur is cruciaal voor een geïntegreerde energiemarkt stelt de EU in staat aan haar klimaaten energiedoelstellingen te voldoen. Europa moet zijn energienetwerk moderniseren en uitbreiden om energie te absorberen uit hernieuwbare bronnen en overal zorgen voor veilige bevoorrading. Het heeft ook smart grids nodig om energie te besparen en voor een beter beheer van het netwerk. Nederland zit in de Regiegroep Noordzee onder het Energy Infrastructure Package. North Seas Countries Offshore Grid Initiative (NSCOGI) De North Sea Offshore Grid, officieel de North Seas Countries Offshore Grid Initiative (NSCOGI), is een samenwerking tussen EU lidstaten en Noorwegen om een geïntegreerd offshore energie grid te realiseren. Dit grid moet windparken op zee en andere duurzame energiebronnen verspreid over de noordelijke zeeën van Europa met elkaar verbinden. Het plan is één van de verschillende voorgestelde Europese supergrids. Europees beleid Overig NSCOGI NL member Program Board and Steering Group: Imar Doornbos (EZ) Vice voorzitter WG 1 Grid Configuration Imar Doornbos (EZ) Pentalateraal Energy Forum Het Pentalateral Energy Forum is een tijdelijk, intergouvernementeel initiatief (Benelux Pentalateraal Forum Duitsland Frankrijk) met als doel de EZ vertegenwoordiger: Erik Sieders (directie Energiemarkt) samenwerking te bevorderen tussen alle relevante partijen teneinde een regionale Noordwest Europese elektriciteitsmarkt te creëren, als tussenstap naar één gemeenschappelijke Europese elektriciteitsmarkt. 11/23

12 4 Stimuleringsprogramma s Dit hoofdstuk geeft de belangrijkste instrumenten weer die gebruikt worden om het Europese beleid vorm te geven. Hier is wederom dezelfde opdeling gemaakt. 1. R&D / Technologie ontwikkeling 2. Marine Spatial Planning 3. GRID 4. Overig Stimulering Technologie ontwikkeling Op gebied van subsidiering van (R&D) programma s zijn de volgende programma s relevant: Horizon2020 Horizon2020 is gestart op 1 januari 2014 en loopt tot 2020 ( Binnen Horizon2020 zijn een zevental Societal Challenges gedefinieerd, waaronder Secure, Clean and Efficient Energy. Innovatieve projectvoorstellen voor Wind op Zee kunnen het best onder dit thema worden ingediend. Veel informatie is op het internet te vinden, w.o. het werkprogramma ( wp1415 energy_en.pdf). Het TKI Wind op Zee wil graag partijen ondersteunen bij hun aanvraag die interesse hebben voor deelname in Horizon2020. ERANET Wind op Zee Het TKI Wind op Zee is namens Nederland betrokken bij het ERANET voorstel DEMOWIND. Dit ERANET project is onderdeel van Horizon2020 (LCE 18). Focus van het ERANET voorstel is demonstratie. Voor meer informatie, neem contact op met TKI Wind op Zee. 7e Kader Programma Het 7 e kader programma loopt vanaf 2007 tot en met 2013 en is daarmee de voorloper van het Horizon 2020 programma. Ook op gebied van wind energie lopen er projecten onder het zevende kader programma. In bijlage 1 is een overzicht van de wind energie projecten in het 7 e Kader Programma met Nederlandse partners. Van de twaalf projecten o.g.v. windenergie onder het 7 e KP is ECN bij vier projecten betrokken (1x als coördinator) en is TU Delft twee keer als partner betrokken en Tennet ook twee keer. Stimuleringsprogramma s Marine Spatial Planning Intelligent Energy Europe Het IEE is gelanceerd in 2003 door de Europese Commissie. Het programma ondersteunt het EU energie efficiëntie en hernieuwbare energiebeleid, met het oog op het bereiken van de EU 2020 doelstellingen. Het programma loopt tot eind Er heeft onder dit programma één project gelopen op gebied van offshore wind met Nederlandse partners: 1. Spatial Deployment of offshore WIND Energy in Europe (WINDSPEED) Afgerond op NL partners: ECN (coördinator), Wageningen IMARES B.V., We@Sea Stimuleringsprogramma s GRID 12/23

