Toeristische valorisatie van de Belgische biercultuur

Transcriptie

1 Toeristische valorisatie van de Belgische biercultuur Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor in het Toerisme en het recreatiemanagement Academiejaar Promotor De heer Ludo Schoukens Student Jelle Van Brussel

2

3 Toeristische valorisatie van de Belgische biercultuur Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor in het Toerisme en het recreatiemanagement Academiejaar Promotor De heer Ludo Schoukens Student Jelle Van Brussel

4 Inhoudsopgave Woord vooraf... 5 Abstract... 6 Inleiding... 7 Hoofdstuk 1: Waarom is de toeristische valorisatie van streekproducten belangrijk? Wat is toeristische valorisatie? Wat zijn streekproducten? Belang van toeristische valorisatie Organisatie van evenementen Toeristische valorisatie in het heden en de toekomst Conclusie Hoofdstuk 2: Wat is het aanbod van Belgische bieren? Hoe de Belgische biercultuur is ontstaan Verschillende Belgische bierstijlen Lage gisting Hoge gisting Spontane gisting Gemengde gisting Belgische brouwerijen en hun bieren Brouwerijen Conclusie Hoofdstuk 3: Best practices van toeristische valorisatie Best practices binnenland Best practices buitenland Hoofdstuk 4: Voorstel voor een betere toeristische valorisatie van de Belgische biercultuur Insbieratielijst Algemeen besluit Literatuurlijst Lijst van tabellen Lijst van figuren Bijlagen Figuren Interviews

5 Woord vooraf Om te beginnen wil ik eerst mijn promotor, de heer Ludo Schoukens, bedanken voor de goede opvolging en de nuttige feedback op mijn bachelorproef. Daarnaast wil ik ook de heer Geert Van Lierde bedanken die me een aantal interessante contacten bezorgde en die eveneens nuttige feedback leverde op mijn bachelorproef. Vervolgens wil ik ook nog mijn ouders bedanken die me altijd hebben gesteund. Zonder hen had ik niet verder kunnen studeren en had ik dus ook nooit deze bachelorproef kunnen schrijven. Ten slotte wil ik ook nog een aantal vrienden en kennissen bedanken die me gedurende de bachelorproef met allerlei ideeën inspireerden. Ook wanneer ik het even moeilijk had, kon ik altijd bij hen terecht om alles terug even op een rijtje zetten. Daarom wil ik volgende personen van harte bedanken; Henri-Julien Debel, Aïsha Lefebvre, Simon Louagie, Ine Peters, Thomas Van Maele en familie Lefebvre-Hostyn.

6 Abstract Deze bachelorproef gaat over de toeristische valorisatie van de Belgische biercultuur of, in andere woorden gezegd, hoe we de Belgische biercultuur beter kunnen promoten op toeristisch vlak. De hoofdvraag achter het werk is: Hoe kan de toeristische waarde van de Belgische biercultuur geoptimaliseerd worden?. De eerste twee hoofdstukken vormen het theoretisch kader van het werk en brengen de situatie in kaart. In het derde hoofdstuk worden er best practices aangehaald en in het vierde hoofdstuk zal de hoofdvraag beantwoord worden. Het eindresultaat van dit werk is een inspiratielijst met een aantal handige tips, vooral gericht aan de Belgische brouwers, om de Belgische bieren op toeristisch vlak meer te valoriseren. De toeristische valorisatie kan ook doorgetrokken worden naar de gehele Belgische biercultuur. Niet enkel onze bieren op zich, maar ook de traditie en de geschiedenis er rond zijn uniek. Er zijn dus heel wat elementen aanwezig om een toeristisch topproduct te creëren, maar nog niet iedere speler in de sector beseft dit ook daadwerkelijk.

7 Inleiding Als onderwerp voor mijn bachelorproef heb ik gekozen voor Toeristische valorisatie van de Belgische biercultuur. Het concept toeristische valorisatie interesseert me omdat ik graag probleemoplossend denk en redeneer. Net zoals vele andere Belgen ben ik ook een grote liefhebber van onze bieren. Het onderwerp Toeristische valorisatie van de Belgische biercultuur is dus een combinatie van twee elementen die me sterk aanspreken. Het is wel een hele uitdaging om een bachelorproef rond dit onderwerp te schrijven omdat er tegenwoordig al zeer veel initiatieven zijn rond het Belgische bier. Toch ben ik er van overtuigd dat ik met deze bachelorproef een steentje zal kunnen bijdragen tot de optimalisatie van de toeristische waarde van de Belgische bieren. Op vlak van bier en het brouwen van deze drank heeft ons land in de loop der eeuwen een zeer rijke geschiedenis en traditie opgebouwd. Nu bestaan er in België nog altijd veel brouwerijen, maar niet elke brouwerij haalt het maximale uit zijn bier als we dit product vanuit een toeristisch perspectief bekijken. De meeste brouwerijen organiseren enkel brouwerijbezoeken en degustaties. Er zijn maar een beperkt aantal Belgische brouwerijen die op toeristisch vlak ook extra inspanningen leveren en bijvoorbeeld één- of meerdaagse arrangementen aanbieden. Bezoekers kunnen dan bijvoorbeeld een brouwerijbezoek combineren met onder andere een restaurantbezoek, een dagtrip doorheen een toeristische regio of zelfs één of meerdere overnachtingen. Ik wil dus graag aantonen dat het belang van de Belgische biercultuur in het Belgische inkomende toerisme nog niet optimaal benut is. Door op zoek te gaan naar een aantal best practices wereldwijd, in verband met toeristische valorisatie van een (streek)product, zal ik een aantal uitgewerkte cases verzamelen. De elementen hieruit die ook in België toegepast kunnen worden, zal ik opsommen in een inspiratielijst. Deze inspiratielijst zal rechtstreeks gericht zijn aan de Belgische brouwers, maar onrechtstreeks kunnen ook andere instanties hiervan profiteren. Zo kan bijvoorbeeld de hele sector van het inkomende toerisme ook inspiratie uit dit boek halen. Het kan een aanzet zijn naar de ontwikkeling van nieuwe toeristische producten. Deze nieuwe producten zullen dan hopelijk niet alleen binnenlandse, maar ook buitenlandse toeristen aanspreken. De bachelorproef is opgebouwd uit vier hoofdstukken, waarvan sommige hoofdstukken ook nog eens zijn onderverdeeld in enkele kleinere deelhoofdstukken. Achter elk hoofdstuk zit een vraag of stelling die ik zal proberen op te lossen. Naarmate de hoofdstukken vorderen, zullen er dus steeds meer vragen of stellingen beantwoord worden. Deze antwoorden zullen me dichter brengen bij het uiteindelijke resultaat of het antwoord op de hoofdvraag van mijn bachelorproef. Deze hoofdvraag is: hoe kan de toeristische waarde van de Belgische biercultuur geoptimaliseerd worden? De vier stellingen die deze hoofdvraag onderbouwen zijn: - waarom is toeristische valorisatie van streekproducten belangrijk; - wat is het aanbod van Belgische bieren; - best practices wereldwijd; - voorstel voor een betere toeristische valorisatie van de Belgische bieren.

8 In het eerste hoofdstuk definieer ik de begrippen toeristische valorisatie en streekproduct. Ik zal ook beschrijven welke labels er bestaan op Belgisch en Europees vlak. Vervolgens licht ik toe waarom toeristische valorisatie van een product belangrijk is. Hiervoor gebruik ik een aantal cijfers van grote evenementen en laat ik enkele professionals uit de sector aan het woord. Deze personen hebben namelijk het meeste expertise en weten ook wat er leeft in de huidige biersector. In het tweede hoofdstuk beschrijf ik eerst hoe de Belgische biercultuur is ontstaan en hierbij hoort uiteraard ook het ontstaan van het bier. Vervolgens lijst ik de verschillende bierstijlen op en daarna schets ik een beeld over het aanbod dat er is aan bieren er waar deze bieren juist gebrouwen worden. Ook zal ik vermelden welke inspanningen de brouwerijen in kwestie al doen om hun bieren een extra waarde te geven op toeristisch vlak. In het derde hoofdstuk verzamel ik een aantal best practices van toeristische valorisatie. Hierbij beperk ik me niet alleen tot België, maar bekijk ik producten van over heel de wereld. Het gaat hier niet enkel over bier, maar ook andere producten zoals chocolade, whisky en zelfs water komen aan bod. Ik zal enkel de best practices selecteren die op één of andere manier een meerwaarde bieden en zich daardoor onderscheiden van de rest. In het vierde en laatste hoofdstuk som ik enkele nuttige ideeën en tips op in een inspiratielijst. Dit kan gaan van kleine dingen zoals het ontwikkelen van een website tot grote dingen zoals het ontwikkelen van een belevingscentrum. Hopelijk pikken de Belgische brouwers of andere instanties deze ideeën op en kan op die manier een positieve evolutie plaats vinden in de toeristische valorisatie van onze bieren. De belangrijkste bronnen die ik raadpleegde tijdens het maken van deze bachelorproef, zijn geschreven bronnen en het internet. De geschreven bronnen gebruikte ik vooral bij het schrijven van de eerste twee hoofdstukken. In deze hoofdstukken focus ik mij op het theoretische gedeelte van de bachelorproef. Zo geef ik onder andere een korte geschiedenis weer van het bier en analyseer ik welke bieren er geproduceerd worden door de Belgische brouwers. Het internet gebruik ik vooral om informatie te verzamelen over bieren en producten uit het buitenland.

9 9 Hoofdstuk 1: Waarom is de toeristische valorisatie van streekproducten belangrijk? 1.1 Wat is toeristische valorisatie? Het woord valorisatie wordt in het dagelijkse leven nooit of zelden gebruikt. Daarom wil ik voor de duidelijkheid eerst even kort toelichten wat de juiste betekenis is van dit gewichtige woord. Het is een begrip dat door Karl Marx werd geïntroduceerd in de negentiende eeuw. Ik vond op het internet een duidelijke Engelstalige definitie die ik hieronder zal toelichten in mijn eigen woorden: The valorisation or valorization of capital is a theoretical concept created by Karl Marx in his critique of political economy. The German original term is Verwertung (specifically Kapitalverwertung) but this is difficult to translate, and often wrongly rendered as realisation of capital, creation of surplusvalue, self-expansion of capital or increase in value. In German language, the general meaning of "Verwertung" is the use or application of something (an object, process or activity) so that it makes money, or generates value, with the connotation that the thing validates itself and proves its worth when it results in earnings, a yield. Thus, something is "valorized" if it has yielded its value. Similarly, Marx's specific concept refers both to the process whereby a capital value is conferred or bestowed on something, and to the increase in the value of a capital asset. In modern translations of Marx's economic writings, the term valorisation (as in French) is preferred because it is recognized that it denotes a highly specific economic concept, i.e. a term with a technical meaning. 1 Kort samengevat wil het begrip valorisatie dus zeggen dat er meer waarde of meerwaarde wordt gecreëerd. Concreet voor het begrip toeristische valorisatie wil dit zeggen dat er meer toeristische waarde rond een bepaald product wordt gecreëerd. Dit creëren van waarde is zeer belangrijk omdat het op economisch vlak zeer positieve gevolgen kan hebben. Dit kan zelfs zover gaan dat economieën van bepaalde regio s of landen grotendeels afhankelijk zijn van de inkomsten van toeristische producten of toerisme in het algemeen. Ik zal de bovenstaande redenering met een klein voorbeeld illustreren. Schotland wordt door iedereen gelinkt aan whisky. Dit komt mede doordat Schotland allerlei toeristische activiteiten heeft ontwikkeld rond het product whisky. Zo zijn er veel distilleerderijen die bezocht kunnen worden en zijn er ook vele musea die in het teken staan van whisky. Daarnaast zijn er zelfs volledige reisprogramma s ontwikkeld rond deze drank. Dit is een goed voorbeeld van toeristische valorisatie van een product. Het streekproduct whisky biedt in dit geval namelijk een meerwaarde voor de economie van het land. 1.2 Wat zijn streekproducten? Overal ter wereld kan je streekproducten vinden, maar het is niet altijd even duidelijk uit welke streek bepaalde producten precies afkomstig zijn. Om meer duidelijkheid te creëren over dit punt, werden er op Vlaams en op Europees niveau enkele labels ingevoerd. Op deze manier kunnen producentengroeperingen, naar de buitenwereld toe, een duidelijk signaal geven dat een bepaald product wel degelijk uit hun streek afkomstig is. 1 geraadpleegd op 8 december 2011

10 In Vlaanderen werd het label Streekproduct.be (zie bijlage I) ingevoerd door de Vlaamse dienst voor Agro-Marketing (VLAM). Om dit label binnen te kunnen halen moet een streekproduct voldoen aan vijf voorwaarden: 1. Zij worden bereid met grondstoffen uit de streek. Soms zijn de streekeigen grondstoffen niet meer voldoende voorradig, denk maar aan mosterdzaad of boekweit, en moeten dan ook ingevoerd worden. Traditionele bereidingen met uitheemse ingrediënten zoals amandelen, cacao, koffiebonen, specerijen,... komen ook in aanmerking. 2. Deze producten worden door de lokale bevolking of door een breder publiek aanvaard als een traditioneel streekeigen product. Europa spreekt van producten met een faam. Zulke producten zijn dan meestal ingeburgerd door traditionele naamgeving, vorm, gebruiken, Traditionele streekproducten worden naar ambachtelijke wijze vervaardigd volgens de streektraditie. Productiemethodes evolueren, er worden hogere eisen gesteld, maar de producenten kiezen er wel voor om typische handelingen te behouden. 4. De traditionele streekproducten worden bereid in hun streek van oorsprong. Soms is het moeilijk om de productie van een streekproduct in de streek te behouden, de producenten met een Vlaams of Europees erkend product kiezen echter voor een productie in eigen streek. 5. Traditie betekent een langdurige of historische bekendheid als streekspecialiteit. Om erkend te worden moeten producten minimaal 25 jaar bestaan. Indien een oude bereidingswijze terug opgenomen wordt, bijvoorbeeld bij de ontdekking van een vergeten bierrecept, kan dit product ook naar een erkenning dingen. 2 Als producentengroeperingen denken dat hun product voldoet aan deze vijf voorwaarden, dan kunnen ze een aanvraag indienen bij de Beoordelingscommissie. Deze Beoordelingscommissie zal de voorwaarden onderzoeken en vervolgens een advies geven aan de Stuurgroep Streekproducten. De Stuurgroep Streekproducten beslist dan uiteindelijk of een bepaald product erkend wordt als een traditioneel streekproduct of niet. Bij deze erkenning horen het label van Streekproduct.be en een diploma. Op Europees niveau werden er drie verschillende labels ingevoerd (zie bijlage II, III en IV). - het BOB-label (Beschermde Oorsprongsbenaming); Staat open voor producten die heel sterk verbonden zijn met het gebied wiens naam zij dragen. De kwaliteit of de kenmerken van het product dienen in hoofdzaak of exclusief te danken zijn aan het bijzondere geografische milieu van de plaats van oorsprong. Met geografisch milieu bedoelt men inherente natuurlijke en menselijke factoren (zoals klimaat, bodemgesteldheid, topografie, lokale knowhow, enz. ). Bovendien wordt een BOB enkel verleend aan producenten waarvan de productie, verwerking en bereiding plaatsvinden binnen een bepaald geografisch gebied. 3 De Vlaams-Brabantse tafeldruif is een voorbeeld van een Belgisch streekproduct met dit BOB-label geraadpleegd op 8 december geraadpleegd op 8 december 2011

11 11 - het BGA-label (Beschermde Geografische Aanduiding); Voor een BGA dient de naam van een streek te worden gebruikt om een bepaald product aan te duiden. Het verband tussen het product en zijn geografische oorsprong is kleiner als bij een BOB. Het volstaat dat een bijzondere kwaliteit of reputatie aan de geografische oorsprong kan worden toegeschreven. Minimaal één van de productie-, verwerkings- of bereidingsstadia moet in het geografische gebied gebeuren. 4 De Geraardsbergse mattentaart is een voorbeeld van een Belgisch streekproduct met dit BGA-label. - het GTS-label (Gegarandeerde Traditionele Specialiteit). Vaak zijn het de unieke bereidingswijzen die de producten zo typisch maken en niet noodzakelijk de herkomst. Speciaal om deze producten te beschermen, werd het GTS-label in het leven geroepen. Deze vermelding verwijst niet naar de herkomst, maar benadrukt wel de traditionele productsamenstelling of productiemethode. 5 De Vlaamse lambiekbieren zijn een voorbeeld van een Belgisch streekproduct met dit GTS-label. Het spreekt voor zich dat deze Europese labels meer internationale uitstraling hebben dan het Vlaamse label. Dit wil echter niet zeggen dat het product kwalitatief beter is. Bij het toekennen van de labels wordt namelijk geen rekening gehouden met de smaak van een product. Er wordt enkel rekening gehouden met de afkomst en de traditie van het streekproduct. Om een BOB-, BGA- of GTS-label te kunnen behalen, moeten producentengroeperingen een aanvraagdossier indienen bij de afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling 6. Vervolgens wordt er een registratieprocedure opgestart die in twee fasen zal verlopen. In de eerste fase zullen de dossiers door het Vlaams Gewest behandeld worden en in de tweede fase zullen de dossiers bij de Europese Commissie terecht komen. Binnen de twaalf maanden zal de Europese Commissie de dossiers behandelen. In deze periode van twaalf maanden wordt er beoordeeld of het streekproduct voldoet aan de vastgestelde voorwaarden. Als het product voldoet aan de voorwaarden, dan zal er een publicatie over verschijnen in het Europees publicatieblad. Na publicatie kan er gedurende zes maanden nog bezwaar aangetekend worden tegen de aanvragen. Na deze periode wordt het label definitief toegekend. 7 Op de website van de Europese databank DOOR 8 staat een volledige lijst met alle Europese producten die één van deze drie Europese labels behaald hebben. Een opvallende vaststelling bij het raadplegen van deze databank, is dat er voor alle drie de labels een aparte categorie bestaat voor bieren. Nog opvallender is dat vijf van de zes bieren die een GTS-label (Gegarandeerd Traditionele Specialiteit) behaald hebben, afkomstig zijn uit België. Hieruit kan er toch vastgesteld worden dat we als klein land wel fier mogen zijn op onze streekproducten en meer bepaald op onze bieren. 4 geraadpleegd op 8 december geraadpleegd op 8 december De Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling is een afdeling van het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse Overheid. Het kantoor van deze afdeling is gevestigd in de Koning Albert-II-laan 35 in Brussel. Alle schriftelijke correspondentie in verband met labels kan naar deze instantie gericht worden. 7 geraadpleegd op 12 december geraadpleegd op 12 december 2011

12 Belang van toeristische valorisatie. In de toeristische sector is het belangrijk dat je als streek je beste troeven of je USP s 9 uitspeelt. Voor België is één van deze USP s ongetwijfeld het bier. Internationaal staat Frankrijk bekend als het wijnland, Portugal als het portoland, Italië als het pastaland, maar België kan ook gerust in dit rijtje gezet worden als het bierland. Het besef of het lef is er echter nog niet bij elke Belg om dit ook echt uit te spreken. Een waardevol en geschikt product is één zaak, maar om dit product ook wereldwijd aan je land te kunnen linken is een andere zaak. Je kan als land over een aantal prachtige en authentieke producten beschikken, maar als je rond deze producten geen promotie voert dan zal de buitenwereld nooit te weten komen dat je over deze unieke producten beschikt. Het is dus zeer belangrijk om erbij stil te staan dat het product in kwestie, het bier voor België, zichzelf meestal niet verkoopt Organisatie van evenementen Om aan te tonen dat België de naam bierland waardig is, heb ik de bezoekersaantallen verzameld van een aantal grote Belgische evenementen die jaarlijks plaats vinden. Deze events zijn zowel op promotioneel vlak als op financieel vlak een zeer groot succes. Ze zorgen namelijk voor naambekendheid tegenover de buitenwereld en ze stimuleren ook bezoekers om bepaalde bieren, die ze op het evenement konden degusteren, aan te kopen. Dergelijke evenementen schieten in België als paddenstoelen uit de grond. Dit gaat van kleinschalige bierproeverijen met een tiental bezoekers tot grootschalige bierfestivals waarop duizenden bezoekers komen opdagen. Belgian Beer Weekend Het Belgian Beer Weekend of ook wel het weekend van het bier genoemd, is een driedaags evenement dat jaarlijks het eerste weekend van september plaats vindt op de Brusselse Grote Markt. Het event is een gevestigde waarde in de biersector en gaat al bijna vijftien jaar mee. Het bierweekend wordt georganiseerd door de federatie Belgische Brouwers en de Ridderschap van de Roerstok der Brouwers 10 en verloopt in samenwerking met de stad Brussel. Op dit evenement is er een ruim aanbod van bieren en zijn zowat alle verschillende soorten brouwerijen van de partij. Kleine en grote brouwerijen staan hier broederlijk naast elkaar om hun bieren gepassioneerd aan te prijzen. De editie van 2012 zal plaats vinden in september en ook deze keer zal de organisatie trachten om zoveel mogelijk biersoorten te verzamelen. Op de recordeditie van 2009 waren er zelfs meer dan vierhonderd verschillende soorten bier te verkrijgen. 11 Deze recordeditie van 2009 trok zo n bezoekers aan. Dit was een vrij uitzonderlijk jaar want normaal gezien krijgt het evenement ongeveer tot bezoekers over de vloer. Doordat het event zoveel bezoekers aantrekt, is het een mooie gelegenheid om onze reputatie als bierland op internationaal vlak nog meer kracht bij te zetten. Dit gebeurd met succes want er komen steeds meer buitenlandse toeristen naar de Grote Markt in Brussel om kennis te maken met het grote en gevarieerde aanbod van bieren. 9 Unique Selling Propositions of Unique Selling Points zijn eigenschappen die een bepaald product onderscheiden van andere, vergelijkbare producten. Of in deze context bepaalde eigenschappen die streek A onderscheiden van streek B. 10 Deze organisatie is een afstammeling van de oude brouwersgilde. De Ridderschap van de Roerstok der Brouwers verdedigt de waardigheid en de tradities van het brouwersambacht geraadpleegd op 10 mei 2012

13 Deze internationale toeristen komen vooral uit China, Japan, Australië en de Verenigde Staten. Dit zijn grote markten met heel veel potentieel dus evenementen zoals deze zijn ideaal om onze bieren en onze biercultuur te promoten Bierpassieweekend Het Bierpassieweekend is een driedaags evenement dat in 2012 al voor de dertiende keer wordt georganiseerd. Het event gaat al dertien jaar door in Antwerpen, maar is door de populariteit al drie keer van locatie moeten veranderen. Van de Oude Beurs en de Waagnatie, werd het tentenkamp verhuisd naar de Groenplaats in het hart van Antwerpen. De drijvende kracht achter dit succesverhaal is Ben Vinken, uitgever van Bierpassie Magazine en ook een gepassioneerd biersommelier. Tijdens het weekend zullen er dit jaar 40 brouwerijen meer dan 200 bieren voorstellen aan geïnteresseerde bezoekers. Doordat het Bierpassieweekend voor iedere voorbijganger vrij en gratis toegankelijk is, hebben de organisatoren geen gedetailleerde bezoekersaantallen. Grof geschat denkt Ben Vinken dat het evenement jaarlijks zo n bezoekers trekt. Het grootste deel van deze bezoekers komt uit Vlaanderen en Nederland. Buitenlandse toeristen spelen een veel kleinere rol in het totale bezoekersaantal omdat de meeste presentaties van de bieren in het Nederlands gebeuren. Voor buitenlandse toeristen is het wel steeds een verrassing om te zien hoe gevarieerd de Belgische biercultuur is en hoeveel bezoekers een dergelijk evenement kan aantrekken. 14 Brugs Bierfestival Het Brugs Bierfestival is een tweedaags evenement dat georganiseerd wordt door de Brugse Autonome Bierproevers in samenwerking met Focus-WTV, Provincie West-Vlaanderen, het stadsbestuur van Brugge en Toerisme Vlaanderen. Het evenement werd in 2012 al voor de vijfde keer georganiseerd en het is al elk jaar een voltreffer geweest. Het event vindt plaats in de Stadshallen en wordt al sinds 2007 met succes georganiseerd. Naast brouwerijen en bierfirma s die hun bieren presenteren, zijn er ook nog tal van andere initiatieven die voor sfeer zorgen in de Brugse binnenstad. Zo zijn er ook onder andere een bierrestaurant, een kinderanimatiehoek, een aantal beiaardconcerten en zelfs een paardentram die zorgt voor transport tussen het station en het bierfestival. Ter illustratie een tabel met de bezoekersaantallen: Tabel 1 Bezoekersaantallen Brugs Bierfestival Jaargang Aantal bezoekers * geraadpleegd op 10 mei geraadpleegd op 10 mei geraadpleegd op 3 mei 2012

