voorjaar handelsgeest: er valt iets te verdienen aan het verbeteren van inspecties.

Transcriptie

1 NIEUWSBRIEF 39 APRIL 2008 V i jfde K enni sdag Inspec t ie Wat erk er ingen : Samenwerking werpt vruchten af bij verbeteren dijkinspecties De inspectie moet anders, maar hoe? Dat was de vraag waar menige waterkeringbeheerder na de gebeurtenissen bij Wilnis en Terbregge mee worstelde, ook met het oog op klimaatverandering. Vijf jaar later krijgt de inspectie nieuwe stijl handen en voeten, zo bleek op de vijfde Kennisdag Inspectie Waterkeringen. Vooral omdat waterbeheerders, kennisinstellingen en bedrijfsleven elkaar steeds beter weten te vinden. Tijdens de eerste inspectiedag in 2004 was het nog een heet hangijzer: de kloof die er leek te bestaan tussen de vraag van waterkeringbeheerders en het aanbod van kennisinstellingen en bedrijfsleven. Vier jaar later werken partijen op tal van terreinen succesvol samen aan waterkeringoplossingen. Bijvoorbeeld binnen het door STOWA en Rijkswaterstaat geïnitieerde onderzoeksprogramma Verbetering Inspectie Waterkeringen (VIW), maar ook bij de IJkdijk. Het succes lijkt voort te komen uit het feit dat we van oudsher graag koopman én dominee zijn. Bedrijven en kennisinstellingen paren maatschappelijke verantwoordelijkheid moeiteloos aan economische handelsgeest: er valt iets te verdienen aan het verbeteren van inspecties. Niet alleen in Nederland, maar vooral internationaal. De samenwerking heeft bovendien een flinke duw in de rug gekregen door het ingezette innovatiebeleid van het Kabinet Balkenende. De regering heeft water nadrukkelijk genoemd als één van de economische innovatiemotoren waarmee Nederland in het buitenland kan scoren. Gezamenlijke projecten van overheid, kennisinstellingen bedrijfsleven die daaraan bijdragen, kunnen rekenen op geld uit Den Haag. De projecten Digidijk en Flood Control waarover later meer - zijn hier voorbeelden van. Dagvoorzitter Roeland Hillen (m.) en Unie-voorzitter Sybe Schaap (l.) ontvangen de Handreiking Inspectie Waterkeringen uit handen van Bart van der Roest van RWS-Noordzee. In de ze ui tgave onder meer : Verslag van de vijfde Kennisdag Inspectie Waterkeringen / Nieuwe themasite over aanpak cyanobacteriën / Waternoodinstrumentarium verbeterd / Tijdelijke versterking voor STOWA / STOWA ter infootjes / Publicaties / Activiteiten voorjaar 2008.

2 jfde K enni sdag Inspec t ie Wat erk er ingen V i jfde K enni sdag Inspec t ie Wat erk er ingen V i jfde K enni sdag Inspec t ie Wat erk er ingen Gereed schap sk i s t Een eerste, belangrijke vrucht van samenwerking is het uitkomen van de groene versie van de Handreiking inspectie waterkeringen. De handreiking moet bijdragen aan een goede, effectieve en doelmatige uitvoering van het gehele inspectieproces, aldus Peter Blommaart van RWS Waterdienst, die samen met STOWA de opdracht gaf voor het boekwerk. Blommaart vergeleek de handreiking tijdens zijn inleiding met de inhoud van een gereedschapskist: Er zit al nuttig gereedschap in. Er ontbreekt echter ook nog het een en ander en misschien moeten we stukken gereedschap vervangen door andere. Voor die verbeterslag riep hij de hulp in van waterkeringbeheerders: Ga ermee aan de slag, geef je vragen en opmerkingen door aan de ontwikkelaars, zodat we van deze groene versie een definitieve versie kunnen maken. Dagvoorzitter Roeland Hillen van RWS Waterdienst gaf in een korte reactie de opstellers wel een waarschuwing mee: Mijn eigen gereedschapskist is inmiddels loodzwaar. Er kunnen best dingen uit. Maak jullie kist niet zwaarder dan echt nodig is. Inspec t iepl an Waternet, de gezamenlijke uitvoeringsorganisatie van de gemeente Amsterdam en Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht, heeft met STOWA en Infram een inspectieplan opgesteld waarin de inrichting, uitvoering en inbedding van inspecties in de organisatie wordt beschreven. Waternetter Bas Molenkamp vertelde er meer over. Volgens hem lag de nadruk in zijn eigen organisatie aanvankelijk nogal eenzijdig op waarnemen. Mede dankzij de methodiek die is ontwikkeld binnen VIW, is er in het nieuwe Waternet-inspectieplan aandacht voor de gehele inspectiecyclus, vanaf het doen en het duiden van waarnemingen tot het prioriteren en uitvoeren van het beheer en onderhoud. Het plan laat volgens Molenkamp goed zien wat we doen, hoe we het doen en hoeveel tijd en energie dat kost. Flood Cont rol 2015 Na Bas Molenkamp gaf Marieke de Groen van Deltares tekst en uitleg over het grootschalige onderzoeksprogramma Flood Control 2015, een gezamenlijk initiatief van overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven. Het doel is sneller en beter te kunnen voorspellen wanneer overstromingen dreigen, vooral door de inzet van nieuwe (online) inspectiemethoden en -technieken. Flood Control kan rekenen op een rijksbijdrage van 10 miljoen. De deelnemende partijen brengen de resterende 12 miljoen gezamenlijk bijeen. De deelnemende partijen zien goede mogelijkheden de te ontwikkelen producten in het buitenland te vermarkten. Marieke gaf voorbeelden van onderzoeken die binnen Flood Control 2015 kunnen worden uitgevoerd. Ze noemde onder meer de ontwikkeling van nieuwe online-meettechnieken en het beter combineren van visuele, technische en modelmatige informatie als basis voor het nemen van maatregelen bij (dreigende) calamiteiten. De concrete invulling van het programma hangt af van de wensen van waterkeringbeheerders en van de exportkansen van de op te leveren producten, aldus De Groen. Pr i js vr a ag Na de koffie en thee sprak Fred Heuer, directeur kennis en Innovatie bij V&W, over het project Digidijk. Dit project maakt onderdeel uit van het innovatieprogramma WINN van Rijkswaterstaat en wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het Small Business Innovation Research Programma (SBIR) van EZ. SBIR heeft als doel het innoverend vermogen van kleinere bedrijven te stimuleren en doet dat op een bijzondere manier: via een prijsvraag. Het idee achter SBIR is simpel: juist wat kleinere bedrijven (MKB) zitten vaak barstensvol ideeën, maar het ontbreekt ze aan kapitaal om die om te zetten in tastbare en vermarktbare resultaten. pagina 2

3 V i jfde K enni sdag Inspec t ie Wat erk er ingen V i jfde K enni sdag Inspec t ie Wat erk er ingen V i jfde K enni sdag Inspec t ie V i jfde K en Digidijk werkt volgens de SBIR-formule. Het project, bedoeld om innovatieve technieken te ontwikkelen voor het inspecteren van waterkeringen, startte met de vraag aan het bedrijfsleven met voorstellen te komen voor vernieuwende technieken. Een onafhankelijke commissie van deskundigen (zowel overheid als bedrijfsleven) koos er daarvan vijf uit. De genomineerde bedrijven kregen budget om voor hun idee een haalbaarheidsonderzoek te doen. Van die vijf selecteerde de commissie uiteindelijk twee bedrijven die een prototype mogen ontwikkelen. Hans je Br ink er Fred Heuer maakte op de Kennisdag de twee winnende Digidijk-inzendingen bekend. De eerste is die van het bedrijf met de oer-hollandse naam Hansje Brinker. Freek van Leijen van het bedrijf lichtte de inzending kort toe. Hansje Brinker maakt gebruik van satellietbeelden om de toestand van primaire waterkeringen te monitoren. Door satellietbeelden over elkaar heen te leggen kunnen deformaties en veranderingen in de stabiliteit van keringen met een harde bedekking snel worden gesignaleerd. Deze veranderingen worden doorgegeven aan waterkeringbeheerders die ter plekke poolshoogte kunnen nemen. De vooruitzichten voor deze techniek zijn zeer goed, aldus Leijen. De beeldkwaliteit wordt steeds beter en de beeldfrequentie gaat omhoog door een verwachte toename van het aantal te gebruiken satellieten. Fred Heuer roemde de inzending vanwege de lage kosten, de hoge inzetbaarheid en de hoge mate van exportabiliteit. Minuscule mee tmodule s De tweede prijswinnaar was Alert Solutions uit Delft. Dit bedrijf kiest niet voor de hoogte, zoals Hansje Brinker, maar gaat juist de diepte in. Het bedrijf ontwikkelt minuscule meetmodules voor in dijklichamen, zogenoemde geobeads. Deze bevatten sensoren die doorlopend een aantal grondeigenschappen meten, zoals temperatuur, waterspanning en beweging. De meetstations kunnen worden gekoppeld in een schaalbaar netwerk. De gezamenlijke data geven real time inzicht in de toestand van een dijk of kade. Dit vermindert de kans op calamiteiten en kan de kosten voor beheer, onderhoud en bewaking flink terugbrengen, aldus Alert-Solutionsdirecteur Erik Peters. Het bedrijf hoopt in de zomer te starten met een praktijkproef met geobeads in de IJkdijk bij Bellingwolde. Fred Heuer was onder de indruk van beide inzendingen, maar hij drukte de winnaars op het hart goed na te denken over een implementatiestrategie voor hun vinding: Op die manier vergroot je de marktkansen aanzienlijk. Be s t uurl i jk e samenwerk ing Unie-voorzitter Sybe Schaap gaf na het uitreiken van de prijzen een bestuurlijke kijk op samenwerking. Nederland is de veiligste delta ter wereld en moet dat vooral ook blijven. Daarbij kunnen de bij het water(kering)beheer betrokken partijen niet om elkaar heen, aldus Schaap. We hebben volgens hem bovendien een flinke samenwerkingsstok achter pagina 3

