Decentralisatie AWBZ Rotterdam

Transcriptie

1 Decentralisatie AWBZ Rotterdam Aard en omvang van persoonlijke verzorging, verpleging, woonzorg ZZP 4 en arbeidsmatige dagbesteding Een onderzoek in opdracht van de gemeente Rotterdam Marjon Diepenhorst Marieke Hollander Projectnummer: C10369 Zoetermeer, 27 september 2013

2 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. 2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Achtergrond Doel- en vraagstelling Onderzoeksaanpak Leeswijzer 9 2 Omvang van de zorgvraag Totale omvang PV, VP en ZZP 4 in Rotterdam Cijfers per cliëntgroep Combinaties van functies per cliëntgroep 14 3 Persoonlijke verzorging Overzicht in cijfers Kosten persoonlijke verzorging Aard van de zorg Zorgen en mogelijkheden 27 4 Verpleging Overzicht in cijfers Kosten verpleging Aard van de zorg Zorgen en mogelijkheden 37 5 Woonzorg ZZP Overzicht in cijfers Kosten woonzorg ZZP Aard van de zorg Eisen aan locaties woonzorg Voorwaarden bij het scheiden van wonen en zorg Zorgen en mogelijkheden 46 6 Arbeidsmatige dagbesteding Huidige afbakening arbeidsmatige dagbesteding Niveaus van arbeidsmatige dagbesteding Omvang van arbeidsmatige dagbesteding Overlap dagbesteding en sociale werkvoorziening 54 3

4 7 Samenvatting kosten te decentraliseren zorg Kosten Begeleiding individueel Kosten Begeleiding groep (dagbesteding) Kosten Tijdelijk verblijf Kosten Persoonlijke verzorging Kosten te extramuraliseren Woonzorg Kosten te decentraliseren Woonzorg: GGZ_C 59 8 Conclusies en aanbevelingen Kansen voor innovatie en creativiteit Ontwikkelen van onderling vertrouwen Rol en benodigde expertise van casusregisseur Integraliteit en continuïteit Beschermde woonvormen/ scheiden van wonen en zorg 66 4

5 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Startfoto s 1 en 2 In 2012 heeft Panteia in opdracht van de gemeente Rotterdam onderzoek uitgevoerd naar het huidige aanbod van begeleiding, dagbesteding en woonzorg ZZP 1-3 en het AWBZ vervoer. Dit onderzoek is in februari 2013 afgerond en heeft geleid tot een startfoto van de aard en omvang van de vormen van zorg en vervoer die, volgens de plannen van dat moment, overgeheveld zouden worden naar gemeenten. Tijdens dit onderzoek heeft echter een kabinetswisseling plaatsgevonden. In het nieuwe regeerakkoord wordt uitgegaan van een nog verdergaande decentralisatie van AWBZ zorg. De gemeente heeft daarom vervolgonderzoek uitgezet om de startfoto uit te breiden. Met de gegevens uit beide startfoto s wil de gemeente vervolgens aan de slag om de verschillende gemeentelijke terreinen waarop de decentralisatie betrekking heeft, te verknopen. Ook voor die vervolgslag dient het onderzoek input te leveren. Dit vervolgonderzoek levert inzicht in de aard en omvang van persoonlijke verzorging, verpleging en woonzorg ZZP 4 en 5 en cijfermatig inzicht in de arbeidsmatige dagbesteding. In de volgende paragrafen gaan we eerst in op de veranderende beleidsplannen rondom de decentralisatie van AWBZ zorg. Vervolgens presenteren we de doelstelling en onderzoeksvragen en sluiten we af met een onderzoeksverantwoording. Verandering in de voornemens van het Rijk over te decentraliseren AWBZ zorg Na de start van het eerste deel van het onderzoek (startfoto I), bleek dat de decentralisatie van de AWBZ in het nieuwe regeerakkoord 1 omvangrijker zou zijn ten opzichte van eerdere decentralisatieplannen. Ook de functie persoonlijke verzorging (PV) en woonzorg ZZP 4 (voor alle sectoren) en ZZP 5 (voor ouderen), zouden vallen onder de decentralisatie. Daarnaast staat in het regeerakkoord vermeld dat de verpleging (VP) die nu nog onder de AWBZ valt, vanaf 2017 wordt overgeheveld naar de Zorgverzekeringswet. Hoewel verpleging niet onder de verantwoordelijkheid van de gemeente gaat vallen, is er sprake van samenhang met persoonlijke verzorging. Daarom is ook zicht op de aard en omvang van verpleging zinvol voor de gemeente ter voorbereiding op de decentralisatie. Tijdens het vervolgonderzoek zijn echter opnieuw de plannen veranderd. De kamerbrief over het zorgoverleg (van 24 april 2013) geeft aan dat één en ander nog nader wordt uitgewerkt en een vervolg krijgt met de brief hervorming langdurige zorg (zie kader). 1 Bruggen bouwen 29 oktober

6 Plannen omtrent woonzorg, volgens Kamerbrief resultaten zorgoverleg (dd 24 april 2013) De voorgenomen extramuralisering wordt verzacht. Het gaat daarbij om maatwerk voor mensen met beperkingen. Desondanks wordt ter duiding hieronder gesproken in termen van ZZP s. Bij de ouderenzorg ZZP 4 wordt verwacht dat niet 100% van de mensen thuis kunnen wonen, maar 50%. De mensen die thuis kunnen blijven wonen, kunnen een beroep doen op een nieuwe aanspraak thuisverpleging. Deze is bedoeld om het mogelijk te maken dat mensen die voorheen een zwaarder zorgzwaartepakket zouden hebben gekregen, langer thuis kunnen blijven wonen. Bij het nader definiëren van deze nieuwe aanspraak worden de elementen verpleging, verzorging en begeleiding, die voorheen onder de AWBZ vielen, betrokken. Bij deze uitwerking zal het huidige integrale pakket van ondersteuning op deze drie elementen het uitgangspunt zijn. De woonzorg voor volwassenen vanaf 18 jaar met een licht verstandelijke handicap en (zware) gedragsproblemen blijft volledig onder de kern-awbz (LVG ZZP 1 t/m 5 en ZZP SG LVG1). Dit geldt ook voor personen met een verstandelijk handicap (VG ZZP 3: verzachting van 50%) en VG ZZP 4 (verzachting van 100%). Ook de zwaardere zorg blijft voor lichamelijk, auditief en visueel gehandicapten onder de kern-awbz vallen. Hierbij zullen ZZP LG1 en ZZP LG3 wel worden geëxtramuraliseerd. ZZP LG2 en ZZP LG 4 en hoger blijven in de ABWZ. Voor mensen met een zintuiglijke beperking worden alleen ZZP 1 auditief en ZZP 1 visueel geëxtramuraliseerd. Ten slotte zal het voornemen om GGZ ZZP 3 te extramuraliseren geen doorgang vinden. De op behandeling gerichte woonzorg, GGZ_B, zal overgaan naar de Zvw. De op participatie gerichte woonzorg GGZ_C wordt naar verwachting overgeheveld naar gemeenten. Naar aanleiding van deze wijzigingen is in overleg met de gemeente besloten om in dit onderzoek woonzorg ZZP 5 buiten beschouwing te laten. Tevens beperken wij ons in de hier gepresenteerde cijfers over Woonzorg ZZP 4 tot de sectoren VV en GGZ_C 1, die volgens de meest recente plannen overgeheveld worden naar gemeenten. 1.2 Doel- en vraagstelling Het doel van dit onderzoek is de gemeente te ondersteunen bij het maken van een aantal strategische keuzes. Dit doen we door inzicht te geven in het huidige aanbod op het terrein van VP, PV en woonzorg ZZP 4 en mogelijkheden voor de toekomstige organisatie en inrichting van de zorg in kaart te brengen. De opbrengst van dit onderzoek is: a. Een kwantitatief beeld (huidig gebruik van het aanbod in cliëntgroepen, aantallen, financiën). b. Een kwalitatief beeld (wat is de aard van het aanbod, welke deskundigheidsniveaus zetten aanbieders bij welke cliëntgroepen in). c. Een inschatting van mogelijkheden van verschillende cliëntgroepen wat betreft: Substitutie (van individuele naar groepsbegeleiding); Hanteren van kwaliteitsnormen (eisen aan locaties); Aansluiting bij het domein werk & inkomen. 1 De GGZ_C betreft de op begeleiding en participatie gerichte woonzorg. 6

