Voorwoord. ir. G.J. van den Brandhof Heemraad Waterschap Veluwe

Transcriptie

1

2 2

3 Voorwoord Cultuurhistorie is een breed begrip en omvat historische bouwwerken, historische landschappen en geografie en archeologie. Onze belangstelling voor cultuurhistorie neemt toe en we zijn daardoor meer doordrongen van de plicht het erfgoed te behouden. Onze overheid is zich hiervan terdege bewust en heeft daar een actief beleid voor ontwikkeld. Waterschap Veluwe richt zich specifiek op cultuurhistorie die gerelateerd is aan water. Waterschap Veluwe en zijn rechtsvoorgangers hebben een eeuwenlange traditie als overheid en regionale waterbeheerder. Dijken en polders hebben een belangrijke rol gespeeld in de welvaart die is opgebouwd. Op de Veluwe kwam daar nog een ander interessant aspect bij, namelijk die van de sprengen en beken. Het water vormde een belangrijke energiebron voor onder andere de papier- en kopermolens. Zo wist Nederland al voor de industriële revolutie op een duurzame manier gebruik te maken van wind en waterenergie, en kon zij daardoor uitgroeien tot een handelsnatie en land van boekdrukkers. In de afgelopen decennia is het behoud en herstel van cultuurhistorische waarden onderdeel geworden van de werkzaamheden. Bij beekherstel bijvoorbeeld is het al bijna 20 jaar een vast onderdeel van de planvorming en de uitvoering. Ook bij dijkverbetering is cultuurhistorie altijd nadrukkelijk betrokken. Dit heeft onder andere geleid tot uitgekiende ontwerpen voor de bomendijk en het dorp Veessen. In 2008 heeft het bestuur van Waterschap Veluwe opdracht gegeven om het behoud en herstel van cultuurhistorische waarden langs bepaalde beleidslijnen verder te ontwikkelen. Om inzicht te krijgen in het geheel van cultuurhistorische bouwwerken, beken en landschapselementen en wateren (al dan niet in eigendom van het waterschap) is in 2009 samen met de provincie, gemeenten en andere partijen cultuurhistorie, die gerelateerd is aan water, in beeld gebracht en van een waardering voorzien. Op basis daarvan zijn voor de komende jaren een tiental kansrijke projecten gedefinieerd. De projecten liggen goed verspreid in het gebied van Waterschap Veluwe. Ook is er een goede spreiding over de drie kerntaken van het Waterschap, namelijk waterkering, waterkwaliteit en waterkwantiteit. Ik ben dan ook zeer tevreden met de resultaten van de in dit document vastgelegde inventarisatie en waardering. Het is een goede stap om op gestructureerde wijze uitvoering te geven aan het behoud en herstel van de water gerelateerde cultuurhistorie in ons prachtige beheersgebied. Volgende stap is de geselecteerde projecten nader uit te werken om ook de watergerelateerde cultuurhistorie beleefbaar te maken voor de burger. Bij voorkeur doen we dat door ze onder te brengen bij projecten die we vanuit onze kerntaken en samen met anderen uitvoeren. Het beleid van Waterschap Veluwe aangaande de cultuurhistorie krijgt dan een concrete uitwerking die ons aller steun verdient. ir. G.J. van den Brandhof Heemraad Waterschap Veluwe 3

4 Inhoudsopgave Voorwoord Deel I watererfgoedbeleid Waterschap Veluwe 1 Zorgvuldig omgaan met watererfgoed 1.1 Inleiding 1.2 Waterschap Veluwe streeft naar pro actief en helder watererfgoedbeleid 1.3 Werkwijze 1.4 Leeswijzer 2 Het beheersgebied van Waterschap Veluwe, een indruk 2.1 Ontstaan waterschap 2.2 Het gebied 3 Cultuurhistorie van Waterschap Veluwe geïnventariseerd 3.1 Wat is watererfgoed? 3.2 De inventarisatie 4 Cultuurhistorie van Waterschap Veluwe gewaardeerd 4.1 Waarderingssysteem 4.2 Waarderingssessies 4.3 Een oefening 5 Beleidsconsequenties per prioriteringscategorie 5.1 Vijf prioriteringscategorieën 5.2 Elementen in de categorie Ja, investeren 5.3 Elementen in de categorie Soms 5.4 Elementen in de categorie Als het moet 5.5 Elementen in de categorie Kans 5.6 Elementen in de categorie Niet investeren 6 Ambities en projectvoorstellen 6.1 Het formuleren van ambities 6.2 Afspraken voor projectvoorstellen op de middellange en lange termijn 7 Samenvatting 4

5 Deel II projectvoorstellen 1. projectvoorstel Ensemble Randmeerdijk 2. projectvoorstel Ensemble Pouwel Bakhuis e.o. 3. projectvoorstel Koudhoornse Sluis 4. projectvoorstel Hezenbergersluis 5. projectvoorstel Ensemble Bomendijk, Veluwse Bandijk e.o. 6. projectvoorstel Vaassense Beken 7. projectvoorstel Ensemble Havensluis en Stadsgracht Elburg 8. projectvoorstel Waterval Vrijenbergerspreng 9. projectvoorstel Stadsgrachten Harderwijk e.o. 10. projectvoorstel Uddelermeer, Hierdense Beek en Kasteel Staverden Bijlagen Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage 3: Bijlage 4: Begrippenkader Overzicht gewaardeerde elementen onderverdeeld in prioriteringscategorieën Erfgoed van de toekomst Overzicht overige geïnventariseerde elementen Bronvermelding Colofon 5