4 jfde K enni sdag Inspec t ie Wat erk er ingen V i jfde K enni sdag Inspec t ie Wat erk er ingen V i jfde K enni sdag Inspec t ie Wat erk er ingen (v.l.n.r.) Directeur Kennis en Innovatie V&W Fred Heuer met de Digidijk-prijswinnaars Erik Peters (Alert Solutions) en Freek van Leijen (Hansje Brinker). de deur, want nationaal en internationaal hebben we ons gecommitteerd aan het principe dat je waterproblemen niet op elkaar mag afwentelen. Schaap noemde twee belangrijke samenwerkingsprincipes. De eerste is dat we niet morrelen aan de taken en bevoegdheden van partijen die bij het water(kering)beheer zijn betrokken. Dat staat goede samenwerking volgens hem alleen maar in de weg, Als tweede principe noemde hij structuur volgt werk : Bekijk samenwerking op inhoud. Mocht daaruit volgen dat aanpassing van structuur nodig is, prima. Maar begin er niet mee. Schaap pleitte als exploitant van het boerenverstand voor herwaardering van het beheerdersoordeel bij dijkinspectie. Je hoeft volgens hem niet al je kaarten te zetten op hightech. Een dijk die tien keer hoog water heeft doorstaan, zal dat naar het oordeel van de inspecteur de elfde keer ook doen. Daar heb je geen dure sensortechnologie voor nodig. I Jkdi jk De IJkdijk is een prachtig voorbeeld waarbij samenwerking leidt tot versnelde ontwikkeling, aldus Henk van t Land, voorzitter van de stichting IJkdijk, lid van het STOWA-bestuur en in het dagelijks leven dijkgraaf van Waterschap Noorderzijlvest. In zijn inleiding legde hij uit waarom. Het heeft volgens hem alles te maken met de in dit project gerealiseerde koppeling van praktijk, technologie, ICT en economie. Bedrijven en instellingen staan inmiddels te trappelen om mee te doen en hun sensortechnieken te laten valideren in de proefdijk. Niet verwonderlijk, vindt Van t Land: Een succesvolle ijkdijkproef is een prachtige license to produce. Deze zomer gaat in Groningen het echte werk beginnen met een groot macrostabiliteitsexperiment. Pr ior i t eren van onderhoud Tijdens de laatste plenaire sessie van de dag ging Job Nijman dieper in op een door Fugro ontwikkelde methodiek voor het prioriteren van onderhoud aan regionale keringen. Startpunt daarbij vormen de scores voor de ernst van waargenomen schades. Het scoren gebeurt aan de hand van een schadecatalogus met visuele schadebeelden. Deze scores worden gecombineerd met twee andere scores: de mate van invloed die een schade heeft op een bepaald faalmechanisme, en de kwaliteit van de betreffende kering. De gecombineerde scores leveren een oordeel op voor prioritering van het onderhoud. Scores en prioriteringen worden door middel van kleuren en cirkelgroottes visueel ontsloten in een GIS-applicatie. De methodiek is inmiddels in twee cases bij Waterschap Rivierenland beproefd. De kracht van de methodiek zit m volgens Nijman vooral in de eenvoud en de visuele weergave in GIS. De bottleneck is een goede, eenduidige registratie van schades. Work shop s In de tweede helft van de middag konden de deelnemers een keuze maken uit acht workshops die dieper ingingen op de ontwikkelingen op inspectiegebied. Zo hield de Werkgroep Grootschalige Laseraltimetrie (WGL) een inleiding over het gebruiken van het Actueel Hoogtebestand Nederland voor het inmeten van dijken en kaden. AHN, een gezamenlijk initiatief van de Unie van Waterschappen, Rijkswaterstaat en de provincies, is een landsdekkend digitaal hoogtebestand dat waterschappen en andere partijen gebruiken. Bijvoorbeeld voor het nemen van peilbesluiten, verdrogingsbestrijding, het bepalen van overstromingsrisico s e.d. WHL heeft met AHN afspraken gemaakt over het opstellen van specificaties voor een nieuwe versie van AHN, die zowel rekening houdt met de eisen vanuit het waterbeheer, als met die vanuit het waterkeringbeheer. Een pilot in Zeeland heeft uitgewezen dat waterkeringbeheerders aardig uit de voeten kunnen met deze nieuwe specificaties, zeker pagina 4

5 V i jfde K enni sdag Inspec t ie Wat erk er ingen V i jfde K enni sdag Nieuwe themasite en bijeenkomst over aanpak cyanobacteriën Bij warm weer zoeken Nederlanders graag het water op. Maar cyanobacteriën, ook blauwalgen genoemd, kunnen de waterpret danig bederven. STOWA heeft een nieuwe themasite laten ontwikkelen over het voorkomen en bestrijden van deze bacteriën. Op 10 april a.s. organiseert de stichting samen met RWS Waterdienst bovendien een informatiebijeenkomst over het onderwerp. als de verkregen data worden aangevuld met goede luchtfotografie. Dat betekent dat waterschappen in de toekomst mogelijk geen helikopters meer over hun dijken en kaden hoeven laten vliegen, maar voor het waterkeringbeheer gezamenlijk van één landsdekkend bestand gebruik kunnen maken. Op dit moment ligt er een voorstel voor een verdeling van de kosten voor AHN-2. Schadegid sen Harry Schelfhout vertelde aan het eind van de dag over de ontwikkelingen bij het VIW-project Grip Op Kwaliteit. In dit project worden vier schadegidsen ontwikkeld die per type kering een visueel overzicht geven van signaleringen en schades, met daaraan gekoppeld een beheerskwalificatie (goed, redelijk, matig of