13 5 INTERREG De officiële naam is Europese Territoriale Samenwerking, meestal wordt het Interreg genoemd. Interreg is een Europese subsidieregeling, waarbinnen partijen uit meerdere landen samenwerken in projecten op het terrein van duurzame ruimtelijke en regionale ontwikkeling. Er zijn 3 verschillende Interreg programma s. Deze zijn gericht op samenwerking: in de grensregio s (Interreg A); tussen regio s in verschillende landen (Interreg B); door heel Europa heen, dus niet gebonden aan een bepaald gedeelte van het grondgebied van de EU (Interreg C). Interreg A Samenwerking in de grensregio's Hieronder vallen 4 programma's waar Nederland aan meedoet: 1. Programma Nederland Duitsland. 2. Programma Vlaanderen Nederland. 3. Programma Euregio Maas Rijn (België, Nederland en Duitsland). 4. Programma 2 Zeeën. Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, België en Nederland werken hierin samen. Onder andere om de biodiversiteit te beschermen. De Interreg A programma's worden gecoördineerd door het ministerie van Economische Zaken (EZ). Er zijn geen projecten op gebied van offshore wind bekend binnen het Interreg A programma. Interreg B Samenwerking tussen regio's uit meerdere landen Nederland is aangesloten bij: Noordzeeregio programma. In dit programma werken Noorwegen, Denemarken, Zweden, Duitsland, Nederland, België en het Verenigd Koninkrijk samen, met als doel de regio aantrekkelijker te maken om te wonen, werken en investeren. Noordwest Europa (NWE). In dit programma werken Ierland, het Verenigd Koninkrijk, Nederland, Duitsland, België, Luxemburg, Frankrijk en Zwitserland samen. De Interreg B programma's worden gecoördineerd door het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM). Onder het Noordzee regio programma van Interreg B is één project op gebied van offshore wind met een Nederlandse partner uitgevoerd: Titel: Developing the North Sea offshore wind power cluster ( cluster.net/) Dit project richt zich op de versterking van de ontwikkeling van de offshore wind industrie. Activiteiten: business to business networks, versterking van de energienetwerken (energy grid), training en bewustwordingsactiviteiten. Projectbudget: 5 miljoen. Nederlandse deelname: Technische Universiteit Delft Project is afgerond in /23

14 Interreg C Interregionale samenwerking niet gebonden Interregionale samenwerking die niet gebonden is aan een bepaald gedeelte van het grondgebied van de Europese Unie (EU). Alle regio's van de EU werken samen en delen kennis en ervaringen. Hieronder valt onder andere het programma Interreg IVC. Projecten onder Interreg IVC hebben als doel het verbeteren van het regionaal beleid voor innovatie, kenniseconomie, milieu en natuurbescherming. Interreg IVC wordt gecoördineerd door het ministerie van IenM. Een project wat onder Interreg IVC draait op gebied van wind is: Titel: Policy and Public Private Partnerships of Offshore Wind energy ( power.eu/) Offshore wind is voor veel (regionale) overheden een nieuw thema. Om de Europese doelstellingen op het gebied van duurzame energie te halen en werkgelegenheid te creëren, moeten regionale overheden hiermee aan de slag. Met het 4POWER project worden kennis en ervaringen uitgewisseld. Hiermee willen samenwerkende regio's implementatie van offshore wind versnellen en verbeteren. Projectbudget: ca. 1,6 miljoen. Nederlandse deelname: provincie Groningen (leadpartner). Project loopt van 1 januari 2012 tot 31 december /23

15 6 International Energy Agency (IEA) Nederland is betrokken bij diverse IEA werkgroepen op gebied van offshore Wind, zie bijlage. Het TKI WoZ zal op basis van behoefte uit de sector inventariseren welke IEA taken belangrijk zijn om in te participeren. Het TKI zal vervolgens stimuleren dat Nederlandse spelers deelnemen aan deze taken dat er goede terugkoppeling is aan de deelnemers van het TKI Wind op Zee. 15/23