6 6

7 Deel I watererfgoedbeleid Waterschap Veluwe 7

8 1 Zorgvuldig omgaan met watererfgoed 1.1 Inleiding Waterschap Veluwe heeft een eeuwenlange traditie als overheid en regionale waterbeheerder. Hierdoor zijn er landschappen en objecten in het beheersgebied van het waterschap te vinden die eveneens eeuwen oud zijn. Het waterschap erkent de aanwezige cultuurhistorische waarden en wil daar graag op een zorgvuldige manier mee omgaan. Waterschap Veluwe besteedt reeds jaren aandacht aan het behoud en herstel van cultuurhistorische waarden. Zo maakt cultuurhistorie een vast onderdeel uit bij de planvorming en uitvoering van beekherstel. Ook bij dijkverbetering is cultuurhistorie nadrukkelijk betrokken. Verder speelt cultuurhistorie op ad hoc basis een rol bij vraagstukken over beheer of herinrichting. Met het opstellen van de beleidsnota archeologie en cultuurhistorie in 2008 zijn de eerste stappen gezet om cultuurhistorie structureel in te bedden in planvorming. 1.2 Waterschap Veluwe streeft naar pro actief en helder watererfgoedbeleid Inzicht in het exacte aantal watererfgoedelementen, de waarde en de kansen van die elementen en de verantwoordelijkheid daarvoor van het waterschap was niet volledig. Dit leidde soms tot ad hoc beslissingen in relatie tot beheer, onderhoud en ontwikkeling van watererfgoed. Het risico was dat dit kon leiden tot: investeringen die afbreuk doen aan de cultuurhistorische waarde; het missen van kansen voor recreatief medegebruik in relatie tot profilering van het waterschap; het missen van kansen die een goede bijdrage leveren aan ruimtelijke kwaliteit waarbij cultureel erfgoed als een gemeenschappelijke drager voor (ruimtelijke) plannen wordt gebruikt. Bij Waterschap Veluwe ontstond dan ook de behoefte om cultuurhistorie structureel te laten meewegen in beleidsbeslissingen en projecten van het waterschap. Om tot een goede uitwerking van de beleidsnota te komen, is het van belang in kaart te brengen hoe het beheersgebied er globaal uit ziet, welke cultuurhistorische elementen aanwezig zijn en wat de waardering van die elementen is. Daarna is het noodzakelijk een visie te ontwikkelen op de omgang met dit erfgoed in termen van beheer, ontwikkeling en profilering, uitmondend in een haalbaar uitvoeringsprogramma. Waterschap Veluwe heeft Het Oversticht gevraagd het waterschap hierbij te ondersteunen. 1.3 Werkwijze Het Oversticht heeft in 2006 samen met waterschap Reest en Wieden een methode ontwikkeld voor het waarderen en categoriseren van watererfgoed. Deze methode heeft Het Oversticht inmiddels bij meerdere waterschappen succesvol toegepast. De methode is voor ieder waterschap op maat gemaakt, zo ook voor Waterschap Veluwe. De kern van de methode is de vragentrechter, weergegeven in onderstaande figuur. Aan de hand van 10 vragen worden de mate van verantwoordelijkheid van het waterschap, de waarde van het erfgoedelement en de kans op planontwikkeling vastgesteld. Daarmee beschikt het waterschap over een adequaat instrument om watererfgoed in te delen in categorieën, waarmee de financiële betrokkenheid wordt vastgelegd en de wijze waarop dat in de organisatie wordt geborgd. 8

9 Watererfgoed Waterschap Veluwe Verantwoordelijkheid voor waterschap Waardering Kans op planontwikkeling Indeling watererfgoed in prioriteringscategorieën Afbeelding 1: Vragentrechter De methode vormt de opmaat om gezamenlijk met waterschappen te komen tot cultuurhistorisch beleid en een bijbehorend uitvoeringsprogramma 1. In vijf fasen is hier naar toegewerkt. In de volgende hoofdstukken worden de resultaten per fase uitgebreid toegelicht. Het gaat om het: 1. inventariseren van aanwezige cultuurhistorische elementen 2. waarderen en categoriseren van deze elementen 3. prioriteren en formuleren van beleidsconsequenties 4. opstellen van een uitvoeringsprogramma 5. rapporteren en communiceren. Dit project heeft twee producten opgeleverd. Het eerste product betreft dit voorliggende rapport waarin systematisch is gekomen tot een uitwerking van het cultuurhistorisch beleid van Waterschap Veluwe (Deel 1). Aan het rapport zijn tien voorstellen voor mogelijke uitwerkingen van projecten opgenomen (Deel 2). Het tweede product is een GIS applicatie. Deze applicatie voorziet in een projectie op de digitale kaart van alle gewaardeerde en gecategoriseerde elementen. Per element is diverse informatie opvraagbaar, zoals het type element, locatie, waardering, prioriteringscategorie en de bijbehorende beleidsconsequenties (zie paragraaf 4.4). Het project is uitgevoerd door een speciaal voor dit project samengestelde projectgroep die bestond uit zeven medewerkers van Waterschap Veluwe en twee adviseurs van Het Oversticht. Voor de inventarisatie is gebruik gemaakt van kennis bij (oud)medewerkers, bestuurders, provincie, diverse gemeenten en organisaties met lokale kennis, waaronder historische verenigingen. Zij namen deel aan twee workshops: de workshop uit de hoofden op papier, bedoeld om te inventariseren wat er is aan watererfgoed, en de waarderingssessies, bedoeld om het erfgoed te waarderen en te categoriseren. De heer Van Den Brandhof gaf, tijdens de eerste workshop, de aftrap voor het project. 1 Het Oversticht,

10 1.3 Leeswijzer Dit rapport geeft de uitwerking van het cultuurhistorisch beleid van Waterschap Veluwe weer. Het rapport geeft inzicht in de methode die is gehanteerd om watererfgoedelementen te waarderen, te prioriteren en om beleidsconsequenties te formuleren. Getracht is dit op een zodanige manier te doen, dat het waterschap in de toekomst zelfstandig in staat is de methode toe te passen en daarmee het eigen beleid aan te vullen, te wijzigen of te verscherpen. Het rapport bestaat uit twee delen en is als volgt opgebouwd. Deel 1 bestaat uit de hoofdstukken 1 tot en met 7. Hoofdstuk 2 toont een globale beschrijving van het beheersgebied van Waterschap Veluwe en geeft een indruk van de diverse cultuurhistorische lagen die het gebied rijk is. Hoofdstuk 3 richt zich op de inventarisatie van elementen en hoofdstuk 4 op het waarderen van de geïnventariseerde elementen. Als gevolg van de waardering komen de elementen in een zogenaamde prioriteringscategorie terecht. In hoofdstuk 5 wordt aangegeven welke beleidsconsequenties aan deze prioriteringscategorieën gegeven worden en welke kosten daarmee gepaard gaan. Hoofdstuk 6 geeft informatie over de 10 elementen waar een concreet uitvoeringsplan (projectvoorstel) voor is gemaakt. Het eerste deel van het rapport wordt in hoofdstuk 7 afgesloten met een samenvatting. In deel 2 van het rapport zijn de 10 projectvoorstellen gebundeld. De bijlagen geven een overzicht van het gewaardeerde en het overige geïnventariseerde erfgoed, inclusief een lijst met erfgoed van de toekomst. Daarnaast is in de bijlagen ook een begrippenlijst opgenomen. 10