slecht). De gidsen moeten de waarnemingen van inspecteurs objectiveren. Vorig jaar verscheen een eerste versie. Daarin ontbreken helaas nog veel foto s van schadebeelden. Er ligt een voorstel om de gidsen in de komende periode te complementeren, zodat er van alle soorten schades goede referentiebeelden zijn. Daarbij heeft het project dringend de hulp nodig van waterkeringbeheerders, aldus Schelfhout. Die hulp zal er wel komen, want bij de deelnemers aan de workshop bleek bijzonder veel vraag naar een set complete veldgidsen. Er werden nog enkele waardevolle suggesties gedaan voor het kalibreren van schadebeelden. Bijvoorbeeld door aangeleverde foto s op het internet te zetten, en beheerders de mogelijkheid te geven daaraan een onderbouwde waardering te geven. De nieuwe themasite bevat onder meer protocollen voor de manier waarop waterbeheerders cyanobacteriën kunnen bemonsteren en analyseren. Het geeft een overzicht van de werking en effectiviteit van de maatregelen die ze kunnen nemen om algenbloei te voorkomen. Waterbeheerders vinden er verwijzingen naar relevante literatuur en worden geïnformeerd over bestrijdingspilots die her en der in het land lopen. Verder bevat de themasite interessante links, onder meer naar de Zwemwaterrichtlijn, en naar de Waterlandsite met informatie over zwemwaterlocaties en zwemwaterkwaliteit. Op de nieuwe site staan ook pdf s van de nieuwsbrieven die de Werkgroep Cyanobacteriën uitbrengt. De werkgroep is een door STOWA ondersteund platform waar waterbeheerders en kennisinstellingen met elkaar kennis en ervaringen uitwisselen over het onderwerp. Op 10 april organiseren STOWA en RWS Waterdienst de bijeenkomst Veilig zwemmen: cyanobacteriën in zwemwateren. In het ochtenddeel van de bijeenkomst (alleen toegankelijk voor waterbeheerders) wordt dieper ingegaan op de vraag hoe te handelen bij het optreden van cyanobacteriën in zwemwater. Er ligt een voorstel voor een speciaal zwemwaterprotocol, dat zal worden toegelicht. In de middag wordt ingezoomd op bestrijdingsmaatregelen, zoals ultrasone geluidsgolven, het toedienen van kleiballen, het uitzetten van driehoeksmosselen en het gebruik van phoslock. De organisatoren presenteren een overzicht van de kennis die beschikbaar is over de werking en effectiviteit van deze maatregelen. De bijeenkomst Veilig zwemmen: cyanobacteriën in zwemwatereren wordt gehouden in het Meeting Plaza te Utrecht. Voor meer informatie en aanmelding surft u naar / Agenda. pagina 5

6 Nieuwe ontwikkelingen rond Waternoodinstrumentarium Op 4 maart vond in congrescentrum Antropia in Driebergen een Waternoodmiddag plaats, waar een verbeterde versie van het Waternoodinstrument werd gepresenteerd. Tijdens de middag werd tevens gesproken over een nieuwe module voor het bepalen van de kansrijkdom van natuurdoeltypen in een gebied. Ook kwam de mogelijke koppeling van het Waternoodinstrument aan de KRW-verkenner ter sprake. Waternood is een methodiek die waterbeheerders helpt om bij het ontwerpen, inrichten en beheren van hun watersystemen zo goed mogelijk rekening te houden met de vaak uiteenlopende grond- en oppervlaktewatereisen van landbouw, natuur en stedelijk gebied. De methodiek wordt onder meer ingezet in het proces om te komen tot het gewenste grond- en oppervlaktewaterregime (GGOR) in een gebied. STOWA heeft een instrument laten ontwikkelen dat waterbeheerders helpt bij het toepassen van Waternood. Eind 2007 kwam hiervan een verbeterde versie uit. Waternood 2007 kwam tot stand in nauw overleg met gebruikers. Dat heeft geleid tot grotere gebruikersvriendelijkheid en het achterwege laten van weinig gebruikte onderdelen. Dick Jan van Driel van Arcadis gaf tijdens de middag aan hoe het nieuwe instrument in elkaar steekt. Module nat uur Han Runhaar van KIWA ging daarna dieper in op de ontwikkelingen rond de module Natuur in het Waternoodinstrument. Waterbeheerders hebben niet alleen behoefte te weten hoe goed het grondwatersysteem afgestemd is op natuureisen. Ze willen ook weten welk type natuur uiteindelijk het best past bij het grondwatersysteem. Aan de hand van onder meer bodemgegevens en gegevens over de hydrologie en grondwaterkwaliteit kan met de nieuwe Natuurmodule gekeken worden welke natuurtypen in een gebied het best scoren. Momenteel wordt geprobeerd in enkele praktijktesten te bekijken of de nieuwe module de juiste voorspellingen doet. Voor de zomer wordt beslist wanneer de nieuwe module wordt verstrekt aan Waternoodgebruikers. K RW-verk enner Tijdens de Waternoodmiddag kwam ook de mogelijke koppeling van de KRW-verkenner en het Waternoodinstrumentarium aan de orde. Een eerste onderzoek heeft uitgewezen dat beide instrumenten elkaar goed kunnen aanvullen. De verkenner richt zich op het oppervlaktewater en is bedoeld voor het afwegen van maatregelen om ecologische doelstellingen te halen. Het Waternoodinstrument kijkt vooral naar het grondwater en richt zich met name op maatregelen om het (grond)watersysteem te verbeteren. In de combinatie van maatregelen vinden beide systemen elkaar. STOWA gaat nader onderzoeken hoe een zinvolle koppeling gemaakt kan worden. Daadwerkelijke koppeling moet plaatsvinden in Dat er veel belangstelling is voor het nieuwe Waternoodinstrumentarium blijkt uit het feit dat inmiddels zo n honderd gebruikers zich hebben geregistreerd. Meer informatie over Waternood vindt u op / themasite Waternood. Hier kunt u zich ook registreren. pagina 6