16 7 Overige platforms / initiatieven International Renewable Energy Agency (IRENA) The International Renewable Energy Agency (IRENA) is an intergovernmental organisation that supports countries in their transition to a sustainable energy future, and serves as the principal platform for international cooperation, a centre of excellence, and a repository of policy, technology, resource and financial knowledge on renewable energy. IRENA promotes the widespread adoption and sustainable use of all forms of renewable energy, including bioenergy, geothermal, hydropower, ocean, solar and wind energy in the pursuit of sustainable development, energy access, energy security and low carbon economic growth and prosperity. With a mandate from countries around the world, IRENA encourages governments to adopt enabling policies for renewable energy investments, provides practical tools and policy advice to accelerate renewable energy deployment, and facilitates knowledge sharing and technology transfer to provide clean, sustainable energy for the world s growing population. Nederland is lid sinds 12 januari De Nederlandse vertegenwoordiger is: IRENA gaat in 2013 als vervolg op eerdere rapporten systematisch de kosten van hernieuwbare energie opties verzamelen, bundelen en publiceren. Research Activities for Offshore Wind Power in European Countries Overzicht beschikbaar bij TKI WoZ NER300 Finance for installations of innovative renewable energy technology and CCS in the EU "NER300" is een financieringsinstrument gezamenlijk beheerd door de Europese Commissie, de Europese Investeringsbank en de lidstaten. Dit financieringsinstrument is het resultaat van een bepaling om 300 miljoen emissierechten (rechten op een ton koolstofdioxide uit te stoten) uit de CO2 emissiehandel te reserveren. Hiermee kunnen installaties voor opwekking van duurzame energie gesubsidieerd worden. De emissierechten worden verkocht en het ingezamelde geld dat kan 2,4 miljard euro zijn als elk emissierecht wordt verkocht voor 8 euro zal beschikbaar worden gesteld voor projecten als zij operationeel zijn. 16/23

17 8 Handelsbevordering Het TKI Wind op Zee wil ondersteunend en faciliterend zijn waar het gaat om handelsbevordering. Bij de enquête over de Economische Impact (gehouden begin 2014) is onder andere aan de sector gevraagd waar zij kansen zien. Ondernemers in de offshore windsector zien duidelijk kansen voor hun bedrijf in het buitenland. Drie kwart van de ondernemers ziet kansen op het gebied van windgerelateerde activiteiten. Er worden vele landen genoemd. De meest genoemde landen in 2014 zijn: 1. Duitsland, 2. Frankrijk, 3. Denemarken, 4. Verenigd Koninkrijk, 5. België, 6. Verenigde Staten van Amerika. Zowel publieke als private organisaties ondersteunen bij promotionele activiteiten in het buitenland en bij de realisatie van internationale ambities in de vorm van evenementen en specifieke diensten en programma s. Handelsbevorderende organisaties Voor ondersteuning bij het opzetten van economische activiteiten in het buitenland kan gebruik gemaakt worden van diverse organisaties. Een handige ingang is de website: Deze website is een initiatief van het Netwerk Internationaal Ondernemen (NIO), een zelfstandig overlegorgaan van handelsbevorderende organisaties en het ministerie van Economische Zaken. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) RVO.nl is de overheidsorganisatie die ondernemers, onderzoeks en kennisinstellingen inspireert en ondersteunt bij het waarmaken van hun internationale ambities. Hierbij gaat het om het aanbieden van informatie o.a. over landen, markten, zakenpartners, kennis en regelgeving; subsidies; netwerken en het organiseren van bijeenkomsten en missies, al dan niet onder leiding van een bewindspersoon. Voor meer informatie of contact: (Op deze website staat rechtsonder een knop voor abonnementen op nieuwsbrieven). RVO.nl werkt nauw samen met het wereldwijde buitenlandnetwerk van ambassades, consulatengeneraal en Netherlands Business Support Offices (NBSO's). Buitenlandnetwerk Nederland beschikt over een buitenlandnetwerk, dat ons land op verschillende onderwerpen in het buitenland vertegenwoordigd en informatie en ondersteuning biedt bij internationale activiteiten. Meer informatie en links: zoeken/internationalezakenpartners/buitenlandnetwerk Ambassades en Consulaten Generaal 17/23

