Wanneer start jij? Binnenmilieuverbetering en energiebesparing op scholen
|
|
- Jasper van der Berg
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Binnenmilieuverbetering en energiebesparing op scholen Wanneer start jij? Leerprestaties worden niet alleen bevorderd door aantrekkelijke lesstof en bevlogen docenten. Ook puur de lucht waarin leerlingen hun sommen maken en taaloefeningen doen, is een factor van belang. De stad Utrecht heeft dat onderkend. Hun planmatige aanpak stond centraal tijdens een bijeenkomst over binnenmilieuverbetering en energiebesparing op scholen. Kinderen hebben recht op goed onderwijs. Maar hoe zit dat met hun recht op een goed binnenmilieu? In toenemende mate is dat niet langer een vraag. Of zoals een van de pakweg zeventig deelnemers aan de sessie op het Provinciehuis Utrecht (primair vertegenwoordigers van scholen en gemeenten) het verwoordde: je hoort op dit punt eerder te spreken over een normale in plaats van een minimale inspanning. Wanneer start jij? was de uitdagende titel die de organisatie had bedacht. Liever vandaag dan morgen, was het antwoord dat zich tijdens de middag uitkristalliseerde. Doorzettingsvermogen Investeren in de jeugd is investeren in de toekomst. Men kan een voorbeeld nemen aan de stad Utrecht. Hier is al in de lente van 2007 een werkgroep van gemeente en schoolbesturen in het leven geroepen om de kwaliteit van het binnenmilieu op een hoger niveau te brengen. Deze werkgroep is vervolgens structureel aan draagvlak gaan werken, ook onder invloed van een aantal leden, wier enthousiasme en doorzettingsvermogen je altijd nodig hebt om een project echt vlot te trekken. Een van hen was Rob van der Westen, staffunctionaris Huisvesting bij de Katholieke Scholenstichting Utrecht (KSU). Hij was zich naar eigen zeggen rot geschrokken, toen hij ergens een bericht had gelezen over een landelijk onderzoek waaruit bleek dat 80% van de scholen in het primair onderwijs een matig tot slecht binnenmilieu had. Toen een gemeentelijke inventarisatie uitwees dat dit percentage ook van toepassing was op de Utrechtste situatie, hoefde niemand hem meer te overtuigen van de noodzaak om actie te ondernemen. Een monument fris maken De gemeenteraad zag die noodzaak ook en reserveerde in ,6 miljoen euro voor de duur van 3 jaar. Genoeg om alle nieuwbouwscholen van milieuklasse B (voor luchtkwaliteit en thermisch comfort) te voorzien. Toen de raad na de verkiezingen van 2010 daar nog eens 2 miljoen euro per jaar bovenop deed, konden ook de bestaande scholen in het aanvalsplan binnenmilieu opgenomen worden, inclusief het uitvoeren van quick-wins zoals zonneschermen en thermostaatknoppen aanbrengen. Rob: Daarnaast konden we de voorlichtingssessies van de GG&GD voortzetten, waarin het
2 binnenmilieu in relatie werd gebracht met gedrag (zie ook het interview verderop met Inge van der Heyden van GGD Midden-Nederland, red.). Ik moet echt zeggen: de gemeente heeft zijn verantwoordelijkheid genomen KSU zelf ging nog een stap verder en durfde het aan, samen met Schoonderbeek Klimaat Techniek (SKT), van de Gertrudisschool in Utrecht een frisse school te maken. Een monument nota bene, waardoor de bouwtechnische manoeuvreerruimte in de regel minimaal is. Hierbij werd gewerkt vanuit een totaalconcept, zo legt directeur Gerrit van Tintelen van SKT uit waarbij het binnenmilieu werd verbreed tot het binnenklimaat. Verwarmen, koelen, ventileren en ontvochtigen zijn binnen één extreem energiezuinige technologische infrastructuur gebracht met als stuwende kracht een serie warmtepompen met WTW-kwaliteiten. Stip op de horizon En zo zal het in de toekomst in Utrecht nog veel vaker gaan, vertelt Arno Harting van de afdeling StadsOntwikkeling. Het spoor van energie-efficiency zal nauw gaan aansluiten op dat van binnenmilieuverbetering onder de vlag van totale dubo kwaliteit. Het Programma van Wensen is er. Zo wil men voor nieuwbouw streven naar een GPR-score van een 8,0 mét concrete maatregelen. We vertalen dat naar een Programma van Eisen, aldus Arno. Daarnaast willen we een energiebesparingscampagne starten en scholen groene stroom laten inkopen, maar daar ontbreken vooralsnog de middelen voor. Bij deze totaalbenadering is de stip op de horizon in de stad Utrecht ook al bepaald. In 2030 moet er op de 160 scholen in het primair onderwijs sprake zijn van een CO2-reductie van 80%, een verlaging van de milieubelasting én van een gezond binnenklimaat. Een straffe opdracht, weet Rob van der Westen. Hij somt de obstakels op die hij op zijn weg is tegengekomen: onvolledige Energie en Binnenmilieu Adviezen (EBA s), veel administratieve rompslomp, geen vergoeding voor de begeleiding en hogere exploitatielasten. Maar we weten waarvoor we het doen. En iemand moet het pad effenen, zodat anderen het hopelijk makkelijker krijgen. Superbrainstorm Erik Peekel van The Actor Factory heeft tot dan toe als dagvoorzitter het programma vaardig aan elkaar gepraat, maar na de formele presentaties krijgt hij echt de kans om te schitteren. Hij introduceert de superbrainstorm als de ideale manier om waardevolle kennis te genereren, namelijk vanuit een met elkaar sparrende groep van gelijkgestemden. Hij refereert daarbij aan the wisdom of crowds van James Surowiecki. Door vragen te stellen en steeds nieuwe combinaties van deelnemers naar antwoorden te laten zoeken en hun bevindingen centraal te bespreken, zwengelt hij dit groepsproces aan.