7 tijdelijke versterking voor STOWA STOWA heeft zich de komende tijd verzekerd van personele versterking. Het gaat om de masterstudenten Tessa van der Wijngaart en Laura Moria, en om adviseur Pui Mee Chan. L aur a Mor i a : ecologi sche effec t en van v i spa ssage s Laura Moria doet de komende maanden bij STOWA afstudeeronderzoek naar de effecten van vispassages en visvriendelijke (polder)gemalen op aquatische ecosystemen in polderwateren. Laura startte in 2002 met een studie Biologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Tijdens haar Bachelor specialiseerde ze zich in mariene biologie. Hierna begon ze aan haar masteropleiding Energie en Milieuwetenschappen. Deze opleiding richt zich op het begrijpen en oplossen van milieu- en duurzaamheidsvraagstukken. Onlangs rondde ze in het kader hiervan al een onderzoek af naar de milieuconsequenties van een verhoogde zuivelconsumptie in China. T e ssa van der W i jnga ar t: ecologie ondiepe meren Tessa van der Wijngaart gaat zich bij STOWA een aantal maanden bezighouden met de vraag hoe de waterkwaliteit in ondiepe meren kan worden verbeterd. Ze onderzoekt of, en zo ja: hoe verschillende typen beheersmaatregelen de ecologische processen in ondiepe meren beïnvloeden. Ook moet uit dit onderzoek naar voren komen op welke gebieden meer kennis nodig is om goed onderbouwd maatregelen te nemen voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit. Het onderzoek van Tessa maakt onderdeel uit van haar masterstudie Natural Resources Management aan de Universiteit Utrecht. Eerder volgde zij de bacheloropleiding Biologie, waar ze zich vooral heeft gericht op de ecologie van planten. Pui Mee Chan : v i s vr iendel i jk e gemalen Sinds enige tijd is adviseur Pui Mee Chan een dag in de week als projectleider gedetacheerd bij STOWA. Binnen de stichting begeleidt ze het onderzoek naar de barrières die (polder)gemalen voor vis kunnen opwerpen en naar de mogelijkheden om die te verkleinen, via de inzet van zogenoemde visvriendelijke gemalen. Ze houdt zich bezig met de aansturing van de uitvoerende adviesbureaus, de ondersteuning van de begeleidingscommissie en met de communicatie over het onderzoek. Pui Mee heeft ruim 7 jaar als adviseur gewerkt bij DHV. Sinds een half jaar is ze één van de partners van Ambient Advies te Utrecht. Blijf op de hoogte met de diginieuwsbrief van STOWA S TOWA breng t ma andel i jk s een digi tale nieuwsbr ief ui t. Hier in houden we u op de hoog t e van ac t u - ele z ak en. We be sprek en kor t de re sultat en van lopend en recent afge sloten onder zoek, en we brengen u op de hoog t e van komende ac t i v i t e i t en, zoal s s ymposia en work shop s. Ook be sprek en we kor t alle ver schenen onder zoek sr appor t en, wa arbi j u kunt doorl ink en na ar een pdf van de ze r apport en. A anmelden of her a anmelden (bi jv. al s uw ema il adre s i s ver anderd) kunt u v i a w w w. s towa.nl / Ac t ueel / Nieuwsbr ie ven. pagina 7

8 TOWA ter infootjesstowa ter infootjesstowa ter infootjesstow Fosfa at t erugw inning ui t sl ib : t echni sch mogel i jk, f inanc ieel ha alba ar STOWA en Slibverwerking Noord Brabant (SNB) hebben onderzoek verricht naar het terugwinnen van fosfaat uit stedelijk afvalwater, vanwege de beperkte wereldvoorraad fosfaaterts. Uit praktijkproeven blijkt het technisch mogelijk te zijn slibverbrandingsas te gebruiken als grondstof voor fosfaatproductie, mits het ijzergehalte in het slib laag genoeg is. Het is bovendien goedkoper dan normale verwerking. De verbrandingsas van slib uit rwzi s met biologische fosfaatverwijdering en met chemische verwijdering via aluminiumzouten, komt voor hergebruik in aanmerking. Het huidige volume aan ijzerarm slib is op dit moment nog te laag om een continue productie mogelijk te maken. Om het volume te vergroten overwegen enkele waterschappen binnen het verzorgingsgebied van SNB de overstap naar chemische defosfatering via aluminiumzouten in plaats van ijzerzouten. Verder wordt gedacht aan het ruilen van ijzerrijk slib met ijzerarm slib van buiten het verzorgingsgebied van SNB. Slibverwerking Noord Brabant verwacht