14 *De editie van 2010 vond in september plaats en de editie van 2012 in februari. Een festival in 2011 tussen deze twee data plaatsen, zou qua organisatie moeilijk haalbaar geweest zijn. Bij het bekijken van de tabel kunnen we vaststellen dat het aantal bezoekers elk jaar stijgt. In vijf jaar tijd is het bezoekersaantal zelfs verdriedubbeld. Deze spectaculaire stijging danken de organisatoren vooral aan het succes van de Belgische bieren, maar ook aan de vele primeurs die het festival te bieden heeft. Zo waren er in de editie van 2012 een tiental nieuwe bieren die konden gedegusteerd worden. Nog een opvallende vaststelling is dat er steeds meer buitenlandse toeristen het festival bezoeken. Vooral de komst van een dertigtal Russische touroperators was verrassend. Er zit dus nog heel wat groeipotentieel zowel in het succes van het bier als in het succes van het bierfestival. 15 Kerstbierfestival Het Kerstbierfestival is een tweedaags evenement dat jaarlijks in december wordt georganiseerd door de Objectieve Bierproevers uit de Essense Regio. Dit festival is al sinds de jaren negentig een gevestigde waarde voor liefhebbers van Belgische kerstbieren. Voor de editie van 2012 zijn de organisatoren erin geslaagd om ongeveer 150 verschillende bieren te verzamelen die op het festival geserveerd zullen worden. Uit speciale degustatieglazen kunnen bezoekers de bieren van het vat of op fles degusteren. Naast de traditionele kerstbieren worden er ook enkele speciallekes voorgeschoteld zoals gluhkriek en kerstbiersoep. Alleen al om deze speciale lekkernijen te proeven, is het de moeite om eens een bezoek te brengen aan het Essense Kerstbierfestival. Over gedetailleerde bezoekersaantallen beschikken de organisatoren niet, maar wat ze wel weten is dat het festival de laatste jaren zo n tot bezoekers telde. Dit aantal blijft elk jaar nog toenemen door de stijgende populariteit van speciale bieren. Deze stijgende populariteit geldt niet alleen voor het Belgische publiek, maar ook voor het internationale publiek. Het evenement is in de loop der jaren uitgegroeid tot een internationaal evenement waar bierliefhebbers uit de hele wereld op afkomen. De Canadees Stephen Beaumont, één van de bekendste bierjournalisten ter wereld, plaatste dit festival zelfs in zijn persoonlijke top vijf van drankenfestivals. Wat toch wil zeggen dat het event heel wat respect krijgt van professionals uit de biersector. 16 Zythos Bier Festival Dit is een tweedaags evenement dat jaarlijks plaats vindt en waarop brouwers of bierfirma s de kans krijgen om hun bieren aan te prijzen aan een groot aantal bezoekers. Sinds 2004 gaat het Zythos Bier Festival door in Sint-Niklaas, maar doordat het aantal bezoekers zo snel steeg, waren de organisators genoodzaakt om uit te wijken. De editie van 2012 vond plaats in de Brabanthal in Leuven, waar de brouwerijen en bierfirma s dubbel zoveel ruimte hadden om hun bieren aan te bieden aan geïnteresseerde proevers en kopers geraadpleegd op 8 mei geraadpleegd op 3 mei 2012

15 15 Ter illustratie een tabel met de bezoekersaantallen sinds 2005 (zie bijlage IX): Tabel 2 Bezoekersaantallen Zythos Bier Festival Jaargang Aantal bezoekers * * *Omdat de exacte cijfers van deze twee edities (nog) niet gekend zijn, gaat het hier om een ruwe schatting. Met uitzondering van de editie in 2009 is het aantal bezoekers jaarlijks gestegen. In vijf jaar tijd (van 2005 tot 2010) is er een totale stijging van niet minder dan bezoekers. Omgerekend is dit een procentuele stijging van een kleine 30% in amper vijf jaar tijd. Met het verdubbelen van de expositieruimte voor de editie van 2012 rekenen de organisatoren op een nog grotere stijging dan de voorbij jaren. Van het totale aantal bezoekers zijn er elk jaar zo n 40% tot 50% internationale bezoekers die vooral komen uit het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Nederland, Italië en de Verenigde Staten. De mix aan nationaliteiten blijft ook elk jaar stijgen dus het festival is aan het uitgroeien tot een volwaardig internationaal event. (de Cocquéau, 2012) Toeristische valorisatie in het heden en de toekomst Om betere beslissingen te kunnen nemen voor de toekomst is het belangrijk om te weten hoe het er vroeger aan toe ging en hoe het er op vandaag aan toe gaat. Daarom heb ik aan een aantal professionals, uit de toeristische sector en uit de biersector, gevraagd hoe ze vinden dat het tegenwoordig gesteld is met de toeristische valorisatie van ons bier en hoe deze valorisatie in de toekomst nog verbeterd kan worden. Ingrid Van Wateghem - Toerisme Vlaanderen In de promotie van Vlaanderen en België speelt het bier, zowel voor het binnenland als voor het buitenland, een niet onbelangrijke rol volgens mevrouw Van Wateghem. Voor de promotie naar het buitenland toe is het vooral belangrijk om ons te onderscheiden van andere bierlanden zoals bijvoorbeeld Duitsland en Tsjechië. In vergelijking met onze concurrenten hebben wij wel een aantal grote troeven in onze handen. Zo heeft België namelijk een veel ruimer assortiment aan bieren en wordt de promotie niet beperkt tot louter één type van bier. Met AB InBev hebben we ook een grote speler met Belgische roots op de internationale biermarkt. Dit biedt heel veel mogelijkheden qua promotie en verkoop want de afzetmarkt van AB Inbev is gigantisch. Naast deze grote speler heeft België natuurlijk ook heel wat kleinere spelers op de biermarkt. Zo kunnen toeristen bijvoorbeeld een hypermoderne industriële brouwerij bezoeken, maar ook een authentieke familiebrouwerij waar de biertraditie al generaties lang wordt doorgegeven. Deze biertraditie kan ook teruggevonden worden in de eetcultuur want in België worden er namelijk veel meer gerechten bereidt met bieren dan in andere landen.

16 Concreet bij Toerisme Vlaanderen wordt bier systematisch opgenomen in de promotie. Zowel voor de trade, de pers als voor de consument en zowel online als offline. Het is vrijwel onmogelijk om een volledige opsomming te maken van alle initiatieven die Toerisme Vlaanderen onderneemt, maar de pers- en tradereizen kunnen wel opgedeeld worden in twee types: - reizen waarbij de bestemming Vlaanderen gepromoot wordt in al haar facetten. Dit is een algemene bestemmingspromotie waarbij onder andere volgende zaken aan bod komen: kunsten, erfgoed, eten en drinken, ; - reizen die meer nichegericht zijn en waarbij vooral het bier, en alles wat hier rond leeft, de focus vormt. Naast deze pers- en tradereizen wordt er ook promotie rond bier gemaakt op internationale beurzen. Bij de stand van Toerisme Vlaanderen wordt er regelmatig bier aangeboden en dit valt altijd goed in de smaak bij de beursbezoekers. Op binnenlands vlak heeft Toerisme Vlaanderen al heel wat promoties georganiseerd zoals acties rond Tournée Générale in samenwerking met Eén en Leven in de Brouwerij in samenwerking met Tafelen in Vlaanderen. Ondanks dat Toerisme Vlaanderen al veel aandacht besteed aan de promotie van Belgische bieren, zijn ze ervan overtuigd dat er nog heel wat mogelijkheden zijn. Zo kan er bijvoorbeeld via onderzoek en toeristische productontwikkeling nog veel verwezenlijkt worden in de toekomst. Er zal ook een verdere uitwerking gebeuren rond de eet-, drink- en tafelcultuur, waarin bier één van de belangrijkste pijlers zal vormen. De toekomst rond de promotie van het bier ziet er, volgens Toerisme Vlaanderen, dus nog heel bruisend uit (zie bijlage X) (Van Wateghem, 2012) Kjell Dursin - Gecertificieerd Zytholoog 17 Volgens Kjell Dursin is het belangrijk dat er op het vlak van toeristische valorisatie een onderscheid gemaakt moet worden tussen toerisme van Belgen in België en toerisme van buitenlandse gasten in België. Voor deze twee doelgroepen is er namelijk een andere benadering nodig. Op dit moment geniet het Belgische bier vooral veel aanzien door de export. Het resultaat is dat deze Belgian style bieren, vooral in de Verenigde Staten enorm in trek zijn. Dit zorgt ervoor dat de toeristen uit het buitenland naar België komen voor het bier en de authenticiteit rond onze bieren. Bewijs daarvan zijn de bierbeurzen waar meer en meer buitenlanders op vertoeven. Meneer Dursin denkt ook dat de komst van buitenlandse biertoeristen vooral te danken aan de bierindustrie zelf en in mindere mate aan de toeristische instanties. Wel merkt hij op dat er meer en meer moeite gedaan wordt om ons bierpatrimonium op de kaart te zetten. Brouwerijen proberen de streekbieren in elke huiskamer te krijgen door onder andere aan te tonen dat de foodpairing met bier meer dan geslaagd is en dat we niet moeten vasthouden aan het stereotiep denken van bier is niet chic genoeg. De toeristische instanties zien hierdoor ook in dat de biercultuur een nieuwe start heeft genomen en daar beginnen ze nu ook in mee te spelen. Enkele voorbeelden hiervan zijn de verschillende fietsroutes langs brouwerijen, de biermusea en de zogenaamde belevenisweekends Er bestaan niet alleen sommeliers in de wijnwereld, maar ook in de bierwereld. Een gecertificeerd zytholoog kan zichzelf ook een biersommelier noemen. Deze tweejarige opleiding wordt aangeboden door Syntra en bij het afstuderen ontvangt elke zytholoog een getuigschrift dat erkend is door de Vlaamse Gemeenschap.

17 De promotie van de Belgische bieren gaat dus wel de positieve kant volgens hem. Door de inspanningen van alle biergerelateerde instanties slaagt het Belgische bier er steeds meer in om, in de ogen van zowel Belgen als buitenlanders, een authentieke en karaktervolle naam te bemachtigen. Dankzij het jarenlange doorzettingsvermogen van brouwerijen, toeristische instanties, bierambassadeurs en dergelijke is het mogelijk om steeds meer met bier te doen in de toekomst. Volgens meneer Dursin ontstaat er stilaan een bepaalde slipstream in de biercultuur waarin vooral de durvers een grote voortrekkersrol kunnen spelen. Het is dus belangrijk om nu, maar vooral ook in de toekomst, in te pikken op het succesverhaal van onze bieren. De grootste bedreiging voor ons biertoerisme, volgens zytholoog Dursin, is de opkomst van de grote brouwerijen. De globalisering van de bieren brengt namelijk meer negatieve dan positieve gevolgen voor ons biertoerisme. Deze grootbrouwerijen zorgen ervoor dat kleine brouwerijen moeilijker aan de bak komen, terwijl deze brouwerijen voor authenticiteit en diversiteit in het product zorgen. Het is dus belangrijk dat er ook voldoende aandacht wordt besteed aan de kleinere brouwerijen zodat die op termijn niet allemaal moeten sluiten ten koste van enkele megabrouwerijen. Naast deze kwestie is er nog een andere bedreiging en dat is het klonen van onze producten. Vooral op de Amerikaanse markt is het opletten geblazen hiervoor. Ondanks deze bedreigingen hebben we toch twee stevige troeven in handen die we zeker moeten uitspelen. Enerzijds is dit de unieke diversiteit aan bieren en anderzijds is dit de authenticiteit van het Belgische bier. Als we deze twee aspecten goed uitspelen in de toekomst dan zit er zeker nog veel groeimarge in de valorisatie van de Belgische bieren (zie bijlage XI). (Dursin, 2012) Sven Gatz - Directeur van de federatie Belgische Brouwers Sven Gatz vindt dat er nog veel werk aan de winkel is inzake Belgisch biertoerisme, maar dat er anderzijds ook al veel gebeurd is. Zo heeft bijvoorbeeld Toerisme Vlaanderen het biertoerisme de laatste jaren tot één van zijn strategische keuzes gemaakt en wordt het thema zelfs nog verder uitgewerkt. Ook de Vlaamse provincies spelen een belangrijke rol in dit verhaal omdat zij toch dichter bij de brouwerijen staan. Als we eens kijken over de taalgrens zien we dat het OPT in Wallonië en Visit Brussels in Brussel ook geleidelijk aan meer de weg van het biertoerisme inslaan. Een belangrijk gegeven is dat de brouwerijen zelf steeds meer en betere bezoekmogelijkheden hebben dan pakweg 10 jaar geleden. Dit maakt het voor toeristische instanties ook gemakkelijker om promotie te maken rond de brouwerijen. Toch kan er zeker nog gewerkt worden aan meer en betere 'Belgian Beer Trails', want nu zijn er nog veel versnipperde pakketten waar de toerist zijn keuze uit moet maken. Het aanbod van bijvoorbeeld Frans Wijntoerisme of Schots Whiskytoerisme hebben we nog niet bereikt, al heeft dit voor de landen in kwestie natuurlijk ook veel tijd, energie en geld gekost. In de toekomst is het dus zaak om de zogenaamde Belgian Beer Trails verder uit te werken in alle landsdelen. Op deze manier kunnen zowel binnen- als buitenlandse toeristen optimaal de Belgische biercultuur ontdekken. Vanuit de Belgische biersector wordt er nu volop aan gewerkt om een centraal knooppunt te ontwikkelen voor deze Belgian Beer Trails. Dit zal waarschijnlijk de Belgian Beer Temple worden in het Brusselse Beursgebouw. De inspiratie hiervoor kwam van belevingscentra zoals Heineken Experience en Guinness Storehouse. In de Belgian Beer Temple kunnen toeristen met het algemene verhaal van de Belgische biercultuur in contact komen en vervolgens kunnen ze zelfs op ontdekkingstocht gaan langs één of meerdere Beer Trails (zie bijlage XII). (Gatz, 2012) 17

18 1.4 Conclusie De toeristische valorisatie van de Belgische biercultuur is enorm belangrijk op toeristisch en economisch vlak. Het is duidelijk dat er al veel initiatieven zijn om de promotie van de Belgische biercultuur te optimaliseren, maar ook in de toekomst moeten we inspanningen blijven leveren om onze status als bierland wereldwijd te bevestigen. De Belgian Beer Temple, die Sven Gatz vermeldde, kan in dit verhaal een belangrijke rol spelen. Vanuit de Belgische politiek wordt er ook meer dan ooit beseft dat we onze biercultuur moeten beschermen. Dit werd ook in de praktijk bewezen doordat minister van cultuur Joke Schauvliege in 2011 de Belgische bierbrouwcultuur toevoegde aan de Vlaamse inventaris voor immaterieel cultureel erfgoed. Deze beslissing kan ook een eerste stap betekenen naar de toevoeging op de lijst van UNESCO. 18 Dit zou niet alleen een mooie bekroning zijn van een stuk immaterieel erfgoed, maar het kan ook zorgen voor een betere bescherming van onze biercultuur htm geraadpleegd op 14 mei 2012

19 19 Hoofdstuk 2: Wat is het aanbod van Belgische bieren? 2.1 Hoe de Belgische biercultuur is ontstaan. Rond 9000 v. Chr.: Ontstaan van het bier Het eerste bier dat ooit gebrouwen werd, zou afkomstig zijn uit Mesopotamië. Dit is de streek tussen de Tigris en de Eufraat of ook wel het huidige Irak. Historici hebben dit ontdekt doordat ze, bij opgravingen in die streek, enkele stenen platen hebben gevonden waarop de Mesopotamiërs het brouwproces hun bier afbeeldden. Het brouwen van bier was toen een normale huishoudelijke taak zoals bijvoorbeeld het bakken van brood. Tussen 3600 en 1600 v. Chr.: Uitgebreid assortiment De Soemeriërs, een bevolking die leefde in het zuidelijke deel van het oude Mesopotamië, hadden een vrij uitgebreid assortiment aan bieren ontwikkeld. Ze hadden naar verluidt wel zestien verschillende soorten bieren ontwikkeld. Deze brouwsels bestonden zowel in lichte als in donkere kleuren. Het bier deed niet alleen dienst als drank, maar werd ook gebruikt om betalingen te doen in natura. Tussen 3300 en 300 v. Chr.: Godendrank Vervolgens leiden de sporen naar het oude Egypte. Daar was het brouwen, maar vooral ook het drinken van bier heel populair. Egyptenaren zouden namelijk gemiddeld zo n twee liter bier per dag gedronken hebben. Uit historische bronnen hebben wetenschappers ook kunnen afleiden dat deze bieren werden gelinkt aan de Egyptische goden. Goden zoals bijvoorbeeld Isis, Osiris en Ra werden geëerd uit dankbaarheid voor het schenken van deze bieren. Tussen 850 v. Chr. en 500 na Chr.: Drank van de armen en de Galliërs In de tijd van de Oude Grieken en het Romeinse Rijk verdwijn het bier een beetje op de achtergrond door de productie van wijn. De wijn viel veel meer in de smaak en werd de drank van de rijkere bevolking en de elite. Het bier werd eerder de drank van de armen genoemd. Naast de armere bevolking in het oude Griekenland en het Romeinse Rijk werd het bier ook gedronken door de Galliërs. De Galliërs waren meester-brouwers van bier en bewaarden hun drank in houten tonnen. Tussen 500 en 1100 na Chr.: Expertise van de monniken Ook de monniken spelen een belangrijke rol in de geschiedenis van het bier. Ze hadden niet alleen een uitgebreide kennis over landbouw en veeteelt, maar ze beheersten ook de kunst van het brouwen zeer goed. In de abdijen konden de monniken in alle rust hun productie van het bier perfectioneren. Zo waren ze bijvoorbeeld de eersten om hop te gebruiken in de productie van hun bieren wat zorgde voor een langere houdbaarheid van de drank. 1364: Kwaliteit van de bieren neemt toe Dit is het jaar waarin Keizer Karel IV de Novus Modus Fermentandi Cerevisiam invoerde waardoor brouwers verplicht waren om hop te gebruiken bij het produceren van bier. Deze nieuwe wet werd ingevoerd om de kwaliteit van het bier te verhogen, want door hop te gebruiken kon het bier namelijk langer vers blijven. Deze verplichting was van toepassing in Rijks-Vlaanderen, tegenwoordig het gedeelte van Vlaanderen dat ten oosten van de Schelde ligt.

20 20 17 de eeuw: Bieren krijgen een regionaal karakter Wanneer de biercultuur zich goed en wel in al onze regio s heeft geïnstalleerd, zitten we al in de zeventiende eeuw. Er waren toen heel wat kleine brouwerijen die vele verschillende soorten bier brouwden. Elk dorp of elke regio had wel een aantal verschillende bieren doordat het gebruik van grondstoffen per streek sterk verschilde. Ook de kwaliteit van het water waarmee de bieren gebrouwd werden kon sterk verschillen per regio. 1789: De Franse Revolutie De Franse Revolutie betekende een ware ramp voor de brouwerijsector. Heel wat kloosters en abdijen werden vernield en de bijhorende brouwerijen moesten er ook aan geloven. Na deze revolutie kwam er gelukkig een herstel en keerden de brouwerijen sterker dan ooit terug. Dit kwam vooral doordat de brouwerijen nu als volwaardig bedrijf werden opgericht en doordat er nieuwe technieken werden ontwikkeld zodat er op grotere schaal bier gebrouwd kon worden. 1839: Ontstaan van het pilsbier Door de ontwikkeling van de koeltechniek was het mogelijk bieren van lage gisting te brouwen. Het eerste pilsbier werd in 1839 gebrouwen in de Tsjechische stad Pilzen. Doordat het bier koel bleef en doordat er meer hop werd toegevoegd, kon de groei van bacteriën beperkt worden en bleef het bier zuiverder. Dit was een uitzonderlijk bier in die tijd en dus werd dit type van bieren heel snel populair in Tsjechië en omstreken. Tussen 1876 en 1883: Definiëren van gisten De totale explosie van de Belgische biercultuur werd ingezet aan het einde van de negentiende eeuw. Louis Pasteur deed toen heel wat ontdekkingen op het vlak van gisting en conservatie van voedsel via zijn pasteurisatie techniek. De vele verschillende gistsoorten die samengesteld konden worden, leverden allemaal een andere smaak op. In diezelfde periode slaagde ook de botanicus Hansen erin om hoge en lage gisten te isoleren. Hij deed hiervoor zijn onderzoeken in het Carlsberg laboratorium in Denemarken. Wereldoorlogen: Aantal brouwerijen daalt sterk Doordat er in deze periode steeds meer aroma s gecreëerd konden worden, wilden vele brouwers bier brouwen naar hun eigen smaak. Deze experimenten resulteerden in veel verschillende soorten bieren. Rond 1900 waren er ongeveer 3250 brouwerijen in ons land. Na de Eerste Wereldoorlog was dit aantal zowat gehalveerd. Na de economische crisis in de jaren dertig en de daarop volgende Tweede Wereldoorlog werd het aantal brouwerijen nog eens uitgedund tot slecht : Nieuwe dynamiek Na een aantal decennia van achteruitgang was het noodzakelijk om een nieuwe dynamiek te creëren rond het Belgische bier. In 1986 werd het startschot hiervoor gegeven met de organisatie van het Jaar van het bier. Dit gebeurde op initiatief van de Confederatie van Belgische Brouwerijen die vond dat het hoog tijd werd dat de Belgische consument ook eens de eigen bieren ging ontdekken. En met resultaat want de verkoop van Belgische speciaalbieren steeg aanzienlijk sinds 1986.