18 Nederlandse bedrijven die in het buitenland economische activiteiten willen opstarten kunnen hiervoor ondersteuning vragen bij de Nederlandse ambassade in het betreffende land. Wind op Zee heeft op basis van de resultaten van de enquête onder de Nederlandse offshore windsector een aantal prioriteitslanden gedefinieerd. Met Ambassade Berlijn Mevr. Lydia Aalpoel Ambassade Londen Dhr. Fred Olthhof Ambassade Parijs (IA) Dhr. Eric van Kooij Ambassade Taiwan (IA) Dhr. Kasper Nossent NBSO Gujarat, India Dhr. Job Glas de volgende ambassades heeft het TKI Wind op Zee nauwere contacten, om zo vroegtijdig eventuele kansen voor de sector te signaleren, hierover te communiceren en te adviseren. Netherlands Business Support Offices (NBSO s) Het NBSO netwerk bestaat uit 18 kantoren in 8 landen. De kantoren zijn gevestigd in regio s die kansen bieden voor Nederlandse bedrijven, maar waar geen ambassade of consulaat aanwezig is. Innovatie Attaché Netwerk Binnen het buitenlandnetwerk is het netwerk van Innovatie Attachés actief in diverse landen. Het gaat om "economische diplomatie" in technologie en kennis, signaleren van kansen voor onderzoeks en ontwikkelingssamenwerking (R&D) en gezamenlijk innoveren. De Innovatie Attachés werken nauw samen met andere onderdelen binnen de economische functie van de posten voor cross over dienstverlening zoals de NFIA, NBSO, economische afdelingen, Landbouwattachés en I&M Attachés. ondernemen/topsectoren/ia netwerk Jaarlijks kiest het Innovatie Attache Netwerk een thema wat voor de diverse landen wordt uitgewerkt. Voor 2015 is dat Wind op Zee, wat zal resulteren in een symposium in mei 2015 over dit thema. Cleantech Holland Cleantech Holland is het Nederlandse exportplatform voor duurzame technologische producten, concepten en innovaties. Het platform is in 2008 opgericht door de Vereniging FME CWM, het ministerie van Economische Zaken en het ministerie van Infrastructuur en Milieu. ( Cleantech Holland organiseert met regelmaat Offshore Wind missies, w.o. naar Duitsland. IRO IRO is een brancheorganisatie en promoot the interesses van Nederlandse toeleverings en servicebedrijven in the upstream Olie en Gas en in toenemende mate ook in de Offshore Wind. IRO heeft in 2014 o.a. een Offshore Wind missie georganiseerd naar de UK. ( Holland Home of Wind Energy Het Holland Home of Wind Energy is een onafhankelijke export bevorderingsassociatie, die de belangen en interesses van de Nederlandse windenergiesector en kennisinstituten behartigt in het buitenland. ( HHWE heeft zich voornamelijk gefocust op de regio China, Japan, Taiwan en Korea. 18/23

19 Handelsbevorderende activiteiten In het Netwerk Internationaal Ondernemen zijn zowel publieke als private handelsbevorderende organisaties vertegenwoordigd. Zij organiseren diverse bijeenkomsten, evenementen en missies die via een gezamenlijke agenda te vinden zijn op: ondernemen. Missies Door het handelsbevorderende netwerk worden verschillende soorten missies georganiseerd: breed of sectorspecifiek, met of zonder bewindspersoon, inkomend of uitgaand. Ook voor offshore wind worden regelmatig missies georganiseerd, die interessante contacten kunnen opleveren. ondernemen/exportbegeleiding/missies en handelsreizen De missies met bewindspersonen worden via de Strategische Reisagenda op elkaar afgestemd. De topsectoren zijn direct betrokken bij de invulling van deze agenda en worden jaarlijks via de DTB om input gevraagd. Zie en handelsreizen/agenda/economische reisagenda 2014 Strategische Beurzen Bedrijven en instellingen kunnen zich per topsector op 2 grote beurzen als collectieve Nederlandse inzending presenteren. Vanuit de overheid kan er ondersteuning worden gegeven bij deelname aan Strategische beurzen. Het gaat vooral om promotionele en netwerkactiviteiten met als doel de sector als geheel te promoten. Dit vergroot de kansen en zichtbaarheid voor individuele Nederlandse bedrijven. Meer informatie via TKI WoZ en: en handelsreizen/agenda/strategische beurzen 2014 Programma Starters International Business (SIB) De regeling Starters International Business Go Abroad, Well Prepared biedt een coachingstraject dat in 3 stappen naar een internationale aanpak leidt. RVO.nl werkt samen met verschillende organisaties, die de uitvoering van dit traject voor hun rekening nemen. U kunt uit deze organisaties zelf een keuze maken. Meer informatie: regelingen/startersinternational business sib. Programma Partners for International Business (PIB) Partners for International Business richt zich op groepen bedrijven, kennis en onderzoeksintellingen, die gezamenlijk een buitenlandse markt willen betreden. In een convenant tussen dit cluster en de Nederlandse overheid wordt een afgestemde strategie vastgelegd. Een programma duurt 2 tot 3 jaar waarin door gezamenlijke inbreng kansen ontwikkeld en verzilverd kunnen worden. Meer informatie: regelingen/partners international businesspib In de offshore windsector is op 10 december 2013 zo n convenant ondertekend voor Japan en Zuid Korea: windopzee.nl/nieuwsbericht/nederlands windenergieconsortium gaat japanse enkoreaanse markt 19/23