dat terugwinning van fosfaat nog dit jaar op praktijkschaal gerealiseerd kan worden. Le idr a ad toe t sen op veil ighe id regionale wat erk er ingen verschenen De Leidraad toetsen op veiligheid regionale waterkeringen beschrijft de systematiek voor het toetsen van de veiligheid van boezemkaden, keringen langs regionale rivieren en droge of compartimenteringskeringen. Deze integrale leidraad bevat een verbeterde versie van de reeds eerder separaat uitgebrachte leidraad voor het toetsen van de veiligheid van boezemkaden. Op vindt u een pdf van het rapport. Surf naar Producten / Publicaties / Alle rapporten / ORK K a s z a = K a ssa! Een kas zonder afvalwater (Kasza), kan dat? In het gelijknamige project, uitgevoerd in opdracht van STOWA, hebben onderzoekers gezocht naar het antwoord op die vraag. Uit het project komt naar voren dat het sluiten van de waterketen in de glastuinbouw heel rendabel kan zijn.vooral als glastuinders, waterbeheerders en gemeenten bereid zijn samen op te trekken. In de STOWA-brochure Kasza = kassa! zijn de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek op een rij gezet. Op vindt u een pdf van de brochure. Surf naar Producten / Publicaties / Alle rapporten / Ver schenen : Gr ip op k wal i t e i t v i suele wa arnemingen Het rapport Grip op kwaliteit visuele waarnemingen is de weerslag van het gelijknamige project. Dat heeft als doel te komen tot een systematiek voor het eenduidig en zo objectief mogelijk vastleggen van visuele waarnemingen bij reguliere inspecties van waterkeringen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van referentiebeelden (foto s). Het project is onderdeel van het grootschalige onderzoeksprogramma Verbetering Inspectie Waterkeringen van STOWA en RWS. Op www. stowa.nl vindt u een pdf van het rapport. Surf naar Producten / Publicaties / Alle rapporten / VIW Lees ook het verslag van de Kennisdag Inspectie Waterkeringen elders in deze nieuwsbrief. Handreik ing voor toepa ssen remote sensing bi j wat erk er ing - beheer In aanvulling op visuele inspectie kunnen remote-sensingtechnieken ondersteuning bieden bij het inspecteren van waterkeringen. Het gebruik van deze technieken komt echter moeilijk van de grond. Er lijkt een kloof te zijn tussen de behoeften van waterkeringbeheerders en de aanbieders van remote-sensingdiensten. Verder ontbreekt het beheerders vaak aan deskundigheid om de inzet van nieuwe technieken goed te be- pagina 8

9 A ter infootjesstowa ter infootjesstowa ter infootjesstowa t oordelen, en om het gebruik goed te organiseren en te laten aansluiten bij het bestaande inspectieproces. Het rapport Remote sensing voor inspectie van waterkeringen biedt waterkeringbeheerders een handreiking voor het in de praktijk toepassen van remote-sensingtechnieken. Verder informeert het remote-sensingaanbieders over de processen waarop de via RS verkregen informatie toegesneden moet zijn. Op vindt u een pdf van het rapport. Surf naar Producten / Publicaties / Alle rapporten / VIW Onder zoek na ar verw i jderen hormonen en medic i jnen v i a nage schak elde MBR Op rwzi Leeuwarden hebben wetterskip Fryslân, Vitens en STOWA pilotonderzoek laten verrichten naar de mogelijkheden om medicijnresten en hormoonverstorende stoffen uit afvalwater te verwijderen via een nageschakelde MBR-installatie. De resultaten waren goed, maar tevens werd duidelijk dat een dergelijk systeem als nabehandelingsstap kostbaar is. Er lijken betere en betaalbaardere alternatieven voorhanden, zoals geavanceerde oxidatie en actiefkoolfiltratie. Het onderzoek leverde in ieder geval veel nieuwe informatie op over de (on-)mogelijkheden van de membraanbioreactortechnologie. Op vindt u een pdf van het rapport. Surf naar Producten / Publicaties / Alle rapporten / S TOWA-Adv ie sgroep zoek t modelleur s voor pl at formdeelname Om antwoorden te krijgen op actuele watervraagstukken worden steeds vaker modellen toegepast. De Adviesgroep Modellering van STOWA probeert de modelvragen van waterbeheerders en het aanbod van modellen op elkaar af te stemmen en via onderzoeksadviezen de modellering op een hoger plan te brengen. De Adviesgroep wil haar netwerk onder de waterbeheerders versterken via een platform Modelleurs waarin alle waterschappen zijn vertegenwoordigd. In dit platform kan kennisuitwisseling plaatsvinden en bekendheid worden gegeven aan onderzoeksresultaten. Heeft u interesse voor deelname aan dit platform, neem dan contact met Michelle Talsma, m.talsma@stowa.nl. Zui ver ingspre s tat ie s ac t iefsl ibzui ver ingen kunnen nog be t er Het actief-slibproces wordt in Nederland veelvuldig toegepast bij de behandeling van huishoudelijk afvalwater. STOWA heeft onderzocht wat de mogelijkheden en beperkingen zijn om via dit proces te komen tot (verdere) verbetering van de effluentkwaliteit, met name wat betreft de verwijdering van stikstof en fosfaat. Hiervoor werd onder meer een inventarisatie gemaakt van de effluentgegevens van de best presterende actief-slibrwzi s over Deze zuiveringen kenmerken zich door een relatief lage slibbelasting en een hoge recirculatiefactor. De onderzoekers concluderen dat het actief-slibproces op veel Nederlandse rwzi s de potentie heeft veel beter te presteren dan de huidige effluenteisen (10 mg N totaal /l en 1 mg P totaal /l). In het rapport Het actief-slibproces, de mogelijkheden en grenzen staat een stappenplan om de nutriëntenverwijdering van bestaande actief-slibzuiveringen te optimaliseren. Een pdf van het rapport kunt u downloaden vanaf Surf naar Producten / Publicaties / Alle rapporten / Handvat voor a anpakken fosfa at bel a s t ing ondiepe meren en pl a ssen Waterbeheerders moeten forse inspanningen plegen om te voldoen aan de doelstellingen van de KRW. Een belangrijk struikelblok daarbij vormt de hoge fosfaatbelasting in veel meren en plassen. Dit staat de terugkeer van helder, plantrijk water met uiteenlopende flora en fauna in de weg. In het STOWA-rapport Van helder naar troebel... en weer terug krijgen waterbeheerders handvatten aangereikt voor een goede ecologische analyse en diagnose van deze wateren. Op basis hiervan kunnen zij goed onderbouwde keuzes maken bij het nemen van (fosfaat)maatregelen. Surf naar / Publicaties / Alle rapporten / voor het rapport, inclusief een heldere bestuurlijke samenvatting! pagina 9

10 Vers van de STOWA-pers T i t el nummer I SBN 3 DIGIspectie Handleiding (VIW-serie) n.n.b. Laboratoriumexperimenten met thermostabiel ferritine voor fosfaatverwijdering n.n.b. STOWA jaarverslag gratis Biobeschikbaarheid en actuele risico s van zware metalen in oppervlaktewater Help Uitbreiding en actualisering van de Help-tabellen t.b.v. het Waternood-instrumentarium Uitspoeling van meststoffen uit grasland (DOVE-rapport) Ristori. Modellen voor het voorspellen van de effecten van maatregelen op de aquatische levensgemeenschappen van sloten en beken Risicomodel explosieveiligheid geen pdf Effluentnabehandeling op de rwzi Maasbommel n.n.b. Toelichting op ecologische doelen voor nutriënten in oppervlaktewateren De feiten over de kwaliteit van afstromend hemelwater Bewoners aan de bak! 20 inspirerende praktijkvoorbeelden n.n.b Ervaringen met nageschakelde MBR op rwzi Leeuwarden. Verwijdering van hormoonverstorende stoffen, geneesmiddelen en andere microverontreinigingen n.n.b. Het actief slib-proces. De mogelijkheden en grenzen Adsorptie van fosfaat als nabehandelingstechniek. Haalbaarheidsonderzoek n.n.b. Kasza = Kassa! (brochure) geen gratis Europa bewust. Een praktische wegwijzer voor waterschappen naar Europees bewustzijn Fosfaatterugwinning uit ijzerarm slib van rwzi s n.n.b Van helder naar troebel... en weer terug. Ecolgische systeemanalyse en diagnose van ondiepe meren en plassen voor de KRW Grip op kwaliteit visuele waarnemingen VIW Remote sensing voor inspectie van waterkeringen. Achtergrondrapport VIW geen pdf Kwaliteitsindicatoren veiligheidstoetsing. Meetbare en controleerbare indicatoren voor de kwaliteit van de veiligheidstoetsing regionale waterkeringen ORK Leidraad toetsen op veiligheid regionale keringen ORK Werkdocument en Slibdesintegratie W-06 geen pdf Inventarisatie van omvang en kenmerken van schuimvorming in slibgisting 2007-W-07 geen pdf Gevolgen klimaatveranderingen: onderzoeksvragen waterbeheerders 2007-W-08 geen 23 Database regenwater 2007-W E-PRTR voor rwzi s 2007-W-10 geen pdf Publicaties bestellen? Wilt u een rapport of werkdocument uit dit overzicht bestellen, dan kunt u contact opnemen met Hageman Fulfilment in Zwijndrecht. Dit bedrijf neemt uw bestelling in ontvangst, verzendt deze en rekent met u af. Vermeld bij iedere bestelling duidelijk het ISBN- of STOWA- rapportnummer van de betreffende publicatie. Het adres van Hageman Fulfilment is: Postbus 1110, 3330 CC Zwijndrecht Tel: Fax: info@hageman.nl De meeste rapporten zijn ook als pdf te downloaden vanaf Ga daarvoor naar Producten / Publicaties / Alle rapporten. Heeft u vragen over het bestellen van rapporten, dan kunt u contact opnemen met het STOWA-secretariaat, pagina 10