3 Hoe zorg je zelf voor een gevoel van urgentie bij binnenmilieuverbetering? Door bij beslissers en budgethouders niet meer te spreken over een minimale inspanning, maar over een normale inspanning. Anders doe je leerlingen domweg tekort. En hoe zit het met de bewustwording rond het energieverbruik? Zorg voor pc s op zonne-energie, zodat de problematiek dichtbij de beleving van de kinderen komt te staan. Een andere benutting voor vierkante meters Maar het is toch het financiële aspect dat de tongen het meeste losmaakt. De werkelijkheid anno 2011 is dat de bezuinigingswoede van de overheid ook grip heeft gekregen op duurzame ontwikkelingen als deze. Hoe kun je je daaraan ontworstelen? Ook nu bewijst de superbrainstorm zijn waarde. Wie heeft ooit het financiële jaarverslag van de gemeente ingekeken om te weten wat de financiële reserves zijn?, vraagt iemand zich hardop af. En een andere tip vanuit de groep: maak in een gemeente een permanent revolverend fonds. In Leusden trekken gemeente, schoolbesturen en woningcorporatie met elkaar op bij de realisatie van Multifunctioneel Centrum Antares, waarin onder meer basisscholen, een bibliotheek en een wijkcentrum met horecavoorziening worden samengebracht. De truc is om na schooltijd een andere benutting te vinden voor de vierkante meters van je gebouw waardoor extra financieel draagvlak ontstaat. Zo worden allerlei ideeën uitgewisseld. Garantiefonds Utrecht Ook Esther Schaafsma (beleidsmedewerker Duurzaamheid en Energie bij Provincie Utrecht) krijgt nog het woord. Als geld het probleem is, kan het geen kwaad nog even een toelichting te geven op het nieuwe Garantiefonds Energie. Met dit fonds verlaagt de provincie de drempel voor organisaties om geld te lenen voor energiemaatregelen door richting bank garant te staan voor de extra investeringskosten (tussen de en euro), legt zij uit. Daarmee krijgt de bijeenkomst een passend slot. Er zijn meer mogelijkheden dan je denkt om het binnenmilieu en de energie-efficiency op scholen te verbeteren. Te weinig zuurstof in de lucht, gapende en suffende leerlingen; daar mag je geen genoegen mee nemen. Resteert de vraag: wanneer start jij? [in kader:] 130 Een beter binnenmilieu begint bij jezelf Veel leerkrachten beseffen wel dat een fris lokaal vraagt om het openzetten van een raam, maar de verbazing is van hun gezicht af te scheppen, als zij horen hoeveel verse lucht nodig is om écht een goed binnenmilieu te creëren. Althans, dat is de ervaring van verpleegkundige Milieu en Gezondheid Inge
4 van der Heyden die namens GGD Midden-Nederland in de provincie Utrecht een project coördineert om basisscholen de fijne kneepjes van het ventileren bij te brengen. De ogen worden steeds groter, als onze adviseurs vertellen dat je bij elke pauze en na schooltijd altijd alle deuren en ramen tegenover elkaar moet openzetten. Nog daargelaten dat roosters sowieso maximaal open moeten staan en ramen op een kier. Deze instructie behoort tot de zogenaamde eendagsmethode binnenmilieu waarmee de GGD Midden-Nederland uiteindelijk in hun regio rond de 250 scholen in het basis- en speciaal basisonderwijs zal bezoeken. Allemaal scholen met alleen natuurlijke ventilatie. De vraag is hoe zij hun binnenmilieu kunnen verbeteren door vooral gedragsaanpassingen. Inge: We doen per lokaal onderzoek naar de ventilatiecapaciteit en brengen die in verband met de ventilatiebehoefte. Via de ventilatiekaart krijgt de docent een duidelijk beeld hoe hij adequaat kan ventileren. Hoe ver moet hij een raam openzetten bijvoorbeeld? Daarnaast wijzen we ze op andere factoren die het binnenmilieu beïnvloeden. Als er bijvoorbeeld veel spullen rondslingeren, wordt de schoonmaak belemmerd en hoopt het stof zich op. Ook dat heeft een negatief effect. De eendagsmethode wordt mogelijk gemaakt door een samenwerking van GGD Nederland en het ministerie van I&M. Het behelst naast een ventilatieinspectie van de lokalen en - concreet - schooladvies ook een CO2- signaalmeter met indicatielampjes, een lespakket gericht op de scholieren en een subsidie van euro, naar eigen inzicht te besteden aan maatregelen ten gunste van het binnenmilieu. Ik weet dat de stad Utrecht deze actie nog verder heeft aangekleed. Daar bezoekt de GG&GD ook scholen met mechanische ventilatie. [einde kader] [in kader:] 170 Financiële instrumenten Laat u inspireren! Er zijn in Nederland een aantal gangbare financieringsmogelijkheden. Een overzicht. 175 Leaseconstructie/operational lease van energie-installatie (soms ook de verbeterde schilconstructie) door leverancier of financier. Deze kan via EIA, MIA en Vamil een deel van de meerkosten gecompenseerd krijgen (zie