20 Bijlage 1 De Europese Commissie De Europese Commissie is het uitvoerende orgaan van de Europese Unie. Ze is verantwoordelijk voor het indienen van wetsvoorstellen, het beheren van de EU begroting, het handhaven van het EU recht (in samenwerking met het Hof van Justitie), en het vertegenwoordigen van de EU op internationaal niveau. Het Europees Parlement Het Europees Parlement (ook wel Europarlement of kortweg EP) is de rechtstreeks verkozen volksvertegenwoordiging van de Europese Unie. Raad De Europese Raad geeft de nodige impulsen voor de ontwikkeling van de Unie en bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten. Hij oefent geen wetgevingstaak uit. 20/23

21 Bijlage 2 EIA werkgroepen IEA Wind Research Tasks in 2012 TASK NO. Task 11 Task 19 Task 25 Task 26 Task 27 Task 28 Task 29 Task 30 Task 31 Task 32 Task 33 TASK TITLE, OPERATING AGENT, AND TERM YEARS Base Technology Information Exchange OA*: Vattenfall, Sweden ( ) changed CENER, Spain ( ) Wind Energy In Cold Climates OA: Technical Research Centre of Finland VTT, Finland ( ) Design and Operation of Power Systems With Large Amounts of Wind Power OA: Technical Research Centre of Finland VTT, Finland ( ) Cost of Wind Energy OA: NREL, United States ( ; ) Small Wind Turbine Labels for Consumers OA: CIEMAT, Spain ( ; ) Social Acceptance of Wind Energy Projects OA: ENCO Energie Consulting AG, Switzerland ( ; ) MexNex(T): Analysis of Wind Tunnel Measurements and Improvement of Aerodynamic Models OA: ECN, the Netherlands ( ; ) Offshore Code Comparison Collaborative Continuation Project (OC4) OA: NREL, the United States and Fraunhofer IWES, Germany ( ) WAKEBENCH: Benchmarking of Wind Farm Flow Models OA: CENER, Spain and NREL, United States ( ) LIDAR: Wind Lidar Systems for Wind Energy Deployment OA: ForWind Center for Wind Energy Research, Germany ( ) Reliability Data: Standardizing Data Collection for Wind Turbine Reliability and Operation and Maintenance Analyses OA: Fraunhofer Institute for Wind Energy and Energy System Technology (IWES), Germany ( ) *OA indicates operating agent organization that manages the task ECN and/or other Dutch partners are active in the following IEA Tasks: IEA Task 11 Base Technology Information Exchange IEA Task 26 Cost of Wind Energy IEA Task 29 MexNex(T): Analysis of Wind Tunnel Measurements and Improvement of Aerodynamic Models ECN is coordinator IEA Task 30 Offshore Code Comparison Collaborative Continuation Project IEA Task 31 WAKEBENCH IEA Task 32 LIDAR: Wind Lidar Systems for Wind Energy Deployment IEA Task 33 Reliability Data The financing of the tasks is split in two: the man hours + travel costs and the yearly contribution per country. The Dutch government has been reluctant to contribute. 21/23