21 21 Tussen 1986 en 2000: Sterke groei In deze periode treed er een forse groei op van de Belgische brouwerijsector. De brouwerijen werden professioneler en de export van de bieren bleef stijgen. Naar gelang de jaren vorderen ontstaat er wel een duidelijke opdeling in twee categorieën. Een categorie met grote spelers die steeds meer produceren en een categorie van kleinere spelers die kiezen voor authenticiteit en een kleinere productie. Tussen 2000 en : Twee stromingen Ook in het consumentengedrag zijn er tegenwoordig twee stromingen waar te nemen. De ene groep consumenten kiest voor bieren met bekende merken, terwijl een andere groep consumenten eerder kiest voor bieren met karakter die op kleinere schaal worden gepubliceerd. Beide types consumenten kunnen voorlopig dus terecht bij heel wat Belgische brouwerijen, maar hoe het consumentengedrag zich in te toekomst zal ontwikkelen blijft een vraagteken. Ondanks dat het aantal brouwerijen in de laatste eeuwen sterk afnam, is de concentratie aan brouwerijen in een klein land zoals België uniek. We moeten onze biercultuur dus zeker blijven koesteren en ervoor zorgen dat deze traditie niet verloren gaat. Voor de brouwerijen zal het in de toekomst belangrijk zijn om te blijven inspelen op de verlangens van de consument. Als dit in het binnenland niet meer lukt dan zijn er ongetwijfeld veel buitenlandse geïnteresseerden om dit succes over te nemen. (Degrande, 2009, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp. 6-13) 2.2 Verschillende Belgische bierstijlen Doordat er zoveel verschillende bierstijlen bestaan, is er soms verwarring in de benaming en de indeling van al die verschillende stijlen. Belgische Brouwers 19 deelt de bieren in volgens gistingswijze. Er zijn namelijk vier verschillende gistingswijzen: lage gisting, hoge gisting, spontane gisting en gemengde gisting. Bij elk van deze gistingswijzen is er ook nog eens een onderverdeling in een aantal bierstijlen. Dit levert nog steeds een redelijk uitgebreide lijst van bierstijlen op, maar de lijst biedt toch al iets meer overzicht Lage gisting - alcoholarm en alcoholvrij bier; Het brouwen van dit soort bieren is begonnen eind jaren tachtig naar aanleiding van de steeds strengere verkeerswetgeving. De smaak van dit bier lijkt op die van het gewone pils- of lagerbier, maar dit bier bevat dus amper alcohol. Dit komt doordat er tijdens het gistingsproces van deze bieren minder gistcellen toegevoegd worden zodat het alcoholgehalte laag blijft. Bij alcoholarme bieren is het alcoholgehalte tussen de 0,5 en 1,2 vol.% 20 en bij de alcoholvrije bieren bedraagt het alcoholgehalte maximum 0,5%. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Jupiler NA en Stella NA. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) 19 "Belgische Brouwers" is een beroepsvereniging die alle Belgische brouwerijen vertegenwoordigt. Deze beroepsvereniging verdedigt de belangen van de brouwerijsector op alle vlakken. 20 Vol.% staat voor het begrip volumeprocent. Als een bepaalde drank bijvoorbeeld een alcoholgehalte heeft van 5 vol.% dan wil dit zeggen dat de drank 5ml alcohol bevat per 100ml drank.

22 22 - pils- of lagerbier; Dit bier was het eerste bier van lage gisting dat een heldere kleur had en werd halfweg de negentiende eeuw gebrouwen in de Tsjechische stad Pilzen. De meeste bieren in die tijd waren donker of troebel dus dit bier was een echte ontdekking. Wereldwijd is deze bierstijl het populairst want er wordt ongeveer 90% van de totale bierproductie ingenomen door deze pilsbieren. Het bier wordt gebrouwen met zacht water en een bleke mout. Het bier is gehopt en heeft een stevige schuimkraag. De pilsbieren hebben een alcoholgehalte tussen de 4,5 en 5,2 vol.%. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Jupiler en Maes. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) - tafelbier. Tafelbieren waren vroeger heel populair om te drinken bij de maaltijden, maar sinds de jaren zeventig is de populariteit van dit soort bieren steeds gedaald. Deze bieren hebben een relatief laag alcoholgehalte van 0,8% tot 2,5 vol.%. Tafelbieren bevatten suikers en bestaan in een blonde en bruine versie. Het bier heeft twee variaties: het kan op zich als een uniek brouwsel gebrouwen zijn of het kan een zwaarder brouwsel zijn dat verdund is met water. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Piedboeuf Blonde en Piedboeuf Brune. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) Hoge gisting - abdijbier; Abdijbieren kunnen vernoemd zijn naar een abdij die nog bestaat, maar ze kunnen ook vernoemd zijn naar een abdij die al verdwenen is. Binnen de abdijbieren zijn er drie types te onderscheiden namelijk blond, dubbel/donker en tripel. Dit type hing oorspronkelijk af van de hoeveelheid mout die er gebruikt werd in het brouwproces, maar nu maken vooral alcoholgehalte, rijping en hergisting op fles het verschil. De abdijbieren hebben een relatief hoog alcoholgehalte in vergelijking met de standaard pilsbieren. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Corsendonk en Grimbergen. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) Door de samenwerking van de brouwerijen en religieuzen werd er een herkomstlabel ontwikkeld (zie bijlage V) om een onderscheid te kunnen maken tussen authentieke abdijbieren en namaakbieren. Het licentielabel draagt de naam Erkend Belgisch Abdijbier en kan verkregen worden als er een duidelijk aantoonbare band is met een bestaande of niet-langer bestaande abdij. De aanvraag van dit label verloopt via een paritair comité met vertegenwoordigers van de Belgische Brouwers en afgevaardigden van vier religieuze orden speciale Belge; Deze bierstijl is een typisch Belgische bierstijl en vandaar ook zijn naam. Door het gebruik van kleurof karamelmouten in het brouwproces krijgt het bier een amberachtige kleur. Door het gebruik van dat soort mouten krijgt het bier ook een moutige tot zelfs karamelachtige smaak. Het alcoholgehalte van deze bieren is meestal hetzelfde als bij de pilsbieren, maar kan bij sommige degustatiebieren veel hoger oplopen. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Palm en De Koninck. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) 21 geraadpleegd op 17 april 2012

23 23 - blond; Deze bieren hebben voornamelijk een lichtzoetige smaak, maar de nasmaak kan eerder bitter zijn. De blonde bieren hebben een lichtblonde tot goudachtige kleur. Het alcoholpercentage van deze bieren ligt ongeveer tussen de 5,5 en 7 vol.%. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Brugse Zot, Leffe Blond en Affligem Blond. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) - dubbel of donker; Bij dit bier werd oorspronkelijk een dubbele hoeveelheid mout gebruikt, maar die hoeveelheid werd in de loop der jaren wel wat aangepast. Het bier heeft een licht- tot donkerbruine kleur, smaakt zoetig en heeft een meestal bittere nasmaak. Het alcoholpercentage van deze bieren ligt rond de 6 vol. %. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Leffe Dubbel en Westmalle Dubbel. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) - saisons; Deze seizoensbieren worden vooral in Wallonië gebrouwen en meer bepaald in de streek rond Henegouwen en Waals-Brabant. Het bier heeft een oranjegele tot bronsachtige kleur en een fruitige smaak. Bij het brouwproces van deze bieren komen er onvergiste suikers vrij die later eventueel de basis kunnen vormen voor een hergisting op de fles. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Saison Dupont en Saison Silly. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) - stads- of streekbier, speciaalbier en gerstewijnen; Dit is de verzamelnaam voor verschillende soorten bieren waarin de brouwer zijn eigen creativiteit de vrije loop laat gaan. Het gaat om een vrij grote groep bieren die een zeer grote verscheidenheid aan smaken hebben. Dit kan bijvoorbeeld gaan van chocoladeachtige bieren tot champagneachtige bieren. Een aantal varianten in deze bierstijl hebben een relatief hoog alcoholpercentage waardoor ze soms ook wel als gerstewijnen worden omschreven. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Poperings Hommelbier en Bush. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) - sterk blond; De sterk blonde bieren kunnen herkend worden aan hun zeer heldere kleur en aan hun grote schuimkraag. Deze bieren hebben ook een hoog alcoholgehalte dat van 7 tot 11 vol.% kan gaan of in sommige gevallen nog hoger. Dit hoge alcoholpercentage ontstaat onder andere door de hogere gisting- en rijpingstemperaturen. Het bier ondergaat daarna meestal nog drie gistingen voor het uiteindelijk gebotteld wordt. Enkele voorbeelden van deze bierstijl is Duvel. Hopus en Omer zijn sterker gehopte varianten. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) - trappistenbier; Trappist is een eigennaam die toebehoort aan de orde van de Cisterciënzers van de strikte observantie. Dit is bier dat gebrouwen wordt volgens de tradities van de Trappisten-Cisterciënzers. De bieren mogen ook enkel gebrouwen worden in een abdij en onder supervisie van de Cisterciënzermonniken. De opbrengst van de bieren dient uitsluitend voor het levensonderhoud en daarom is het brouwen van meer bier meestal ook geen optie. De enige abdij waar het bier nog enkel door monniken gebrouwen wordt is Westvleteren. In de andere abdijen zijn ondertussen ook al leken aan de slag.

24 Het trappistenbier bestaat net zoals de abdijbieren ook in een blonde, dubbele/donkere of tripelversie. Enkele voorbeelden voor deze bierstijl zijn Westmalle en Westvleteren. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) Wereldwijd zijn er slechts 7 brouwerijen die dit bier mogen brouwen, waarvan er zes in België gevestigd zijn en één in Nederland. Deze brouwerijen zijn gesitueerd in Achel, Chimay, Orval, Rochefort, Westmalle, Westvleteren en Berkel-Enschot (Nederland). De bieren die in deze brouwerijen geproduceerd worden, dragen allemaal het Authentic Trappist Product label (zie bijlage VI). Een label dat werd ingevoerd om de echte trappistenbieren te onderscheiden van de namaakbieren tripel; Bij de productie van deze bieren werd oorspronkelijk meer dan de dubbele hoeveelheid mout gebruikt. Het bier heeft een goudachtige kleur en een moutige smaak. Het Tripelbier ondergaat na de hoofdgisting nog een tweede gisting waarna het bier uiteindelijk gefilterd wordt. Het alcoholpercentage van dit bier schommelt rond 7 tot 9 vol.%. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Westmalle Tripel en het abdijbier Ename Tripel. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) - witbier. Witbier is een tarwebier waarvan het beslag 23 voor 30% uit ongemoute tarwe bestaat en waar soms nog haver bij vermengd is. Tijdens het koken worden koriander en sinasschillen bij het wort 24 toegevoegd. Deze zorgen voor een typische en verfrissende smaak die eigen is aan deze bierstijl. Deze bieren worden niet gefilterd waardoor ze licht troebel zijn. Het alcoholgehalte is vergelijkbaar met dat van de standaard pilsbieren. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Hoegaarden en Brugs. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) Spontane gisting - fruitbieren; Het meest bekende fruitbier is ongetwijfeld Kriek. Dit is een fruitbier dat wordt gemaakt op basis van lambiek, zie hieronder. Per hectoliter lambiek worden er 25 kilogram krieken toegevoegd, die gedurende zes maanden smaak zullen geven aan het brouwsel. Door het vergisten van de suiker uit het fruit, krijgt het bier een fruitige smaak. Naast fruitbieren van lambiek bestaan er ook fruitbieren waarbij de brouwer fruitsappen of aroma s toevoegt aan een basisbier (pilsbier, witbier, ). Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Liefmans Cuvée Brut en Jules de Bananes. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) - lambiek; Lambiek is één van de oudste bierstijlen die zelfs al in de middeleeuwen bestond. Het wort ondergaat een spontane gisting door micro-organismen uit de buitenlucht. Daarna wordt het brouwsel minstens achttien maanden bewaard in eikenhouten tonnen waarin het bier een nagisting ondergaat en waarin onvergistbare suikers worden omgezet in alcohol geraadpleegd op 17 april Beslag is een mengsel van gemalen mout en brouwwater. 24 Wort is een zoete vloeistof die suikers bevat en is afkomstig uit het zetmeel van mout.

25 Het is een bier met een zurig karakter en relatief kleine schuimkraag. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Boon en Lindemans. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) - oude geuze. Deze bierstijl is ontstaan doordat brouwers oude lambiek met jonge lambiek vermengden. De Belgische brouwers kwamen op dit idee doordat hun Franse collega s dezelfde methode toepasten bij het produceren van hun champagnes. Geuze is dus eigenlijk een beetje de champagne onder de bieren. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Oude Geuze Drie Fonteinen en Oude Geuze Cantillon. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) Gemengde gisting - Vlaams roodbruin bier; Dit roodbruine bier is afkomstig uit de regio Zuid-West-Vlaanderen. Het bestaat uit een versnijding of mengeling van een jong bier met een gefilterd bier. Het bier ondergaat een rijping, in eikenhouten vaten, die duurt van zes tot vierentwintig maanden. De micro-organismen in deze vaten geven het bier, samen met de roodachtige gerstemouten, een fruitachtig karakter en een diep roodbruine kleur. Een voorbeeld van deze bierstijl is Rodenbach. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) - Vlaamse bruine bieren of oud bruin. De oud bruine bieren zijn afkomstig uit de regio Zuid-Oost-Vlaanderen en meerbepaald de streek rond Oudenaarde en Zottegem. Deze bierstijl ontstaat door het versnijden of mengen van een jong en zoet bruin bier van hoge gisting met een voorverzuurd bier. Het alcoholgehalte van deze bieren ligt tussen de 4 en 8,5 vol.%. Enkele voorbeelden van deze bierstijl zijn Adriaen Brouwer en Liefmans Goudenband. (Deweer, 2007, pp ) & (Van Lierde, 2012, pp ) Ter illustratie een overzicht van de verschillende bierstijlen ingedeeld volgens gistingswijze en smaak: Tabel 3 Indeling bierstijlen volgens gistingswijze en smaak Lage gisting Hoge gisting Spontane gisting Gemengde gisting Bitter - Pils - Sterk blond Licht bitter - Alcoholvrije bieren Bitterzoet - Amber - Saison - Speciale Belge - Tripel Zoetbitter - Tafelbier - Dubbel - Bruin Zoet - Lambiek Zoetzuur - Witbier - Fruitbier - Geuze - Vlaams bruin / oud bruin - Vlaams roodbruin Zuurzoet Zuur - Oude geuze 25

26 2.3 Belgische brouwerijen en hun bieren In België is er niet alleen een grote verscheidenheid aan bieren, maar er is ook een grote verscheidenheid aan brouwerijen. Zo zijn er bijvoorbeeld de grote biergroepen à la ABInbev, Heineken en Alken-Maes), de meer nationale biergroepen zoals Haacht, Duvel Moortgat en Palm Breweries, maar er zijn ook vele kleine spelers zoals Bockor, Roman en Bavik, en heel kleine spelers zoals picobrouwerij Alvinne. Op de biermarkt zijn er dus vele soorten producenten aanwezig die op allerlei schalen bier produceren. Om door het bos de bomen nog te kunnen zien, is het aan te raden om de gehele biermarkt in te delen in een aantal categorieën. Voor deze indeling heb ik gebruikt gemaakt van de criteria die Zythos hanteert. Op basis van hun criteria kunnen er 3 verschillende spelers onderscheidden worden van elkaar. De brouwerijen, de bierfirma s en de bierhandelaars. Elk van deze spelers heeft een aantal specifieke kenmerken die ik hieronder zal opsommen. - Brouwerijen De benaming brouwerij wordt door Zythos 25 toegekend als de onderneming over een echt brouwinstallatie beschikt en deze dan ook gebruikt voor de productie van de bieren. De plaats waar het bier gebrouwen wordt, is dus een belangrijk element. Omdat het vooral voor de grotere brouwerijen tegenwoordig niet meer haalbaar is om de volledige productie op één plek de brouwen, werden er twee nuanceringen ingevoerd. De eerste nuancering gaat erover dat niet noodzakelijk elke liter bier op dezelfde plek gebrouwd moet worden. Bij sommige brouwerijen is de capaciteit te brouwen bier namelijk te hoog om op één plek te brouwen. Een tweede nuancering is dat de onderneming niet noodzakelijk elke fase in het productieproces zelf moet uitvoeren. Zo kan een brouwerij bijvoorbeeld voor het bottelen van het bier wel beroep doen op de diensten van een extern bedrijf zonder de benaming brouwerij te verliezen. - Bierfirma s Onder deze categorie vallen de ondernemingen die één of meerdere bieren ontwikkeld hebben, maar die zelf niet de brouwinstallaties hebben om deze bieren effectief te brouwen. De productie gebeurt dus elders, maar de ondernemingen commercialiseren het bier wel. Een nuancering hierbij is dat de onderneming het commercialiseren en verkopen van dit bier als hoofdactiviteit moet hebben. Hobbyclubs, cafés of bedrijven bijvoorbeeld die andere hoofdactiviteiten hebben, horen dus niet thuis in het lijstje van bierfirma s. Enkele voorbeelden van bierfirma s zijn Corsendonk en Broeder Jacob. - Bierhandelaars De categorie van bierhandelaars bevat alle bedrijven of ondernemingen die handel drijven in bieren. Dit wil zeggen dat ze een aantal bieren aanbieden, maar dat geen enkel van deze bieren door hen gebrouwen of ontwikkeld werd. Sommige bierhandelaars claimen soms dat ze eigen bieren aanbieden, maar dit zijn in de meeste gevallen etiketbieren van een origineel bier. De merknaam van deze bieren kan desalniettemin wel eigen zijn aan deze bierhandelaars. De hoofdactiviteit van deze ondernemingen is gewoon het verkopen of verhandelen van bier Verbond van lokale of regionale verenigingen van bierproevers. Zythos organiseert ook een aantal activiteiten om het Belgische bier te promoten waaronder het Zythos Beer Festival.

27 Deze indeling is voor alle duidelijkheid slechts de visie van één speler. Dit is dus geen absolute waarheid die door iedereen moet opgevolgd worden. Het creëren van een aantal categorieën kan echter wel meer duidelijkheid brengen en dit is zeker geen overbodige luxe. In deze indeling wordt er gebruik gemaakt van een aantal criteria, maar hierbij hoort niet de smaak van het bier. Des goûts et des couleurs, on ne discute pas Brouwerijen Naam brouwerij & plaats Bieren Initiatieven m.b.t. toerisme West-Vlaanderen 1. Picobrouwerij Alvinne in Moen (Zwevegem) Website: Alvinne Blond, Alvinne Bruin, Alvinne Extra, Alvinne Tripel, Balthazar, Melchior, Gaspar, Podge, Kroegbier Goud & Kroegbier Pater Verder heeft deze brouwerij ook nog een proefloft en een biershop Brouwerij der Abdij Sint-Sixtus in Westvleteren (Vleteren) Website: Westvleteren 4, Westvleteren 6, Westvleteren 8 & Westvleteren 12 De brouwerij zelf kan niet bezocht worden, maar tegenover de abdij ligt wel een ontmoetingcentrum waar de bezoekers terecht kunnen voor meer informatie rond het kloosterleven van de monniken. Verder is er ook nog een café vlakbij de brouwerij gelegen met daarnaast een biershop waar soms overschotten aan bier worden verkocht. 3. Brouwerij Bavik in Bavikhove (Harelbeke) Website: Bavik Dinner Beer Blond, Bavik Dinner Beer Faro, Bavik Export, Bavik Premium Pils, Bavik Triple Bock, Bavik Witbier, Big Bavik, Kuurnse Bruine, Kuurnse Witte, Petrus Blond, Petrus Triple, Petrus Dubbel Bruin, Petrus Oud Bruin, Petrus Speciale, Op de website van de brouwerij kunnen bezoekers ook verschillende plaatsen in de brouwerij bekijken geraadpleegd op 6 maart 2012

28 28 4. Brouwerij Bockor in Bellegem Website: 5. Brouwerij De Bie in Wakken (Dentergem) Website: Petrus Winterbier, Pilaarbijter Blond, Pilaarbijter Bruin, Pony Stout, Wittekerke, Wittekerke Speciale & Wittekerke Rosé Bellegems Bruin, Bockor Blauw, Bockor Dubbel Blond, Bockor Export, Bockor Faro, Bockor Ouden Tripel, Bockor Pils, Jacobins Frambozen Lambic, Jacobins Framboise Max, Jacobins Gueuze Lambic, Jacobins Kriek Lambic, Jacobins Kriek Max & Jacobins Passion Max Blonde Bie, Zatte Bie, Riebedebie, Stoute Bie, Helleketelbier, Hellekapelle & Kriekedebie Naast de brouwerij is er ook een bezoekerscentrum waarin groepen terecht kunnen. Deze ruimte is geschikt voor seminaries en kan dus interessant zijn voor MICE-toerisme 27. Verder heeft de brouwerij ook enkele zalen ter beschikking voor conferenties en dergelijke. Deze zalen kunnen interessant zijn voor MICEtoerisme. 6. Brouwerij De Dolle Brouwers in Esen (Diksmuide) Website: Arabier, Boskeun, Dulle Teve, De Laak, Lichtervelds Blond, Molenhoekbier, Oeral, Oerbier, Snoek, Stichtenaer, Stille Nacht & Ter Moere Bier Naast de brouwerij is er ook nog een bar. 7. Brouwerij De Halve Maan in Brugge Website: Brugse Zot, Brugse Zot Dubbel, Straffe Hendrik & Straffe Hendrik Quadrupel 27 MICE is de afkorting van Meetings, Incentives, Conferences en Events/Exhibitions. MICE-toerisme is dus de toeristische stroom die op gang komt door het organiseren van vergaderingen, incentives, conferenties, evenementen en dergelijke.

29 29 Verder zijn er ook nog enkele feestzalen, een biermuseum en een taverne verbonden aan de brouwerij. 8. Brouwerij De Leite in Ruddervoorde Website: Femme Fatale, Bon Homme, Enfant Terriple, Ma Mère Spéciale & Cuvée Mam zelle Naast de brouwerij is er ook nog een bar. 9. Brouwerij De Plukker in Poperinge Website: Keikoppenbier Bezoekers kunnen buiten de brouwerij ook nog het nabij gelegen hopbedrijf bezoeken. 10. Brouwerij De Ranke in Wevelgem, maar ook een brouwsite in Dottignies (Moeskroen) Website: Guldenberg, Père Noël, Wevelgemse Tripel & XX Bitter 11. Brouwerij Deca Services in Woesten (Vleteren) Website: decabrouwerij.com 12. Brouwerij Eutropius in Heule (Kortrijk) Website: Antiek Blond, Antiek Bruin, Deca Lux Pils, Harings Orgelbier, Een Molleke, St. Amandus Blond Kortenbergs Abdijbier, St. Amandus Bruin Kortenbergs Abdijbier, Vleteren Alt & Vleteren Super 8 First Angel, Winterse Heerlijkheid, Stout Bruintje & Vinkenier De brouwerij heeft een proefzolder waar om de veertien dagen themaavonden worden georganiseerd. 13. Microbrouwerij Gulden Spoor in Gullegem (Wevelgem) Website: Netebuk, Vlaskapelle, Kalle, Manten & Robustus bezocht worden.