11 2 Het beheersgebied van Waterschap Veluwe, een indruk 2.1 Ontstaan waterschap Waterschap Veluwe ontleent zijn naam aan het gebied waar het ligt. Het beheersgebied wordt begrensd door de Gelderse Vallei, de rivier de IJssel in het oosten en de Veluwerandmeren in het noordwesten. Vanaf de tiende eeuw groeide de bevolking in het gebied en vonden de eerste ontginningen plaats. Naarmate de ontginningen toenamen, nam ook de behoefte aan waterwerken toe. De ontginningen veroorzaakten nieuwe waterstromen en bestaande waterlopen moesten geregeld verlegd worden. In deze periode ontstond langzaam maar zeker behoefte aan maatregelen om het water te beheersen. Het ontstaan van het waterschap werd hiermee een feit. 2 Waterschap Veluwe kent een lange geschiedenis die in de 14 e eeuw is begonnen. Het Waterschap in zijn huidige vorm is ontstaan als gevolg van diverse overnames, uitbreidingen en fusies. De meest recente samenvoeging dateert uit 1997, toen de waterschappen Noord-Veluwe en Oost-Veluwe fuseerden met Zuiveringsschap Veluwe en de hogere zandgronden inclusief de stedelijke gebieden toegevoegd werden aan het beheersgebied Het gebied Het beheersgebied van Waterschap Veluwe is onder te verdelen in drie deelgebieden: de Noordelijke IJsselvallei (het gebied tussen de heuvelrug en de IJssel), het gebied langs de randmeren en de Zuidelijke IJsselvallei. 4 De Noordelijke IJsselvallei wordt begrensd door de Hoge Veluwe en de rivier de IJssel. Het gebied kenmerkt zich door de heuvels (stuwwallen) met haar dekzanden die in het Pleistoceen zijn ontstaan. Aan de oostzijde ervan is een overgangsgebied met vele sprengen en kwelrijke beken met woonkernen langs de randen, dat overgaat in een poldergebied. De eerste bewoners van de vallei woonden langs de rivier op de oeverwallen of op de uitlopers van de Veluwse heuvelrug. Vanaf het moment dat het water beheerst kon worden door de aanleg van waterwegen en dijken langs de IJssel, kon men zich ook op de meer lager gelegen delen van de vallei vestigen. In de late Middeleeuwen waren de sprengenbeken van grote betekenis voor de papierindustrie in ons land. Zo ontstond het landschap dat, naast het heuvelachtige en bosrijke gebied, het beken- en sprengengebied en het polderlandschap, zo kenmerkend is voor de oostflank van de Veluwe. De noordelijke polders bevinden zich aan de westelijke kant van het beheersgebied, aan de kant van de voormalige Zuiderzee. Nu wordt het gebied begrensd door de Randmeren. Voor de drooglegging van de Zuiderzee grensde het gebied rechtstreeks aan zee. De vlakke polders en de kustzone die nog steeds zichtbaar zijn, gaan over in het heuvelachtige en bosrijke landschap van de Veluwe. Ook hier liggen langs de rand van het hoge Veluwemassief de woonkernen op de grens van hoog naar laag. De vissersplaatsen Elburg en Harderwijk liggen op uitlopers van het Veluwemassief direct aan de voormalige Zuiderzee. Bewoners streden ook in dit gebied tegen het water. Het ontwateren was voor ontginners niet altijd even eenvoudig. Zo was er bijvoorbeeld sprake van een stijgende zeespiegel, waardoor de noodzaak tot betere dijken en een goede afwatering toenam. 2 Waterschap Veluwe, Informatie uit deze paragraaf is ontleend aan Waterschap Veluwe,

12 Het derde gebied betreft de Zuidelijke IJsselvallei en loopt van Brummen tot Voorst. Door de relatief hogere ligging van het gebied was er aanvankelijk nauwelijks aandacht voor overstromingsgevaar en was de zorg voor dijkbeheer beperkt. Vanaf de achttiende eeuw werden de lagere zandgronden ontgonnen. Tevens werd het waterpeil van de IJssel hoger, waardoor ook in dit gebied een grotere behoefte aan betere dijken en een goede afwatering ontstond. Dit resulteerde onder andere in een doorgaande dijk vanaf Dieren die aansluit op de reeds bestaande Veluwse Bandijk bij Voorst. Belangrijke waterwerken zoals weteringen, dijken en watermolens ontstonden in de late middeleeuwen. De waterafvoer was niet altijd even goed wat voornamelijk kwam door de beperkte technische mogelijkheden die er op dat moment voorhanden waren. Grote vooruitgang in het waterbeheer ontstond met de uitvinding van het stoomgemaal in de tweede helft van negentiende eeuw, kort daarop gevolgd door het elektrisch gemaal. Deze technische vooruitgang maakte het mogelijk om het gewenste waterpeil beter af te stemmen op de behoefte. Aan het beheersgebied zijn de vorige eeuw een drietal buitendijkse poldergebieden toegevoegd, te weten de Voorster Klei, de Wilpsche Klei en de Hoenwaard. Afbeelding 2: Beheersgebied Waterschap Veluwe 12

13 3 Cultuurhistorie van Waterschap Veluwe geïnventariseerd 3.1 Wat is watererfgoed? (Water)erfgoed is een breed begrip. Zo bestaat er bijvoorbeeld materieel erfgoed (tastbaar, bijvoorbeeld waterwerken) en immaterieel erfgoed (niet tastbaar, bijvoorbeeld verhalen). Wat precies onder erfgoed verstaan wordt, is vaak onderwerp van discussie. Ook bij dit project is tijdens het proces van inventarisatie vaak gesproken over een nadere definitie van het begrip. Watererfgoed is hier opgevat als de karakteristieke, aan watergerelateerde objecten, structuren en landschapselementen als ook historische wateren of watersystemen, ontstaan door enerzijds de strijd tegen het water en anderzijds het gebruik van water. Tijdens een van de projectgroepbijeenkomsten is besloten om watererfgoed voor Waterschap Veluwe te specificeren en nader onder te verdelen in drie typen: objecten, beken en landschapselementen. Deze onderverdeling is leidend geweest voor het gehele project. Onder objecten worden bouwwerken verstaan die meer of minder water gerelateerd zijn. Gedacht kan worden aan bijvoorbeeld gemalen, sluizen, dijkmagazijnen of watermolens. Voor de beken is gekeken naar complete beeksystemen met een HEN of SED functie 5. Dit is gedaan om het aantal elementen enigszins binnen de perken te houden en om aan te sluiten bij de ecologische waardering van deze beeksystemen. Tot slot heeft de inventarisatie zich gericht op landschapselementen. Dit betreft met name historische wateren of bijzondere onderdelen van het landschap. Bij de inventarisatie van het watererfgoed is uitgegaan van een ouderdomsgrens van circa vijftig jaar, een algemeen geaccepteerde leeftijdsgrens binnen de monumentenzorg. Elementen met een jongere leeftijd kunnen echter vanwege hun grote zeggingskracht opvallen en daardoor als uitzondering eveneens geïnventariseerd zijn. Archeologie maakte expliciet geen onderdeel uit van dit project en wordt in een zelfstandig traject in kaart gebracht in samenwerking met andere partijen (provincie, gemeenten, organisaties met lokale kennis). 3.2 De inventarisatie Op 27 mei 2009 heeft Het Oversticht samen met Waterschap Veluwe een werkatelier gehouden. De bedoeling van dit atelier was om zoveel mogelijk cultuurhistorische elementen op tafel te krijgen. Genodigden voor deze dag waren bestuursleden, (oud)medewerkers van Waterschap Veluwe, gemeente- en provincieambtenaren en leden van historische verenigingen. Voor dit brede gezelschap is gekozen omdat de ervaring leert dat onder hen doorgaans veel gebiedsgebonden kennis aanwezig is. In bijlage 5 zijn de deelnemers aan het werkatelier weergegeven. Het werkatelier bestond uit drie parallelle sessies onder leiding van een medewerker van Het Oversticht en een van Waterschap Veluwe. Naast het voorwerk naar elementen door het waterschap zelf, heeft dit atelier een groot aantal extra elementen opgeleverd. Er mag vanuit gegaan worden dat op deze manier op zeer efficiënte wijze, minstens 95% van de relevante elementen in kaart gebracht is. De methode leent zich voor aanvullingen in een later stadium. Het totaal kwam neer op 278 elementen. 5 Zie bijlage 1 voor verklarende woordenlijst 13