22 Bijlage 3 Overzicht FP7 projecten o.g.v. Offshore Wind 1. CLUSTERDESIGN - A Toolbox for Offshore Wind Farm Cluster Design Start Date: End Date: Today, an offshore wind farm is merely a collection of wind turbines where the components of an offshore wind farm cluster are optimized but not the overall cluster. In the future, the best-performing NL partners: STICHTING ENERGIEONDERZOEK CENTRUM NEDERLAND 2. HIPRWIND - High Power, high Reliability offshore wind technology Start Date: End Date: The aim of the HiPRwind project is to develop and test new solutions for very large offshore wind turbines at an industrial scale. The project addresses critical issues of offshore WT technology such NL partners: MAMMOET EUROPE BV 3. DEEPWIND - Future Deep Sea Wind Turbine Technologies Start Date: End Date: The hypothesis of this project is that a new wind turbine concept developed specifically for offshore application has potentials for better cost efficiency than existing offshore technology. Based on NL partners: STICHTING MARITIEM RESEARCH INSTITUUT NEDERLAND, TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT 4. WINGY-PRO - Increasing efficiency of wind power plants for the production of energy Start Date: End Date: The aim of Wingy-Pro is to demonstrate the first ever large size transversal flux generator in an existing wind turbine. A determining factor for increasing the profitability of an offshore wind farm NL partners: ATLAS MAGNETICS EUROPE BV 5. EERA-DTOC - EERA Design Tools for Offshore Wind Farm Cluster Start Date: End Date: The European Energy Research Alliance (EERA) together with some high-impact industry partners addresses the call proposing an integrated and validated design tool combining the state-of-the-art wake, NL partners: STICHTING ENERGIEONDERZOEK CENTRUM NEDERLAND 6. MARINA PLATFORM - Marine renewable integrated application platform Start Date: End Date: MARINA is a European project dedicated to bringing offshore renewable energy applications closer to the market by creating new infrastructures for both offshore wind and ocean energy converters. It ad NL partners: CORROSION & WATER CONTROL BV, BUREAU VERITAS MARINE NEDERLAND B.V. 7. TWENTIES - Transmission system operation with large penetration of wind and other renewable electricity sources in networks by means of innovative tools and integrated energy solutions Start Date: End Date: A group of 6 Transmission System Operators (Belgium, Denmark, France, Germany, The Netherlands and Spain) with 2 generator companies, 5 manufacturers and research organisations, propose 6 demonstration NL partners: TENNET TSO BV 8. ORECCA - Off-shore Renewable Energy Conversion platforms - Coordination Action Start Date: End Date: The objectives are to create a framework for knowledge sharing and to develop a research roadmap for activities in the context of offshore renewable energy (RE). In particular, the project will stimul NL partners: Ecofys, ECN 22/23

23 9. HAWE - High Altitude Wind Energy Start Date: End Date: The quest for clean and renewable energy sources found tremendous potential in wind power. So far, it has been harvested mostly by wind towers, which use only wind currents close to the ground (bellow NL partners: LANKHORST TOUWFABRIEKEN BV 10. 7MW-WEC-BY-11 - Pilot demonstration of eleven 7MW-Class WEC at Estinnes in Belgium Start Date: End Date: This action focuses on demonstrating the development of a cost-effective large scale high capacity wind park using new state-of-the-art multi megawatt turbines coupled with innovative technology used NL partners: ENECO ENERGY TRADE B.V. 11. MARINET, ECN (uit infrastructures call) Start Date: End Date: MarineTT is a timely European Commission Framework Programme 7 Support Action that aims to make a real contribution to improved access to EU marine research. To do this, MarineTT will examine the Knowledge Transfer and Uptake of Results from European Marine Research Projects funded under EU FP6 & FP7. In view of a clear demand to show demonstrable impact from research, MarineTT is currently developing an improved methodology for knowledge capture and transfer. NL partners: ECN 12. INNWIND, Innovative Wind Conversion Systems (10-20MW) for Offshore Applications Start Date: End Date: The overall objectives of the INNWIND.EU project are the high performance innovative design of a beyond-state-of-the-art 10-20MW offshore wind turbine and hardware demonstrators of some of the critical components. NL partners: ECN, TU Delft, WMC 13.WindScanner.eu - The European WindScanner Facility Start Date: End Date: The WINDSCANNER aims to enhance the European competitiveness in the wind energy sector and maintain European technological leadership in detailed high-resolution remote sensing measurement methodologies of wind and turbulence for wind energy. NL partners: ECN 14. WALiD, Wind Blade Using Cost-Effective Advanced Composite Light-Weight Design Start Date: End Date: WALiD will combine design, material and process developments using thermoplastic materials to create cost-efficient, lightweight and recyclable blades which will be demonstrated by industrial end-users. NL partners: TNO, PPG Fiber Glass, NEN 15. NATURAL, Standardised metrology of Nano-sTrUctuRed CoAtings with Low surface energy, Start Date: End Date: The NATURAL project will develop methods that allow rapid evaluation of surfaces at the nanoscale and correlate the measured surface structure with functional performance. This step change in measurement methodology will enable new lifetime determination methods and enhance the knowledge base for providers of nanostructured coatings and surfaces to tailor their products and technologies towards the end-user needs. NL partners: TNO, Global Blade Technology ARCTIC Wind ECN, start /23