5 Decentralisatieovereenkomst: de gemeente is bouwheer en verkoopt het onderwijsgebouw na oplevering aan een beheerstichting. De gemeente kan BTW (19%) terugkrijgen en de stichting moet vervolgens overdrachtsbelasting (6%) betalen. Per saldo 13% korting dus. Die winst kan in extra dubokwaliteit van de school gestoken worden. Gemeente, provincie of banksector stellen een laagrentend revolverend energie/duurzaam bouwen fonds beschikbaar waaruit schoolbesturen (een deel van) de meerkosten van de aanvangsinvestering kunnen lenen. Door kostenbesparing (in het bijzonder de energiekosten) wordt deze lening in de volgende 5-10 jaar (deels) terugbetaald. Van tevoren moet goed afgesproken worden welke besparingen het schoolbestuur zal realiseren. Groenfinanciering van de nieuwbouw, verbouw of uitbreiding met een voldoende hoog Groenfonds gehalte. De rente op leningen op basis van groenfinanciering ligt 1 à 1½% lager dan de normale marktrente. Deze regeling is natuurlijk minder aantrekkelijk in vergelijking met een revolverend fonds met een laag of nihil rentepercentage (zie Bij zeer bijzondere en innovatieve maatregelen zijn er subsidies mogelijk, waaronder een ontwikkelsubsidie en/of marktintroductiesubsidie. Zie ook [einde kader]
FINANCIERINGSCONSTRUCTIES
FINANCIERINGSCONSTRUCTIES Programma van Eisen Duurzaam bouwen en energiezuinigheid nieuwbouw en renovatie scholen/onderwijshuisvesting Programma Energiebesparingscampagne gedrag bestaande scholen/onderwijshuisvesting
Nadere informatiePresentatie titel. Hans van Oort Arno Harting Rob van der Westen
Duurzaamheid bij onderwijshuisvesting Duurzaamheid bij onderwijshuisvesting Onderwijshuisvesting Binnenmilieu en energiebesparing Provinciale informatie bijeenkomst 2 februari 2011 Hans van Oort Arno Harting
Nadere informatieDuurzaam Gebouwbeheer
2-daagse cursus Duurzaam Gebouwbeheer Gemeenten hebben verschillende gebouwen in beheer, zoals gemeentehuizen, kantoren en brandweerkazernes. Ook zijn er gebouwen eigendom van de gemeente, maar worden
Nadere informatiePitch. Daar krijg je energie van! 19 november 2015
Pitch Daar krijg je energie van! 19 november 2015 Ruud van Vliet Klimaatverbond specifiek algemeen Antwoord op vragen - kennisportal: www.greendealscholen.nl - basisinfo handreikingen & best practices
Nadere informatieWe waren Intergemeentelijk en nu
We waren Intergemeentelijk en nu Ruud Veen Gemeente Haarlem Bouwfysica Lid Werkgroep Gezondheid & Energiezuinigheid Bestuurslid Nederlands Vlaamse Bouwfysica Vereniging (NVBV) April 2011 Regiodagen 2011
Nadere informatieGezonde binnenlucht op school? Van belang voor je gezondheid!
Gezonde binnenlucht op school? Van belang voor je gezondheid! www.airatschool.be www.mmk.be/onderwijs www.vlaamselogos.be www.zorg-en-gezondheid.be www.vigez.be Gezonde binnenlucht op school? Belang voor
Nadere informatieOnderwerp Bijdrage gemeente t.b.v. subsidie verbetering binnenklimaat en energiezuinigheid primair onderwijs
OPENBAAR Adviseur: S. de Jong (WSO, tst. 848) Portefeuillehouder: E. van Oortmerssen - Schutte 09.16084 1 ADVIESNOTA POLITIEKE RONDE d.d. 14 januari 2010 Raadsvergadering d.d. 28 januari 2010 Voorstel
Nadere informatieOp weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen
Op weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen Seminar Swegon Air Academy 11 november 2008 ir. Froukje van Dijken BBA Binnenmilieu 010-2447025 www.binnenmilieu.nl Dagelijks 20.000 leerlingen
Nadere informatieYoung People Coaching Experience
Hét loopbaanprogramma voor Young Professionals Young People Coaching Experience In 5 stappen naar je ideale baan! Ga jij met tegenzin naar je werk? Heb je er genoeg van om werk te doen dat niet bij je
Nadere informatieBrief m.b.t. actuele situatie Frisse Lucht in scholen
Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Brief m.b.t. actuele situatie Frisse Lucht in scholen Programma Onderwijs Portefeuillehouder R. Helmer-Englebert Samenvatting Tijdens de kamerronde van 7 juni 2017 inzake
Nadere informatieBinnenluchtkwaliteit Basisscholen Gelderland
Binnenluchtkwaliteit Basisscholen Gelderland Verslag eerste platformbijeenkomst 15 februari 2012 Deze platformbijeenkomst is georganiseerd door de provincie Gelderland en is bedoeld voor besturen van scholen
Nadere informatieWat is er aan de hand? http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20080701_broeikaseffect02
Wat is er aan de hand? http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20080701_broeikaseffect02 Goed nieuws: JIJ kunt verschil maken! Target Onze school gaat een steentje bijdragen! De uitdaging: krijg met de hele
Nadere informatieThemakatern duurzaamheid
ziekteverzuim cijfer totaal investering totaal energie totaal onderhoud ziekteverzuim docenten (klasse B1) (klasse B2) (klasse B2' ) vloerverwarming + 6% 5% 5% 5% 4% -- - +/- + ++ 6,5 8 Themakatern duurzaamheid
Nadere informatieMenukaart. Ja, ik wil zonnepanelen op onze school. Welk initiatief is voor ons geschikt?
Menukaart Ja, ik wil zonnepanelen op onze school. Welk initiatief is voor ons geschikt? Schooldakrevolutie Schreeuw met ons van de daken: we zullen niet rusten tot elke vierkante centimeter van onze schooldaken
Nadere informatieProvinsje Fryslan Leeuwarden, 25 maart 2014. Frans van Wieren. duurzaam ondernemen en toch geld verdienen Presentatie Financiering Esco s
Provinsje Fryslan Leeuwarden, 25 maart 2014 Frans van Wieren duurzaam ondernemen en toch geld verdienen Presentatie Financiering Esco s Financiering Esco s Terugverdientijd Vormen van financiering Esco
Nadere informatieMeer succes met je website
Meer succes met je website Hoeveel geld heb jij geïnvesteerd in je website? Misschien wel honderden of duizenden euro s in de hoop nieuwe klanten te krijgen. Toch levert je website (bijna) niets op Herkenbaar?