14 De diversiteit binnen deze elementen bleek enorm te zijn. In een daaropvolgende projectgroepbijeenkomst is toen een onderverdeling gemaakt in de drie eerder genoemde typen; objecten, beeksystemen en landschapselementen. Tevens is erop gelet of de elementen van voldoende ouderdom waren en of de elementen voldoende relatie met de werkzaamheden van het waterschap hadden. Concreet betekent dit er in totaal 279 elementen zijn geïnventariseerd. Hiervan zijn 69 objecten, 65 beeksystemen en 82 landschapselementen geselecteerd om in de volgende fase te waarderen. 6 Van de overige 64 elementen was er in de meeste gevallen sprake van een te geringe relatie met de werkzaamheden van het waterschap. Deze elementen zijn om die reden niet gewaardeerd. Ook is een aantal elementen niet apart, maar als onderdeel van een beeksysteem gewaardeerd. Dit laatste geldt onder andere voor watermolens zonder rad, visvijvers en bijzondere meanders in een beek. 7 Tot slot zijn er 9 elementen geïnventariseerd die nog recent zijn en daarom op dit moment niet geschikt voor waardering. 8 objecten beken landschappen en wateren West Noord Zuid TOTAAL Tabel 1: aantal gewaardeerde elementen per district 6 Zie bijlage 2: overzicht gewaardeerde elementen 7 Zie bijlage 4: overzicht overige geïnventariseerde elementen 8 Zie bijlage 3: overzicht erfgoed van de toekomst 14

15 4 Cultuurhistorie van Waterschap Veluwe gewaardeerd 4.1 Waarderingssysteem Nadat de elementen waren geïnventariseerd en gegroepeerd naar type heeft Het Oversticht een voorstel gedaan hoe de elementen vervolgens gewaardeerd konden worden. Dit voorstel is besproken in een projectgroepbijeenkomst en aansluitend enige malen aangescherpt. Het waarderingssysteem bestaat uit drie lagen: de mate waarin Waterschap Veluwe verantwoordelijk is of zich verantwoordelijk voelt de mate waarin het element cultuurhistorische waarden vertegenwoordigt; de mate waarin het element kansen biedt voor planontwikkeling. Ieder erfgoedtype (object, beeksysteem, landschapselement) vraagt een eigen benadering. Om die reden is voor de afzonderlijke typen een eigen waarderingssysteem ontwikkeld. Het betreffende systeem is uitsluitend toepasbaar op het bepaalde erfgoedtype, maar de systemen zijn onderling wel op elkaar afgestemd. Voor objecten en landschapselementen kon vrijwel hetzelfde systeem toegepast worden, voor beeksystemen is een eigen systeem ontwikkeld. Dit heeft tot het volgende geleid: Waarderingssysteem objecten Criterium Verantwoordelijkheid Vragen 1a Heeft het object een waterhuishoudkundige functie? 1b Of heeft het object een waterhuishoudkundige functie gehad? Waarde Kans op planontwikkeling 2 Is Waterschap Veluwe eigenaar? 3 Is de oorspronkelijke functie/ betekenis nog afleesbaar? 4 Is het object weinig voorkomend in waterschapsgebied Veluwe? 5 Is het object bijzonder in zijn directe omgeving? 6 Is het ontwerp bijzonder in vergelijking met elementen met dezelfde functie? 7 Wat is of was de bijdrage van het element aan de ontwikkeling van de omgeving? 8 Heeft het object een beschermde status? (rijksmonument, provinciaal monument, gemeentelijk monument) 9 Zijn er kansen op samenwerking? 10 Biedt het kans voor recreatie en profilering? Waarderingssysteem landschapselementen Criterium Vragen Verantwoordelijkheid 1a Heeft het element een waterhuishoudkundige functie? 1b Of heeft het element een waterhuishoudkundige functie gehad? 2 Is Waterschap Veluwe eigenaar? Waarde 3 Is de oorspronkelijke functie/ betekenis nog afleesbaar? 4 Is het element zeldzaam (weinig voorkomend in waterschapsgebied Veluwe)? 5 Wat is de waarde van het element in zijn omgeving? 6 Is het element typerend voor een bepaalde periode in de geschiedenis, een bepaalde stijl? 7 Wat is of was de bijdrage van het element aan de ontwikkeling van de omgeving? 8 Heeft het element een beschermde status (rijksmonument, provinciaal monument, gemeentelijk monument) Kans op 9 Zijn er kansen op samenwerking? planontwikkeling 10 Biedt het kans voor recreatie en profilering? 15

16 Waarderingssysteem beeksystemen Criterium Vragen Verantwoordelijkheid 1a Heeft het element een waterhuishoudkundige functie? 1b Of heeft het element een waterhuishoudkundige functie gehad? 2 Is Waterschap Veluwe eigenaar? Waarde 9 3 Komen de volgende onderdelen van het sprengenstelsel in het beeksysteem voor? Sprengkoppen Opgeleide beek Bijzondere constructies (aquaduct, daloversteek, grenswal, doorsnijding, schot, wijerd) Molen(plaats) Specifieke gebruiksvormen (o.a. gracht, kanaal, visvijver, zwembad) Economische functies, gerelateerd aan schoon water 4 Is het beekstelsel met de belangrijkste onderdelen nog grotendeels intact? (geen doorsnijdingen, droogvallingen, etc.) 5 Is de directe omgeving van het beeksysteem nog grotendeels oorspronkelijk? 6 Is het beeksysteem uitgestrekt en complex? (3 of meer beken) Kans op 7 Zijn er kansen op samenwerking? planontwikkeling 8 Biedt het kans voor recreatie en profilering? Aan iedere beantwoorde vraag wordt een score gegeven. Hieronder volgt een toelichting hoe een score wordt toegekend en wat een score betekent. Verantwoordelijkheid De totaalscore voor het vaststellen van verantwoordelijkheid wordt als volgt bepaald: als het object een waterhuishoudkundige functie heeft, is het waterschap altijd verantwoordelijk (los van eigendom) als het waterschap eigenaar is en het object geen waterhuishoudkundige functie (meer) heeft, is het waterschap verantwoordelijk als het object geen waterhuishoudkundige functie heeft en het waterschap geen eigenaar is, is het waterschap niet verantwoordelijk Waarde De score voor het vaststellen van de waarde verschilt voor beide systemen. Voor objecten en landschapselementen wordt de score als volgt berekend. Per vraag wordt de score aangegeven: ja = 2 punten gemiddeld = 1 punt nee = 0 punten Opgemerkt moet worden dat rijksmonumenten een score van 2 punten krijgen; gemeentelijke en provinciale monumenten 1 punt. Voor beeksystemen geldt bovenstaande scoreverdeling ook, maar met uitzondering van vraag 3. Voor ieder voorkomend onderdeel wordt hier 1 punt toegekend. Zowel voor objecten, landschapselementen als voor beeksystemen geldt het volgende: Totaalscore waarde betekenis 8 punten of meer hoge cultuurhistorische waarde 6 of 7 punten middelhoge cultuurhistorische waarde 5 of minder lage cultuurhistorische waarde Kans op planontwikkeling De totaalscore voor het vaststellen van kans op planontwikkeling wordt als volgt berekend: als beide vragen met ja worden beantwoord, zijn er kansen voor planontwikkeling. 9 Deze waarderingscriteria zijn afgeleid van het rapport Het Veluws sprengenlandschap; een cultuurmonument, Renes, J. et al. Alterra,