30 30 Naast een bezoek aan de brouwerij biedt de brouwer ook nog een formule aan met een degustatie en een warme maaltijd. 14. Brouwerij Leroy (Het Sas) in Boezinge (Ieper) Website: Brouwerij Maenhout in Meulebeke Website: /leiestreek/algemeen.aspx?id= Aangespoelde, Crack Pils, Jan Buuc, Katje Special, Kerelsbier Donker, Kerelsbier Licht, Leroy Blond, Leroy Bruin, Leroy Christmas, Leroy Stout, E Lokernaere, Old Musketeer, Paulus, Peter Benoit, De Pompeschitter, Prima, Recreonomisch Bier, Ridder, Sas Export, Sas Pils, Suma Pils, De Troetsel-Niel Pils, West Pils, Westendenaere & Yperman Koeketiene Naast de brouwerij is er ook nog een degustatiezaal en een biershop. 16. Brouwerij Sint-Bernardus in Watou (Poperinge) Website: St. Bernardus Abt 12, St. Bernardus Blond, St. Bernardus Prior 6, St. Bernardus Prior 8 & St. Bernardus Triple Daarnaast bestaat er ook nog een arrangement waarbij een brouwerijbezoek gecombineerd kan worden met een luchtballonvaart. 17. Brouwerij Strubbe in Ichtegem Website: Couckelaerschen Doedel, Dikke Mathile, Dobbelken, Elckerlyc, Ensor, Hoeve Bier, Houten kop, Ichtegem's

31 Brouwerij t Gaverhopke in Stasegem (Harelbeke) Website: Oud Bruin, Lautrec Bier, Oude Piro, Pee Klak Moorsels Bier, n Peerdevisscher, Strubbe Export, Strubbe Faro, Strubbe Kriekenbier, Strubbe Oud Bier, Strubbe Stout, Super Pils, Snoek Bruin, Teugelbier, Ne n Touwtrekker, Trammelantbier, Tripel Verte, Vlaskop, Wastobbeke, Yves Pils & Zedelgemse t Gaverhopke Blond, t Gaverhopke Bruin 8 & t Gaverhopke Bruin 12 Naast de brouwerij is er een proefzaal waar bezoekers bieren kunnen degusteren en ook nog een warme maaltijd kunnen verkrijgen. 19. Microbrouwerij 't Oud Schooltje (De Struise Brouwers) in Oostvleteren (Vleteren) Website: Besty, Black Albert, Black Damnation (I-XII), Black Jack, Cuvée Delphine, Dangerous Blonde, Double Black, Earthmallet, Hopverdomme, Keralensis, Kloeke Blonde, Motuecha, Outblack, Pannepeut, Pannepot, Pannepot Grand Reserva, Pannepot Reserva, Pannepot Wild, Pipedream, Roste Jeanne, Schommelpeird, St. Amatus - Oostvleteren 12, Struise Elliot, Struise Rosse, Struise Witte, Struiselensis, Tsjeeses, Tsjeeses Reserva & Xenophon s Wine In Vleteren en omstreken zijn er allerlei producten verkrijgbaar (o.a. confituur, brood, paté, desserts, ) waarin deze bieren verwerkt zitten.

32 20. Brouwerij Van Eecke in Watou (Poperinge) Website: Brouwerij Van Honsebrouck in Ingelmunster Website: Brouwerij Verhaeghe in Vichte (Anzegem) Website: n Aalbeeks St. Corneliusbier, Bakelandt, Beselaars Heksenbier, Bleeken Moriaen, Bière de la Bonde, Bruynen Moriaen, Coy'Heimsen, Daens, Fiertelbier, Harelbekenaar van de Abdijhoeve - Pater, Harelbekenaar van de Abdijhoeve - Wit, Het Kapittel Abt, Het Kapittel Dubbel, Het Kapittel Pater, Het Kapittel Prior, Livinus Blonde, Livinus Brune, n Lowiden, Polygonneke, Poperings Hommelbier, n Slypke, Van Eecke Christmas, Watou's Wit Bier & Witte De Withbier Bacchus, Brigand, Brigand Christmas, Kasteelbier Blond, Kasteelbier Donker, Kasteelbier Gouden Triple, Kasteelbier Ingelmunster, Kasteelbier Ooidonk, St. Louis Cassis Lambic, St. Louis Framboise, St. Louis Gueuze Fond Tradition Lambik, St. Louis Gueuze Lambic, St. Louis Kriek Lambic, St. Louis Pêche Lambic, Vieux Bruges Blanche, Vieux Bruges Framboise, Vieux Bruges Gueuze Lambic, Vieux Bruges Kriek Lambic, Vieux Bruxelles Gueuze Lambic & Vlaamsch Wit Cambrinus, Caves, Duchesse de Bourgogne, Ezel, Gapers Bier, Ninoviet, Pandoer, Piro, Queue de Charrue Brune, 32

33 33 Oost-Vlaanderen 23. Huisbrouwerij Boelens in Belsele (Sint- Niklaas) Website: Queue de Charrue Ambrée, Tielts Barbierke, Vera Dubbel Blond, Vera Export, Vera Ouden Bruinen, Vera Pils, Vera Special, Verhaeghe Echt Kriekenbier, Verhaeghe Export, Verhaeghe Pils, Verhaeghe Triple Blond, Vichtenaar & Zerewever Bazelsen Bruyne, Belseels Kerstbier, Bieken, Heerenbier, Kerkbier, Kerstklok, Paasklok, Pagijs, Waase Wolf, Waas Klokbier Dubbel, Waas Klokbier Tripel, Waasbier & Waase Witte Vlakbij is er ook een restaurant dat een speciaal brouwersmenu presenteert. 24. Brouwerij Bosteels in Buggenhout Website: Karmeliet Tripel, Pauwel Kwak, Prosit Pils & T Zelfde Bier 25. Brouwerij Cnudde in Eine (Oudenaarde) Website: /wiki/brouwerij_cnudde Cnudde Kriek, Cnudde Oudenaards Bruin & Lowie V 26. Brouwerij Contreras in Gavere Website: Contra-Pils, Contreras Especial Mars, Rafexport & Tonneke Het bezoek aan de brouwerij kan ook nog gecombineerd worden met een bezoek aan Breydel. Een onderneming die gekend is voor de Breydelham en het Breydelspek. 27. Brouwerij Danny in Mere (Erpe-Mere) Website: /brdanny/nl/indexnl.htm Kwibus & Kwibus Donker Momenteel is het (nog) niet mogelijk om de brouwerij te bezoeken.

34 28. Brouwerij De Ryck (Brouwerij De Gouden Arend) in Herzele Website: Arend Blond, Arend Bruin, Special De Ryck, De Ryck Kriek, Molenbier & Rochus 34 Bij een bezoek aan de brouwerij kunnen groepen ook nog een kaasplank of Breughelbuffet verkrijgen als ze dat wensen. 29. Brouwerij De Glazen Toren in Mere (Erpe-Mere) Website: Ondineke 30. Brouwerij De Graal in Brakel Website: De Graal Blond, De Graal Donker, De Graal Tripel, De Graal Gember & Triverius 31. Huisbrouwerij Den Tseut in Oosteeklo (Assenede) Website: weebly.com Den Tseut, Den Bras, Den Drupneuze, Den Bier, Belle Cies, Den Mulder & Den Krulsteirt Naast de brouwerij is er nog een degustatieruimte en een openluchtcafé. 32. Brouwerij Dilewyns in Dendermonde Website: Vicaris Tripel, Vicaris Generaal & Vicardin Er is ook nog een winkel bij de brouwerij waar bezoekers o.a. enkele bieren kunnen aankopen, maar ook bierpralines. 33. Brouwerij Donum Ignis in Sinaai (Sint- Niklaas) Website: donumignis.be NOORDerbierke, ZUIDerbierke & ZoemZoem De brouwerij kan momenteel (nog) niet bezocht worden, maar bezoekers kunnen ter plaatse wel het bier aankopen.

35 34. Gentse Stadsbrouwerij Gruut in Gent Website: Gruut Amber, Gruut Blond, Gruut Bruin, Gruut Inferno & Gruut Wit 35 Naast een brouwerijbezoek met degustaties, kunnen er Gentse specialiteiten en Gentse kazen verkregen worden. Verder worden er ook nog arrangementen aangeboden waarbij een bezoek aan de brouwerij gecombineerd wordt met een boottocht. 35. Brouwerij Huyghe in Melle Website: Aardbeien Witbier, Aarschotse Bruine, Alfa, Artevelde, Artevelde Grand Cru, Artevelde Grand Cru op Gist, Artevelde op Gist, Astor, n Balens Kruierke, Biertoren Blond, Biertoren Bruno, Biertoren Special, Bobeline, Campus, Campus Gold, Carioca Classic, Charlemagne, Bière du Corsaire Cuvée Spéciale, Bière du Corsaire Bière Rouge, Cuvée de Namur Blonde, Cuvée de Namur Brune, Cuvée des Flandres Triple, Delirium Tremens, Drossaard Blond, Floris Fraise, Floris Kriek, Florisgaarden Chocolat, Florisgaarden Fraises, Florisgaarden Griotte, Florisgaarden Ninkeberry, Florisgaarden Passion, Florisgaarden Witbier, La Guillotine, Huyghe Blond, Huyghe Bruin, Huyghe Er kan ook een bezoek gebracht worden aan het biermuseum dat naast de brouwerij gelegen is. Brouwerij Huyghe staat bekend voor het zeer uitgebreide gamma aan bieren.

36 Brouwerij Malheur in Buggenhout Website: De Proefbrouwerij/Andelot in Lochristi Website: Brouwerij Roman in Mater (Oudenaarde) Website: Export, Huyghe Faro, Karibik Pils, Kraaienbier, Lotus, La Marquise, Minty, Mongozo Banana, Mongozo Coconut, Mongozo Mango, Blanche des Neiges, Bière des Nonettes, Parbo Bier, La Poiluchette Blanche de Thy, La Poiluchette Blonde, La Poiluchette Brune, Retro Oude Methode, De Schrans Pater, St. Idesbald Blond, St. Idesbald Bruin, St. Idesbald Dubbel, St. Idesbald Triple, Surprise Blond, Surprise Dubbel, Surprise Tripel, Tjokske, Trap 40 Grand Cru, La Blonde Vendomoise, Verlinden Extra Bruin & Verlinden Special Blond Defootje, Loplop Speciale, Malheur, Malheur 6, Malheur 10, Malheur 12 & Malheur Brut Reserve Braven Apostel Donker, Braven Apostel Tripel, Cluysenaer, Kapel van Viven Blond, Koolputter, Lokers Dobbelken, Muze- Bier, Reinaert Amber, Reinaert Grand Cru, Reinaert Tripel, Sinpalsken Blond, Sinpalsken Donker, Troubadour Blond, Wolvertemse & ZWALMse Tripel Adriaen Brouwer, Alfri, Ename Blond, Ename Dubbel, Ename Tripel, t Fonteintje, Hotteuse 5, Hotteuse Grand Cru, De brouwerij kan niet bezocht worden. Deze brouwerij produceert geen eigen bieren, maar bieren voor derden. Er wordt vooral gebruik gemaakt van machines en technologie. Er zit dus geen echte traditie of verhaal achter deze brouwerij.

37 Huisbrouwerij Sint-Canarus in Gottem (Deinze) Website: /SintCanarus/index_NL.htm Mater Witbier, Prik Pils, Special Roman, Roman Bleek, Roman Bruin, Roman Dobbelen Bruinen, Roman Export, Roman Oudenaards, Romy Luxe, Romy Pils & Sloeber Sint Canarus Tripel, Potteloereke & de Maeght van Gottem. Het bezoek aan de brouwerij kan ook gecombineerd worden met een Breughelmaaltijd. Bezoekers die nog meer informatie wensen over de bieren, kunnen zich zelfs inschrijven voor een bierseminarie. Naast dit alles kan er ook een biertriporteur gereserveerd worden. 40. Brouwerij Slaghmuylder in Ninove Website: Brouwerij Smisje in Mater (Oudenaarde) Website: Ambiorix Dubbel, Drongens Plezierke, Helles Export, Slag Lager Pils, Slaghmuylder s Kerstbier, Slaghmuylder's Oud Bier, Slaghmuylder s Paasbier, Slaghmuylder's Tafel Hell, Witkap Pater Dubbele Pater, Witkap Pater Stimulo & Witkap Pater Tripel Smiske & Smisje Kerst bezocht worden samen met het museum dat ernaast ligt. Verder kan er ook nog een biermenu verkregen worden met maaltijden op basis van de bieren van de brouwerij. bezocht worden. Naast de brouwerij is er ook een café waar bezoekers het bier kunnen degusteren en waar de bieren aangekocht kunnen worden.

38 42. t Paenhuys in Nieuwkerken-Waas (Sint- Niklaas) Website: Kloefkapper, Schapenkop, Zotte Bloare, Zwarte Zjef & Puitenkop 38 De brouwers bieden ook het arrangement: brouwer voor een dag aan. Bezoekers kunnen dan zelf voor een dagje bier brouwen met een recept van de brouwerij of een eigen recept. 43. Brouwerij Van den Bossche in Sint- Lievens-Esse (Herzele) Website: Brouwerij Van Steenberge/Bios in Ertvelde (Evergem) Website: Amuzantje, Arjaun, Buffalo, Bumke, Colleken, Dikken van Pamel, Deins Paasbier, Hoekse Witte, Hoofse Gaffel, Kamilleken, Kerstpater, Lamoral Degmont, Lamoral Tripel, Pater Lieven Blond, Pater Lieven Bruin, Pater Lieven Tripel, S-Pils, Zotskap & Zwarte Flesch 400 jaar Brandaris, Augustijn, Augustijn Grand Cru, Belgissimus,Bier voor Vader "A", Bier voor Vader "D", Bier voor Vader "E", Bier voor Vader "R", Bier voor Vader "V", Bios Blond, Bios Bruin, Bios Vlaamse Bourgogne, Bornem Dubbel, Bornem Tripel, Bière du Boucanier, Brueghel Bier, Celis White, Cuvée de Briqville, Cuvée Philippine Mosselbier, Cuvée St. Antoine, n Dievere, Dirk Martensbier, Domein Bleek, Domein Donker, Duvelsheibier, Ever, In deze brouwerij worden veel bieren gebrouwen in opdracht van derden.

39 Brouwerij Wieze in Wieze (Lebbeke) (bestaat niet meer) Website: / Antwerpen 46. Brouwerij Alken-Maes in Mechelen, maar ook brouwsites in Alken, Kobbegem (Asse) en Opwijk Websites: & Ezelsbier Bassevelde, La Filée, Ne Goen, Gravensteenbier, Gulden Draak, Hoppe Ambachtelijke Pils, Keizersberg Abdijbier, Klingse Kalsei, Klinkaert, Leute Bokbier, Louwke Poep, Lowie Kators, Maerlant, Monseigneur Rossa, Muizebier, Netebuk, Nounou, Pepita, Pierlala, Piraat, Pruisenbier, Queue de Charrue Blonde, Ploegsteert Blond, Rijsel Triple Beer Ambrée, Abdij Roosenberg, Schavuit Dubbel, Schavuit Tripel, Sinaaise Bok, Sioen Maeseycker Kloosterbier, Sparta Pils, Steenezel, Stoeren Bonk Blond, Stoeren Bonk Donker, Tongerlo Dubbel Blond, Tremeloos Damiaanbier, Nen Turf, Verrebroekse Flip, Waagstuk, Zwijntje & Zwoele Berten Ankerpils, Hei-kneuter, Interpils, TV Bier, Upper 19, Wieze Christmas, Wieze Export, Wieze Kriek Lambic & Wieze Pils Alken Faro, Alken Special Blonde, Alken Trial, Anglo Pils, Cristal Alken, Spar Pils, Tourtel Blond, Tourtel Bruin, Tourtel Amber, Tourtel Malt, Zulte, Abdij Affligem Blond, Abdij Affligem Christmas Ale, Abdij Affligem Dubbel, Abdij / De brouwerijen in Alken (Cristal), Kobbegem (Mort Subite) en Opwijk (Affligem) kunnen in groep

40 47. Brouwerij der Trappisten van Westmalle in Westmalle (Malle) Website: Affligem Dubbel Bruin, Affligem Patersvat, Abdij Affligem Tripel, Brouwketel Christmas Bier, Dikkenek, Ne Flierefluiter, Grisette, Napoleon, Speciale Noël, Op-ale, Postel Dobbel,Postel Kerstbier, Postel Tripel, n Seule, Grottenbier Bruin, Mort Subite Geuze, Mort Subite Oude Geuze, Mort Subite Faro, Mort Subite Kriek, Mort Subite Pêche, Mort Subite Framboise, Mort Subite Cassis, Grimbergen Blond, Grimbergen Dubbel, Grimbergen Tripel, Grimbergen Optimo Bruno & Grimbergen Goud 8 Westmalle Dubbel & Westmalle Tripel 40 Naast een bezoek aan deze brouwerijen, waar tegenwoordig nog bier gebrouwen wordt, kunnen bezoekers ook de abdij in Grimbergen bezoeken. In de abdij zelf wordt geen bier meer gebrouwen, maar er is wel een abdijbiermuseum. Bezoekers kunnen daar een film bekijken, een tentoonstelling bezoeken en het bier degusteren. Dit kan zowel individueel als in groep. De brouwerij bevindt zich binnen de muren van de abdij van Westmalle en is niet toegankelijk. Tegenover de brouwerij is wel een café waar zowel individuele bezoekers als groepen een film kunnen bekijken over het abdijleven en de brouwerij. 48. Brouwerij De Dochter van de Korenaar in Baarle-Hertog Website: Noblesse, Bravoure, Embrasse, Courage & Finesse Er kunnen ook hapjes verkregen worden bij deze degustatie en er kan een film afgespeeld worden over het productieproces.

41 49. Brouwerij Den Hopperd in Westmeerbeek (Hulshout) Website: /denhopperd/default.htm Kameleon Amber, Kameleon Ginseng, Kameleon Paasbier, Kameleon Tripel & De Wandeling De brouwerij kan bezocht worden door groepen. Naast de brouwerij is er ook een proeflokaal waar de bieren gedegusteerd kunnen worden Brouwerij DijkWaert in Herentals Website: Vurig Bierreke, Mc Thals, Goud Vuur, Fruitig Bierreke, Bos bier, Eeuwige Liefde & Goeie Koffe 51. Brouwerij Duvel Moortgat in Breendonk (Puurs), maar ook brouwsites in Achouffe, Antwerpen en Maredsous. Websites: & Bel Pils, Duvel Groen, Duvel Rood, Duvel, Duvel Tripel Hop, De Koninck, Godefroy, Godefroy Premium Pils, Maredsous 6 Blonde, Maredsous 6 Donker, Maredsous 8 Bruin, Maredsous 10 Tripel, Passendale Blond Amberbier, Sanctus, Vedett, Zwintje, Big Chouffe, La Chouffe, Chouffe-Bok 6666, Cuvée du Tchesté, La Fleurie de Wanze, Mc Chouffe, Massieve Ale, N Ice Chouffe, La Rabat & La Vieille Salme De brouwerij in Breendonk (Duvel) kan in groep bezocht worden. Bezoekers kunnen kiezen uit 3 pakketen: een bezoek, een biertasting of een biertasting met lunch. Naast de brouwerij is er ook nog een biershop waar bieren en souvenirs kunnen aangekocht worden. De brouwerij in Achouffe (La Chouffe) kan in groep Er is ook een biershop naast de brouwerij gelegen. De brouwerij in Antwerpen (De Koninck) kan zowel individueel als in groep bezocht worden met Ze is momenteel wel (tijdelijk) gesloten wegens verbouwingswerken. De abdij van Maredsous kan in groep bezocht worden.

42 42 Naast de brouwerij is er ook nog een cafetaria, een biershop en een speeltuin voor de allerkleinsten. Verder biedt Toerisme Maredsous ook nog heel wat arrangementen waarbij een bezoek aan de brouwerij gecombineerd wordt met o.a. een tocht met railbikes, een boottocht, een kasteelbezoek, 52. Brouwerij Het Anker in Mechelen Website: Gouden Carolus, Mechelschen Bruynen, Nen Oliver Twist, Triple Toison d'or, Maneblusser, Margriet, Boscoulis, Gouden Carolus Classic, Gouden Carolus Ambrio & Gouden Carolus Tripel Naast de brouwerij is er ook nog een brasserie, een biershop en zelfs een hotel. Het Anker biedt twee arrangementen aan waarbij een bezoek aan de brouwerij gecombineerd wordt met o.a. een bezoek aan de stad en enkele maaltijden. 53. Brouwerij Pirlot in Pulderbos (Zandhoven) Website: Kempisch Vuur 3-Dubbel, Kempisch Vuur Tripel & Kerstvuur Op de website kunnen geïnteresseerden de brouwerij ook virtueel bezoeken. 54. Scheldebrouwerij in Meer (Hoogstraten) Website: Scheldepils, Mug, Strandgaper, Witheer, Wildebok, Lamme Goedzak, Zeezuiper, Dulle Griet, Oesterstout, 'n Toeback & Hop Ruiter

43 Brouwerij t Hofbrouwerijke in Beerzel (Putte) Website: Hoftrol, Hofblues, Hofelf, Blondelle, Hofpint, Bosprotter, Hofnar & Hofdraak 56. Huisbrouwerij t Pakhuis in Antwerpen Website: Antwerps Blond, Antwerps Bruin & Nen Bangelijke Ook kunnen er arrangementen aangevraagd worden met o.a. menu s, buffetten, 57. Brouwerij Vagebond in Merksplas Website: Vageblond Trippel, Oude Lambiek Vagebond, Kempenaer & Stroper Limburg 58. Brouwerij Bier Anders! in Halen Website: /brouwerij/ 59. Brouwerij der Sint-Benedictusabdij De Achelse Kluis in Achel (Hamont-Achel) Website: Er wordt geen eigen bier gebrouwen. In de brouwerij worden enkel bieren gebrouwen in opdracht van derden. Trappist Achel Blond, Trappist Achel Bruin & Achel 5 Het is een industriële brouwerij zonder verhaal. De brouwerij in de abdij kan niet bezocht worden. Vanuit de herberg naast de brouwerij, kunnen bezoekers wel de brouwketels zien vanachter een glazen wand. Verder is er de mogelijkheid om koorgebeden bij te wonen, uitgestippelde wandeltochten te maken of zelfs een huifkartocht te ondernemen. 60. Brouwerij De Dool in Helchteren (Houthalen-Helchteren) Website: Ter Dolen Blond, Ter Dolen Donker, Ter Dolen Kriek, Ter Dolen Tripel & Ter Dolen Winterbier degustatie in het brouwerijcafé.

44 44 Naast het bezoek aan de brouwerij kunnen bezoekers ook een Vespatocht of een fietstocht maken doorheen Midden- Limburg. 61. Huisbrouwerij Den Toetëlèr in Hoeselt Website: Toetëlèr Wit & Toetëlèr Tripel 62. Biologische Brouwerij Jessenhofke in Kuringen (Hasselt) Website: Brouwerij Martens in Bocholt, maar ook een brouwsite in Kaulille Website: Brouwerij Sint-Jozef - Opitter (Bree) Website: Jessenhofke Triple, Jessenhofke Bruin, Jessenhofke Maya, Jessenhofke Pimpernelle, Jessenhofke Biere de Garde, Jessenhofke Tafelbier, Vulcanus, Gringelbier, Blauwbesbier, Kriekbier, Rauchbier, Chocoladebier & Masarang Palmsuikerbier Amadeus, Argus Pils, Boeg Pils, Brouwmeester Pilsener, Martens Lager, Martens Pils, Martens Tafelstout, Maternus, Opus 98, Sezoens Blond, Sezoens Europe & Sezoens Quattro Argus Witte, Bilzers Bruin, Bokkereyer, Streekbier Bosbier, Brussels Gold 4,6, Brussels Gold 5, Brussels White, Drossaard Donker, Keyser, Limburgse Witte, Morel Kriekenbier, Molenbier, Bière aux Myrtilles, Ops- Ale, Parbo Bier, Pater Pils Mout, Pax Pils, Ras Super Pils, St. Jozef Kriekenbier, Ook biedt de brouwerij een formule aan waarbij bezoekers voor een dag zelf bier kunnen brouwen. Verder kunnen bezoekers ook op de website het brouwproces van de bieren volgen.