7 1.3 Onderzoeksaanpak Ter aanvulling van startfoto I hebben we kwantitatieve en kwalitatieve gegevens verzameld omtrent de functies PV, VP en woonzorg ZZP 4. Daarnaast hebben we de eerder verzamelde kwalitatieve informatie rondom arbeidsmatige dagbesteding aangevuld met kwantitatieve gegevens. Kwantitatieve gegevensverzameling PV, VP en woonzorg Uitvraag bij zorgkantoor Anders dan in de eerste rapportage is voor het inzicht in de omvang van de zorgfuncties gebruik gemaakt van gegevens van het zorgkantoor in plaats van gegevens van de zorgaanbieders. Dit vergt minder tijd en zorgt voor een lagere belasting van de aanbieders, die al veel inspanning hebben geleverd om gegevens voor het eerste onderzoek aan te leveren. Aandachtspunt hierbij is dat de aantallen in dit rapport zijn gebaseerd op zorggebruik op een peildatum (april 2013) en in startfoto I op totalen per jaar. De gegevens over zorggebruik zijn hierdoor niet vergelijkbaar in de beide rapporten 1. Voor met name de zorgvormen die een korte doorlooptijd hebben geldt dat het aantal zorggebruikers per jaar hoger is dat het aantal zorggebruikers op een peildatum. Het verschil tussen het meten van aantallen op peildatum en over een heel jaar wordt in onderstaande figuur weergegeven aan de hand van woonplekken met korte en lange bezetting. Figuur 2.1 Illustratie bezetting woonplekken in 1 jaar 1 In de eerste rapportage hebben we het totale gebruik van de zorgfuncties door Rotterdammers kunnen presenteren over 1 jaar. Uitvraag over een periode (zoals een jaar) is voor een zorgkantoor echter zeer bewerkelijk, omdat het bestand waaruit zij hun gegevens halen een levend bestand is. Het zorgkantoor werkt daarom met een peildatum. Dit rapport geeft om die reden inzicht op het aantal Rotterdammers dat op de peildatum gebruik maakt van PV, VP en woonzorg ZZP 4. Het aantal Rotterdammers dat in een jaar gebruik maakt van PV en VP zal naar verwachting hoger liggen, omdat deze zorgvormen een korte doorlooptijd kunnen hebben. Deze zorg kan bijvoorbeeld kortdurend tijdens een herstelperiode na ziekenhuisopname worden ingezet. 7

8 De figuur toont dat er in één jaar vijf cliënten bij de zorgaanbieder hebben gewoond. Echter wanneer er alleen gekeken wordt naar de peildatum gaat het maar om drie cliënten. Het verschil wordt veroorzaakt door de bewoners van woonplek 1 die kortdurend wonen. Hieruit volgt dat meten op een peildatum vooral voor kortere zorgvormen minder accurate gegevens oplevert over het aantal Rotterdammers dat gebruik maakt van de zorg. Inventariseren en hercoderen zorgaanbieders Op basis van de aangeleverde gegevens vanuit het zorgkantoor is in kaart gebracht welke aanbieder aan welke cliëntgroep zorg levert. Aanbieders zijn in het overzicht van het zorgkantoor weergegeven op agb-code niveau. Een aanbieder kan op meerdere agb-codes zorg declareren, daarom zijn de agb-codes herleid tot de aanbieders op de lijst van aanbieders bij wie het zorgkantoor in 2013 persoonlijke verzorging, of verpleging heeft ingekocht. Indien een agb-code niet te herleiden was tot deze lijst, is deze terecht gekomen in de restcategorie overig Rotterdam, (wanneer op basis van de postcode of naam duidelijk was dat ze zorg in Rotterdam leveren) of in de categorie overig (wanneer op basis van de postcode of naam duidelijk was dat ze geen zorg in Rotterdam leveren). Berekenen kosten De kosten van de te decentraliseren functies zijn verkregen uit een bestand dat door Vektis aan de gemeente Rotterdam is geleverd. Hierin is een onderscheid te maken tussen de kosten voor zorg in natura en pgb. De kosten voor verpleging zijn niet in dit bestand opgenomen. Voor deze kosten hebben we een schatting gemaakt op basis van cijfers van het zorgkantoor en de Nza. Kwalitatieve gegevensverzameling PV, VP en woonzorg Tevens zijn er 12 interviews afgenomen met aanbieders van PV, VP en woonzorg ZZP 4. In de interviews is onder andere ingegaan op: 1. de aard van de geboden zorg; 2. de verdeling tussen handelingen die op iedereen van toepassing zijn en handelingen die gerelateerd zijn aan het gezondheidsprobleem (bij PV); 3. de verhouding tussen verpleegkundige handelingen door de hulpverlener zelf, aanleren van handelingen, begeleiding van handelingen en voorlichting en advies (bij VP); 4. de in te zetten deskundigheidsniveaus en de reden hiertoe; 5. mogelijkheden om de verpleging, persoonlijke verzorging of woonzorg op andere wijzen vorm te geven; 6. de rol die verschillende betrokken partijen hierbij zouden kunnen spelen. Met planning van de interviews is rekening gehouden met een goede vertegenwoordiging van de verschillende cliëntgroepen aan wie de zorg wordt geboden. Tabel 1.1 laat zien welke aanbieders zijn geïnterviewd. 8