17 4.2 Waarderingssessies Op 22, 23 en 24 juni 2009 heeft Het Oversticht de werkateliers voor het waarderen van de geïnventariseerde elementen gehouden. Wederom gebeurde dit in een breed gezelschap. Dezelfde organisaties werden hiervoor uitgenodigd als bij het werkatelier voor de inventarisatie. Het aantal te waarderen elementen was echter zo groot, dat de werkateliers niet voldoende bleken om alle elementen door te nemen. Wel is ieder type (object, beeksysteem, landschapselement) uitvoerig aan bod geweest zodat er bij de deelnemers ruim voldoende gevoel ontstond op welke manier de methode werkt. De projectgroep heeft de resterende elementen volgens het waarderingssysteem gewaardeerd. Gedurende dit proces is de waarderingssystematiek verder verscherpt. Op basis van de waardering komt een element in een zogeheten prioriteringscategorie terecht. Ieder element is in een van de vijf mogelijke categorieën opgenomen (zie tabel 2): Ja, investeren: Elementen in deze categorie krijgen de hoogste prioriteit en worden in stand gehouden en zo mogelijk ontwikkeld. Waterschap Veluwe investeert proactief in het behouden of versterken van de cultuurhistorische waarde. Soms: Deze categorie krijgt aandacht als omstandigheden aanleiding geven om in de cultuurhistorische waarde van het element te investeren. Dat kan het geval zijn wanneer er kansen zijn dat andere partijen meefinancieren, subsidies beschikbaar zijn of meegelift kan worden in een (eigen of gebiedsgericht) project. Als het moet: In deze elementen investeert het waterschap uitsluitend om ze in stand te houden en niet te laten vervallen. Investeren op grond van cultuurhistorische argumenten is geen doel op zich. Kans: Onder bepaalde omstandigheden is er een kans dat het waterschap meefinanciert. Het initiatief hiervoor ligt bij derden. Niet investeren: Het waterschap financiert niet mee bij herstel of ontwikkeling van elementen uit deze categorie. Zijn er kansen voor planontwikkeling? Hoge cultuurhistorische waarde Middelhoge cultuurhistorische waarde Lage cultuurhistorische waarde Ja, Waterschap Veluwe is verantwoordelijk. (Het element heeft een waterhuishoudkundige functie). Ja, Waterschap Veluwe is verantwoordelijk. (Waterschap Veluwe is eigenaar. Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer). ) Nee, Waterschap Veluwe is niet verantwoordelijk. (Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) en waterschap Veluwe is geen eigenaar). Ja Nee Ja Nee Ja Nee Ja, investeren Ja, investeren Soms Ja, investeren Soms Soms Kans Niet investeren Soms Soms Als het moet Kans Niet investeren Als het moet Als het moet Als het moet Niet investeren Niet investeren Tabel 2: Indeling in prioriteringscategorieën De inhoud en beleidsconsequentie per categorie wordt in het volgende hoofdstuk nader uitgewerkt. 17

18 4.3 Een oefening Om de werking van de methode ook voor de lezer begrijpelijk te houden, volgt hieronder een voorbeeld dat de theorie van de methode uit 4.1 en 4.2 inzichtelijk maakt. Als voorbeeld is gekozen voor het Dijkmagazijn Evergeune bij Wapenveld. Afbeelding 3: Dijkmagazijn Evergeune Het geïnventariseerde element wordt aan onderstaande vragen onderworpen. Criterium Vragen Antwoord Score* Totaal Verantwoordelijkheid 1a. Heeft het object een Ja Ja waterhuishoudkundige functie? 1b. Of heeft het object een Ja waterhuishoudkundige functie gehad? 2. Is Waterschap Veluwe eigenaar? Ja Waarde 3. Is de oorspronkelijke functie/ betekenis Ja 2 nog afleesbaar? 4. Komt het object weinig voor in Ja 2 waterschapsgebied Veluwe? 5. Is het object bijzonder in relatie tot zijn Ja 2 directe omgeving? 6. Is het ontwerp bijzonder in vergelijking Gemiddeld 1 met elementen met dezelfde functie? 9 7. Wat is of was de bijdrage van het element aan de ontwikkeling van de omgeving? Laag 0 8. Heeft het object een beschermde status? (Rijksmonument, provinciaal monument, gemeentelijk monument) Ja rijksmonument 2 Kans op planontwikkeling 9. Zijn er kansen op samenwerking? Ja, als Hattemerpoort ontstaat en als onderdeel Ja van ensemble Pouwel Bakhuis. Ja 10. Biedt het kans voor recreatie en profilering? Ja, als infopunt. Ja Op basis van de bovenstaande score komt het element in een van de prioriteringscategorieën terecht. Dijkmagazijn Evergeune valt onder de verantwoordelijkheid van Waterschap Veluwe, heeft een hoge cultuurhistorische waarde en biedt kans op planontwikkeling. Om die reden komt het element in de categorie Ja investeren terecht. 18

19 Zijn er kansen voor planontwikkeling? Hoge cultuurhistorische waarde Middelhoge cultuurhistorische waarde Lage cultuurhistorische waarde Ja, Waterschap Veluwe is verantwoordelijk. (Het element heeft een waterhuishoudkundige functie). Ja, Waterschap Veluwe is verantwoordelijk. (Waterschap Veluwe is eigenaar. Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer). ) Nee, Waterschap Veluwe is niet verantwoordelijk. (Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) en waterschap Veluwe is geen eigenaar). Ja Nee Ja Nee Ja Nee Ja, investeren Ja, investeren Soms Ja, investeren Soms Soms Kans Niet investeren Soms Soms Als het moet Kans Niet investeren Als het moet Als het moet Als het moet Niet investeren Niet investeren 19