45 Brouwerij & Stokerij Wilderen (Geestrijk) in Wilderen (Sint-Truiden) Website: /Brouwerij-stokerij-Wilderen_4.html Tull Bier, Sint-Gummarus Dubbel, Sint-Gummarus Donker & Sint-Gummarus Tripel Wilderen Goud & Kanunnik Tripel bezocht worden. Naast de brouwerij is er een groot terras waar bezoekers de bieren kunnen degusteren. Vlaams-Brabant 66. Brouwerij Lupus in Aarschot Website: Wolf 7, Wolf 8 & Wolf Microbrouwerij Angerik in Dilbeek Website: /bezoeken/bezienswaardigheden /brouwerij-angerik/index.jsp Boerke Blond, Boerke Bruin & Boerke Krieken De brouwerij zowel 68. Brouwerij Boon in Lembeek Website: Brouwerij De Block in Peizegem (Merchtem) Website: Geuzestekerij De Cam in Gooik Website: Boon Frambozenbier, Boon Frambozenbier 1986, Boon Geuze, Boon Geuze Mariage Parfait, Boon Kriek, Boon Kriek Mariage Parfait, Boon Lambik, Lembeek's, Oude Geuze Boon Mariage Parfait, Pertotale Faro & Wentelkriek Block Export, Block Pils, Block Special, Abdij Dendermonde Tripel, Kastaar, Satan Gold, Satan Red, Timotheus Amber, Timotheus Blond & Timotheus Donker Faro De Cam, Oude Lambiek De Cam, Krieken Lambik De Cam & Oude Geuze De Cam bierdegustatie en een bezoek aan het museum van de brouwerij.

46 46 Naast een bezoek aan de brouwerij zijn er nog vele andere mogelijkheden voor bezoekers. Zo is er een volkscafé en een muziekinstrumentenmuseum naast de brouwerij, maar zijn er ook wandel-, fiets- en mountainbikeroutes uitgestippeld. Liefhebbers van paarden kunnen ook te paard een wandeling maken of een tocht met een huifkar ondernemen. 71. Brouwerij De Schuur in Linden (Lubbeek) Website: wordpress.com 72. Brouwerij De Troch in Wambeek (Ternat) Website: Brouwerij De Vlier in Holsbeek Website: Meneer & Nikolaas Tripel Chapeau Abricot Lambic, Chapeau Ananas, Chapeau Banana, Chapeau Cuvée, Chapeau Exotic, Chapeau Faro, Chapeau Fraises Lambic, Chapeau Framboise, Chapeau Gueuze, Chapeau Kriek, Chapeau Lemon, Chapeau Mirabelle, Chapeau Pêche, Chapeau Tropical, Chapeau Xmas Gueuze Lambic, De Troch Gueuze Ongefilterd, De Troch Lambic & t Weverken Kessel Blond, Kessel 69, Brut Bier, Ferme Framboos, Gulden Delle, X-mass, Holsbeek Lentetrippel & Carrousel Bier De brouwerij kan niet bezocht worden. bierdegustatie in een proeflokaal.

47 47 In het proeflokaal zijn ook andere streekproducten verkrijgbaar zoals bijvoorbeeld gehaktballetjes waarin de mout van de Kesselbieren zit verwerkt. 74. Brouwerij Den Herberg in Buizingen (Halle) Website: Den Herberg Blond, Den Herberg Tarwe, Den Herberg Amber & Den Herberg Bruin bezocht worden. Naast de brouwerij is er ook een café waar de bieren gedegusteerd kunnen worden. 75. Brouwerij Den Triest in Kapelle-op-den- Bos Website: Triest Blond, Triest Dubbel, Triest Kriek, Triest X-mas, Triest Tripel, Kesse Kappelle & De Neus Op de website van de brouwerij zijn er ook links naar fietsen wandelroutes in de nabije omgeving. 76. Brouwerij Domus in Leuven Website: Geuzestekerij Drie Fonteinen in Beersel Website: Nen Abt Bijbier, Nen Blok-Bok, Nen Con Domus, Nen Engel, Nen Leuvendige Witte, Nen Nostra Domus, Nen Ochtend Kriek, St. Adriaans Kerstbier & St. Adriaansbier Drie Fonteinen Faro, Drie Fonteinen Frambozenlambik, Drie Fonteinen Gueuze, Drie Fonteinen Kriek & Drie Fonteinen Kriekenlambik Naast de brouwerij is er ook nog een restaurant dat voor iedereen toegankelijk is. Naast de brouwerij is er ook nog een shop waar bier, kaas en souvenirs aangeboden worden.

48 78. Brouwerij Kortrijk-Dutsel in Kortrijk- Dutsel (Holsbeek) Website: Kortrijk-dUtsel Naast de brouwerij is er ook een shop waar het bier kan aangekocht worden Brouwerij Girardin in Sint-Ulriks-Kapelle (Ternat) Website: /bezoeken/bezienswaardigheden /brouwerij-de-troch/index.jsp Girardin Framboise, Girardin Gueuze 1882, Girardin Kriek 1882, Girardin Kriekenlambik, Girardin Lambik & De Kilo De brouwerij zelf kan niet bezocht worden, maar bezoekers kunnen er wel de verschillende bieren aankopen. 80. Brouwerij Haacht in Boortmeerbeek Website: Geuzestekerij Hanssens in Dworp (Beersel) Website: Aro Pils, Keizer Karel, Keizer Karel Goud Blond, Keizer Karel Robijn Rood, Coq Hardi Bière Blonde de Luxe, Coq Hardi Bière Bock, Coq Hardi Pils, Coq Hardi Spéciale, Derby Pils, Gala Pils, Gildenbier, Haacht Blonde, Haacht Export, Haacht Pils, Haecht Witbier, Abbaye de Malonne, Maltosa, Munck Pils, Mystic, Mystic Kriek, Pater Brune, Primus, Prisma Pils, Speciale 1900, Star Blond, Star Bruin, Tongerlo Blond, Tongerlo Dubbel Blond, Tongerlo Dubbel Bruin, Tongerlo Christmas, Tongerlo Christmas Dubbel Blond, Tongerlo Tripel & Very Diest Hanssens Geuze, Hanssens Kriek & Hanssens Oudbeitje

49 49 Naast bier verkoopt de brouwerij ook een artisanale confituur en een coulis op basis van geuze en kriek. 82. Brouwerij Hof ten Dormaal in Tildonk (Haacht) Website: Dormaal Blond, Dormaal Bruin & Dormaal Amber De boerderij en de akkers die naast de brouwerij liggen, zijn ook toegankelijk voor de bezoekers. 83. Brouwerij Lindemans in Vlezenbeek (Sint-Pieters-Leeuw) Website: Brouwerij Loterbol in Diest Website: Brouwerij Nieuwhuys in Hoegaarden Website: Cuvée René Grand Cru, Foudroyante Framboise, Foudroyante Gueuze, Foudroyante Kriek, Foudroyante Myrtille, Foudroyante Pêche, Lindemans Cassis, Lindemans Faro Lambic, Lindemans Framboise, Lindemans Gueuze, Lindemans Kriek, Lindemans Kriekenlambik, Lindemans Lambik, Pêcheresse, Petite Pêcheresse & Tea Beer Bol d'or, Droge Bol, Drogebol, Kanibaal, Kerstbol, Losbol & Loterbol Alpaïde, Alpaïde Blond, Rosdel & Huardis De brouwerij zowel De oude huisbrouwerij en de nieuwe brouwerij kunnen zowel individueel als in groep bezocht worden. Naast deze brouwerijen is er ook een café waar de bieren gedegusteerd kunnen worden. bezocht worden.

50 50 Naast de brouwerij is er ook een café waar bezoekers terecht kunnen voor een degustatie van het bier en een hapje. 86. Geuzestekerij Oud Beersel (brouwerij Vandervelden) in Beersel Website: Bersalis, Oud Beersel Gueuze, Oud Beersel Kriek, Oud Beersel Lambik & Sherry Poësy Old Beersel degustatie en een bezoek aan het museum van de brouwerij. Naast de brouwerij is er ook een café en een shop waar bieren en souvenirs aangekocht kunnen worden. 87. Palm Breweries in Steenhuffel (Londerzeel), maar ook een brouwsite in Roeselare Website: Brouwerij Timmermans in Itterbeek (Dilbeek) Website: /nl/timmermans-brouwerij.aspx Aerts 1900, Brugge Trippel, Estaminet Premium Pils, Palm, Dobbel Palm, Speciale Palm, Palm Green, Palm Royale, Palm N.A., Palm Sauvin, Steendonk Brabants Wit bier, Alexander Rodenbach, Rodenbach, Rodenbach Grenadine, Rodenbach Foederbier, Rodenbach Grand Cru, Steenbrugge Tripel, Steenbrugge Dubbel, Steenbrugge Blond, Steenbrugge Wit, Steenbrugge Abdij Bock Gueuze Framboisée des Ardennes, Lambik Fruitbier, La Jumelle, Timmermans Blanche- Wit Lambic, Timmermans Cassis Lambic, Timmermans Faro Lambic, Timmermans Framboise Lambic, Timmermans Gueuze Caveau, Timmermans De brouwerij in Steenhuffel (Palm) zowel De brouwerij in Roeselare (Rodenbach) kan enkel in groep bezocht worden met degustatie. Naast het bezoek is er ook een film die bekeken kan worden en een museum dat bezocht kan worden. aansluitend één of meerdere degustaties. Ook is er een zaal beschikbaar met faciliteiten voor seminaries wat interessant kan zijn voor het MICE-toerisme.

51 Brouwerij Vissenaken in Vissenaken (Tienen) Website: Gueuze Lambic, Timmermans Kriek Lambic, Timmermans Lambic, Timmermans Lambicus & Timmermans Pêche Lambic Himelein, Faso & De Nacht Op de website van de brouwerij is er ook een verwijzing naar een aanbieder van gastenkamers. Zo kunnen bezoekers eventueel een meerdaagse plannen in de nabije omgevind van de brouwerij. Brussels Hoofdstedelijk Gewest 90. Anheuser-Bush INBEV in Brussel, maar brouwsites in Leuven (brouwerij Artois), Sint-Pieters-Leeuw (brouwerij Belle-Vue), Hoegaarden (brouwerij Hoegaarden) & Jupille-sur-Meuse (Brasserie Jupille) Websites: & De Brouwers van de Dijle, Club de Stella Artois, Gouden Hoorn, Jack-op, Janneke, Julius, Loburg, Leffe Blond, Leffe bruin, Leffe Kerstbier, Leffe Radieuse, Leffe Tripel, Bière de Mars, Bière de Noël, Piedboeuf Blonde, Piedboeuf Dubbel - Fonçée, Safir, Stella Artois, Stella Artois Dry, Stella Artois Light, Stella Artois N.A., Supra Pils & Vieux Temps De brouwerij in Leuven (Stella Artois) kan zowel bezocht worden. De brouwerij biedt vier formules aan: classic tour (bezoek brouwerij & degustatie), student tour (tapcursus), draught tour (bezoek brouwerij, tapcursus & borrelplank) & beer tour (bezoek brouwerij, bier tasting en borrelplank). Deze formules zijn vooral gericht naar groepen, maar individuele bezoekers krijgen te mogelijkheid om hier bij aan te sluiten. Naast de brouwerij is er ook nog een shop.

52 52 De brouwerij in Sint- Pieters-Leeuw (Belle-Vue) kan zowel individueel als in groep bezocht worden met De brouwerij in Hoegaarden (Hoegaarden) kan niet bezocht worden, maar er is wel een bezoekerscentrum naast de brouwerij. In dat bezoekerscentrum kunnen bezoekers meer te weten komen over de geschiedenis en het brouwproces van de drank. Naast de brouwerij is er ook een brasserie waar het bier gedegusteerd kan worden. De brouwerij in Jupille (Jupiler) kan op zowel Naast de brouwerij is er ook een shop waar bieren en souvenirs aangekocht kunnen worden. 91. De Brouwers van de Grote Markt in Brussel Website: /nl/info.html Artisanale huisbieren: Blond, Donker, Tripel & Amber degustatie. Naast de brouwerij is er ook een restaurant en een café waar elke avond live muziek wordt gespeeld.

53 Brouwerij Cantillon in Brussel Website: Bruocsella 1900 Grand Cru, Cantillon Faro, Cantillon Kriek, Cantillon Kriek Lambik, Cantillon Lambik, Cantillon Super Gueuze, Gouden Voeten, Iris, Rosé de Gambrinus, St. Lamvinus & Vigneronne Gueuze Het Brussels museum van de geuze is gekoppeld aan deze brouwerij. Bezoekers kunnen ook een Lambic wandeling afleggen die loopt van de brouwerij tot aan de Grote Markt. 93. Brasserie L'Imprimerie in Ukkel Website: Ekla, Double Export, Stout Vandenheuvel, Brune de Bruxelles & Blanche de St Job Een rondleiding is niet echt nodig want de brouwketels bevinden zich in het decor van de gelijknamige bar en restaurant die gekoppeld zijn aan de brouwerij. 94. De Zennebrouwerij (Brasserie de la Senne) in Sint-Jans-Molenbeek Website: Zinnebir, Taras Boulba, Stouterik, Equinox & Creanza Waals-Brabant 95. Brasserie du Brabant in Baisy-Thy (Genappe) Website: /labrasseriedubrabant/ 96. Brasserie de Jandrain-Jandrenouille in Jandrain-Jandrenouille (Orp-Jauche) Website: /spip.php?article2150&lang=nl La Brabançonne Ambrée, La Brabançonne Brune, La Brabançonne Blonde au Miel, Moche de noël, L'Abbaye Zitti, La Sans Rute & La Cuvée Nico Archiduc- Duvieusart, Big Mama Stout, IV Saison, V Cense, VI Wheat & La Mère des Moeders

54 97. Brasserie Lefebvre in Quenast (Rebecq) Website: Saison, Auveloise, Barbãr, Barbãr Winter Bok, La Bleu Vinte, RE Abbaye de Bonne Espérance, Bousval Blonde Spéciale, Bousval Brune Spéciale, Blanche de Bruxelles, Cuvée de Francorchamps, Cuvée de l'ascension Blonde, Cuvée de la Pucelette, Cuvée du Spartacus Blonde, Cuvée du Spartacus Brune, Cuvée Melletoise, Cuvée Saint Roch, Cuvée Spéciale Martinet, Cuvée St. Berthuin, Abbaye de Dieleghem Ambrée, Abbaye de Dieleghem Blonde, Abbaye de Dieleghem Fonçée, La Durboyse Ambrée, La Durboyse Blonde, La Durboyse Brune, Blanche de Floreffe, Floreffe Blonde, Floreffe Double, Floreffe la Meilleure, Floreffe Triple, Blanche Foudroyante de Bruxelles, La Four Chapitre, Blanche de Francorchamps, Freutche, Spéciale des Géants, Bière de l Abbaye de Gembloux, Jezuiet, Lefèbvre Blonde, Lefèbvre Brune, Lefèbvre Triple Blonde, Bière Spéciale de Malmedy Blonde, Bière Spéciale de Malmedy Brune, Manou des Sources, Mediterranea, Blonde du Menhir, Moeder Overste, La Neuvilloise, La Perle d'hastiere, 54 De brouwerij kan niet bezocht worden. Voor meer informatie over de brouwerij kunnen bezoekers wel terecht in het biermuseum in Rebecq. Naast het museum is er een café waar de bieren van de brouwerij gedegusteerd worden. Het aanbod aan bieren van deze brouwerij is gigantisch.

55 Gueuzerie Tilquin in Bierghes (Rebecq) Website: /toeristische_attracties_bierghes gueuzerie_tilquin/nl/v/60141.html Le Petit Moulin d'arenberg, La Quenast, La Raisinoise, La Seigneurie, t Serclaes, Soleilmont Double, Sterckshofke, St. Berthuin Brune, St. Léger, Student, Super Houblo, Vî Keute di Nameur Blonde & Blanche du Zafke La Gueuze Tilquin Henegouwen 99. Brasserie de l Abbaye des Rocs in Montignies-sur-Roc (Honnelles) Website: Special Autreppe, Trappiste du Bois Bouquet, Bière de la Citadelle, Bière du Cul du Q'Vau, Cuvée 100 Ans Domaine du Bois d'anchin, Cuvée Jean d'avesnes Ambrée, Cuvée Jean d'avesnes Blanche, Domaine du Bois d'anchin, Facteurkensbier Blond, Facteurkensbier Bruin, Blanche des Honnelles, La Jemappienne Ambrée, La Jemappienne Blonde, La Jemappienne Brune, La Jubilo, La Bière du Jumelage, La Matagnarde, La Montagnarde, Spéciale Blanche Noël, Abbaye des Rocs, Abbaye des Rocs Grand Cru, Abbaye des Rocs Spéciale Noël, La Schaerbeekoise, St. Hubert, St. Lenderik & La Werisienne bezocht worden. Naast de brouwerij is er ook een tasting room waar de bieren gedegusteerd kunnen worden.

56 100. Brasserie de l Abbaye Notre Dame de Scourmont (Brasserie Chimay) in Forges (Chimay) Website: Chimay Bleu, Chimay Cinq Cents, Chimay Grande Réserve, Chimay Première, Chimay Rouge & Chimay Blanche 56 Naast de brouwerij is er ook nog een shop, een restaurant en zelfs een hotel met voorzieningen voor gezinnen. Een meerdaags bezoek behoort zo zeker tot de mogelijkheden. Binnenkort komt er ook nog een museumgebied bij dat grenst aan de abdij Brasserie Augrenoise in Casteau (Zinnik) Website: Augrenoise, Augrenoise de Noël, Cuvée des Saugrenus, Augrenette & Augrenelle Bezoekers krijgen ook de kans om samen met mindervaliden het bier te brouwen. Dit gebeurd in het kader van een sociaal project van de brouwerij. Voor sommige bezoekers kan dit misschien een meerwaarde betekenen in tegenstelling tot een normaal brouwerijbezoek Authentique Brasserie in Blaton (Bernissart) Website: Authentique Blonde, Authentique Ambréé, Authentique 621, Authenthique Triple, Authentique Blonde de Noël & Pils des Trois Canaux bezocht worden. Naast de brouwerij is er een degustatieruimte waar het bier gedegusteerd kan worden en waar bezoekers een maaltijd kunnen verkrijgen.

57 103. Brasserie à Vapeur in Pipaix (Leuze-en- Hainaut) Website: Brasserie Brootcoorens in Erquelinnes Website: Anpavi, La Ballotil, La Brailleuse, Caza Cuvée Spéciale, La Circus Bier, CirQue Plume, Cochonette, La Cuve a Bière, Cuvée de Winamplanche, Cuvée des Moissons Blonde, Cuvée du Tronquoy, Cuvée Spéciale du 80e, Cuvée Spéciale Patro Salette, El Vert Doudou, Entente Wallonne, L Espoir, La Spéciale Etoile, Eurotica, La Ferrer, La Follie, Frenette, La Frontalière, Spéciale Hens, L Hercule à Vapeur, L Incartade, J'ai Dix Ans hi hi hi, La Jamelovienne, Jobarde, Kirally, Lumière Noir, La Maquisarde, La Nationale, Bière de Blaton O Mac Kot, La Petouille, Saison de Pipaix, Plongée dans la Bière, La Rascourci, La Sloughi, Steenfort, Super Frites, Bière de la Taupe, Torque de Frasnes, Bière Vache, Vapeur Blonde, Vapeur Cochonne, La Vapeur en Folie, Vapeur Légère, La Vapeur Rousse, La Verne en Folie, La Verne Rousse, La Vezonnoise, Viking, La Vive Vie, Volley à la Vollie & La Woise Angelus & La Sambresse 57 Naast de brouwerij is er ook een shop waar bieren en souvenirs aangekocht kunnen worden. De brouwerij produceert veel verschillende bieren, maar dit gebeurt meestal op kleine schaal.

58 58 Naast de brouwerij is er ook een shop waar de bieren in geschenkverpakking aangekocht kunnen worden Brasserie et Distillerie Caulier in Péruwelz Webite: Brasserie d Ecaussinnes in Ecaussinnes d Enghien (Ecaussinnes) Website: Pepite Boum Boum, Bon- Secours Ambreé, Bon- Secours Blonde, Bon- Secours Brune & Meetjeslander Ultramour De brouwerij in groep Naast de brouwerij is er nog een taverne/restaurant en een zaal die geschikt is voor het organiseren van seminaries. Bezoekers kunnen er ook zelfs een opleiding tot brouwer volgen Brasserie de Blaugies in Blaugies (Dour) Website: Bière Darbyste, Saison d Epeautre, La Moneuse, La Moneuse Spéciale Noël & La Thimougienne 108. Brasserie de Brunehaut in Rongy (Brunehaut) Website: Bière d Ardenne Ambrée, Bière d Ardenne Blonde, Les Bastions Cuvée Spéciale, La Belle de Pevele, Black Jack, Brunehaut Tradition Amber, Brunehaut Villages Blond, Blanche de Charleroi, Cuvée Spéciale Blanche des Bastions, Cuvée Spéciale Chaturaga, Eautex de Brunehaut, L Ecume des Jours, El' Simpelourd, Bière au Genièvre de Flandres et d'artois, Ne kopstoot, Latchodrom, Naast de brouwerij is er ook een shop waar de bieren aangekocht kunnen worden. In de brouwerij worden heel wat verschillende soorten bier gebrouwd, maar de hoeveelheden zijn telkens beperkt.

59 Brasserie de Cazeau in Templeuve Website: La Marchande Genevriers, La Marchande Tripel, Mont Saint-Aubert, Bière de Pevele, Ramée Blonde, Ramée Ambrée, Red Jack Noire, L Ecume des Jours Red Jack Rouge, Blanche du Shopping, Abbaye de St. Amand, Tielts Tanneke, Tournai Childeric & Val de Barges Tournay, Saison Cazeau, Tournay Noire & Tournay de Noël aansluitend enkele bierdegustaties Brasserie de Silly in Silly Website: Brasserie des Géants in Irchonwelz (Ath), maar ook een brouwsite in Ellezelles Website: Brave Broeder, Brug Ale Belge, Cervoise de l'avouerie d'anthisnes, La Divine, Double Enghien Blonde, Double Enghien Brune, Grisette Bière du Cayoteu, Koempelbier, De Heren van Bets, Royale Blonde, Bock Silly, Saison Silly, Scotch Silly, Silly Pils, Silly Triple Bock, Den Spijtighen Spelduvel, St. Christophe Blonde, St. Christophe Brune, Super 64, Titje, Bière Blanche, Spéciale Villers Saint- Ghislain Blonde, Spéciale Villers Saint-Ghislain Brune & Wastine Ducassis, Gouyasse Tradition, Gouyasse Triple, Saison Voisin & Urchon Naast de brouwerij is er ook nog een shop waar de bieren in geschenkverpakking aangekocht kunnen worden. Naast de brouwerij is er ook nog een taverne waar bezoekers terecht kunnen voor een degustatie en een maaltijd.

60 Buiten is er voor de kinderen een speeltuin aangelegd. Verder is er ook nog een reuzenroute voorzien voor bezoekers die nog meer te weten willen komen over de brouwerij Brasserie Dubuisson in Pipaix (Leuzeen-Hainaut), maar ook brouwsites in Mons & Louvain-la-Neuve (Ottignies-Louvain-la- Neuve) Website: & Bush Beer, Bush Beer 7, Bush de Noël, Cuvée des Trolls, Ambrasse Temps, Blanche, Brasse Temps des Cerises, Temps des Brunes & Brasse Temps Citron De brouwerij in Pipaix kan zowel individueel als in groep bezocht worden. Een bezoek kan gecombineerd worden met een degustatie en een maaltijd. Verder heeft de brouwerij ook nog een shop en een ruimte die geschikt is voor seminaries. De microbrouwerijen in Mons en Louvain-la-Neuve (Cuvée des Trolls) kunnen zowel individueel als in groep bezocht worden met 113. Brasserie Dupont in Tourpes (Leuzeen-Hainaut) Website: /dupont/ L Anvinoise, Belgo, La Bière de Beloeil, Avec les Bons Voeux de la Brasserie, La Broqueroise de l'abbaye de St. Denis, Cervesia, Cervoise de Leptines, La Cervoise de St. Gery, La Cervoise des Francs-Gaulois, Cuvée du 40ème, La Cuvée Templeuvoise, Saison Dupont Biologique, Saison Dupont Vieille Provision, El Penchue d'anvaing, Les Feuilles Mortes, Abbaye de Flone, Foret, Gaillarde de "la Posterie" Cuvée Spéciale, degustatie van bieren en kazen. Naast een brouwerij en een kaasmakerij heeft Dupont ook nog een bakkerij.