Nadere informatieGezonde, frisse lucht in huis
Een buitengewoon binnenklimaat VENTILATIE VOOR WONINGBOUW Gezonde, frisse lucht in huis EEN HELDERE KIJK OP VENTILATIE Heerlijk, continu frisse lucht in mijn werkkamer. Zo kan ik goed geconcentreerd thuis
Nadere informatieWie wijs is met ENERGIE. ...is een. School. planning connecting respecting the future. ggrontmij
Wie wijs is met...is een ENERGIE Energieke School Goeiemorgen lieve kinderen! Sjaan (van nr. 36) Annet (van nr. 34) Wat gaan wij jullie vertellen: Energieke School, De Energie-wedstrijd Onderzoeken Lesprogramma
Nadere informatieEnergieverspilling is zinloos
Aan de slag in de Bestaande Bouw Energieverspilling is zinloos in het verleden en daarna samengesteld door: Martin Liebregts Haico van Nunen Donderdag 13 september 2007 Milieu - Aandacht in de tijd 2/31
Nadere informatieVerbetering binnenklimaat van de basisscholen in Amstenrade en Oirsbeek. Gemeentebladnummer: 2010/34 Vergaderdatum: 03 juni 2010 Agendapunt: 10
Verbetering binnenklimaat van de basisscholen in Amstenrade en Oirsbeek. Gemeentebladnummer: 2010/34 Vergaderdatum: 03 juni 2010 Agendapunt: 10 Aan de Raad Voorstel: tot het beschikbaar stellen van een
Nadere informatieEnergieverspilling is zinloos
Aan de slag in de Bestaande Bouw Energieverspilling is zinloos in het verleden en daarna samengesteld door: Martin Liebregts Haico van Nunen Donderdag 13 september 2007 2/25 3/25 1. Praktijk van het verleden
Nadere informatieUw school verduurzamen! Hoe doe je dat? Februari 2018 STAPPENPLAN
Uw school verduurzamen! Hoe doe je dat? STAPPENPLAN Februari 2018 DE STAP NAAR HOUDBARE HUISVESTING VOOR HET ONDERWIJS Nederland maakt zich op voor een transitie van formaat. In het nieuwe kabinet moet
Nadere informatieWat is een Green Deal?
Wat is een Green Deal? Maatschappelijke initiatieven die groene groei moeten stimuleren Gericht op innovatie, zowel techniek als proces Samenwerking tussen bedrijven/organisaties en rijksoverheid Wegnemen
Nadere informatieRapportageformulier. Rapportage jaar School Locatie adres. (In te vullen door de preventiemedewerker) vorige volgende. Binnenmilieuscan Basisscholen
(In te vullen door de preventiemedewerker) Rapportage jaar School Locatie adres controle kwartaal 1 controle kwartaal 2 controle kwartaal 3 controle kwartaal 4 Naam rapporteur Naam rapporteur Naam rapporteur
Nadere informatieCollegevoorstel AANLEIDING BEOOGD EFFECT ARGUMENTEN
Collegevoorstel Sector : MO Reg.nr. : 4352414 Opsteller : mw. N. Koenen Telefoon : (033) 469 42 81 User-id : KOE2 Onderwerp Convenant Gezonde Scholen in Amersfoort Voorstel: Het Convenant Gezonde Scholen
Nadere informatieWij informeren u graag over de mogelijkheden, tips en handige weetjes op het gebeid van duurzaamheid en vooral wat ook zelf kunt doen.
Investeren in duurzaamheid In de samenleving is er steeds meer aandacht voor duurzaamheid en energiebesparing. We gaan de komende jaren actief inzetten op duurzaam beheren. Energiezuinig wonen. Niet alleen
Nadere informatieWorkshop 1 EBA en schouwcriteria Milicon, Milieu consultancy, Mat Schatorje
Workshop 1 EBA en schouwcriteria Milicon, Milieu consultancy, Mat Schatorje Bouwadviesburo van Niekerk, Emile Niekerk Gespreksleider: Steven van der Lelie (GGD Gelre- Ijssel) inhoudsopgave Inleiding Voorbeeld
Nadere informatieBEANTWOORDING SCHRIFTELIJKE VRAGEN van het raadslid S. Mulder en L. Zandstra. sv RIS Regnr. BOW/ Den Haag, 29 april 2008
Gemeente Den Haag BEANTWOORDING SCHRIFTELIJKE VRAGEN van het raadslid S. Mulder en L. Zandstra sv 2008.070 RIS 153508 Regnr. BOW/2008.283 Den Haag, 29 april 2008 Inzake: binnenmilieu in schoolgebouwen
Nadere informatieVoorgestelde beslissing :
Voorstel aan : Gemeenteraad van 19 december 2011 Door tussenkomst van : Raadscommissie van 6 december 2011 Nummer : Onderwerp : Duurzame scholen, een goede prestatie Bijlage(n) : 1. Notitie 'Duurzame scholen,
Nadere informatieFinancieringsconstructies Frisse Scholen in de Praktijk. Met minder geen genoegen nemen. in opdracht van
Financieringsconstructies Frisse Scholen in de Praktijk Met minder geen genoegen nemen in opdracht van 1 ROC Koning Willem I College in Den Bosch Het Koning Willem I College heeft verschillende onderwijslocaties
Nadere informatieAan de fractie van Nijmegen Nu Korte Nieuwstraat 6, 6511 PP Nijmegen. 14 november Geachte fractie,
Aan de fractie van Nijmegen Nu Korte Nieuwstraat 6, 6511 PP Nijmegen Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon (024) 329 90 00 Telefax (024) 329 29 81 E-mail gemeente@nijmegen.nl Postadres Postbus
Nadere informatieProgramma van Eisen Frisse Scholen april 2012
Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012 Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van Eisen dient als leidraad voor opdrachtgevers van nieuw- en verbouw van scholen (schoolbesturen