20 4.4 De GIS applicatie Alle elementen in het beheersgebied van Waterschap Veluwe zijn volgens de zojuist beschreven methode gewaardeerd. Per element is dan ook een informatiesheet beschikbaar met hierop informatie over het type element, de naam van het element, de ligging, een foto, een korte beschrijving + achtergrondinformatie, de waarderingstabel en de prioriteringscategorie. De informatiesheets zijn in GIS gekoppeld aan een digitale kaart. Op deze kaart is te zien waar, welke erfgoedelementen te vinden zijn en in welke categorie deze elementen vallen. Door op een element te klikken, verschijnt de informatiesheet van het betreffende element. In de legenda is aangegeven in welke prioriteringscategorie het object is ingedeeld. Afbeelding 4: Schermafbeelding uit GIS voor alle beken. In groen zijn de beken aangegeven uit de categorie ja, investeren, lichtgroen is soms en geel is als het moet. (De categorieën kans en niet, investeren komen op deze kaart niet voor, aangezien beken altijd een waterhuishoudkundige functie hebben). 20

21 Nijmolensebeek A. Kenmerken en afbeelding Hoofdcategorie erfgoed: beek Type erfgoedelement: sprengenbeek Naam erfgoedelement: Nijmolensebeek (Emster Beken) District: Noord Gemeente: Epe B. Beschrijving De sprengenbeek, gevoed door sprengkoppen ten noordwesten van Vaassen, is grotendeels in het laatste kwart van de 17e eeuw aangelegd. Het woord nije of nieuw in de naam wijst niet op de beek zelf, maar verwijst naar de Nijemolens, de nieuwe naam voor de herbouwde molens die in 1745 door brand verwoest waren. De beek komt uit in de Grift. C. Waardering Criterium Vragen Antwoord Score Totaal* Verantwoordelijkheid 1a. Heeft het element een waterhuishoudkundige functie? Ja Ja 1b. of heeft het element een waterhuishoudkundige functie gehad? 2. Is waterschap Veluwe eigenaar? Nee Nee Waarde 3. komen de volgende onderdelen van het sprengenstelsel in het beeksysteem voor? (aankruisen wat van toepassing is) Sprengkoppen X 1 Opgeleide beek X 1 Bijzondere constructies (aquaduct, daloversteek, X 1 grenswal, doorsnijding, schot, wijerd) Molen(plaats) X 1 Specifieke gebruiksvormen (o.a. gracht, kanaal, visvijver, Nee 0 zwembad) Economische functies, gerelateerd aan schoon water Nee 0 4. Is het beekstelsel met de belangrijkste onderdelen nog Ja 2 grotendeels intact? (geen doorsnijdingen, droogvallingen, etc) 5. Is de directe omgeving van het beeksysteem nog grotendeels oorspronkelijk? Ja, het ligt in het buitengebied 2 6. Is het beeksysteem uitgestrekt en complex? (3 of meer beken) Het is een gemiddeld systeem 1 Kans op 7. Zijn er kansen op allianties? Ja, beekherstel Ja planontwikkeling 8. Biedt het kans op profilering? Nee Nee Ja 9 Nee D. Investeringscategorie (aankruisen wat van toepassing is) Ja, waterschap Veluwe is Ja, waterschap Veluwe is verantwoordelijk. (Het element verantwoordelijk. (Waterschap Veluwe heeft een waterhuishoudkundige is eigenaar. Het element heeft geen functie). waterhuishoudkundige functie (meer). ) Nee, waterschap Veluwe is niet verantwoordelijk. (Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) en waterschap Veluwe is geen eigenaar). Kansen voor Ja Nee Ja Nee Ja Nee planontwikkeling Hoge waarde Ja, Ja, investeren Soms Soms Kans Niet investeren investeren Middelhoge Ja, Soms Soms Als het moet Kans Niet investeren waarde investeren Lage waarde Soms Als het moet Als het moet Als het moet Niet investeren Niet investeren Afbeelding 5: Voorbeeld van een informatiesheet. Door in de GIS-kaart te klikken op een element, verschijnt de informatiesheet van het desbetreffende element. 21

22 5 Beleidsconsequenties per prioriteringscategorie 5.1 Vijf prioriteringscategorieën Zoals in paragraaf 4.2 al aan de orde is geweest, is ieder element in één van de volgende vijf prioriteringscategorieën geplaatst, afhankelijk van de uitkomst van de waardering. Hierna worden voorstellen gedaan voor de beleidsconsequenties per prioriteringscategorie. Het gaat om de categorieën: Waterschap is initiatiefnemer: Ja, investeren Soms Als het moet Initiatief ligt bij derden: Kans Niet investeren 5.2 Elementen in de categorie Ja, investeren Toelichting Erfgoedelementen in de categorie Ja, investeren, hebben de volgende kenmerken: Waterschap Veluwe is verantwoordelijk voor het watererfgoedelement omdat het element functioneel is voor de taken van het waterschap en het waterschap is meestal eigenaar Het element vertegenwoordigt een hoge of middelhoge cultuurhistorische waarde Het element biedt veelal goede kansen voor planontwikkeling. Voorbeelden: Apeldoorns Kanaal, Hierdense Beek Afbeelding 6: Hierdense Beek 22

23 Beleidsuitwerking Waterschap Veluwe investeert actief in watererfgoedelementen in de categorie Ja, investeren. Deze categorie krijgt dus de meeste aandacht. Doel is om het element te behouden of terug te brengen in zijn oorspronkelijke staat en kansen voor profilering van het waterschap te verzilveren. De meeste watererfgoedelementen in deze categorie zijn goed onderhouden en verkeren in een goede staat van onderhoud. Door regelmatig onderhoudswerkzaamheden te verrichten blijven de elementen in goede staat. Elementen met een achterstallige staat van onderhoud worden met voorrang aangepakt. Waterschap Veluwe ontwikkelt voor de erfgoedelementen uit deze categorie projectvoorstellen. Goede kansen op samenwerking met anderen, meeliften met bestaande projecten en recreatie en profilering zijn daarbij leidend. Voor tien elementen uit deze categorie zijn reeds projectvoorstellen opgesteld. 10 Deze plannen hebben een looptijd van drie jaar. Iedere drie jaar organiseert Waterschap Veluwe een interne sessie om nieuwe projectideeën te ontwikkelen voor elementen uit deze categorie die nog niet in lopende projecten ondergebracht zijn en waarvoor kansen ontstaan. Erfgoedelementen uit deze categorie verdienen structureel aandacht. Projectvoorstellen die ontwikkeld worden voor deze elementen worden of ondergebracht bij lopende projecten of in samenwerking met anderen als zelfstandig project opgepakt. Voor beide geldt uiteraard, dat dit afhankelijk is van de financiële mogelijkheden. Het budget dat nodig is voor instandhouding van deze elementen zal afkomstig zijn uit het reguliere budget voor beheer en onderhoud. Voor extra investeringen voor herstel of ontwikkeling dient budget vrijgemaakt te worden. De investeringen voor deze elementen liften zoveel mogelijk mee in lopende projecten en programma s of worden in samenwerking met derden aangepakt. Afspraak De projectvoorstellen zijn op hoofdlijnen uitgewerkt en worden na vaststelling van het bestuur gefaseerd in de meerjarenraming en in de jaarlijkse begroting opgenomen. Uitvoering vindt plaats na verdere uitwerking. Waterschap Veluwe organiseert iedere drie jaar een interne actualisatie-sessie om de projectvoorstellen bij te stellen en nieuwe op te zetten. 5.3 Elementen in de categorie Soms Toelichting Elementen kunnen op twee manieren in de categorie Soms terechtkomen. De eerste mogelijkheid betreft: Het waterschap is verantwoordelijk voor het watererfgoedelement omdat het element functioneel is voor de taken van het waterschap, én; De elementen scoren middelhoog op cultuurhistorische waarde, maar er zijn weinig kansen op planontwikkeling en profilering, óf: De elementen scoren laag op cultuurhistorische waarde, maar er zijn wel degelijk kansen op planontwikkeling. 10 Zie hoofdstuk 6 voor nadere uitwerking uitvoeringsplannen 23