9 Tabel 1.1 Overzicht geïnterviewde zorgaanbieders Persoonlijke verzorging Verpleging Woonzorg ZZP 4 Ouderen SOM Aafje, Thuiszorg Rotterdam, Aafje, Thuiszorg Rotterdam, Aafje, Lelie, Humanitas MOB, Careyn, Laurens MOB, Careyn, Laurens Ouderen PG Thuiszorg Rotterdam, MOB, Thuiszorg Rotterdam, MOB, Lelie, Humanitas Careyn, Laurens Careyn, Laurens Volwassenen SOM Thuiszorg Rotterdam, MOB, Thuiszorg Rotterdam, MOB, Humanitas of LG Careyn Careyn Volwassenen VG Thuiszorg Rotterdam Thuiszorg Rotterdam Orion, Middin Volwassenen PSY Thuiszorg Rotterdam, MOB, Careyn Thuiszorg Rotterdam, MOB, Careyn Parnassia Bavo, Leger des Heils Volwassenen en Thuiszorg Rotterdam Thuiszorg Rotterdam - kinderen ZG Kinderen SOM of Thuiszorg Rotterdam, Kinderthuis Thuiszorg Rotterdam, Kinder- - LG zorg thuis zorg Kinderen VG Thuiszorg Rotterdam Thuiszorg Rotterdam - Kinderen PSY Thuiszorg Rotterdam Thuiszorg Rotterdam - Kwantitatieve gegevensverzameling over arbeidsmatige dagbesteding In startfoto I is een kwalitatieve beschrijving gegeven van arbeidsmatige dagbesteding. Er is echter ook behoefte aan een cijfermatig beeld. We hebben daarom alle aanbieders die in het eerste onderzoek hebben aangegeven arbeidsmatige dagbesteding te leveren, nagebeld. Aan hen is gevraagd wat voor soort arbeidsmatige dagbesteding (vrijblijvend, nietvrijblijvend of toeleiding naar arbeid 1 ) zij leveren en aan hoeveel cliënten. Startfoto I en startfoto II samen geven inzicht in de aard en de omvang van het huidige aanbod aan arbeidsmatige dagbesteding. Deze gegevens geven input voor het vervolg waarin we toewerken naar een advies over aspecten waarop de gemeente kan letten bij de inkoop van arbeidsmatige dagbesteding. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 beschrijven we eerst de omvang van de zorgvraag zoals deze vanuit de cijfers van het zorgkantoor op de peildatum april 2013 naar voren is gekomen. Vervolgens worden in hoofdstuk 3 t/m 5 achtereenvolgens beschrijvingen gegeven van de zorgvormen persoonlijke verzorging, verpleging en woonzorg (ZZP 4). In hoofdstuk 6 gaan we in de omvang van het gebruik van arbeidsmatige dagbesteding. Hoofdstuk 7 bevat een samenvatting van de kosten van de te decentraliseren zorg. In hoofdstuk 8 worden tot slot conclusies getrokken over de mogelijke kansen en valkuilen die de decentralisatie biedt voor een andere organisatie van zorg in de gemeente Rotterdam. 1 Zie hoofdstuk 6 voor de toelichting op deze categorieën. 9

10 10

11 2 Omvang van de zorgvraag Dit hoofdstuk geeft een overkoepelend overzicht van de totale omvang van het aantal Rotterdammers dat zorg ontvangt vanuit de functies PV, PV en ZZP 4 (paragraaf 2.1), de omvang van de geleverde zorg per cliëntgroep (paragraaf 2.2) en de overlap van de geleverde zorg (paragraaf 2.3). 2.1 Totale omvang PV, VP en ZZP 4 in Rotterdam Tabel 2.1 geeft het aantal Rotterdammers weer dat zorg ontvangt in april 2013, afgezet tegen het totaal aantal geldige indicaties per zorgvorm 1 (op datum 1 januari 2013). Tabel 2.1 Omvang geleverd zorgaanbod afgezet tegen aantal geldige indicaties Zorgvorm Persoonlijke verzorging Verpleging ZZP 4 Omvang geleverde zorg in natura, april Omvang geleverde pgb-zorg, april Niet bekend op deze peildatum Niet bekend op deze peildatum Totaal geldende indicaties, januari Voor alle zorgvormen geldt dat de omvang van de geleverde zorg lager is dan de geïndiceerde zorg. Dit kan verschillende verklaringen hebben. Zo kan het verschil in peildatum het verschil tussen indicaties en geleverde zorg (deels) verklaren; we vermoeden echter dat deze verschillen niet erg groot zijn. Wat betreft de discrepantie in cijfers bij de functies verpleging en woonzorg ZZP 4, kan een verklaring zijn dat deze zorg, net als dat het geval is bij persoonlijke verzorging, deels door middel van een pgb wordt afgenomen. Hierover hebben we geen cijfers beschikbaar. Echter bij persoonlijke verzorging zien we dat ook de som van de geleverde zorg in natura en de pgb-zorg (8.168), een stuk lager is dan de geïndiceerde zorg (10.305). De belangrijkste verklaringen voor de discrepantie tussen cijfers over geleverde en geïndiceerde zorg zijn naar verwachting het niet tijdig registreren van geleverde zorg, het ervoor kiezen door de cliënt om de zorg nog niet te verzilveren, en het bestaan van wachtlijsten (zie kader). Resultaten onderzoek Toegankelijkheid van de AWBZ, Panteia 2009 Uit eerder onderzoek van Panteia, naar de toegankelijkheid van de AWBZ uit 2009, kwamen verschillende verklaringen naar voren voor de discrepantie tussen cijfers over geleverde en geïndiceerde zorg: Op basis van een enquête onder cliënten met een openstaande indicatie, bleek dat 55% van deze cliënten aangaf de geïndiceerde zorg wel degelijk te (hebben) ontvangen. De verklaring is dat mutaties zoals start van de geboden zorg niet altijd direct worden verwerkt, er ontvangen dus meer cliënten zorg dan geregistreerd is (dit effect wordt kleiner naarmate de peildatum verder in het verleden ligt). 32% van de openstaande indicaties werden verklaard doordat cliënten er voor kiezen de geïndiceerde zorg nog niet verzilveren; De overige 13% van de cliënten stond op een wachtlijst en wachtte dus nog op de geïndiceerde zorg. 1 Bron: Rapportage CIZ. 11

12 2.2 Cijfers per cliëntgroep In deze paragraaf rapporteren we per cliëntgroep over het gebruik van PV, VP en ZZP4. We laten allereerst per cliëntgroep een overzicht zien van het aantal cliënten in deze groep met een indicatie van het CIZ, met daarbij vermeld het percentage van deze groep dat volgens de gegevens van het zorgkantoor gebruik maakt van een bepaalde zorgfunctie. Dit geeft inzicht in de mate waarin een zorgfunctie van belang is voor een cliëntgroep. Daarna volgen tabellen per cliëntgroep met aantallen per zorgfunctie. In die tabellen is tevens de combinatie van PV en VP opgenomen. Relatief gebruik van zorgvormen per cliëntgroep In onderstaande tabel is in de eerste kolom per cliëntgroep weergegeven hoeveel Rotterdammers op peildatum een indicatie hebben voor AWBZ-zorg. In dit totaal zijn alle AWBZ-indicaties opgenomen (die ofwel binnen de AWBZ blijven, gedecentraliseerd worden of onder de zorgverzekeringswet komen te vallen). Vervolgens is in de tabel per cliëntgroep aangegeven welk percentage van hen gebruik maakt van de zorgvormen persoonlijke verzorging (PV), verpleging (VP) of woonzorg ZZP4 (de sectoren VV en GGZ_C). Voor de zorgvormen PV en ZZP 4 is dit inclusief pgb. Hierbij geldt dat cijfers over zorg in natura gebaseerd zijn op peildatum april 2013, en de cijfers over pgb betrekking hebben op het jaar 2011 en alleen betrekking hebben op volwassenen (want afkomstig uit verschillende bestanden). De cijfers zijn daarmee indicatief. Tabel 2.3 Omvang cliëntgroepen en gebruik van zorgvormen Cliëntgroep 1 Aantal gestelde indicaties AWBZ 2 Gebruik PV (bij volwassenen incl. pgb) Gebruik VP (excl. pgb) Gebruik ZZP4 (alleen de sectoren VV en GGZ_C, incl. pgb) Ouderen SOM % 16% 7% Ouderen PG % 2% 10% Volwassenen SOM en LG % 6% 1% Volwassenen VG % 1% - Volwassenen PSY % 1% 6% Kinderen VG % 1% - Volwassenen en kinderen ZG % 2% - Kinderen LG Niet beschikbaar Kinderen PSY Niet beschikbaar Tabel 2.3 laat zien dat van de groep ouderen met somatische problematiek met een AWBZindicatie, ruim 60% gebruik maakt van extramurale persoonlijke verzorging. In andere clientgroepen ligt het relatieve gebruik van de extramurale functies persoonlijke verzorging en verpleging veel lager. 1 Omdat het CIZ een andere indeling in cliëntgroepen hanteert dan wij voor onze uitvraag hebben gedaan, zijn voor deze tabel een aantal cliëntgroepen samengevoegd. De cliëntgroep volwassenen somatisch en LG bevat de indicaties van volwassenen met somatische problematiek én de indicaties van volwassenen en kinderen met lichamelijke beperkingen. Het CIZ heeft verder geen zicht op kinderen met psychiatrische problematiek, omdat de verantwoordelijkheid voor de indicatiestelling bij Bureau Jeugdzorg ligt. 2 Gegevens van CIZ op gemeenteniveau. 3 Inclusief kinderen LG. 12