61 Brasserie Jean Tout Seul in Bois-de- Lessines (Lessines) Website: La Gougnies, L Haudionette, La Joyeuse Blonde, La Joyeuse Brune, La Laplaignoise, Moinette Bio Légère, Moinette Biologique, Moinette Blonde, Moinette Brune, Moinette des Iguanodons de Bernissart, La Moinette des Sorcières de Warquignies, Oelegems Titsenbier, Redor Pils, Ronsies Bommelsbier, Sainte Claire, Abbaye de St. Ghislain, Trinquette, Vieille des Estinnes & La Vieillotte du Hurlevent La Trompeuse 115. Brasserie La Barbiot in Ville-sur-Haine (Le Roeulx) Website: La Barbiot 116. Brasserie La Binchoise in Binche Website: La 1549, La Bataille du Charbon, Bière des Ours, La Binchoise Special Noël, La Bruyère Blonde, La Bruyère Brune, La Buxus Blonde, La Buxus Brune, La Cervoise de l'ecluse Blonde, La Cervoise de l'ecluse Brune, Cuvée de la Torre 95, Cuvée de Trazegnies, Cuvée des Tiètes de Pipes Blonde, Cuvée des Tiètes de Pipes Brune, Fakir, Flora, Iguanodon, Der Blonde bezocht worden. Naast de brouwerij is er een restaurant waar de bieren gedegusteerd kunnen worden. Verder heeft de brouwerij ook een vergaderzaal ter beschikking waar seminaries georganiseerd kunnen worden.

62 Brasserie Artisanale La Frasnoise in Frasnes-lez-Buissenal (Frasnes-lez-Anvaing) Website: Kelmeser, La Malognarde Blonde, La Malognarde Brune, Bière de Paques, Le Pavé de l'ours, Li Pir eye di Licint 6.5, Li Pir'eye di Licint 9, Réserve Marie de Hongrie, Réserve Marie de Hongrie Spéciale Noël, La Rochelle, St. Ferdinand, Edelbier, La St. Quirin Blonde & La St. Quirin Brune Rétro Frasnoise, Givrée Frasnoise, La Chaméléonne, Blancs Mongnis &Volle Vazov 118. Brasserie Saint-Feuillien in Le Roeulx Website: Jean de Nivelles Blonde, Jean de Nivelles Brune, Lits Rive Ranch Spécial, St. Feuillien Blonde & St. Feuillien Brune 119. Thoricourt Brewing in Thoricourt (Silly) Website: / Thoricourt Blanche, Thoricourt Brune & Thoricourt Saison De brouwerij kan individueel bezocht worden, maar er wordt slechts op heel kleine schaal gebrouwen Brasserie Val de Sambre in Gozée (Thuin) Website: Abbaye d Aulne Blonde, Abbaye d Aulne Brune, Abbaye d Aulne Ambrée Valdesambre, Abbaye d Aulne Triple Blonde, Abbaye d Aulne Triple Brune, Abbaye d Aulne Super Noël, Heylissem Blonde, Heylissem Brune, Heylissem Triple Blonde, Heylissem Triple Brune, La Chérie & Blanche de Charleroi Naast de brouwerij is er ook nog een taverne waar de bieren gedegusteerd kunnen worden en waar maaltijden verkregen kunnen worden.

63 121. Brasserie de l Abbaye Notre Dame de Saint-Rémy in Rochefort Website: Rochefort 6, Rochefort 8 & Rochefort De brouwerij zelf kan niet bezocht worden uit religieuze overwegingen. De kerk naast de brouwerij is wel toegankelijk voor bezoekers. Namen 122. Brasserie Caracole in Falmignoul Website: Brasserie de Silenrieux in Silenrieux Website: Brasserie des Fagnes in Mariembourg (Couvin) Website: Bière du Campeur, Caracole Ambrée, Caracole au Miel, Caracole Brune, Cuvée de l'an Neuf, Cuvée St. Lupicin Blonde, Cuvée St. Lupicin Brune, La Fana, La Fanat"hic", La Fanette, La Hure, Musiques et Traditions Ambrée, Musiques et Traditions Blanche, Musiques et Traditions Brune, Saxo & Troublette Bière Blanche d Épeautre, La Fiesse a Colon, Foire Verte de l'eau d'heure Cuvée Spéciale, Joseph, Bière a l'épeautre, Noble Cuvée d'épeautre, Noble Cuvée de Sarrasin, Noël de Silenrieux, Bière des Pagodes, Sara & Bière de Sarrasin Super des Fagnes Blonde & Super des Fagnes Brune degustatie. Ook is er de mogelijkheid om een bezoek aan de brouwerij te combineren met een maaltijd in de taverne naast de brouwerij. Naast de brouwerij is er ook een taverne waar bezoekers broodmaaltijden met streekproducten kunnen verkrijgen.

64 64 Bij goed weer kunnen bezoekers ook terecht op het zomerterras en kunnen kinderen spelen in een vernieuwde speeltuin. Op de website heeft de brouwerij ook een link geplaatst naar een gîte vlakbij en een link naar de toeristische dienst. Deze links zijn zeker interessant voor bezoekers die een meerdaags verblijf zouden willen plannen Brasserie du Bocq in Purnode (Yvoir) Website: L Arsouye Blonde, L Arsouye Brune, La Bergeotte Normale, La Bergeotte Speciale, La Bisounette, La Bosquetia, Corsendonk Agnus, La Crupetoise, Cuvée Li Crochon, Cuvée St. Hadelin Blonde, Cuvée St. Hadelin Brune, Deugniet, Dolmenius, La Framboizette, La Gauloise Ambrée, La Gauloise Blonde, La Gauloise Brune, L Gayette, La Geldonia Blonde, La Geldonia Brune, La Gesvoise, La Houlette, Kelottes, Lentebier, La Louvoise, Triple Moine, Blanche de Namur, Blanche de Noël, Saison Regal, Regal Christmas, Rubens Rood, Si Boune Blonde, Si Boune Brune, St. Benoît Blonde, St. Benoît Brune, St. Benoît Brune Brassin Spéciale, St. Benoît Triple, La St. Hubert, Brune de St. Quentin, Super des Fagnes, Naast de brouwerij, waar zeer veel verschillende bieren gebrouwd worden, is er ook een shop en een taverne waar bezoekers lokale kaas en vleeswaren kunnen verkrijgen. Op de website van de brouwerij staan er ook vele links naar hotels, restaurants en allerlei activiteiten in en rond de Bocqvallei. Dit kan heel wat tijd uitsparen voor bezoekers die een meerdaags bezoek aan de regio plannen.

65 65 Luik 126. Brasserie de l Abbaye du Val-Dieu in Aubel Website: La Toine, Tradition des Moines Blonde, Tradition des Moines Brune, La Tricentenaire, Val d'heure Blonde, Val d'heure Brune, Abbaye de Val St. Lambert, Vî Keute di Nameur Brune & Vîle Cinse Abbaye du Val-Dieu Blonde, Abbaye du Val- Dieu Brune, Abbaye du Val-Dieu Triple & Abbaye du Val-Dieu Bière de Noël De abdij, waarin de brouwerij gelegen is, is ook toegankelijk voor bezoekers. Daarnaast zijn er nog enkele wandelingen uitgestippeld rond Val- Dieu en is er op de website een link naar de website van het land van Aubel. Daar kunnen bezoekers meer informatie vinden over activiteiten in de rest van de regio Brasserie Au Grimoire des Légendes in Aywaille Website: Elfique Ambrée, Elfique Blonde (Agrumes) & Elfique Blonde De brouwerij is momenteel (nog) niet toegankelijk voor bezoekers Brasserie Cosse in Grâce-Hollogne Website: La Belle Ardente 129. Brasserie de Bellevaux in Malmedy Website: Bellevaux Brune, Bellevaux Blonde, Bellevaux Blanche & Bellevaux Black

66 66 Naast de brouwerij is er shop en een proeflokaal waar bezoekers het bier kunnen degusteren en waar lokale kazen en charcuterie verkrijgbaar zijn. Voor elk bier werd er ook een eigen wandelroute gecreeërd (van 1,5 tot 10km. lang) De routebeschrijvingen kunnen online geraadpleegd worden, maar kunnen ook gratis opgehaald worden in de shop van de brouwerij Brasserie Artisanale du Flo in Blehen (Hannut) Website: /blehenvillage/brasserie.htm Cuvée Saint-Antoine 131. Brasserie Grain d Orge in Hombourg (Plombières) Website: Brice et Joup Blonde & Brice et Joup Brune bezocht worden. De brouwerij biedt niet minder dan 8 verschillende formules aan. Dit gaat van een bezoek met degustatie tot een bezoek met 3 degustaties en een bierschotel met carbonnade en frietjes Brasserie Artisanale La Botteresse de Sur-les-Bois in Saint-Georges-sur-Meuse Website: La Botteresse Blonde, La Botteresse Ambrée, La Botteresse au miel, La Botteresse Brune, La Botteresse de Noël, La Botteresse aux pommes, La Botteresse aux cerises, La Poirette de Fontaine, Sur-les-Bois Blonde, Surles-Bois Ambrée & Surles-Bois Brune

67 Brasserie Artisanale La Fourmilière in Barchon (Blegny) Website: La Pierreuse Luxemburg 134. Brasserie Artisanale Millevertus in Breuvanne (Tintigny) Website: La Bella Mère, La Douce Vertus, La Mère Vertus, La Mac Vertus, La Safranaise & l Amarante Naast de brouwerij is er ook nog een shop waar het bier in cadeauverpakking aangekocht kan worden Brasserie de l Abbaye Notre Dame d Orval in Villers-devant-Orval (Florenville) Website: Orval De brouwerij is enkel te bezoeken tijdens de jaarlijkse opendeurdagen. Bezoekers kunnen gedurende de rest van het jaar wel op vele andere plekken terecht in de abdij. Zo zijn de kaasmakerij, de oude Cisterciënzer ruïnes, het kloostermuseum en het museum van de Abrahambijgebouwen wel toegankelijk. Ook is er een shop en kunnen er liturgieë bijgewoond worden in het klooster bij de monniken. Verder heeft de abdij nog een gastenverblijf, een chalet en kampeerterreinen waar bezoekers kunnen overnachten Brasserie de Bastogne in Vaux-sur- Sûre (Sibret) Website: La Troufette Blonde, La Troufette Rousse, La Troufette Belle d été & La Troufette Brune

68 137. Brasserie de Bouillon in Sensenruth (Bouillon) Website: Cuvée de Bouillon, La Médiévale, La Bouillonnaise, Blanche de Bouillon, La Spéciale Fête, La Saison des Chasses Blonde & La Saison des Chasses Ambrée 68 Naast een degustatie van bier is er ook een degustatie van chocholade mogelijk. Zo kunnen ook nietbierliefhebbers toch genieten van iets lekkers Brasserie Artisanale de Rulles in Rulles (Habay) Website: Rulles Blonde, Rulles Triple, Rulles Brune, Rulles Estivale & Rulles Cuvée Meilleurs Voeux 139. Brasserie Fantôme in Soy (Érezée) Website: Brasserie Gigi in Gérouville (Meixdevant-Virton) Website: La Bière d Abeille, L Automnale, Black Gosh, La Brume, La Canebière, Cuvée de la Gate, Cuvée de'l Sin Djosef, Saison d Erezée - Automne, Saison d Erezée - Eté, Saison d Erezée - Hiver, Saison d Erezée - Printemps, L Européenne, Fantôme, The Best of Fantôme Brewery, Fantôme de Noël, Fantômette, La Folerie, Green s Beer, L Héliante, Bière des Jumeaux Ambrée, Bière des Jumeaux Blonde, Blonde du Piqueur, Pissenlit, La Queue de Chat, Silencieuse des Trouloulous, Blanche de Soy & La St.-Gabriel La Gaumaise Blonde, La Gaumaise Brune, Gigi Double Blonde, Gigi Spéciale & Super Brune

69 141. Brasserie La Vieille Forge (Inter-Pol) in Mont (Houffalize) Website: Witte Pol & Zwarte Pol 69 De kleinste brouwerij van België kan zowel Naast een brouwerij bezit het pand ook een bed & breakfast. Dit is ideaal voor bezoekers die iets te diep in het (degustatie)glas gekeken hebben Brasserie La Ferme au Chêne in Durbuy Website: Durbuy/Marckloff/biere_artisanale.html Marckloff & Marckloff Valentin Naast de brouwerij is er ook een taverne waar warme maaltijden verkregen kunnen worden Brasserie Les 3 Fourquets in Bovigny (Gouvy) Website: Lupulus Blonde, Lupulus Brune, Magnum Lupulus Millesime, La Fourquette, La Madelonne & La Béole Naast de brouwerij is er ook een taverne met een uitgebreide menukaart Brasserie Oxymore in Limerlé (Gouvy) Website: spip.php?rubrique5 Oxymore Bezoekers krijgen ook de mogelijkheid om zelf een handje toe te steken tijdens het brouwproces Brasserie Sainte-Hélène in Ethe (Virton) Website: Mistinguett, Lily Blue, Gypsy Rose, La Grognarde & La Prime

70 146. Brasserie Saint-Monon in Ambly (Nassogne) Website: La Rendux Ambree, La Rendux Brune, La Schlamm, La Saint- Monon Ambrée La Saint- Monon au miel & La Saint-Monon Brune 70 Naast de brouwerij is er ook een taverne waar maaltijden kunnen verkregen worden. 2.4 Conclusie Bij het bekijken van de 146 brouwerijen zijn er een aantal opmerkelijke zaken die vastgesteld kunnen worden. De belangrijkste opmerkingen zal ik hieronder in het kort opsommen: - de meeste brouwerijen hebben een eigen website; Een positieve constatering is dat de meeste brouwerijen een eigen website hebben. Dit is zeker geen overbodige luxe in een tijd waar digitalisering cruciaal is. Mensen die naar informatie zoeken, kunnen via Google makkelijk op de website van de brouwerij in kwestie terecht komen. Er zijn ook nog een aantal brouwerijen zonder website, maar het gaat hier vooral om brouwerij die op kleine schaal produceren. Deze brouwerijen hebben dus niet echt het doel om extra bezoekers of klanten te bereiken. - informatie over bezoeken moeilijk te vinden op de websites; Een eigen website hebben is één ding, maar deze website overzichtelijk maken blijkt niet altijd een evidentie. Bijna elke brouwerij kan bezocht worden, maar informatie over deze bezoeken is niet altijd even gemakkelijk te vinden. Er zijn vele websites die enkel informatie geven over de bieren, maar nauwelijks over de mogelijkheden voor bezoekers. Er zijn dus een aantal brouwers die het aspect van de bezoeken meer op de voorgrond mogen plaatsen. Dit kan namelijk een extra bron van inkomsten betekenen. Een mooi voorbeeld van hoe het wel overzichtelijk kan, is dat van ABInbev. Deze brouwerijgroep heeft namelijk een aparte website opgericht waarop bezoekers informatie kunnen vinden over alle brouwerijbezoeken. Op kunnen bezoekers heel wat te weten komen over bezoeken aan de brouwerijen van Jupiler en Stella Artois. Ook zijn er verwijzingen naar de websites van Hoegaarden en het Nederlandse Hertog Jan, dat deel uitmaakt van de internationale ABInbev groep. - informatie in meerdere talen; Een derde opmerking in verband met de websites van de brouwerijen is dat veel brouwerijen informatie voorzien in slechts één taal. In een klein en meertalig land zoals België betekend dit dat je al bijna de helft van de binnenlandse markt niet bereikt. Ook naar buitenlandse bezoekers toe is het geen overbodige luxe om informatie in meerdere talen te voorzien. Het grootste aantal brouwerij die wel meertalige informatie voorzien, doen dit in het Nederlands en Frans. Er zijn ook brouwerij die in drie talen (+ Engels) of zelfs vier talen (+ Duits) informatie aanbieden.

71 71 - veel bezoeken voor groepen en niet voor individuele bezoekers; Het merendeel van brouwerijen biedt enkel bezoeken aan voor groepen. Economisch gezien is dit het slimste omdat ze zo op een redelijk korte termijn (bezoeken duren meestel minuten) een relatief grote omzet kunnen draaien. Anderzijds worden individuele bezoekers op die manier wel een beetje gediscrimineerd. Het is als individuele bezoeker soms echt een zoektocht om een brouwerij te vinden die ook individueel toegankelijk is. Sommige brouwerijen lossen dit handig op door de mogelijkheid te geven om als individu aan te sluiten bij een groep. - evenwicht authenticiteit en massatoerisme. Er zijn brouwerijen die bewust het aantal bezoekers of de openingsuren beperken om niet constant bezoekers te moeten ontvangen. De hoofdactiviteit van de brouwerij blijft namelijk het brouwen van bier. De ene brouwerij kan dit al iets makkelijker oplossen dan de andere door bijvoorbeeld extra personeel in te zetten, maar voor kleinere brouwerij is dit zeker niet evident. Een beetje flexibiliteit van de brouwerij is voor de bezoekers natuurlijk het aangenaamst, maar er kan natuurlijk niet verwacht worden dat elke brouwerij zeven dagen op zeven zijn deuren opent voor bezoekers. Ondanks deze opmerkingen is er op vlak van kwantiteit en kwaliteit zeker geen gebrek aan Belgische bieren en brouwerijen. In zowat elke regio in België is er wel een brouwerij te vinden die voor bezoekers toegankelijk is. Ons land telt namelijk 146 brouwerijen, wat toch wel vrij uitzonderlijk is voor zo een klein land. De brouwerijen gaan ook heel professioneel te werk waardoor de meeste bieren kwalitatief hoogstaand zijn. De Belgische bieren scoren niet voor niets zo hoog in de internationale rangschikkingen. Er zijn wereldwijd heel wat ranglijsten waarin bieren worden beoordeeld. Enkele van de bekendste rankings zijn die van European Beer Stars, Beeradvocate en Ratebeer. De meest representatieve en kwalitatieve is ongetwijfeld die van European Beer Stars. European Beer Stars Dit is veruit de meest kwalitatieve beoordeling van de drie. Brouwerijen krijgen de kans om hun bieren via de website van European Beer Stars kandidaat te stellen. De organisatie deelt deze bieren dan in volgens categorie en in elke categorie wordt er gestreden voor drie podiumplaatsen. De bieren worden beoordeeld door een jury van bierkenners die de bieren zowel op geur als op smaak quoteren. De jury is samengesteld uit experts van over heel de wereld en de bieren worden blind geproefd om de beoordeling zo eerlijk mogelijk te laten verlopen. 28 In totaal zijn er 49 categorieën waarin telkens een gouden, zilveren en bronzen medaille wordt uitgereikt. Onze Belgische bieren sleepten in de editie van 2011 zeven medailles in de wacht. Wetende dat er tijdens deze achtste editie bieren deelnamen, is dit zeker geen slecht resultaat. De wedstrijd wint elk jaar aan populariteit, zie figuur op de volgende pagina, en een plaats bij de top drie wordt dus steeds meer gegeerd bij de brouwers. Dit blijkt onder andere uit de categorie Belgian-Style bieren waarin we twee gouden medailles moesten afstaan aan Nederland en Canada geraadpleegd op 14 mei geraadpleegd op 14 mei geraadpleegd op 14 mei 2012

72 72 Figuur 1 Aantal deelnemende bieren European Beer Stars Beeradvocate & Ratebeer Dit zijn twee websites waarnaar bierliefhebbers van over de hele wereld hun beoordelingen kunnen doorsturen. Via een formulier kunnen bierliefhebbers een aantal scores invullen en doorsturen naar de website in kwestie. Op de websites worden alle ingestuurde beoordelingen samengeteld en vervolgens wordt er een rangschikking gemaakt. Deze ranglijsten moeten wel met een korrel zout genomen worden omdat de evaluatiefiches ook door gewone particulieren ingevuld kunnen worden. In de top twintig van Ratebeer (zie bijlage VII) staan drie Belgische bieren. In de top 100 staan er zelfs dertien Belgische bieren waaronder bijvoorbeeld Struise Pannepot van De Struise Brouwers in Oostvleteren en Cantillon Lambik van brouwerij Cantillon in Brussel. Enkel de Verenigde Staten doen beter qua aantal bieren in de top 100, maar dit is eerder logisch aangezien ze ook veel meer verschillende bieren produceren. 31 In de top twintig van Beeradvocate (zie bijlage VIII) staan er zelfs vier Belgische bieren. Ook in de top 100 scoren de Belgische bieren hier beter dan op Ratebeer. Er staan niet minder dan veertien Belgische bieren in de rangschikking van deze website. Enkele van deze bieren in de top 100 zijn bijvoorbeeld Westvleteren 8 van de Sint-Sixtus Abdij in Westvleteren en Rochefort 10 van de Abbaye Notre-Dame de Saint-Rémy in Rochefort. 32 Door deze drie websites te bekijken, waarvan de ene al wat professioneler is dan de andere, kan er vastgesteld worden dat de Belgische bieren zeker niet slecht scoren. Het bereik van deze websites is redelijk groot dus de kans is ook reëel dat ze buitenlandse bezoekers een duwtje in de rug kunnen geven om onze bieren te proeven en misschien zelfs onze brouwerijen te bezoeken. Brouwerijen kunnen hier in de toekomst misschien meer op inspelen om meer bezoekers aan te trekken. Er kunnen bijvoorbeeld één- of meerdaagse arrangementen gecreëerd worden om bezoekers van deze websites te ontvangen. Elke extra activiteit, buiten het brouwen van bier, kan namelijk ook een extra bron van inkomsten betekenen geraadpleegd op 3 januari geraadpleegd op 3 januari 2012

73 73 Hoofdstuk 3: Best practices van toeristische valorisatie 3.1 Best practices binnenland Bezoekerscentrum 'De Lambiek' - Alsemberg (Beersel) Het bezoekerscentrum is gelegen in Alsemberg (Beersel) dat deel uitmaakt van de Zennevallei en het Pajottenland. In deze regio s is de spontane gisting van het bier namelijk het meest optimaal. Het is dan ook geen toeval dat s werelds eerste bezoekerscentrum voor lambiek- en geuzebieren in deze streek is gevestigd. Wat? De Lambiek is een belevingscentrum waar bezoekers kennis kunnen maken met het verhaal achter de artisanale lambiekbieren. Bezoekers worden in De Lambiek onder gedompeld in de smaken, geuren en geluiden van het lambiekbier. In het eerste gedeelte komen de bezoekers meer te weten over de lambiek aan de hand van een tegelwand. Op deze tegelwand staat er informatie over onder Figuur 2 Bezoekerscentrum De Lambiek (binnen) andere de geschiedenis van het bier, de verschillende producten en de brouwers ervan. Naast deze tegelwand is er ook een grote lambiekton waarin bezoekers het geluid en de geur van de gistende lambiek, op een leuke manier, kunnen waarnemen. Het tweede gedeelte van het bezoek bestaat uit het bekijken van een film waarin het brouwproces van de lambiek getoond wordt. De beelden voor deze film werden gedraaid in een aantal artisanale en industriële brouwerijen die lid zijn van de Hoge Raad voor Ambachtelijke Lambiekbieren (HORAL) 33. In het laatste gedeelte kunnen bezoekers de lambiekbieren degusteren. Succes? Het bezoekerscentrum werd pas geopend in mei 2011 dus het is moeilijk om nu al te beweren dat het een succesverhaal is. Het is echter wel zeker dat er nood was aan een dergelijk initiatief. Naast promotie voor de lambiekbieren, biedt dit bezoekerscentrum ook mogelijkheden voor de toeristische regio s om extra bezoekers aan te trekken. De Lambiek kan misschien ook een aanzet geven om bezoekerscentra op te richten Figuur 3 Bezoekerscentrum De Lambiek (buiten) voor andere biersoorten. Deze bezoekerscentra kunnen een grote troef zijn om meer binnen- en buitenlandse bezoekers aan te trekken en dus ook om extra inkomsten te genereren De Hoge Raad voor Ambachtelijke Lambiekbieren of HORAL is een vereniging die bestaat uit ambachtelijke geuzeproducenten van de Zennevallei en het Pajottenland. De vereniging zet zich in voor de promotie en de bescherming van de ambachtelijke lambiekbieren en aanverwante producten geraadpleegd op 23 april 2012