Nadere informatieVOORSTEL AAN DE GEMEENTERAAD
VOORSTEL AAN DE GEMEENTERAAD Onderwerp: Registratienummer: 223649 Binnenmilieu scholen Op voorstel van B&W d.d.: dinsdag 9 februari 200 Datum vergadering: dinsdag 8 mei 200 Portefeuillehouder: Ragetlie,
Nadere informatieDunamare Onderwijsgroep Toelichting Huisvesting. Investeren in Duurzaamheid 11 april 2018
Dunamare Onderwijsgroep Toelichting Huisvesting Investeren in Duurzaamheid 11 april 2018 Wat is Dunamare? Afdeling Huisvesting en Inkoop Yvonne de Boer Harry van Wijk Michiel Steeneken Kees Beentjes Berry
Nadere informatieDe nieuwe school in Groet. Het gebouw
De nieuwe school in Groet. Het gebouw In de dorpskernen van Groet en Schoorl bevinden zich een 4-tal basisscholen die bestuurlijk worden aangestuurd door ISOB en Flore. De beide schoolbesturen hebben,
Nadere informatieDE PEETERSSCHOOL VERNIEUWBOUW 2011-2012. 1e REACTIE OP VO 12-12-2011 G R E E N T E A M B O U W
DE PEETERSSCHOOL VERNIEUWBOUW 2011-2012 1e REACTIE OP VO INLEIDING Voor u ligt een eerste verkenning van mogelijkheden tbv de vernieuwbouw van de St. Peeterschool te Amsterdam waarbij door het bestuur
Nadere informatieNaar een klimaatneutrale sportvereniging
Naar een klimaatneutrale sportvereniging Leidraad voor het maken van een eigen projectplan of Plan van Aanpak Inleiding Steeds meer sportverenigingen met een eigen accommodatie komen in actie om energie
Nadere informatieSubsidiemogelijkheden voor voortgezet en beroeps- en hoger onderwijs
29 september 2009 1 Subsidiemogelijkheden voor voortgezet en beroeps- en hoger onderwijs Selina Roskam programma adviseurs Energiebesparing in de gebouwde omgeving 29 september 2009 Dubbele winst voor
Nadere informatieKENNISNEMEN VAN De invulling van de ambitie van het college met betrekking tot frisse scholen.
Gemeente Amersfoort RAADSINFORMATIEBRIEF Van : Burgemeester en Wethouders Reg.nr. : 4359235 Aan : Gemeenteraad Datum : 7 juni 2013 Portefeuillehouder : Wethouder C.J.M. van Eijk Programma : 5. Onderwijs
Nadere informatieGefeliciteerd met uw vernieuwde woning!
Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! Verbeteringen aan uw woning Condens aan de buitenkant: Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! De verbeteringen die we hebben doorgevoerd verschillen per woning,
Nadere informatieItho Daalderop Installatieconcepten voor een gezond en comfortabel binnenklimaat. wonen zonder. energierekening
Itho Daalderop Installatieconcepten voor een gezond en comfortabel binnenklimaat wonen zonder energierekening regeltechniek Slimme installatieconcepten voor nieuwbouw en renovatie Vandaag nog beginnen
Nadere informatieWijkavond energie besparen Hilversum Oost 19-5-2015
Wijkavond energie besparen Hilversum Oost 19-5-2015 Wat kunt u verwachten? Ambities gemeente Hilversum Seinkracht Wie is Hoom? Hilversum Oost onder de loep Wijkaanbod: partijen en prijzen Subsidies en
Nadere informatieMinder energie meer comfort. Maak gebruik van de duurzaamheidslening. Ook een vereniging van eigenaren kan een lening aanvragen.
Ook een vereniging van eigenaren kan een lening aanvragen De maatregelen verdienen zichzelf terug. Daar valt met de huidige lage rentestand niet tegenop te sparen. aldus Henk Brouwer (VVE Beheerder) van
Nadere informatiel i llülllllini illl III II NOORDENVELD Agendapunt: 5.2/19122012 Documentnr.: RV12.0715 s Raad 'd"d v»o' 1 2- f Aan de gemeenteraad
Aan de gemeenteraad Roden, 12 december 2012 G E M E E N T E t NOORDENVELD Agendapunt: 5.2/19122012 Documentnr.: RV12.0715 s Raad 'd"d v»o' 1 2- f Besluit/ Onderwerp Initiatiefvoorstel financiële ondersteuning
Nadere informatie3. Vreedzame wijk 3.1. Petra Jongerius, sociaal makelaar wijk & co Ontstaan vreedzame wijk
3. Vreedzame wijk 3.1. Petra Jongerius, sociaal makelaar wijk & co Petra Jongerius is sociaal makelaar en werkt vanuit welzijn. Ze is verbonden aan de Brede School Overvecht. Ontstaan vreedzame wijk Vreedzame
Nadere informatieHR WTW-schoolunits vraaggestuurd ventileren
aan schoolkinderen en docenten! HR WTW-schoolunits vraaggestuurd ventileren Fluisterstille, frisse klaslokalen..! Met de speciaal voor scholen ontwikkelde ventilatiesystemen van Auerhaan Klimaattechniek
Nadere informatieADVIES BURGEMEESTER EN WETHOUDERS. Afdelingshoofd/hoofd BMO: R. Schaatsbergen Paraaf : Paraaf:
ADVIES BURGEMEESTER EN WETHOUDERS Datum B&W-vergadering : 17-11-2009 Openbaar Onderwerp : subsidie voor verbetering energieverbruik en binnenklimaat scholen Portefeuillehouder(s) : P. C. Tange Afdelingshoofd/hoofd
Nadere informatieAdviesnota Raad. Raadsvergadering d.d. : 11 december Agendapunt : 16
Adviesnota Raad Raadsvergadering d.d. : 11 december 2013 Agendapunt : 16 Onderwerp : Voorstel tot beschikbaarstelling van 100.000 voor klimaatvoorzieningen schoolgebouwen Portefeuillehouder : wethouder
Nadere informatieContinurooster ja of nee?