24 De tweede mogelijkheid betreft: Het waterschap is verantwoordelijk voor het watererfgoedelement omdat het waterschap eigenaar is. Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) én; Het element vertegenwoordigt een hoge of middelhoge cultuurhistorische waarde en het element biedt goede kansen voor planontwikkeling en profilering, óf: Het element vertegenwoordigt een hoge cultuurhistorische waarde, maar het element biedt géén goede kansen voor planontwikkeling. Voorbeeld: Dienstengebouw RWZI Apeldoorn Afbeelding 7: Dienstengebouw RWZI Apeldoorn Beleidsuitwerking In deze categorie is een onderscheid te maken tussen functionele watererfgoedelementen en watererfgoedelementen die niet meer functioneel zijn. Voor beide geldt als uitgangspunt: behoud van de elementen in de oorspronkelijke staat. Behoud in oorspronkelijke staat is echter geen doel op zich, wel een streven. Als de kosten niet meer in verhouding zijn met de kosten van (moderne) alternatieven vindt heroverweging plaats door het bestuur. De categorie Soms krijgt aandacht als specifieke omstandigheden aanleiding geven om te investeren in het watererfgoed. Bijvoorbeeld wanneer er kansen zijn dat andere partijen meefinancieren, subsidies beschikbaar zijn of meegelift kan worden in een (gebiedsgericht) project. Een andere reden kan zijn dat de (cultuurhistorische) waarde specifieke aandacht heeft gekregen bijvoorbeeld door toekenning van een monumentale status. Dit biedt Waterschap Veluwe kansen op profilering In feite is dus sprake van combinatie met andere projecten of programma s (werk met werk maken). Op die manier blijven de kosten voor het in stand houden van de oorspronkelijke functionaliteit zo laag mogelijk. Waterschap Veluwe stelt zich ten opzichte van deze categorie verantwoordelijk maar enigszins afwachtend op. Afspraken Indien voor bepaalde erfgoedelementen blijkt dat subsidie of cofinanciering mogelijk is vanuit programma s of projecten van andere partijen kan dat aanleiding zijn voor Waterschap Veluwe projectvoorstellen te ontwikkelen, die worden ingebracht in de betreffende programma s of projecten. 24

25 5.4 Elementen in de categorie Als het moet Toelichting Erfgoedelementen in de categorie Als het moet, hebben de volgende kenmerken: het waterschap is verantwoordelijk voor het watererfgoedelement omdat het element functioneel is of omdat het waterschap eigenaar is de objecten scoren laag op cultuurhistorische waarde de mogelijkheden voor planontwikkeling zijn gering. Voorbeelden: Klarenbeek, De Gelderse Stouwe Afbeelding 8: De Gelderse Stouwe Beleidsuitwerking De elementen in de categorie Als het moet zijn vanuit het perspectief van cultuurhistorische waarde en kans op planontwikkeling minder interessant. In deze elementen investeert het waterschap uitsluitend om ze in stand te houden en niet te laten verloederen of verloren te laten gaan. Toch is instandhouding van het element geen doel op zich. Het beheer en onderhoud lopen via de reguliere programma s. Financiering vindt ook plaats vanuit deze programma s. Afspraken In principe wordt er voor elementen uit deze categorie geen extra budget vrijgemaakt ten opzichte van het huidige reguliere onderhoud. Wanneer blijkt dat instandhouding van deze elementen extra kosten met zich meebrengt, wordt op dat moment een afweging gemaakt of instandhouding de voorkeur heeft boven sloop (gevolgd door nieuwbouw). 25

26 5.5 Elementen in de categorie Kans Toelichting Erfgoedelementen in de categorie Kans, hebben de volgende kenmerken: Het waterschap is niet verantwoordelijk voor het watererfgoedelement (het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) en het waterschap is geen eigenaar). Het element vertegenwoordigt een hoge of middelhoge cultuurhistorische waarde. Het element biedt goede kansen voor planontwikkeling. Voorbeelden: watermolens met rad, sluisje Kadijk Afbeelding 9: Watermolen Molecaten met rad Beleidsuitwerking Erfgoedelementen in deze categorie kunnen, vanwege hun hoge cultuurhistorische waarde en goede kansen voor recreatie en profilering van het waterschap, in aanmerking komen voor cofinanciering. Het initiatief hiervoor ligt bij derden en per geval wordt bepaald of het waterschap meefinanciert. De kans op cofinanciering door het waterschap is primair gelegen in een bestuurlijke afweging. Daarbij zijn de volgende criteria relevant: Het element heeft cultuurhistorische waarde. Meerdere partijen investeren mee. Het waterschap kan zich ermee profileren. Het levert kansen op voor recreatief medegebruik. Cofinanciering levert (bestuurlijke/politieke) goodwill op. Afspraak Waterschap Veluwe heeft een algemene subsidieregeling op grond waarvan projecten van derden in aanmerking kunnen komen voor cofinanciering. Uit dit budget kunnen watererfgoedprojecten van derden uit de categorie Kans gefinancierd worden. Jaarlijks wordt het budget voor de algemene subsidieregeling vastgesteld. Wanneer derden cofinanciering aanvragen voor herstel of ontwikkeling van elementen op grond van cultuurhistorische overwegingen en het betreffende element is nog niet eerder gewaardeerd, dan wordt eerst aan de hand van de vragentrechter de prioriteringscategorie bepaald. 26

27 5.6 Elementen in de categorie Niet investeren Toelichting Erfgoedelementen in de categorie Niet investeren, hebben de volgende kenmerken: Het waterschap is niet verantwoordelijk voor het watererfgoedelement (het heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) en het waterschap is geen eigenaar). De cultuurhistorische waarde van het element is laag, middelhoog of hoog, maar er zijn geen mogelijkheden voor planontwikkeling van het waterschap. De cultuurhistorische waarde van het element is laag en er zijn (geringe) kansen voor planontwikkeling. Voorbeelden: bruggen, tankopstelling IJssellinie Afbeelding 10: brug over Apeldoorns Kanaal Beleidsuitwerking Watererfgoedelementen die niet in eigendom zijn van Waterschap Veluwe, geen waterhuishoudkundige functie hebben (gehad) en beperkt tot geen kans op planontwikkeling bieden, komen niet in aanmerking voor (co)financiering of subsidiëring vanuit Waterschap Veluwe voor herstel of ontwikkeling van cultuurhistorische waarden. Een uitzondering wordt gemaakt wanneer deze elementen deel uitmaken van een ensemble met hoge cultuurhistorische waarde of onderdeel zijn van een bestaand project of herstelplan. 27