13 Absoluut gebruik van zorgvormen per cliëntengroep Tabel 2.4 geeft het zorggebruik per cliëntgroep weer. Tabel 2.4 Zorggebruik per cliëntgroep 1 Zorgvorm Persoonlijke verzorging Verpleging Waarvan combinatie PV en VP ZZP 4 (alleen sectoren VV en GGZ_C) Pgb of zorg in natura Zorg in Pgb Zorg in Zorg in Zorg in Pgb natura natura Natura natura Ouderen met somatische problematiek Ouderen met psychogeriatrische beperking Volwassenen met som. of lich. beperking Volwassenen met verstandelijke beperking Volwassenen met psychiatrische beperking Kinderen met verstandelijke beperking 20 N.b Kinderen met somatische beperking 20 N.b N.b. Kinderen met psychiatrische beperking 0 N.b N.b. Zintuiglijke bep. volwassenen en kinderen Grondslag onbekend/anders 106 Per cliëntgroep trekken we de volgende conclusies uit tabel 2.4: Van de ouderen met somatische problematiek maken de meeste cliënten gebruik van persoonlijke verzorging. Van de cliënten die gebruik maken van verpleging ontvangt 71% ook persoonlijke verzorging (in natura). Gebruik van verpleging door deze doelgroep gaat dus vaak gepaard met persoonlijke verzorging. Andersom is bij minder dan een kwart van de ouderen die persoonlijke verzorging ontvangt ook verpleging nodig. We concluderen dat het loskoppelen van de persoonlijke verzorging bij ouderen die ook verpleging ontvangen, niet logisch is 4. Andersom hoeft er aan de ouderen die persoonlijke verzorging ontvangen, niet persé verpleging te worden gekoppeld. De ouderen met psychogeriatrische problematiek maken van de drie zorgvormen het meest gebruik van persoonlijke verzorging. Een bijna even grote groep maakt gebruik van woonzorg ZZP 4. Cliënten die verpleging ontvangen krijgen dit altijd in combinatie met persoonlijke verzorging. Het grootste deel van deze cliënten doet echter een beroep op ZZP 5 en hoger, hetgeen kan worden geconcludeerd uit het combineren van tabel 2.3 van startfoto I en tabel 2.3 van starfoto II. De volwassenen met een somatische of lichamelijke beperking doen, van de drie onderscheiden functies, vooral een beroep op persoonlijke verzorging, veelal met een pgb. Van de cliënten die gebruik maken van verpleging doet 70% dit in combinatie met persoonlijke verzorging (in natura). 1 In deze tabel zijn voor de functies PV en ZZP4 zowel de aantallen gebruikers van zorg in natura als van pgbzorg weergegeven. Voor VP zijn alleen de aantallen met zorg in natura beschikbaar voor dit onderzoek. Ook cijfers over gecombineerde zorg zijn alleen beschikbaar voor zorg in natura. Daarbij komt dat cijfers over pgb s alleen betrekking hebben op volwassenen/ouderen, niet op kinderen. 2 Het verschil tussen het aantal cliënten dat gebruikt maakt van een combinatie met VP tussen tabel 2.4 en de tabellen 2.5 t/m 2.12 wordt veroorzaakt door afronding op 5-tallen. 3 De aantallen van volwassenen en kinderen zijn samen in de tabel gepresenteerd, m.u.v. pgb (alleen volwassenen). Er zijn enkele landelijke organisaties die zich specifiek op één van deze doelgroepen richten. 4 Het is ook niet de bedoeling dat dit gebeurt. In het Zorgakkoord is opgenomen dat in de nieuwe aanspraak thuisverpleging, vanuit het oogpunt van integraliteit, ook verzorgende activiteiten worden opgenomen, voor zover deze onlosmakelijk met de verpleging vervlochten zijn. 13

14 Ook hier geldt dat een groot deel van deze groep gebruik maakt van ZZP 5 en hoger (gezien tabel 2.3 van startfoto I in combinatie met tabel 2.3 van starfoto II). De volwassenen met een verstandelijke beperking doen van deze zorgvormen het grootste beroep op persoonlijke verzorging, meestal met een pgb (woonzorg ZZP 4 is voor deze sector niet in de cijfers meegenomen). Een enkele volwassene ontvangt alleen de functie verpleging, maar meestal komt dit voor in combinatie met persoonlijke verzorging. Ook de volwassenen met een psychiatrische beperking doen van deze zorgvormen het grootste beroep op persoonlijke verzorging, in de helft van de gevallen met een pgb. Deze groep maakt ook veel gebruik van woonzorg ZZP 4_C (361 cliënten). Bovendien maken van deze groep nog eens 239 cliënten gebruik van woonzorg ZZP 5_C (niet in de tabel opgenomen, maar wordt mogelijk wel overgeheveld naar gemeenten). Een enkele cliënt ontvangt verpleging als enige functie, maar meestal is de verpleging in combinatie met een andere functie zoals persoonlijke verzorging (60%) of begeleiding (zie tabel 2.9). Van de kinderen met een verstandelijke beperking is het gebruik van deze zorgvormen, in vergelijking met de andere cliëntgroepen niet heel hoog. In startfoto I zien we dat individuele begeleiding, dagbesteding en kortdurend verblijf voor deze groep belangrijkere zorgvormen zijn. Zoals ook in het eerste onderzoek gebleken, is de cliëntgroep van kinderen met een somatische beperking zeer klein. De meesten van hen doen een beroep op verpleging. De cliëntengroep van kinderen met een psychiatrische beperking is tevens een kleine doelgroep (althans, voor zover geïndiceerd door het CIZ), die veelal beroep doet op individuele begeleiding (zie startfoto I ). Een enkeling maakt gebruik van persoonlijke verzorging of verpleging, maar wordt door afronding niet in de tabel terug gezien. Tot slot vormt de cliëntgroep van volwassen en kinderen met een zintuiglijke beperking tevens een kleine groep. De tabel laat zien dat deze cliëntgroep van de hier gepresenteerde zorgfuncties voornamelijk van persoonlijke verzorging gebruik maakt. 2.3 Combinaties van functies per cliëntgroep Het komt regelmatig voor dat cliënten van meerdere zorgfuncties gebruik maken binnen de extramurale AWBZ. Door de hervormingen in de langdurige zorg komt voor sommige Rotterdammers een deel van deze zorg onder de zorgverzekeringswet te vallen en een deel onder de verantwoordelijkheid van de gemeente. De tabellen 2.5 tot en met 2.12 geven per cliëntgroep in aantallen en percentages de verschillende voorkomende combinaties van zorgfuncties weer. Deze aantallen hebben alleen betrekking op de zorg in natura. De tabellen beginnen met het aantal cliënten dat één zorgfunctie ontvangt, vervolgens het aantal cliënten dat twee zorgfuncties ontvangt, enzovoorts. Aantallen Rotterdammers die te maken krijgen met zorg die straks onder twee verschillenden financieringsstromen zal vallen, zijn oranje gearceerd. Niet bij elke cliëntgroep komen alle mogelijke combinaties voor. Deels komt dit doordat sommige vormen van zorg niet of nauwelijks gebruikt worden door een cliëntgroep maar ook doordat op een peildatum gemeten is. 14