Whitepaper tussenschoolse opvang Stichting Lunchen op School (LoS) November 2013 Inleiding Deze whitepaper is bedoeld voor schoolleiders, directies en besturen in het primair onderwijs in Nederland die
Nadere informatie1E SCHOOL. duurzaam gerenoveerd
1E SCHOOL duurzaam gerenoveerd DUURZAAM RENOVEREN investeren in MEERVOUDIGE OPBRENGST INHOUD PRESENTATIE 1 Niet duurzame school 2 Duurzaam bouwen & leven 3 Duurzame energie, kleinschalig opgewekt 4 Passief
Nadere informatieWaarom heeft Amersfoort De Gouden Kikker gewonnen
Waarom heeft Amersfoort De Gouden Kikker gewonnen Link film Gouden Kikker 11 juni 2013 Workshop Kennisdag Grip op Kwaliteit 10 november 2015 Johan Carlier projectmanager nieuwbouw ABC-school De Zonneparel
Nadere informatieDe Brede School Academie Utrecht
OOK IN uw wijk! De Brede School Academie Utrecht Er gebeurt iets nieuws in Utrecht. Iets bijzonders. Basisscholen uit de wijken Overvecht, Hoograven, Ondiep/Zuilen, Kanaleneiland en Lombok/Oog in Al werken
Nadere informatieTips, handvatten en financieringsmogelijkheden
Tips, handvatten en financieringsmogelijkheden 26 Hans november Scherpenzeel 2009 Hans Scherpenzeel Introductie Adviseur in Utiliteitsbouw-team SenterNovem Innovatie, Agentschap energie, van het klimaat,
Nadere informatieFinanciering verduurzaming bedrijventerreinen GebiedsESCo, hoe pak je dat aan? 12 juni 2014
#gebiedsesco Financiering verduurzaming bedrijventerreinen GebiedsESCo, hoe pak je dat aan? 12 juni 2014 #gebiedsesco Programma Gijs Schuurhuis (De Urbanisator Plaspoelpolder) Welkomstwoord Hans Korbee
Nadere informatieSámen werken aan. Voor gemeenten en MKB. erduurzaming
Sámen werken aan verduurzaming Voor gemeenten en MKB erduurzaming Sámen werken aan verduurzaming Voor gemeenten en MKB Gemeenten hebben forse ambities op het gebied van duurzaamheid, innovatie en lokale
Nadere informatieMEMO AAN DE GEMEENTERAAD
MEMO AAN DE GEMEENTERAAD Aan T.a.v. Datum Betreft Van De gemeenteraad - 19 juni 2012 Duurzaam bouwen project School Portland Het college Controller Directie Paraaf Datum Ons kenmerk CC Henk van der Linden
Nadere informatieProjectplan Frisse scholen
Schoonderbeek Klimaat Techniek Projectplan Frisse scholen Schoonderbeek Klimaat Techniek Installatietechniek met een groen randje Het groene randje is de franje voorbij Steeds meer opdrachtgevers willen
Nadere informatieToepasbaarheid van de Regeling verbetering binnenklimaat huisvesting primair onderwijs 2009 uit het nationale crisispakket voor de gemeente Heusden
Samenvatting: Inleiding: Medio september 2009 is van rijkswege bekend gemaakt, dat voor de verbetering van het binnenklimaat en voor het treffen van energiebeperkende maatregelen in bestaande scholen van
Nadere informatieBewustwordingsproject
Bewustwordingsproject Binnenmilieu Basisscholen 2008-2013 Merel Linthorst GGD Nederland 15 September Inhoud 1. Achtergrond 2. Bewustwordingsprogramma Binnenmilieu Basisscholen 3. In vogelvlucht de Eendagsmethode
Nadere informatieInhoud. Aanleiding. 1. VSU Energie. 2. Klimaatscan. 3. Isolatiemaatregelen. 4. Zonnepanelen en SDE+ 5. LED-verlichting. 6. Financiering.
VSU Energie Inhoud Aanleiding 1. VSU Energie 2. Klimaatscan 3. Isolatiemaatregelen 4. Zonnepanelen en SDE+ 5. LED-verlichting 6. Financiering Tot slot Praktijkvoorbeelden door At Risk, Elinkwijk en STVU
Nadere informatieWelkom Themabijeenkomst Gezond Wonen
Welkom Themabijeenkomst Gezond Wonen Gezond Wonen Jetske Thielen Programma Themabijeenkomst Gezond Wonen 12.30 Project Gezond Binnenklimaat (Jetske Thielen) 13.30 Gezond Wonen GGD (Ad Dilven) 14.00 Workshops
Nadere informatieHoe krijg ik ruim 1 miljoen etc
Hoe krijg ik ruim 1 miljoen van ondernemers voor verbetering van de binnenstad? Kennisnetwerk centrumontwikkeling In Krimp- en anticipeergebieden 16 april 2015 Winschoten 1 Hoe krijg ik ruim 1 miljoen
Nadere informatieBurgerinitiatief. Janet Wetser E-team Ondersteuning Gemeente Soest
Programma Opening - Janet Wetser Doelen en vragen van deze avond - Janet Wetser Wat wil ik met zonnepanelen? - Yvonne Feuerhahn (Energieambassade) - Korte pauze - Technische werking - Wim Troost (Adviseur
Nadere informatieMenukaart Gezonde School basisonderwijs: Milieu en Natuur
Menukaart Gezonde basisonderwijs: Milieu en Natuur : Plaats: Locatie: Contactpersoon: Telefoonnummer: E-mailadres: Datum invullen: Inhoud: Om op een effectieve manier invulling te geven aan gezondheidsthema
Nadere informatieWelkom VvE s uit Gemeente Emmen EEN INITIATIEF VAN
Welkom VvE s uit Gemeente Emmen EEN INITIATIEF VAN Informatiebijeenkomst Zonnepanelen voor VvE s 27 november 2018 Even voorstellen Jan Cullens, VvE Zonnecoach De VvE Zonnecoach geeft uw VvE energie Nut
Nadere informatieVerder na 7 jaar Frisse Scholen
Verder na 7 jaar Frisse Scholen 1. Wat heeft volgens u tot nu toe het meest bijgedragen? (max 3 antwoorden) Percent Count het op de agenda zetten van Frisse Scholen 71,1% 27 het onderzoek naar leerprestaties
Nadere informatieFroukje van Dijken. Bouwstenen voor Frisse Scholen
Froukje van Dijken Bouwstenen voor Frisse Scholen Binnenmilieu scholen Relatieve prestatie [-] Gezonde lucht is belangrijk Meer ventilatie is: Betere leerprestaties >7% prestatieverhoging als 130 Bouwbesluit