28 6 Ambities en projectvoorstellen 6.1 Het formuleren van ambities De categorie Ja, investeren telt 46 elementen. Niet alle elementen in deze categorie hebben eenzelfde urgentie en vragen om een actieve manier van handelen. Voor het stellen van prioriteiten heeft Het Oversticht op 25 september het werkatelier Ambities gehouden. Het doel van dit atelier was om samen met de projectgroep projectvoorstellen te maken voor tien watererfgoedelementen uit de hoogste categorie Ja, investeren. De projectgroep van het waterschap heeft tijdens dit atelier 10 objecten geselecteerd. Dit zijn objecten waar het waterschap zich goed mee kan profileren bijvoorbeeld door het object op te knappen en het recreatief medegebruik te vergroten. Bij het maken van die selectie is rekening gehouden met kansen voor recreatief medegebruik, eventueel achterstallig onderhoud, financiële kansen en mogelijkheden om aan te sluiten bij lopende initiatieven en projecten. Ook is rekening gehouden met een zekere geografische spreiding om de cultuurhistorie van het waterschap gespreid onder de aandacht te kunnen brengen van de burger. Een aantal erfgoedelementen is geclusterd tot ensembles. Met deze 10 geselecteerde objecten en elementen wil het waterschap op korte termijn aan de slag. In het werkatelier is gezamenlijk per element (of cluster van elementen ) het wensbeeld bepaald. Ook is in beeld gebracht wat mogelijke kansen en bedreigingen zijn bij het realiseren van dat wensbeeld. Aan de hand van de stappen dromen, denken en doen zijn wensbeeld, kansen en bedreigingen geformuleerd: Dromen: het gezamenlijk formuleren van wensbeelden (ambities), los van de huidige situatie en eventuele beperkingen. Denken: op basis van een gezamenlijke inventarisatie van de huidige situatie, beschikbare middelen en belanghebbende partijen brengen we de kansen en bedreigingen van de ambities in kaart. Doen: per element maken wij een eerste globaal stappenplan om deze ambitie te verwezenlijken. De selectie van elementen heeft opgeleverd dat voor de volgende elementen een projectvoorstel opgesteld werd (in willekeurige volgorde): 1. Ensemble Randmeerdijk 2. Ensemble Pouwel Bakhuis, inclusief dijkmagazijn Evergeune, Evergeunesluis, kolken, weteringen, oud en nieuw gemaal 3. Koudhoornse Sluis 4. Hezenbergersluis 5. Ensemble Bomendijk en Veluwse Bandijk 6. Vaassense Beken 7. Ensemble Havensluis Elburg en stadsgracht Elburg 8. Waterval Vrijenbergerspreng 9. Stadsgrachten Harderwijk e.o. 10. Uddelermeer, Hierdense Beek en Kasteel Staverden In deel II zijn de projectvoorstellen voor bovenstaande elementen nader uitgewerkt. 28

29 Afbeelding 11: Ligging van de 10 elementen 1. Ensemble Randmeerdijk 2. Ensemble Pouwel Bakhuis, inclusief dijkmagazijn Evergeune, Evergeunesluis, kolken, weteringen, oud en nieuw gemaal 3. Koudhoornse Sluis 4. Hezenbergersluis 5. Ensemble Bomendijk en Veluwse Bandijk 6. Vaassense Beken 7. Ensemble Havensluis Elburg en stadsgracht Elburg 8. Waterval Vrijenbergerspreng 9. Stadsgrachten Harderwijk e.o. 10. Uddelermeer, Hierdense Beek en Kasteel Staverden 6.2 Afspraken voor projectvoorstellen op de middellange en lange termijn In eerste instantie zijn de 10 geselecteerde elementen uitgewerkt tot projectvoorstellen. Dit betekent niet dat de overige elementen uit de categorie Ja, investeren minder belangrijk zijn. Op korte termijn behoeven ze echter minder aandacht. De zorg voor de overige elementen uit deze categorie kan worden verankerd door ze op te nemen in de driejaarlijkse interne actualisatiesessie waar eerder over gesproken is. Tijdens deze driejaarlijkse interne actualisatie-sessie worden projectvoorstellen ontwikkeld voor elementen uit deze categorie, die nog niet in lopende projecten ondergebracht zijn. Het waterschap kan daarbij gebruik maken van de aanpak, zoals tijdens het werkatelier Ambities is toegepast door Het Oversticht. 29

30 7 Samenvatting Waterschap Veluwe kan niet ongelimiteerd in onderhoud, renovatie en restauratie van al haar cultuurhistorische elementen investeren. Om prioriteiten te kunnen stellen, zijn de cultuurhistorische objecten, landschapselementen, wateren en beken in het beheersgebied van Waterschap Veluwe gewaardeerd en ingedeeld in prioriteringscategorieën. Op basis van drie criteria heeft die indeling plaatsgevonden. De criteria zijn: De mate waarin Waterschap Veluwe verantwoordelijk is of zich verantwoordelijk voelt De mate waarin het element cultuurhistorische waarden vertegenwoordigt; De mate waarin het element kansen biedt voor planontwikkeling. Er zijn vijf verschillende prioriteringscategorieën onderscheiden: Waterschap is initiatiefnemer: 1. Ja, investeren 2. Soms 3. Als het moet Initiatief ligt bij derden: 4. Kans 5. Niet investeren Per prioriteringscategorie zijn voorstellen gedaan voor de beleidsconsequenties. Het gaat om de volgende voorstellen: Categorie ja, investeren : 1. Waterschap Veluwe investeert actief in watererfgoedelementen in deze categorie. 2. Voor 10 elementen uit deze categorie zijn projectvoorstellen gemaakt (zie deel 2 van dit rapport). De projectvoorstellen zijn op hoofdlijnen uitgewerkt en worden na vaststelling van het bestuur gefaseerd in de meerjarenraming en in de jaarlijkse begroting opgenomen. Uitvoering vindt plaats na verdere uitwerking. 3. Waterschap Veluwe organiseert iedere drie jaar een interne actualisatie-sessie om de projectvoorstellen bij te stellen en nieuwe op te zetten. Categorie soms : 4. Waterschap Veluwe investeert in elementen in deze categorie, indien blijkt dat subsidie of cofinanciering mogelijk is vanuit programma s of projecten van andere partijen. In dat geval kan Waterschap Veluwe projectvoorstellen ontwikkelen, die worden ingebracht in de betreffende programma s of projecten. Categorie als het moet : 5. In principe wordt er voor elementen uit deze categorie geen extra budget vrijgemaakt ten opzichte van het huidige reguliere onderhoud. Wanneer blijkt dat instandhouding van deze elementen extra kosten met zich meebrengt, wordt op dat moment een afweging gemaakt of instandhouding de voorkeur heeft boven sloop (gevolgd door nieuwbouw). 30