15 Tabel 2.5 Zorggebruik (in natura) ouderen met somatische problematiek (Combinatie van) functies Aantal Percentage 1 Individuele begeleiding 25 0% Dagbesteding 85 2% Persoonlijke verzorging % Verpleging 435 8% Individuele begeleiding en dagbesteding 10 0% Individuele begeleiding en persoonlijke verzorging 75 1% Individuele begeleiding en verpleging 5 0% Dagbesteding en persoonlijke verzorging 115 2% Dagbesteding en verpleging 5 0% Persoonlijke verzorging en verpleging % Individuele begeleiding, dagbesteding en persoonlijke verzorging 20 0% Individuele begeleiding, dagbesteding en verpleging 10 0% Individuele begeleiding, persoonlijke verzorging en verpleging 180 3% Dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging 35 1% Individuele begeleiding, dagbesteding en persoonlijke verzorging en verpleging 10 0% Totaal % Van de ouderen met somatische problematiek maakt 64% alleen gebruik van persoonlijke verzorging (n=3.400), gevolgd door 16% die gebruik maakt van enkel de combinatie van persoonlijke verzorging en verpleging (n=870). In totaal zijn er Rotterdamse ouderen met somatische problematiek die gebruik maken van extramurale AWBZ, van wie de zorg straks onder twee financieringsstromen komt te vallen. Tabel 2.6 Zorggebruik (in natura) ouderen met psychogeriatrische problematiek (Combinatie van) functies Aantal Percentage Individuele begeleiding 50 9% Dagbesteding 75 14% Persoonlijke verzorging 75 14% Verpleging - - Individuele begeleiding en dagbesteding 30 5% Individuele begeleiding en persoonlijke verzorging % Individuele begeleiding en verpleging - - Dagbesteding en persoonlijke verzorging 65 12% Dagbesteding en verpleging - - Persoonlijke verzorging en verpleging 15 3% Individuele begeleiding, dagbesteding en persoonlijke verzorging 70 13% Individuele begeleiding, dagbesteding en verpleging - - Individuele begeleiding, persoonlijke verzorging en verpleging 30 5% Dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging 20 4% Individuele begeleiding, dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging 15 3% Totaal % 1 Door afronding worden percentages onder 0,5% weergegeven als 0%. 15

16 Wanneer we tabel 2.5 vergelijken met tabel 2.6 zien we dat de cliëntgroep van de ouderen met een psychogeriatrische beperking wat betreft de combinatie van zorgvormen minder homogeen is dan de ouderen met somatische problematiek. 19% van de ouderen met psychogeriatrische problematiek (n=105) maken gebruik van een combinatie van individuele begeleiding en persoonlijke verzorging, 14% maakt enkel gebruik van dagbesteding (n=75) en 14% van enkel persoonlijke verzorging (n=75). De combinaties met verpleging komen in deze cliëntgroep minder vaak voor; 80 cliënten hebben een combinatie met verpleging en kunnen daardoor te maken krijgen met zorg vanuit verschillende financieringsstromen. Tabel 2.7 Zorggebruik (in natura) volwassenen met een lichamelijke beperking of somatische aandoening (Combinatie van) functies Aantal Percentage Individuele begeleiding 105 9% Dagbesteding 90 8% Persoonlijke verzorging % Verpleging 95 8% Individuele begeleiding en dagbesteding 30 3% Individuele begeleiding en persoonlijke verzorging 50 4% Individuele begeleiding en verpleging 10 1% Dagbesteding en persoonlijke verzorging 40 4% Dagbesteding en verpleging - - Persoonlijke verzorging en verpleging % Individuele begeleiding, dagbesteding en persoonlijke verzorging 15 1% Individuele begeleiding, dagbesteding en verpleging - - Individuele begeleiding, persoonlijke verzorging en verpleging 60 5% Dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging 15 1% Individuele begeleiding, dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging 5 0% Totaal % Van de groep volwassenen met lichamelijke of somatische problematiek maakt meer dan de helft (60%) gebruik van één zorgvorm, veelal persoonlijke verzorging (n=455). In totaal gebruiken 255 Rotterdammers een combinatie met verpleging, waarvan de grootste groep verpleging combineert met persoonlijke verzorging (n=115). Voor hen zal de zorg straks onder twee financieringsstromen vallen. In deze cliëntgroep komt eenmaal een combinatie voor met kortdurend verblijf, deze combinatie is niet in de tabel opgenomen. 16

17 Tabel 2.8 Zorggebruik (in natura) volwassenen met een verstandelijke beperking Combinatie van functies Aantal Percentage Individuele begeleiding % Dagbesteding % Persoonlijke verzorging 5 0% Verpleging - - Kortdurend verblijf - - Individuele begeleiding en dagbesteding 55 5% Individuele begeleiding en persoonlijke verzorging 35 3% Individuele begeleiding en verpleging 5 0% Dagbesteding en Persoonlijke verzorging 5 0% Dagbesteding en verpleging - - Persoonlijke verzorging en verpleging - - Kortdurend verblijf en dagbesteding 10 1% Individuele begeleiding, dagbesteding en persoonlijke verzorging 15 1% Individuele begeleiding, dagbesteding en verpleging - - Individuele begeleiding, persoonlijke verzorging en verpleging 10 1% Dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging - Kortdurend verblijf, persoonlijke verzorging en dagbesteding 5 0% Individuele begeleiding, dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging - - Individuele begeleiding, dagbesteding, persoonlijke verzorging en kortdurend verblijf - - Totaal % Van de volwassen extramuraal wonende Rotterdammers met een verstandelijke handicap maken de meesten gebruik van individuele begeleiding (66%; n=765) en dagbesteding (21%; n=245), of een combinatie van beide (n=55). In deze cliëntgroep wordt ook gebruik gemaakt van kortdurend verblijf, ofwel als enkelvoudige functie, ofwel in combinatie met andere functies. De meest voorkomende combinatie met kortdurende verblijf is die met dagbesteding. Voor een klein aantal Rotterdammers in deze cliëntengroep (15-20) komt de combinatie met verpleging voor. Tabel 2.9 Zorggebruik (in natura) volwassenen met psychiatrische problematiek Combinatie van functies Aantal Percentage Individuele begeleiding % Dagbesteding % Persoonlijke verzorging 30 1% Verpleging 5 0% Individuele begeleiding en dagbesteding % Individuele begeleiding en persoonlijke verzorging 130 5% Individuele begeleiding en verpleging - Dagbesteding en persoonlijke verzorging 20 1% Dagbesteding en verpleging 0 0% Persoonlijke verzorging en verpleging 10 0% Individuele begeleiding, dagbesteding en persoonlijke verzorging 40 2% Individuele begeleiding, dagbesteding en verpleging 5 0% Individuele begeleiding, persoonlijke verzorging en verpleging 35 1% Dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging 0 0% Individuele begeleiding, dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging 5 0% Totaal % 17