11 Kennisconferentie Leren met Water 2008 Op 22 april a.s. vindt in Rotterdam voor de tweede maal de Kennisconferentie Leren met Water plaats, georganiseerd door de stichting Leven met Water, het Kennisplatform NBW, STOWA en InnovatieNetwerk in samenwerking met CURNET. Op de conferentie worden de resultaten gepresenteerd van meer dan tachtig vernieuwende onderzoeksprojecten op watergebied, die lopen binnen Leven met Water, bij STOWA en bij het InnovatieNetwerk. Deze oogst willen de organisatoren graag delen met geïnteresseerde waterprofessionals. Doel van deze tweede kennisconferentie is vooral werken aan het maatschappelijk rendement van de inzichten die zijn opgedaan in de projecten. Dat gebeurt onder het motto: Kennis ontwikkelen is mooi, die delen is beter, die benutten is waar het om gaat. Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat Tineke Huizinga staat in het plenaire deel van de conferentie stil bij de resultaten van het Leven-met-Waterprogramma. Ook zal ze ingaan op de verbinding tussen de opbrengsten van het programma en het komende Nationale Waterplan. Dit plan geeft richting aan het rijkswaterbeleid in de komende decennia. Na het plenaire deel kunnen de aanwezigen kiezen uit een breed en gevarieerd aanbod van interactieve workshops. Er zijn in totaal achttien workshops rond vijf thema s. Deze sluiten aan bij de thema s uit de Watervisie. Hierin heeft de regering - vooruitlopend op het Waterplan - haar speerpunten voor het toekomstige waterbeleid uiteengezet. Dit zijn: klimaatbestendig ontwikkelen, watereconomie, duurzame kwaliteit en leefomgeving, herontdekken van water en internationale kennisuitwisseling. Plaats van handeling is Zalencentrum Engels, direct naast station Rotterdam CS. De kosten voor deelname aan de Kennisconferentie bedragen 3 250,00 per persoon. Meer informatie vindt u op Activiteiten voorjaar me i, Pr ak t i jkdag Gedr agscode Flor a- en faunawe t Begin 2007 kwam de gedragscode Flora- en faunawet uit, die waterbeheerders meer armslag geeft bij het naleven van deze wet. Op 15 mei organiseren STOWA en de Unie van Waterschappen een dag over de opgedane ervaringen. Hoe wordt de gedragscode ervaren en toegepast bij het beheer en onderhoud van watergangen en waterkeringen, maar ook bij nieuwe werken? Tijdens de praktijkdag wordt zowel aandacht besteed aan de praktische problemen waar waterschappers bij het gebruik tegen aanlopen, als aan kennisoverdracht en communicatie met de uitvoerders in het veld. De bijeenkomst vindt plaats in het Regardz Meeting Center in Arnhem. Aanvang uur. Belangstellenden kunnen zich tot 7 mei aanmelden via / Agenda. De kosten voor deelname bedragen 100 euro. Vervolg op pagina pagina 11

12 TEL FAX Arthur van Schendelstraat 816 POSTBUS RB UTRECHT Vervolg activiteiten voorjaar me i, internat iona al NOAH- congre s NOAH is een internationaal samenwerkingsverband, waar voor Nederland STOWA, vier waterschappen en Rijkswaterstaat (Waterdienst) aan deelnemen. Het project heeft tot doel de informatievoorziening tijdens hoogwater beheersbaar te maken en te houden. Hiervoor is het FLood Information and WArning System ontwikkeld. FLIWAS is bedoeld voor waterbeheerders en OOV-diensten (Openbare Orde en Veiligheid). Op 13, 14 en 15 mei organiseert NOAH een groot driedaags congres waarin de projectorganisatie u graag meer vertelt over de betekenis van FLIWAS voor uw organisatie. Op leest u meer over het project en kunt u zich aanmelden. Het congres vindt plaats in De Rode Hoed in Amsterdam. 27 me i, S TOWA Af valwat er(ke t en)s ymposium Tijdens een afvalwater(keten)symposium op 27 mei geeft STOWA een overzicht van belangrijke lopende en recent afgeronde onderzoeken rond afvalwater. De bijeenkomst richt zich met name op technologen, hoofden zuiveringsbeheer en rioleringsmedewerkers bij waterschappen. Maar ook andere belangstellenden zijn welkom. Voor medewerkers van waterschappen zijn geen kosten verbonden aan deelname. U kunt zich voor dit symposium aanmelden via / Agenda. 17 juni, bi jeenkoms t over he t Nat iona al Hydrologi sch Model ins t rumentar ium Hydrologische modellen worden steeds belangrijker bij het beantwoorden van (beleids)vragen die veel kennis van het watersysteem vergen. Enkele kennisinstituten zijn gestart met de ontwikkeling van een Nationaal Hydrologisch Modelinstrumentarium (NHM). Op 17 juni organiseert STOWA hierover een bijeenkomst voor regionale waterbeheerders. Doel is om de bij de ontwikkeling benodigde samenwerking met waterschappen (onder meer voor het uitwisselen van data) verder vorm te geven. Meer informatie vindt u op / Agenda. COLOFON Deze nieuwsbrief informeert u over het beleid van de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) en de onderzoeken die STOWA laat uitvoeren. Deze nieuwsbrief verschijnt viermaal per jaar. Voor algemene informatie kunt u contact opnemen met het STOWA-secretariaat. Adreswijzigingen, aan- en afmeldingen kunt u en naar stowa@stowa.nl. T ek s t en Bert-Jan van Weeren, Deventer, tevw@planet.nl E indredac t ie Jacques Leenen Fotogr af ie Casper Cammeraat, Istockphoto Ba sisont WERP MADE OF MAN, visual identity under construction, Rotterdam l ay- ou t Studio B, Nieuwkoop, studio.b@solcon.nl Druk Drukkerij Uleman-De Residentie, Zoetermeer I SSN- nummer pagina 12