74 74 Brouwerij Cantillon - Brussel De brouwerij bevindt zich op amper 20 minuten stappen van de Grote Markt in Brussel, nabij het station Brussel-Zuid. Dit is niet pal in het toeristisch centrum, maar een bezoek aan de brouwerij is zeker die kleine moeite waard. Bezoekers kunnen ook met de auto of met het openbaar vervoer de site bereiken. Wat? Brouwerij Cantillon is een authentieke lambiekbrouwerij waar al sinds 1900 verschillende bieren worden gebrouwd. In de brouwerij is ook het Brussels Museum van de Geuze gevestigd waar het verhaal achter de traditionele geuzen verteld wordt. In tegenstelling tot de meeste brouwerijen die willen uitpakken met de nieuwste Figuur 4 Brouwerij Cantillon brouwtechnieken, heeft deze brouwerij iets helemaal anders te bieden aan de bezoekers. In deze brouwerij zijn de grootste troeven die uitgespeeld worden de authenticiteit en de traditie. De brouwerij ziet er namelijk nog bijna hetzelfde uit als in 1900 toen er voor het eerst bier gebrouwen werd. Dit is nog één van de weinige traditionele brouwerijen in België die toegankelijk is voor bezoekers. Doordat de brouwerij nog altijd hetzelfde open karakter heeft zoals vroeger, kunnen bezoekers zowat alles bezichtigen wat de brouwerij te bieden heeft. Van de koperen brouwketels, tot de graanzolder en de bottelmachine. Alle zintuigen worden geprikkeld bij een bezoek aan deze brouwerij, maar vooral de geur van de lambiekdampen laat een blijvende indruk achter. 35 Succes? De brouwerij kreeg in 2011 zo n bezoekers over de vloer. Dit heeft de brouwerij vooral te danken aan de stijgende populariteit van authentieke en speciale bieren. De authenticiteit is één van de belangrijkste troeven van de brouwerij die vooral door buitenlanders, maar sinds kort ook meer door de Belgen geapprecieerd wordt. Ook de open brouwerijdag van Cantillon was een zeer groot succes. Ongeveer 800 bierliefhebbers, waarvan een groot Figuur 5 Brouwerij Cantillon deel uit de Verenigde Staten, Frankrijk en Italië, kwamen langs om de brouwerij en zijn installaties eens van dichtbij te bekijken. De brouwerij zou volgens de eigenaar tot vijftien keer meer kunnen produceren, maar kiest er bewust voor om niet van locatie te veranderen. Het gebouw speelt namelijk een grote rol in het brouwproces van het bier en dit authentieke element mag zeker niet plaats ruimen voor geldbejag geraadpleegd op 3 mei geraadpleegd op 3 mei 2012

75 75 Brouwerij De Halve Maan - Brugge De brouwerij en het museum zijn aan elkaar gekoppeld en liggen in het toeristisch centrum van Brugge. Een bezoek aan de stad kan dus gemakkelijk gecombineerd worden met een bezoek aan de brouwerij. Wat? De Halve Maan is een brouwerij met een zeer lange geschiedenis. De eerste sporen van de brouwerij gaan terug tot 1564, het jaar waarin de brouwerij al vermeld stond in het stadsregister. Na al die eeuwen heeft de brouwerij al veel verschillende eigenaars gehad, maar sinds 1856 is de brouwerij nog steeds in handen van dezelfde familie. Zo is het nu al de zesde generatie van de familie Maes die de touwtjes in handen heeft. De geschiedenis en de verhalen achter de Figuur 6 Brouwerij De Halve Maan brouwerij werden vastgelegd en kunnen tegenwoordig nog steeds herbeleefd worden in het museum dat sinds 2005 is gevestigd in de kelderverdieping van de brouwerij. Bezoekers krijgen bij een bezoek zowel het museum als de gemoderniseerde brouwerij te zien. Naast heel wat informatie over het brouwproces van de bieren, krijgen de bezoekers ook een prachtig zicht over de Brugse binnenstad. Op het einde van elk bezoek is er nog een degustatie van het huisbier Straffe Hendrik of Brugse Zot. 37 Succes? De brouwerij en het museum hebben een ideale ligging in het centrum van de stad, maar de belangrijkste reden voor het succes is het bier dat er gebrouwen wordt. Brugse Zot en Straffe Hendrik zijn twee biermerken die internationaal hoge ogen gooien. Zo kregen deze bieren bijvoorbeeld al een medaille toegekend bij de European Beer Stars. Door het internationale succes van deze bieren werden ook de brouwerij en het museum steeds interessantere Figuur 7 Brouwerij De Halve Maan bezoekobjecten voor de binnen- en buitenlandse toeristen. In mei 2011 werd de capaciteit van de brouwerij verdubbeld zodat er nog meer export mogelijk is. Tegenwoordig exporteert de brouwerij al 30% van de totale productie naar een vijftiental landen zoals bijvoorbeeld de Verenigde Staten, China en Japan. Hopelijk kan dit ook voor een boost zorgen in de bezoekersaantallen van de brouwerij en het museum geraadpleegd op 26 april geraadpleegd op 26 april 2012

76 76 Rondje Roodbruin - West-Vlaanderen Rondje Roodbruin is een combinatie van drie brouwerijbezoeken en houdt een bezoek in aan de brouwerij van Rodenbach in Roeselare, de brouwerij van Bockor in Bellegem en brouwerij Verhaeghe in Vichte. Dit zijn drie brouwerijen die gesitueerd zijn in de provincie West-Vlaanderen en ze maken ook deel uit van de toeristische regio Leiestreek. Wat? Rondje Roodbruin was een ééndaags evenement dat plaats vond op zondag 22 april 2012, dezelfde dag als Erfgoeddag. Omdat de roodbruine bieren een belangrijk stukje erfgoed zijn van de West- Vlaamse Leiestreek werd er beslist om een ronde te maken langs drie West-Vlaamse brouwerijen die een roodbruin bier brouwen. Vooraf konden geïnteresseerden zich gratis inschrijven voor de ronde en op de dag zelf kon er dan gekozen worden in welke volgorde en op welke wijze de brouwerijen bezocht werden. Het bezoek aan de drie brouwerijen werd volledig gratis aangeboden en Figuur 8 Rondje Roodbruin door Toerisme Leiestreek werden er zelfs extra bussen ingelegd om de duizenden bezoekers veilig en wel bij de brouwerijen te brengen. Qua organisatie zat het dus zeker goed, ondanks dat het pas de eerste keer was dat dit evenement plaats vond. Succes? De ronde langs de drie brouwerijen was een gigantisch succes. Ongeveer liefhebbers namen deel aan Rondje Roodbruin en bezochten de drie deelnemende brouwerijen. De brouwerij die het drukst bezocht werd, was die van Rodenbach in Roeselare omdat het evenement hier samenviel met de feestelijkheden rond het 150-jarig bestaan van het kanaal Roeselare-Leie. Ondanks de Figuur 9 Bieren Rondje Roodbruin feestelijkheden in Roeselare lagen ook de bezoekersaantallen in de andere twee brouwerijen heel hoog. De grote opkomst toont aan dat de roodbruine bieren zeker populair zijn bij het brede publiek. Naast veel Vlaamse toeristen waren er ook heel wat internationale toeristen aanwezig in de brouwerijen. Door het succes van de eerste editie is er al meteen beslist om een tweede editie te organiseren op zondag 27 april Verwacht wordt dat deze editie nog meer volk zal aantrekken. Tijdens de editie van 2012 was het namelijk slecht weer waardoor heel wat fietsers het lieten afweten. Gelukkig waren er wel nog de pendelbussen tussen de brouwerijen die toch meer dan mensen naar de verschillende locaties konden brengen geraadpleegd op 3 mei 2012

77 77 Source O Rama - Chaudfontaine Het park Source O Rama is gesitueerd in Chaudfontaine, een stad die gelegen is in de provincie Luik. De site bevindt zich op amper tien kilometer van de gelijknamige provinciehoofdstad Luik. De belangrijkste reden voor de situering is echter omdat de bronnen van het bekende Chaudfontaine water zich hier in de nabije omgeving bevinden. Wat? Source O Rama is een educatief park dat toegankelijk is voor families, groepen en scholen. Het park op zich is opgedeeld in twaalf attracties die allemaal met het thema water te maken hebben. In de eerste attractie, l IntrO, maken de bezoekers kennis met de mascotte van het centrum. Deze mascotte is ook te zien in de rest van het park en leidt de bezoekers rond. Tijdens deze introductie wordt aan de hand van een Figuur 10 Source O Rama interactief vraag- en antwoordspel het belang van water aangetoond. In andere attracties komen volgende aspecten aan bod: de kringloop van het water, de loop van het water in een kunstmatige grot, de eigenschappen van het water, een reis naar de bron, de geschiedenis, de werking van water op de gezondheid, het bestaan van water op andere planeten, het traject van het Chaudfontaine water en als afsluiter is er ook nog een waterspektakel met fonteinen. Bij de meeste attracties wordt er gebruik gemaakt van multimediale technieken zoals bijvoorbeeld 3D en 4D-animaties. Succes? Een groot voordeel is dat het park zowel voor individuele bezoekers als voor groepen toegankelijk is. De potentiële doelgroep die het park daardoor kan bereiken is dus zeer groot. Ook de nabijheid van de stad Luik is zeker een voordeel om bezoekers aan te trekken. Het park is al sinds 2003 geopend en is vooral bij schoolgroepen populair omdat het een wetenschappelijk aspect kan aanbieden. Water lijkt Figuur 11 Source O Rama een simpel product, maar als je rond dit product iets kan aanbieden dat de moeite waard is dan zullen er zeker bezoekers op afkomen. Het project werd vooral gefinancierd door de privésponsor Chaudfontaine die sinds 2003 deel uitmaakt van de Coca-Cola Company. Andere partijen die ook het project steunden zijn FEDER 40, de Nationale Loterij, la Région Wallonne en Tourisme Wallonie FEDER of Fonds Européen de DEveloppement Régional is een fonds van de Europese Unie. De belangrijkste functie van dit fonds is om de cohesie tussen de economische en sociale toestand in de Europese Unie op regionaal vlak te versterken. FEDER financiert hiervoor projecten die kunnen zorgen voor een positieve ontwikkeling van een bepaalde streek of regio op zowel economisch als sociaal vlak geraadpleegd op 23 april 2012

78 Best practices buitenland Guinness Storehouse - Dublin, Ierland Guinness Storehouse is gelegen in het toeristisch centrum van de Ierse hoofdstad Dublin. Het belevingscentrum is gevestigd in een oude opslagplaats van de brouwerij. Wat? Het Guinness Storehouse bestaat uit zeven verdiepingen en op elke verdieping krijgt de bezoekers een ander aspect van het bier te zien. Wanneer bezoekers het gebouw betreden, komen ze terecht in een centrale hal van waaruit een heel grote pint 42 of glas bier te zien is die volgens Guinness zelf het grootste glas bier ter wereld zou zijn. Het glas, dat weliswaar leeg is, zou ongeveer 14,3 miljoen keer de inhoud van een Figuur 12 Guinness Storehouse pint kunnen bevatten. Op de volgende verdiepingen wordt er via audiovisuele technieken meer informatie gegeven over onder andere de ingrediënten van het bier en hoe de Guinness aan zijn specifieke zwarte kleur komt. Op de vierde verdieping krijgen bezoekers de mogelijkheid om hun eigen pint Guinness te tappen. Als het tappen succesvol verloopt dan krijg je een certificaat mee voor het tappen van de perfecte pint. Uiteraard word je bij het tappen bijgestaan door een professional die de kneepjes van het vak kent. Op de vijfde verdieping is er sinds vorig jaar een restaurant geopend met de naam Five. De meeste gerechten die er geserveerd worden, zijn op basis van het Guinness bier gemaakt. Op de zevende en hoogste verdieping bevindt zich de Gravity Bar. Hier kan je tijdens het drinken van een Guinness genieten van een prachtig panoramisch zicht over de stad. Dit geeft het bezoek aan het Guinness Storehouse toch nog dat tikkeltje extra. 43 Succes? Uit recente cijfers is gebleken dat het Guinness Storehouse de attractie is met het grootste aantal bezoekers in heel Ierland. In 2011 slaagde Guinness Storehouse erin om tien procent meer bezoekers aan te trekken dan in Het gaat hier om niet minder dan bezoekers op één jaar tijd. Interessant voor het toerisme in Ierland is dat de site meer dan 92% overzeese toeristen aantrekt. Het gaat hier dan voornamelijk Figuur 13 Guinness Storehouse over Duitsers en Amerikanen. Op de Ierse markt ligt er wel nog potentieel want er zijn zelfs veel Dubliners die het Guinness Storehouse nog niet hebben bezocht Een pint is een inhoudsmaat die wordt gebruikt in Engeland en de Verenigde Staten. Een Engelse pint bedraagt ongeveer 0,57 liter geraadpleegd op 3 mei geraadpleegd op 3 mei 2012

79 79 Grolsch - Enschede, Nederland De brouwerij van Grolsch bevindt zich op een vijftal kilometer van het centrum van de Oost- Nederlandse stad Enschede. Hier is de nieuwe brouwerij, die één van de meest geavanceerde ter wereld is, sinds 2004 geopend. De site is het gemakkelijkst te bereiken met de auto. Wat? Tijdens een bezoek aan de brouwerij kan je alles ontdekken wat Grolsch te bieden heeft. Je komt er de geschiedenis van het bier te weten en ook hoe het bier gebrouwd en gebotteld wordt. Na het bezoek is er natuurlijk ook de mogelijkheid om enkele Grolsch bieren de degusteren. Grolsch heeft echter veel meer te bieden dan enkel een brouwerijbezoek. De onderneming is ook heel actief op vlak van marketing en sponsoring. Zo heeft het bier, met de kenmerkende beugelfles, in het verleden Figuur 14 Lowlands - Grolsch al heel wat opvallende reclamecampagnes gelanceerd. Enkele slagzinnen van deze campagnes waren bijvoorbeeld Op een dag drink je geen bier meer, maar Grolsch en Je hebt bier en je hebt Grolsch. Daarnaast is Grolsch ook hoofdsponsor van twee grote Nederlandse festivals, namelijk Lowlands en Concert at Sea. Deze twee festivals trekken respectievelijk ongeveer en bezoekers aan dus met de sponsoring van deze events wordt een heel groot doelpubliek bereikt. 45 Succes? De brouwerij werd in 1615 opgericht dus het is op zich al een succes dat ze op vandaag nog steeds bestaat. Grolsch heeft dit succes een lange tijd alleen opgebouwd, maar sinds 2008 maakt het Nederlandse merk deel uit van de Zuid-Afrikaanse groep SABMiller. Dit is één van de grootste brouwerijgroepen ter wereld die onder andere bieren zoals het Amerikaanse Miller, het Italiaanse Peroni en Tsjechische Pilsner Urquell in zijn gamma heeft. Deze brouwerijgroep is in meer dan zestig Figuur 15 Brouwerij Grolsch landen actief en dit heeft op financieel vlak dus ook heel wat mogelijkheden geboden voor Grolsch. Het was dus een berekende keuze om mee te stappen in dit verhaal. Naast het financiële zit ook het commerciële aspect heel goed bij de onderneming. De verschillende reclamecampagnes die de brouwerij al lanceerde, werden in Nederland steeds positief onthaald. Ook op gebied van sponsoring, zoals hierboven al vermeld, heeft Grolsch een aantal stevige troeven in handen geraadpleegd op 9 mei geraadpleegd op 9 mei 2012

80 80 Heineken Experience - Amsterdam, Nederland Heineken Experience is gelegen in de voormalige brouwerij van Heineken. Deze brouwerij is gesitueerd in het centrum van de Nederlandse hoofdstad Amsterdam. De site is zowel te voet als met het openbaar vervoer zeer goed bereikbaar. Wat? Heineken Experience is niet zomaar een museum over bier. Het is een belevingscentrum waarin bezoekers op een interactieve manier kennis kunnen maken met de geschiedenis en de verhalen achter het Heineken bier. In het belevingscentrum worden er meerdere zintuigen aan het werk gezet. Bezoekers zullen Heineken namelijk kunnen zien, horen, ruiken en proeven. Heineken Experience bestaat uit vier verdiepingen Figuur 16 Heineken Experience en op elke verdieping kom je een stukje meer te weten over het bier. Bezoekers kunnen onder andere de ingrediënten van het bier voelen en ruiken, een 4D-animatie bekijken van de botteling en er is zelfs de mogelijkheid om een gepersonaliseerd flesje Heineken te verkrijgen. Op het einde van het bezoek kunnen bezoekers het bier degusteren in een gezellige en trendy bar. Hier kan je ook socializen met de andere bezoekers terwijl je van een frisse pint nipt en nageniet van de ervaring in Heineken Experience. 47 Succes? In 2001 werd er door het bestuur van het museum beslist om het oude Heineken museum te vernieuwen. Het nieuwe concept zou moeten afstappen van een normaal museum en zou meer de nadruk moeten leggen op de beleving. Het resultaat van deze denkoefening was de Heineken Experience. Dit belevingscentrum werd oorspronkelijk gebouwd voor zo n bezoekers per jaar, maar vanaf de start was Figuur 17 Heineken Experience Heineken Experience al een groot succes en dus moest er bijgebouwd worden. In 2008 werd er een tweede verbouwing uitgevoerd en werd de capaciteit van het centrum uitgebreid. Nu trekt de Heineken Experience jaarlijks zo n bezoekers aan en kan er dus gesproken worden van een heel groot succes. De twee belangrijkste elementen in dit succesverhaal zijn de centrale ligging en de beleving die het centrum kan aanbieden. Ook werd er verstandig gebruik gemaakt van het grote marketingbudget van deze wereldbekende bierproducent. Heineken is zo uitgegroeid tot een heel populaire attractie in Amsterdam geraadpleegd op 26 april geraadpleegd op 26 april 2012

81 81 M&M s World - Londen, Verenigd Koninkrijk M&M s World is centraal gesitueerd in Londen. Het is namelijk gevestigd aan het Leicester Square in de buurt van City of Westminster. De metrostations van Leicester Square en Piccadilly Circus bevinden zich op wandelafstand van de site. In totaal zijn er vier vestigingen van M&M s World in de wereld en dit is het enige dat in Europa ligt. Wat? M&M s World is een groot shopping paradijs voor liefhebbers van de gelijknamige chocolade snoepjes. Het pand telt niet minder dan vier verdiepingen waarop bezoekers allerlei souvenirs en gadgets vinden in de vorm van de kleurrijke figuren uit de reclamecampagnes. Bij het binnenkomen van het gebouw word je al direct meegenomen in de magische wereld van M&M s. Grote kleurrijke lichtbollen versieren de ruimte en Figuur 18 M&M's World via een grote rode trap kan je de verschillende verdiepingen bereiken. Op deze verdiepingen worden enkele knappe bezienswaardigheden, zoals een grote Routemaster bus met een M&M personage achter het stuur, afgewisseld met kasten vol gadgets die de bezoekers kunnen aankopen. 49 Succes? De marketing die wordt gevoerd rond de producten van M&M s is echt enorm. Naast een M&M s World in Londen zijn er ook vestigingen in Las Vegas, New York en Orlando. De vestiging in Londen is pas sinds juni 2011 geopend en is de modernste van alle sites. Naast het grootste M&M s World is het met z n 3250 vierkante meter ook de grootste snoepwinkel ter wereld. M&M s World dat wordt uitgebaat door de Mars groep stelt zo n 180 mensen te werk en is dus, Figuur 19 M&M's World zowel op vlak van tewerkstelling als op vlak van toerisme, een mooie aanwinst voor de Engelse hoofdstad. De drie Amerikaanse winkelcentra trekken samen zo n 10 miljoen bezoekers per jaar aan dus er wordt verwacht dat de Londense vestiging ook een voltreffer zal worden. Mede door de centrale ligging zullen er hopelijk heel wat toeristen zich aangetrokken voelen om eens een kijkje te komen nemen in de kleurrijke en wondere wereld van de M&M s geraadpleegd op 1 mei geraadpleegd op 1 mei 2012

82 82 The Scotch Whisky Experience - Edinburgh, Schotland The Scotch Whisky Experience is gelegen op The Royal Mile in het toeristische centrum van de Schotse stad Edinburgh. Er is geen concrete link tussen whisky en de stad, maar Edinburgh is wel de hoofdstad van hét whiskyland bij uitstek. Wat? Bezoekers kunnen bij het betreden van The Scotch Whisky Experience kiezen uit zes pakketten. Deze zes pakketten gaan van een standaard bezoek tot een bezoek in combinatie met een driegangen menu met aangepaste whisky s. Het populairste pakket is The Silver Tour omdat dit pakket het meest Figuur 20 The Scotch Whisky Experience geschikt is voor gezinnen en voor de gemiddelde toerist. Deze Silver Tour start met een ritje in een whiskyton waarin een personage de geschiedenis van de Schotse whisky uitlegt. Na deze kennismaking met de geschiedenis van de whisky, komen bezoekers in een soort museum terecht dat bezocht kan worden met een audioguide. Na dit stukje museum neemt een gids de bezoekers mee naar een proeflokaal waar meer informatie wordt gegeven over de vier verschillende soorten whisky. Vervolgens mag iedereen hieruit een whisky kiezen en deze whisky degusteren. Tijdens het degusteren van de whisky kan men ook de grootste collectie single malt whisky s ter wereld bekijken. Op het einde van het bezoek krijgen bezoekers het whiskyglas gratis mee en krijgen ze ook nog de kans om een extra souvenir aan te kopen in de cadeauwinkel van The Scotch Whiskey Experience. 51 Succes? The Scotch Whisky Experience is één van de populairste bezienswaardigheden van de Schotse hoofdstad. In het openingsjaar 1988 bleef het bezoekersaantal steken op zo n bezoekers, maar toen was het gebruik van multimedia en dergelijke nog niet van toepassing. Twintig jaar later, na heel wat renovaties, telt het vernieuwde belevingscentrum bijna bezoekers per jaar waarvan ongeveer 80% uit het buitenland komt. Enkele factoren die dit succes mee bepalen zijn de centrale ligging van het belevingscentrum, de toegankelijkheid voor zowat alle leeftijden, rondleidingen in niet minder dan vijftien talen en de factor beleving. Voeg daarbij ook nog eens een goede promotiecampagne en dan is het geen toeval dat deze attractie is uitgegroeid tot een succesverhaal. 52 Figuur 21 The Scotch Whisky Experience 51 geraadpleegd op 1 mei geraadpleegd op 1 mei 2012