18 Van de volwassenen met een psychiatrische beperking maken de meeste Rotterdammers gebruik van individuele begeleiding (69%; n=1.725), gevolgd door de combinatie individuele begeleiding en dagbesteding (10%; n=250) of enkel de functie dagbesteding (10%; n=240). De combinatie met verpleging komt bij 55 cliënten in deze groep voor. Tabel 2.10 Zorggebruik (in natura) volwassenen met een zintuiglijke beperking Combinatie van functies Aantal Percentage Individuele begeleiding 55 61% Dagbesteding 5 6% Persoonlijke verzorging 10 11% Verpleging - Individuele begeleiding en dagbesteding 5 6% Individuele begeleiding en persoonlijke verzorging 5 6% Individuele begeleiding en verpleging 0 0% Dagbesteding en persoonlijke verzorging 0 0% Dagbesteding en verpleging - Persoonlijke verzorging en verpleging 0 0% Individuele begeleiding, dagbesteding en persoonlijke verzorging 5 6% Individuele begeleiding, dagbesteding en verpleging - Individuele begeleiding, persoonlijke verzorging en verpleging 5 6% Dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging 0 0% Individuele begeleiding, dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging - - Totaal % In de cliëntgroep volwassenen met een zintuiglijke beperking maken de meeste Rotterdammers gebruik van individuele begeleiding (61%; n=55) of persoonlijke verzorging (11%; n=10). De overige cliënten maken gebruik van verschillende soorten combinaties van functies (n=25). Een enkeling heeft ook zorg in combinatie met verpleging. 18

19 Tabel 2.11 Zorggebruik (in natura) kinderen met een verstandelijke beperking Combinatie van functies Aantal Percentage Individuele begeleiding % Dagbesteding 55 22% Persoonlijke verzorging 0 0% Verpleging 0 0% Kortdurend verblijf 10 4% Individuele begeleiding en dagbesteding 15 6% Individuele begeleiding en persoonlijke verzorging 10 4% Individuele begeleiding en verpleging 0 0% Dagbesteding en persoonlijke verzorging 0 0% Dagbesteding en verpleging - - Persoonlijke verzorging en verpleging - - Individuele begeleiding en kortdurend verblijf 10 4% Kortdurend verblijf en persoonlijke verzorging 0 0% Individuele begeleiding, dagbesteding en persoonlijke verzorging 0 0% Individuele begeleiding, dagbesteding en verpleging - - Individuele begeleiding, persoonlijke verzorging en verpleging - - Dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging 0 0% Individuele begeleiding, kortdurend verblijf en verpleging 0 0% Individuele begeleiding, kortdurend verblijf en persoonlijke verzorging 5 2% Individuele begeleiding, dagbesteding en kortdurend verblijf 10 4% Individuele begeleiding, dagbesteding, persoonlijke verzorging en kortdurend verblijf 10 4% Totaal % De meeste kinderen met een verstandelijke beperking ontvangen alleen individuele begeleiding (50%; n=125) of alleen dagbesteding (22%; n=55). Van de combinaties komt de combinatie van individuele begeleiding en dagbesteding het meest voor (n=15). In totaal hebben 40 kinderen een combinatie met kortdurend verblijf. Slechts een enkeling heeft een combinatie met de functie verpleging. 19

20 Tabel 2.12 Zorggebruik (in natura) kinderen met lichamelijke of somatische problematiek Combinatie van functies Aantal Percentage Individuele begeleiding 5 17% Dagbesteding 5 17% Persoonlijke verzorging 10 33% Verpleging - - Individuele begeleiding en dagbesteding 0% Individuele begeleiding en Persoonlijke verzorging 0 0% Individuele begeleiding en verpleging - - Dagbesteding en persoonlijke verzorging - - Dagbesteding en verpleging - - Persoonlijke verzorging en verpleging 5 17% Individuele begeleiding, dagbesteding en persoonlijke verzorging - - Individuele begeleiding, dagbesteding en verpleging - - Individuele begeleiding, persoonlijke verzorging en verpleging 5 17% Dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging 0 0% Individuele begeleiding, dagbesteding, persoonlijke verzorging en verpleging - - Totaal % De meeste kinderen met een lichamelijke of somatische aandoening ontvangen persoonlijke verzorging (n=10). De andere kinderen ontvangen alleen begeleiding (n=5), alleen dagbesteding (n=5), een combinatie van persoonlijke verzorging met verpleging (n=5) of een combinatie van verpleging, verzorging en individuele begeleiding (n=5). Ook hier is de groep die verpleging ontvangt in combinatie met ander zorgaanbod klein. Jongeren psychiatrie en zintuiglijke beperking In het bestand komen twee jongeren voor met een psychiatrische grondslag, zij maken gebruik van individuele begeleiding en dagbesteding. Er is één jongere met een grondslag zintuiglijke beperking, die gebruik maakt van kortdurend verblijf. 20

21 3 Persoonlijke verzorging In dit hoofdstuk gaan we in op de aard en de omvang van de persoonlijke verzorging. Allereerst geven we een overzicht van de omvang (paragraaf 3.1) en de kosten (paragraaf 3.2). Paragraaf 3.3. gaat in op de zorgvraag en de aard van het zorgaanbod. Tot slot gaan we in op zorgen en mogelijkheden die de aanbieders zien omtrent de decentralisatie van persoonlijke verzorging. 3.1 Overzicht in cijfers Aantal instellingen Het zorgkantoor regio Rotterdam heeft bij 37 instellingen persoonlijk verzorging ingekocht. Van deze 37 aanbieders leverde 30 aanbieders persoonlijke verzorging aan volwassenen en ouderen en 16 zorgaanbieders persoonlijke verzorging aan kinderen. Sommige Rotterdammers ontvangen zorg van niet gecontracteerde aanbieders (bijvoorbeeld onderaannemers of instellingen in een andere regio). We maken in onderstaande tabel daarom onderscheid tussen de gecontracteerde instellingen en de niet gecontracteerde instellingen (binnen of buiten Rotterdam). Per cliëntgroep is het aantal aanbieders als volgt: Tabel 3.1 Aantal instellingen per cliëntgroep Cliëntgroep Gecontracteerde Niet -gecontracteerde instellingen instellingen Rotterdam Niet- Rotterdam Ouderen (65+) met een somatische beperking Ouderen (65+) met een psychogeriatrische beperking Volwassenen (18 t/m 64 jaar) met een som. of lich. beperking Volwassenen (18 t/m 64 jaar) met een verstandelijke beperking Volwassenen (18 t/m 64 jaar) met een psychiatrische beperking Volwassenen (18 t/m 64 jaar) met een zintuiglijke beperking Kinderen (0 tot 18) jaar met een som. of lichamelijke beperking Kinderen (0 tot 18 jaar) met een verstandelijke beperking Kinderen (0 tot 18 jaar) met een psychiatrische beperking Kinderen (0 tot 18 jaar) met een zintuiglijke beperking Aantal cliënten In totaal ontvangen ruim Rotterdammers persoonlijke verzorging (zorg in natura of pgb). Figuur 3.1 laat de verhouding tussen verschillende cliëntgroepen zien. 21