Nadere informatierdelijk zijn, Adres Bruto van basisschool verduurzaming van
Verduurzaming basisschool De Handreiking Schoolbestuur SKPO wil de schoolgebouwen waarvoor zij verantwoorv rdelijk zijn, systematisch verduurzamen op basis van een eigen uniforme (kwaliteit) standaard
Nadere informatieDoelen duurzaam bouwen
1 Doelen duurzaam bouwen Duurzaam bouwen is hot. Geen wonder, u verhoogt de waarde van uw woning, verlaagt uw woonlasten, krijgt overheidssubsidies voor duurzame details, maar ziet u ook hoe comfortabel
Nadere informatieAan de gemeenteraad, Op grond van het hiernavolgende stellen wij u voor het volgende besluit te nemen:
Agendapunt: 8 (c) Raadsvoordracht Elke dag een ZONdag - energiemaatregelen Noordwijkse scholen Aan de gemeenteraad, Op grond van het hiernavolgende stellen wij u voor het volgende besluit te nemen: De
Nadere informatieBewoners, huisdieren en planten produceren dagelijks tien liter vocht. onderhouden+verbouwen. Ventilatie Onderhoud. eigen huis magazine
onderhouden+verbouwen eigen huis magazine Bewoners, huisdieren en planten produceren dagelijks tien liter vocht Ventilatie Onderhoud 32 eigen huis magazine jan 2013 31 24 uur per dag frisse lucht Ventileren
Nadere informatieZon Op School. Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013. Initiatiefvoorstel aan de Raad GROENLINKS NIJIVIEGEN ~- INQEKDMEN. GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy..
regjw. /3. 00 0 60 3 5 proowverartw.: 'So ~- INQEKDMEN Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013 GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy..si Zon Op School Initiatiefvoorstel aan de Raad Jos Reinhoudt, GroenLinl
Nadere informatieS c h o o l m e t d e B i j b e l t e L a n g b r o e k
datum: 5-6-2014 Wat ligt ten grondslag aan de aanvraag voor het realiseren van een nieuw schoolgebouw R e n o v a t i e e n v e r d u u r z a m i n g S c h o o l m e t d e B i j b e l t e L a n g b r o
Nadere informatieFinanciering Duurzaamheid en Monumenten. Maarten Maresch (IBPM)
Financiering Duurzaamheid en Monumenten Maarten Maresch (IBPM) Opbouw presentatie Europese subsidiemogelijkheden energie Nederlandse subsidie mogelijkheden energie Fiscale ondersteuning Financieringsondersteuning
Nadere informatieGezamenlijk aan de slag met Zonne-energie
Gezamenlijk aan de slag met Zonne-energie Advies op Maat Johannes Zijlstra 09-12-2013 LTO Noord Advies Onderwerpen Rendement zonnepanelen Wat bepaalt de terugverdientijd Rendementsberekening Voor wie is
Nadere informatieNajaarsbijeenkomst Bouwstenen voor Sociaal. Marco van Zandwijk
Najaarsbijeenkomst Bouwstenen voor Sociaal Marco van Zandwijk www.greendealscholen.nl 06-4791 6249 1 Praktijkvoorbeelden laten zien: het kan! 2 Collectief aan de slag 3 Energie neutrale School Energiebeheer
Nadere informatieEnergieavond Hilversum-Zuid. 14 oktober 2015
Energieavond Hilversum-Zuid 14 oktober 2015 Wat kunt u verwachten? Welkom door Heikracht Bethlehemkerk, Hilversum Verbonden, Heikracht HilverZon Ambities gemeente Hilversum Wie is Hoom? Hilversum Zuid
Nadere informatieGoed Voorbeelden boekje
Goed Voorbeelden boekje Tien tips om je historische woning energiezuiniger te maken gagoed.nl 2 Woon jij in een historische 3 woning en wil je Goed omgaan met energie? Tegenwoordig stellen we nieuwe eisen
Nadere informatieHAAL MEER ENERGIE UIT JE HUIS START MET ENERGIEBESPARING
HAAL MEER ENERGIE UIT JE HUIS START MET ENERGIEBESPARING BEZIG MET EEN KOOPHUIS EN HYPOTHEEK? OF AAN HET KLUSSEN EN VERBOUWEN? 8 redenen om te starten met energiebesparing: Je hebt direct lagere energiekosten
Nadere informatieEnergie Exploitatie Ontwikkelingen in Nederland
Energie Exploitatie Ontwikkelingen in Nederland Leo Brouwer Programma adviseur Duurzame Energie en Energietransitie 16 oktober 2007 donderdag 18 oktober 2007 1 Daan van Vliet Directeur Unica Bestuurslid
Nadere informatieNaar een gezonde school? Naar een gezonde school?
Naar een gezonde school? Naar een gezonde school? Gert Harm ten Bolscher DWA installatie- en energieadvies Binnenmilieu en gezondheid (1) Binnenmilieu en gezondheid (2) Steeds meer mensen met luchtwegklachten
Nadere informatieZonne-energie voor ondernemers
Zonne-energie voor ondernemers Een zonnige en zuinige toekomst? Johannes Zijlstra 20-03-2013 LTO Noord Advies Zonne energie; drijvende kracht!? 1 Zonuren Onderwerpen Energie en duurzaamheid Ontwikkeling
Nadere informatie1. Op 26 maart 2010 hebben we een beschikking
Collegevoorstel Inleiding In het voorjaar van 2009 heeft het kabinet in het aanvullend coalitieakkoord impulsmiddelen opgenomen voor verlichting van de effecten van de economische crisis. Deze impulsmiddelen
Nadere informatieHELP DE KINDERBOEKEN AMBASSADEUR! Tips en kansen voor de leesconsulent van de Bibliotheek op school
HELP DE KINDERBOEKEN AMBASSADEUR! Tips en kansen voor de leesconsulent van de Bibliotheek op school Beste leesconsulent, Jan Paul Schutten onze enige echte kinderboekenambassadeur- heeft een geweldige
Nadere informatieGefeliciteerd met uw vernieuwde woning!
Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! Verbeteringen aan uw woning Condens aan de buitenkant: Gefeliciteerd met uw vernieuwde woning! De verbeteringen die we hebben doorgevoerd verschillen per woning,
Nadere informatieTool Nieuwbouw Onderhoud & beheer Handleiding bouwen aan Frisse Scholen PVE Frisse Scholen Frisse Scholen Toets Ervaringen met de Frisse Scholen
Tools voor Frisse Scholen een overzicht Ir. Bert Meijering 07.11.2012 Tool Nieuwbouw Onderhoud & beheer Handleiding bouwen aan Frisse Scholen PVE Frisse Scholen Frisse Scholen Toets Ervaringen met de Frisse
Nadere informatieSamen aan de slag Wijkgerichte aanpak energiebesparing
Samen aan de slag Wijkgerichte aanpak energiebesparing Programma 1. Opening 19.30 2. Projectopzet 19.35 3. Resultaten maatwerkadviezen 19.45 4. Voorstellen Energieambassadeurs 20.30 5. Pauze 20.40 6. Themasessies:
Nadere informatieDuurzaam Lage Weide Een bedrijventerrein vol kansen
Utrechtse Energie! Duurzaam Lage Weide Een bedrijventerrein vol kansen Verbeter de werel Lage Weide op de kaart zetten als duurzaam bedrijventerrein dat wilt u toch ook? Een milieubewuste benadering van
Nadere informatieBinnenklimaat: energie efficiënte oplossingen besparing door comfort
Binnenklimaat: energie efficiënte oplossingen besparing door comfort Rob Nagel Honeywell Dag van de Installatie VSK, Jaarbeurs Utrecht 2 februari 2010 Binnenklimaat besparing door comfort Woningmarkt in
Nadere informatieSuccesvol zijn wie je bent. Monique Dekker, mei 2018
E-BOOK Succesvol zijn wie je bent. Monique Dekker, mei 2018 0 Inhoudsopgave 1. Voorwoord... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2. Inleiding... 3 Wie is Monique Dekker?... 3 3. Bewustzijn... 4 Zijn wie
Nadere informatieBuilding4life. Wilt u weten hoe? Building4life. Jan van Polanenkade 26B1 4811 KM Breda Postbus 1069 4801 BB Breda
Wilt u weten hoe? Ga stap voor stap door onze aanpak: - Kennismaking Building4life - De Building4life werkwijze - Uitgewerkte case Amarant Tilburg Building4life Jan van Polanenkade 26B1 4811 KM Breda Postbus
Nadere informatieE-book Beleef het onderwijs! Een praktische handleiding voor verbetering. Joyce Thijssen
E-book Beleef het onderwijs! Een praktische handleiding voor verbetering Joyce Thijssen Inleiding Enthousiaste leerlingen, ouders, leerkrachten en schoolbestuur? Dat wil toch iedere school! Cocreatie is
Nadere informatieUitvoering Voorzieningenkaart 2030
Uitvoering Voorzieningenkaart 2030 Bijeenkomst 1 november 2016 http://www.oss.nl/voorzieningenkaart 1 november 2016 1 Gemeente Oss: Gert-Jan van der Flier Peggy Mulderij Sjoerd Naus 1 november 2016 2 Uitvoering
Nadere informatieSTEEK ENERGIE IN JE WONING! UNIEK AANBOD VOOR WIPPOLDER
STEEK ENERGIE IN JE WONING! UNIEK AANBOD VOOR WIPPOLDER INLEIDING WAT STAAT ER OP HET PROGRAMMA? 19:30 uur Energiebesparende maatregelen (Energieloket) 20:15 uur Pauze met koffie en thee 20:30 uur Informatiemarkt:
Nadere informatieFiscale voordelen bij aanschaf van zonnepanelen in 2016
Fiscale voordelen bij aanschaf van zonnepanelen in 2016 Investeren in zonne-energie is voor veel ondernemers een slimme keuze. U bespaart niet alleen jaarlijks op uw energiekosten, u profiteert als ondernemer
Nadere informatieWij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.
Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat
Nadere informatieEnergie-investeringsaftrek: Fiscale voordelen bij aanschaf van zonnepanelen in 2016
Fiscale voordelen bij aanschaf van zonnepanelen in 2016 Investeren in zonne-energie is voor veel ondernemers een slimme keuze. U bespaart niet alleen jaarlijks op uw energiekosten, u profiteert als ondernemer
Nadere informatiemeer werk of meerwaarde? Pps bij scholenbouw in Nederland
meer werk of meerwaarde? Pps bij scholenbouw in Nederland Overweegt u nieuwbouw of renovatie van een school? Deze folder geeft u inzicht in wat publiekprivate samenwerking (pps) bij scholen inhoudt. Wanneer
Nadere informatieManagement en Organisatie. Proefles
Management en Organisatie Proefles I. Geld lenen. Stel: je wordt 18 jaar, je haalt je rijbewijs en je wilt dan direct een auto hebben. Die kost 25.000, maar jij hebt geen cent. Je kijkt naar de TV en je
Nadere informatieOok slim investeren? Regel het nu!
Ook slim investeren? Regel het nu! Wilt u de energiekosten in de hand houden? Van uw huis een heerlijk comfortabel thuis maken? Bespaar slim! U wordt als woningeigenaar gestimuleerd om nú verstandig in
Nadere informatie