22 Figuur 3.1 Gebruik persoonlijke verzorging door Rotterdammers (incl. pgb 1 ) Aantal clienten dat PV ontvangt per cliëntgroep Aantal cliënten Ouderen SOM Ouderen PG Volwassenen SOM of LG Volwassenen VG VolwassenenPSY Volwassenen ZG Kinderen SOM of LG Kinderen VG Kinderen PSY Kinderen ZG De grootste groep Rotterdammers die gebruik maakt van persoonlijke verzorging zijn de ouderen met somatische problematiek, (op afstand) gevolgd door volwassenen met somatische of lichamelijke problematiek. Daarna volgen de ouderen met een psychogeriatrische beperking en volwassenen met een psychiatrische beperking. Persoonlijke verzorging (in natura) komt nauwelijks voor bij kinderen. Tabel 3.2 geeft de procentuele verdeling weer van het totaal aantal gebruikers van persoonlijke verzorging over de verschillende cliëntgroepen. Tabel 3.2 Relatief gebruik persoonlijke verzorging per cliëntgroep Cliëntgroep Ouderen SOM Ouderen PG Volw SOM of LG Volw VG Volw PSY Volw ZG 2 Kind SOM of LG 1 Kind VG 1 Kind Psy Kind ZG Percentage 64% 6% 19% 5% 6% 1% 0% 0% 0% 0% 1 De pgb-zorg betreft alleen volwassenen. 2 Door afronding staat hier 0%. 22

23 Aantal uur toegewezen zorg Het gemiddeld aantal uur persoonlijke verzorging per week per cliëntgroep ligt tussen de 5,2 en 8,3 uur 1. In figuur 3.2 staan de gemiddelden per cliëntgroep weergegeven. Figuur 3.2 Gemiddeld aantal uur persoonlijke verzorging per week per cliëntgroep Gemiddeld aantal uur PV per week per clientgroep 9,0 8,0 7,9 8,3 7,0 6,9 7,0 6,9 aantal uren 6,0 5,0 4,0 5,2 5,4 6,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Ouderen SOM Ouderen PG Volwassenen SOM of LG Volwassenen VG VolwassenenPSY Volwassenen ZG Kinderen SOM of LG Kinderen VG Kinderen PSY kinderen ZG Het gemiddeld aantal uren persoonlijke verzorging is het hoogst bij volwassenen met somatische of lichamelijke problematiek (8,3 uur per week) en het laagst bij volwassenen met een verstandelijke beperking (5,2 uur per week). 3.2 Kosten persoonlijke verzorging Tabel 3.3 bevat de kosten van de persoonlijke verzorging. Deze kosten zijn afkomstig uit het bestand over de te decentraliseren zorg dat de gemeente Rotterdam van Vektis heeft ontvangen. De kosten van de zorg in natura hebben betrekking op het jaar 2012, de kosten van pgb-zorg op het jaar Deze gemiddelden zijn alleen gebaseerd op het gebruik van zorg in natura. 23

24 Tabel 3.3 Kosten van persoonlijke verzorging 1 Kosten zorg in natura Kosten pgb-zorg Totale kosten PV 84,7 mln. 20,6 mln. 105,3 mln. De totale kosten voor persoonlijke verzorging van volwassenen bedragen zo n 105,3 miljoen euro op jaarbasis. 3.3 Aard van de zorg In deze paragraaf gaan we in op de aard van de zorgvraag- en het aanbod. We beschrijven wat de aanbieders leveren aan persoonlijke verzorging en welk deskundigheidsniveau ze hiervoor inzetten. Ook wordt ingegaan op verschillen tussen cliëntgroepen. Aanbod van geleverde zorg Onder persoonlijke verzorging vallen de activiteiten die iemand normaal gesproken zelfstandig uitvoert om te voorzien in zijn zelfzorg, zoals wassen, aankleden en eten. Dit zijn de zogenaamde algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL). De reden van het ontvangen van persoonlijke verzorging kan zijn het gebrek aan of een vermindering van het fysieke vermogen om deze handelingen uit te voeren, of het over onvoldoende regie beschikken om bepaalde complexe handelingen in de juiste volgorde uit te voeren. Daarnaast horen bij persoonlijke verzorging ook de activiteiten die mensen dagelijks uitvoeren vanwege een gezondheidsprobleem 2. Het gaat hierbij om het aantrekken van steunkousen, aanreiken van geneesmiddelen, aanbrengen van zalven, etc. Dit zijn activiteiten die iemand normaal gesproken zelf zou uitvoeren. Echter indien iemand dit niet zelf kan door zijn beperkingen, valt overname van deze taken onder persoonlijke verzorging. Scheiding tussen persoonlijke verzorging en verpleegkundige handelingen in de pakketaanspraken Hoewel in de beschrijvingen van het CIZ getracht is een duidelijke scheiding aan te geven tussen persoonlijke verzorging en verpleging, blijft dit onderscheid in de praktijk lastig en zorgt het voor discussie. Het onderscheid tussen persoonlijke verzorging en verpleging is vooral gelegen in de specifieke deskundigheid die nodig is om over zaken te oordelen of zaken te verrichten. Zo valt het aanbrengen of verwisselen van incontinentiemateriaal onder persoonlijke verzorging, maar het beoordelen of het juiste materiaal wordt gebruikt gezien de persoonlijke situatie van de cliënt, valt onder verpleging. Het blijkt hier echter niet om een statische scheiding te gaan. Indien verpleegkundige handelingen of beoordelingen langere tijd (meer dan drie maanden) en met grote regelmaat (meer dan 1 keer per week) voorkomen, zal de cliënt (of 1 Het gaat hier alleen om de kosten van zorg voor volwassenen/ouderen. De kosten van zorg voor kinderen zijn separaat door Vektis aangeleverd en hierin niet meegenomen. 2 Beleidsregels indicatiestelling AWBZ 2011 bijlage 4 persoonlijk verzorging. 24

25 diens verzorgers) in het kader van de zelfzorg deze handelingen zelf moeten aanleren 1. Ook bepalend voor het onderscheid tussen persoonlijke verzorging en verpleging is of de handelingen worden uitgevoerd op een intacte huid (persoonlijke verzorging) of niet-intacte huid (verpleging). Zo valt het aanbrengen van zalf op de huid onder persoonlijke verzorging, maar het aanbrengen van zalf op een wond onder verpleging. Meerdere zorgaanbieders geven aan dat de scheiding tussen persoonlijke verzorging, verpleging en individuele begeleiding in de praktijk niet te maken is omdat de zorg door elkaar heen loopt. De scheiding is alleen financieel van aard. Een zorgaanbieder die zich aanvankelijk alleen op verpleging richtte, merkte bijvoorbeeld dat steeds meer voorheen verpleegkundige taken onder persoonlijke verzorging gingen vallen. Om integrale zorg te leveren heeft de zorgaanbieder besloten om naast verpleging ook persoonlijke verzorging aan te bieden. Ziekte- en niet-ziektegerelateerde handelingen Omdat de verwachting is dat er een scheiding komt in het aanbod van persoonlijke verzorging, waarbij ziektegerelateerde handelingen onder de zorgverzekeringswet komen te vallen 2, is het interessant om zicht te krijgen in de verhouding tussen wel en niet ziektegerelateerde handelingen. Omdat de handelingen niet als zodanig geregistreerd worden, is een exacte verhouding echter niet te geven. Wel geven de zorgaanbieders aan dat de meerderheid van de cliënten die persoonlijke verzorging ontvangen, ondersteund worden bij gangbare ADL taken, die dus niet ziektegerelateerd zijn. Eén zorgaanbieder gaf aan dat de verhouding afhankelijk is van de cliëntgroep, maar dat gemiddeld 15%-20% van de handelingen gerelateerd zijn aan het gezondheidsprobleem. Een andere zorgaanbieder sprak over een verhouding van 70-30: 70% van de handelingen gericht op ADL-taken en 30% van de handelingen die breder zijn, waarbij bijvoorbeeld ook het regelen van zaken door de persoonlijke verzorging wordt geschaard. Een derde aanbieder hanteert in geval van verpleging en persoonlijke verzorging een 1 op 6 regel. Zes van de zeven dagen voert de persoonlijk verzorgende, die is geïnstrueerd door de verpleegkundige, de handelingen uit. Eén van de zeven dagen komt de verpleegkundige die met haar specifieke deskundigheid kan beoordelen, bijsturen en voorbehouden handelingen kan verrichten, die dan ook de persoonlijke verzorging uitvoert. Cliëntengroepen persoonlijke verzorging De persoonlijke verzorging kent per cliëntgroep verschillenden accenten: Ouderen met somatische problematiek. Bij de ouderen met somatische problematiek ligt de nadruk van de PV voornamelijk op het ondersteunen en hulp bieden bij de ADLtaken. Het gaat grotendeels om handelingen die iedereen moet doen, zoals wassen, aankleden, haren kammen etc. De ouderen hebben geestelijk wel het vermogen om de handelingen in de juiste volgorde en op het juiste tijdstip uit te voeren, maar zijn fysiek beperkt om deze handelingen te verrichten. De kracht, het evenwicht en de souplesse 1 Onderscheid van al of niet intacte huid bepalend voor handelingen die onder persoonlijke verzorging of verpleging vallen. Bron: cheid+intacte+huid.pdf 2 In het Zorgakkoord is opgenomen dat in de nieuwe aanspraak thuisverpleging, vanuit het oogpunt van integraliteit, ook verzorgende activiteiten worden opgenomen, voor zover deze onlosmakelijk met de verpleging vervlochten zijn. 25

26 ontbreekt. Het betreft grotendeels planbare zorg, de onplanbare componenten bestaat uit incidenten zoals vallen of een lekkende katheterzak. Een aanbieder geeft aan dat het bij 15 tot 20% van de handelingen gaat om persoonlijke verzorging die verband houdt met de gezondheidsproblematiek. Ouderen met psychogeriatrische problematiek. Bij ouderen met psychogeriatrische problematiek richt de persoonlijke verzorging zich vooral op het structureren en deels om overname van taken, de lichamelijke kracht is er veelal wel maar de cliënten hebben niet zelf de interne prikkel om te starten met de verzorging of daarbij de juiste volgorde te hanteren. Ook hierbij richt de verzorging zich voornamelijk op de alledaagse ADLtaken. Van de persoonlijk verzorgende wordt wel gevraagd om te kunnen gaan met onvoorspelbaar of moeilijk gedrag. Volwassenen met somatische problematiek of een lichamelijke beperking. Ook bij de volwassenen met somatische problematiek ligt de nadruk van de PV op het ondersteunen en hulp bieden bij de praktische uitvoer van de ADL-taken. Het gaat grotendeels om handelingen die op iedereen van toepassing zijn. Volwassenen met psychiatrische problematiek. Bij deze cliëntgroep komt persoonlijke verzorging beperkt voor en meestal in combinatie met individuele begeleiding. De persoonlijke verzorging richt zich op de praktische uitvoering van bijvoorbeeld het wassen en aankleden. Een begeleider wast een cliënt niet zelf maar ondersteunt met de handen op de rug. Indien er sprake is van persoonlijke verzorging bij cliënten met een psychiatrische beperking, is er vaak sprake van lichamelijke of somatische comorbiditeit, zoals diabetes of gebruik van steunkousen. Ook kunnen cliënten door een mislukte zelfmoordpoging lichamelijk beperkt zijn geraakt. Volwassenen met een verstandelijke beperking. Ook bij volwassenen met een verstandelijke beperking komt persoonlijke verzorging beperkt voor. Indien zij gebruik maken van persoonlijke verzorging speelt er naast de beperking ook lichamelijke problematiek. Volwassenen met een zintuiglijke beperking. Bij deze volwassenen maakt de combinatie met andere problematiek zoals somatische, lichamelijke, psychische of verstandelijke problematiek dat zij behoefte hebben aan persoonlijke verzorging. Kinderen met een lichamelijke beperking. De persoonlijke verzorging richt zich bijvoorbeeld op het geven van sondevoeding op school. Er bestaan ook gespecialiseerde kinderteams waarbij de zorg zich richt op het kind in de context van het gezin. Kinderen met een verstandelijke beperking of psychiatrische problematiek. Het gaat hier om kleine cliëntgroepen, die nauwelijks een beroep doen op persoonlijke verzorging. Bij kinderen valt afhankelijk van de leeftijd een deel van de persoonlijke verzorging onder de gebruikelijke zorg van de ouders. Deskundigheidsniveaus Binnen de persoonlijke verzorging wordt voor de eenvoudige taken MBO niveau 2 of 3 ingezet. Indien het gedrag van de cliënten complexer wordt, zoals bij cliënten met een psychiatrische of psychogeriatrische beperking of verstandelijk beperkten met gedragsproblematiek, is een hoger niveau nodig en worden verzorgenden op het niveau MBO 4 of HBO ingezet. Verzorgenden van dit niveau worden geacht vroegtijdig te kunnen signaleren of er meer of minder zorg nodig is. Om die reden zijn er zorgaanbieders die ervoor kiezen om naast personeel op niveau 2 en 3 ook met enige regelmaat personeel op een hoger niveau langs een cliënt te sturen, om op deze wijze het zorgaanbod beter op de zorgvraag af te stemmen. De inzet van dit hogere niveau komt dus veelal niet voort uit de behoefte aan verzorging, maar uit de behoefte aan zaken zoals signalering en omgaan met moeilijk gedrag. 26