83 83 Hoofdstuk 4: Voorstel voor een betere toeristische valorisatie van de Belgische biercultuur 4.1 Insbieratielijst Uit de voorbije drie hoofdstukken kon er vastgesteld worden dat toeristische valorisatie belangrijk is, dat we een rijke biercultuur hebben die zeker wat te bieden heeft én dat er zowel in het binnen- als buitenland enkele mooie voorbeelden zijn van toeristische valorisatie van (streek)producten. In dit vierde en laatste hoofdstuk zal ik een aantal tips opsommen die nuttig kunnen zijn voor onze Belgische brouwers om de toeristische valorisatie van de biercultuur in België te optimaliseren. Website In een wereld waar technologie steeds meer de bovenhand neemt, is het belangrijk om als brouwer mee te stappen in dit verhaal. Daarom is het als brouwerij zeker aangewezen om een eigen website te bezitten. Heel wat consumenten gebruiken het internet namelijk als informatiebron en het zou zonde zijn dat deze potentiële klanten je niet kunnen bereiken. Probeer het vooral simpel te houden bij het kiezen van de domeinnaam of website en gebruik gewoon de naam van de brouwerij. Bij het ontwikkelen van een website zijn er zeer veel mogelijkheden voor brouwerijen. In eerste instantie kan er natuurlijk allerlei informatie verstrekt worden over de geschiedenis, de bieren, de brouwerijbezoeken, Veel informatie verschaffen is belangrijk, maar het is nog belangrijker om een overzichtelijk geheel te behouden. Overdrijf dus niet met oninteressante weetjes of verhalen want dan zullen bezoekers snel afhaken. In tweede instantie liggen er ook heel wat mogelijkheden op commercieel en financieel vlak. Via een website kan je bijvoorbeeld online producten verkopen en de brouwerijbezoeken extra aanprijzen. Vooral de verkoop van bier is belangrijk, maar je kan ook onder andere een aanbod van cadeaus of souvenirs aanprijzen. Verder zijn er ook samenwerkingsverbanden mogelijk met hotels of andere toeristische bezoekobjecten. Dit kan wederzijds voor interessante contacten en inkomsten zorgen. Een voorbeeld van een goed ontwikkelde website is die van brouwerij Huyghe. Op is er een duidelijke indeling bovenaan de pagina en de website is ook zeer interactief door het gebruik van beeldmateriaal. Enkele interessante extra s: er een link naar de social media die de brouwerij gebruikt en de website kan in zeven talen geraadpleegd worden. Figuur 22 Website Delirium

84 84 Toeristische diensten Naast samenwerkingsverbanden met hotels en bezoekobjecten, zit er ook veel potentieel in een samenwerking met de regionale en provinciale toeristische diensten. Ons kleine land beschikt over heel wat toeristische diensten, maar er wordt meestal nog veel te weinig gebruik van gemaakt. Een samenwerking tussen de brouwerijen en de toeristische diensten zou dus voor beide partijen een positieve invloed kunnen hebben. Een samenwerking met een toeristische dienst kan op meerdere vlakken voordelen bieden voor brouwerijen. Toeristische diensten zijn namelijk dé informatiepunten van elke gemeente of stad en ze zijn voor iedereen toegankelijk. Zowel binnen- als buitenlandse toeristen zijn geïnteresseerd in onze brouwcultuur. Als deze toeristen weten dat er zich een brouwerij in de buurt bevindt, dan is de kans reëel dat ze via de toeristische dienst bij de brouwerij terecht komen. Naast promotie via de toeristische diensten is er ook een mogelijkheid om samen met de toeristische dienst een product te creëren voor de toerist. Dit kan bijvoorbeeld door culinaire, fiets- of wandelroutes uit te stippelen die de toerist laat kennis maken met de regio en de brouwerij. Een extra voordeel naast meer toeristen, is dat de verkoop van deze fiets- en wandelkaarten voor beide partijen op financieel vlak interessant kan zijn. Een voorbeeld van een goede samenwerking tussen een brouwerij en een toeristische dienst is de Duvelroute. Deze fietsroute werd in samenwerking met Toerisme Provincie Antwerpen ontwikkeld. De route passeert langs de brouwerij Duvel-Moortgat en laat de bezoekers ook kennis maken met de streek rondom de brouwerij. 53 Figuur 23 Duvelroute Toegankelijkheid Bij het creëren van een bezoekobject is het aangeraden om zoveel mogelijk rekening te houden met de doelgroep die je wilt bereiken. Daarnaast is het echter niet onverstandig om ook enkele elementen te voorzien die voor een bredere doelgroep toegankelijk zijn. Als ouders bijvoorbeeld een brouwerij bezoeken, kunnen ze niet altijd zomaar hun kinderen even alleen laten. Daarom is het interessant om een aantal zaken te voorzien die voor alle leeftijden toegankelijk zijn zodat je geen potentieel deel van de markt onbenut laat geraadpleegd op 16 mei 2012

85 Naast toegankelijkheid voor kinderen moet een bezoek aan een brouwerij of belevingscentrum ook toegankelijk zijn voor mensen die niet veel afweten over het thema bier. De gemiddelde Belg heeft misschien wel interesse in bier, maar dat wil niet zeggen dat hij hier alles over weet. Het is dus belangrijk om de bezoeker goed te informeren. Op deze manier zal de kennis, maar vooral ook de sympathie van de bezoekers groeien voor zowel het bier als de gehele biercultuur die er rond hangt. Een ander aspect van toegankelijkheid is de fysieke toegankelijkheid van een bezoekobject. Er zijn ongetwijfeld ook heel wat mensen die slecht te been zijn of mensen in een rolstoel die graag eens een brouwerij willen bezoeken. Daarom is het aangeraden om voor deze bezoekers eventueel extra faciliteiten te voorzien zoals bijvoorbeeld een hellend vlak, een lift en een aangepast toilet. Financieel is dit niet voor elke brouwerij haalbaar, maar als je over deze zaken beschikt dan zal je zeker op de dankbaarheid van deze bezoekers kunnen rekenen. Niemand vindt het namelijk aangenaam om gediscrimineerd te worden. Een goed voorbeeld van toegankelijkheid in zijn beide facetten is Source O Rama. Dit belevingscentrum is interessant voor alle leeftijden want voor iedereen is er wel een element aanwezig dat kan boeien. Daarbovenop is de locatie is ook nog eens toegankelijk voor mindervalide personen. 85 Figuur 24 Toegankelijkheid Source O Rama Beleving De hedendaagse toerist is vooral op zoek naar een belevingsaspect in de dingen die hij doet. Ook vanuit Toerisme Vlaanderen wordt dit volop beseft en daarom dragen ze dit aspect ook hoog in het vaandel: Om toeristen tegemoet te komen in hun zoektocht naar authentieke en betekenisvolle belevingen, hebben de deelnemers aanbevolen dat Vlaanderen authenticiteit, beleving en gastvrijheid in de kijker blijft zetten. 54 Voor brouwerijen biedt het belevingsaspect vooral veel mogelijkheden door in te spelen op de zintuigen van de bezoekers. Door zijn uitgesproken karakter kan bier namelijk op alle zintuigen inspelen. Tijdens of na het brouwproces kan je zien (de typische kleur van een biertype), horen (het geluid tijdens het brouwproces of bij het inschenken), ruiken (de typische geur van een biertype), proeven (de typische smaak van een biertype) en voelen (de textuur van de verschillende ingrediënten die toegevoegd worden tijdens het brouwproces) geraadpleegd op 16 mei 2012

86 Naast het inspelen op de zintuigen zijn er natuurlijk ook nog heel wat andere mogelijkheden zoals de voorbeelden in de best cases. Er kunnen animaties gebruikt worden, de botteling kan getoond worden, flesjes kunnen gepersonaliseerd worden, Er zijn dus genoeg creatieve mogelijkheden om in te spelen op het belevingsaspect. Zorg er wel voor dat je niet te ver gaat op dit vlak want dit kan dan weer zorgen voor het afhaken van bezoekers. Een mooi voorbeeld van belevingstoerisme is Le Clos Boisé in Zuid-Frankrijk. De eigenaar van dit domein biedt percelen aan op zijn wijngaard zodat de toeristen, met behulp van een wijnkenner, zelf hun eigen wijn kunnen produceren. Dit gaat van het snoeien van de wijnranken en het plukken van de druiven tot het zelf samenstellen van de wijn. Op het domein zijn er een aantal chambre d hôtes en twee gîtes waar de bezoekers in kunnen overnachten Figuur 25 Wijngaard Le Clos Boisé Biercafés In België hebben we een aantal cafés met een zeer uitgebreide bierkaart. Deze cafés trekken veel binnenlandse, maar ook veel buitenlandse bierliefhebbers aan. Het aanbod en de variatie aan Belgische bieren is zo groot dat er bijna altijd wel minstens één biertje in de smaak zal vallen. Deze biercafés vormen een ideaal platvorm voor de brouwers om hun bieren aan te bieden aan bierliefhebbers. Uiteraard kunnen brouwerijen ook hun bieren kwijt bij gewone cafés, maar in biercafés komt er toch meestal een ander publiek. Bezoekers komen hier specifiek voor de bieren naar toe en zullen dus minder snel naar frisdrank of dergelijke grijpen. Biercafés zijn voor ons land een positieve manier om onze bieren extra in de spotlights te zetten. Het bekendste biercafé in België is het Delirium café in het centrum van Brussel. Het Delirium café staat door z n lange bierlijst zelfs in het Guinness Book of Records. In januari 2004 had het café namelijk een bierkaart met niet minder dan verschillende bieren. Deze bieren komen uit meer dan 60 landen en jaarlijks komen hier nog nieuwe bieren bij. Onder deze bieren zit natuurlijk ook een zeer uitgebreid Belgisch aanbod geraadpleegd op mei 16 mei geraadpleegd op 16 mei 2012

87 87 Figuur 26 Café Delirium Arrangementen Het aanbieden van arrangementen kan zowel voor brouwerijen als voor andere (toeristische) instanties een meerwaarde betekenen. Voor bezoekers biedt dit ook veel voordelen omdat het boeken van een pakket of een arrangement veel tijd en moeite bespaart. Het creëren van pakketten, al dan niet in samenwerking met andere organisaties, kan dus heel wat mogelijkheden bieden voor brouwerijen. Enkele voorbeelden van arrangementen zijn bijvoorbeeld samenwerkingsverbanden met musea, restaurants, hotels of andere bezoekobjecten. Een bezoek aan een brouwerij kan dan aangeboden worden in combinatie met een bezoek aan een museum, een maaltijd in een restaurant een overnachting op hotel of een bezoek aan een ander bezoekobject. Ook in het kader van bepaalde feestdagen zoals Kerstmis kunnen er speciale Kerstarrangementen samengesteld worden. De aard en de prijs van deze arrangementen kan in samenspraak met andere organisaties beslist worden. Het aanbieden van enkele seizoenspakketten en eventueel paketten in het kader van enkele speciale dagen zoals Valentijn of Moederdag kunnen ook steeds leuke alternatieven zijn om de gaten buiten het hoogseizoen op te vullen. Een kleine tip voor de prijsbepaling: het is beter om bijvoorbeeld 99 euro te vragen dan 100 euro omdat dit psychologisch veel minder lijkt en sneller aanzet tot kopen. Een voorbeeld van een brouwerij die heel wat arrangementen aanbiedt is Het Anker uit Mechelen. Ze hebben arrangementen van één, twee of drie nachten en daarnaast bieden ze ook nog tijdelijk seizoens-, fiets- en wandelarrangementen aan. 57 Figuur 27 Het Anker 57 BE/Default.aspx geraadpleegd op 16 mei 2012

88 88 Events Een laatste, maar daarom niet minder interessante, opportuniteit is het sponsoren of het organiseren van evenementen. Dit kan gaan van een kleinschalig mosselfestijn met 20 deelnemers tot een grootschalig muziekfestival met mensen. Als brouwer kan je namelijk vrij bepalen aan welk event je een bepaald bier of een bepaalde merknaam wil koppelen. Op promotioneel vlak is het natuurlijk wel interessanter om grote events te sponsoren. Bij het sponsoren van grotere events hoort natuurlijk ook wel een groter prijskaartje. Als brouwerij moet je dus zelf vooraf bepalen hoeveel je wil uitgeven aan marketing en sponsoring. Pas daarna kan je kijken welke doelgroep je wil bereiken en welk evenement je zal sponsoren. Door de aard van een bepaald event is het relatief gemakkelijk om een beoogde doelgroep te bereiken. Dit is zeker interessant als je op een bepaald deel van een markt wil inspelen. Het organiseren van evenementen kost natuurlijk iets meer tijd en energie. Naast de investering die je doet voor promotionele doeleinden, moet je ook nog heel wat budget voorzien voor het organiseren van het event. Ook hier is het een beetje afhankelijk over welk budget je beschikt. Enkele ideeën voor evenementen zijn bijvoorbeeld een muziekfestival, een proefdag, een open brouwerijdag, een ronde langs verschillende brouwerijen, Een voorbeeld van een gesponsord event is dat van de Be Music Boxen. Belgische bands geven gratis optredens op vijf locaties en op vijf verschillende dagen. Deze reeks concerten werd gesponsord door Maes en verliep in samenwerking met Studio Brussel. Door het succes van de editie in 2010 werd de formule nog eens herhaald in Figuur 28 Maes Music Box

89 89 5 Algemeen besluit De toeristische valorisatie van de Belgische biercultuur is enorm belangrijk op toeristisch en economisch vlak. Het is duidelijk dat er al veel initiatieven zijn om de promotie van de Belgische biercultuur te optimaliseren, maar ook in de toekomst moeten we inspanningen blijven leveren om onze status als bierland wereldwijd te bevestigen. Het concept van de Belgian Beer Temple in Brussel kan zeker een belangrijke rol spelen in dit verhaal. We hebben in ons kleine land niet minder dan 146 brouwerijen en daarnaast zijn er nog een groot aantal bierfirma s en bierhandelaars. De kwaliteit van onze bieren is ook zeer hoog en dat blijkt uit de verscheidene prijzen die onze bieren in de wacht slepen. Op vlak van kwantiteit en kwaliteit scoort België dus zeer goed. Onze bruisende biercultuur is uniek in de wereld en op toeristisch vlak zijn er zeker nog veel mogelijkheden. Er bestaan genoeg voorbeelden van succesvolle projecten die ook in België haalbaar zijn. Deze projecten zouden hier ook navolging kunnen krijgen als er vanuit de biersector extra inspanningen worden geleverd. We beschikken over een biercultuur die zowel binnen- als buitenlandse bezoekers kan boeien. Als we blijven inzetten op de promotie van onze biercultuur dan zal dit ongetwijfeld zijn vruchten afwerpen in de toekomst. In de insbieratielijst zijn er een aantal zaken terug te vinden waaruit brouwerijen, maar ook andere spelers in de toeristische sector zoals bijvoorbeeld toeristische diensten, inspiratie kunnen halen om de toeristisch valorisatie van de Belgische biercultuur te optimaliseren. Deze lijst omvat natuurlijk niet alle mogelijkheden, maar het kan de spelers in de biersector en in de toeristische sector hopelijk wel een aanzet geven naar meer. Ik hoop dat er in de toekomst nog een aantal originele initiatieven komen die onze biercultuur in de schijnwerpers kunnen zetten. Dit kan misschien zorgen voor een soort sneeuwbaleffect waardoor er steeds meer promotie wordt gemaakt. Zo kunnen we onze status als bierland steeds duidelijker maken tegenover de buitenwereld en zo zullen er ook steeds meer buitenlandse toeristen de weg naar ons land vinden. Door het verzamelen van informatie over ons bierpatrimonium en door het opzoeken van best cases wereldwijd heb ik ontdekt dat er zeker nog mogelijkheden zijn voor toeristische valorisatie van onze biercultuur. Ik hoop dat ik met deze bachelorproef mijn steentje kan bijdragen in het hele verhaal rond toeristische valorisatie. Een niveau bereiken als dat van Frankrijk als wijnland of Schotland als whiskyland zal nog veel tijd en investeringen vergen, maar volgens mij heeft onze biercultuur zeker het potentieel om ons land nog duidelijker als bierland op de wereldkaart te zetten. Ik vind het wel jammer dat veel Belgen niet beseffen wat voor een waardevol product ons bier is. We beschouwen het vanzelfsprekend dat we hier zoveel verschillende soorten bieren hebben terwijl dit echt wel een uniek gegeven is. Misschien komt het wel door ons bescheiden en gematigd karakter zoals onze Noorderburen zeggen? Nederland heeft met het Heineken Experience belevingscentrum wel een internationale topattractie in huis dus het hopelijk kunnen we binnenkort wat extra tegengewicht in de schaal leggen met onze Belgian Beer Temple.

90 Eindigen zou ik graag willen doen met een positieve noot. Een hoopvolle vaststelling die ik kon doen, was dat onze biersector goed toegankelijk is. Zo kon ik de directeur van de federatie van Belgische Brouwers bijvoorbeeld heel gemakkelijk bereiken. Deze toegankelijkheid kan zeker een positief effect hebben op eventuele samenwerkingsverbanden met spelers uit de toeristische sector. Hopelijk kunnen deze twee sectoren op termijn een symbiose vormen. Dit zou voor ons land ongetwijfeld een heel mooi scenario zijn. Kortom alle ingrediënten voor een succesverhaal zijn aanwezig, maar nu is het nog zaak om het juiste recept te vinden. Als de betrokken spelers uit de biersector en de toeristische sector goed samenwerken, dan ziet de toekomst van de toeristische valorisatie van de Belgische biercultuur er heel rooskleurig uit. 90

91 91 6 Literatuurlijst Bijlagen: Bijlage I - Opgeroepen op December 8, 2011, van Bijlage II - Opgeroepen op December 8, 2011, van Bijlage III -Opgeroepen op December 8, 2011, van Bijlage IV - Opgeroepen op December 8, 2011, van Bijlage V - Opgeroepen op April 17, 2012, van Bijlage VI - Opgeroepen op April 17, 2012, van Bijlage VII - Opgeroepen op Januari 3, 2012, van Bijlage VIII - Opgeroepen op Januari 3, 2012, van Boeken: - Degrande, G. (2009). Tournée Générale, De geheimen van het Belgische bier. Leuven: Uitgeverij Van Halewyck. - Deweer, H. (2007). Alle Belgische bieren. Oostkamp: Stichting Kunstboek. Cursussen: - Van Lierde G. & Beckers R. (2012). Cursus gecertificieerd bierschenker. Brussel: Belgische Brouwers/Syntra. Figuren: Figuur 1 - Opgeroepen op Mei 14, 2012, van Figuur 2 - Opgeroepen op April 23, 2012, van Figuur 3 - Opgeroepen op April 23, 2012, van Figuur 4 - Opgeroepen op Mei 3, 2012, van Figuur 5 - Opgeroepen op Mei 3, 2012, van

92 92 Figuur 6 - Opgeroepen op April 26, 2012, van Figuur 7 - Opgeroepen op April 26, 2012, van Figuur 8 - Opgeroepen op Mei 3, 2012, van Opgeroepen op Mei 3, 2012, van Figuur 9 - Opgeroepen op Mei 3, 2012, van Figuur 10 - Opgeroepen op April 23, 2012, van jpg Figuur 11 - Opgeroepen op April 23, 2012, van jpg Figuur 12 - Opgeroepen op Mei 3, 2012, van Figuur 13 - Opgeroepen op Mei 3, 2012, van Figuur 14 - Opgeroepen op Mei 9, 2012, van Figuur 15 - Opgeroepen op Mei 9, 2012, van Figuur 16 - Opgeroepen op April 26, 2012, van Figuur 17 - Opgeroepen op April 26, 2012, van Figuur 18 - Opgeroepen op Mei 1, 2012, van Figuur 19 - Opgeroepen op Mei 1, 2012, van Figuur 20 - Opgeroepen op Mei 1, 2012, van Figuur 21 - Opgeroepen op Mei 1, 2012, van Figuur 22 - Opgeroepen op Mei 16, 2012, van Figuur 23 - Opgeroepen op Mei 16, 2012, van Figuur 24 - Opgeroepen op Mei 16, 2012, van Ontdekkingscentra-298/Source-O-Rama-2627.html Figuur 25 - Opgeroepen op Mei 16, 2012, van Figuur 26 - Opgeroepen op Mei 16, 2012, van Figuur 27 - Opgeroepen op Mei 16, 2012, van Figuur 28 - Opgeroepen op Mei 16, 2012, van

93 93 Interviews (via mail): de Cocquéau, Y. (2012, April 17) Van Wateghem, I. (2012, April 23) Dursin, K. (2012, April 26) Gatz, S. (2012, Mei 2) Tabellen: Tabel 1 - Opgeroepen op Mei 8, 2012, van & Tabel 2 - Opgeroepen op April 17, 2012, van interview met de Cocquéau, Yannick Tabel 3 - Opgeroepen op April 17, 2012, van cursus gecertificieerd bierschenker, Belgische Brouwers/Syntra Websites: geraadpleegd op December 8, geraadpleegd op December 8, geraadpleegd op December 8, geraadpleegd op December 8, geraadpleegd op December 8, geraadpleegd op December 8, geraadpleegd op December 12, geraadpleegd op Mei 10, geraadpleegd op Mei 10, geraadpleegd op Mei 10, geraadpleegd op Mei 3, geraadpleegd op Mei 8, geraadpleegd op Mei 3, 2012

94 94 geraadpleegd op Mei 14, geraadpleegd op April 17, geraadpleegd op Maart 6, geraadpleegd op Mei 14, geraadpleegd op Mei 14, geraadpleegd op Mei 14, geraadpleegd op Januari 3, geraadpleegd op Januari 3, geraadpleegd op April 23, geraadpleegd op Mei 3, geraadpleegd op Mei 3, geraadpleegd op April 26, geraadpleegd op April 26, geraadpleegd op Mei 3, geraadpleegd op April 23, geraadpleegd op Mei 3, geraadpleegd op Mei 3, geraadpleegd op Mei 9, geraadpleegd op Mei 9, geraadpleegd op April 26, geraadpleegd op April 26, geraadpleegd op Mei 1, geraadpleegd op Mei 1, 2012

95 95 geraadpleegd op Mei 1, geraadpleegd op Mei 1, geraadpleegd op Mei 16, geraadpleegd op Mei 16, geraadpleegd op Mei 16, geraadpleegd op Mei 16, BE/Default.aspx geraadpleegd op Mei 16, 2012

96 96 7 Lijst van tabellen Tabel 1 Bezoekersaantallen Brugs Bierfestival Tabel 2 Bezoekersaantallen Zythos Bier Festival Tabel 3 Indeling bierstijlen volgens gistingswijze en smaak... 25

97 97 8 Lijst van figuren Figuur 1 Aantal deelnemende bieren European Beer Stars Figuur 2 Bezoekerscentrum De Lambiek (binnen) Figuur 3 Bezoekerscentrum De Lambiek (buiten) Figuur 4 Brouwerij Cantillon Figuur 5 Brouwerij Cantillon Figuur 6 Brouwerij De Halve Maan Figuur 7 Brouwerij De Halve Maan Figuur 8 Rondje Roodbruin Figuur 9 Bieren Rondje Roodbruin Figuur 10 Source O Rama Figuur 11 Source O Rama Figuur 12 Guinness Storehouse Figuur 13 Guinness Storehouse Figuur 14 Lowlands - Grolsch Figuur 15 Brouwerij Grolsch Figuur 16 Heineken Experience Figuur 17 Heineken Experience Figuur 18 M&M's World Figuur 19 M&M's World Figuur 20 The Scotch Whisky Experience Figuur 21 The Scotch Whisky Experience Figuur 22 Website Delirium Figuur 23 Duvelroute Figuur 24 Toegankelijkheid Source O Rama Figuur 25 Wijngaard Le Clos Boisé Figuur 26 Café Delirium Figuur 27 Het Anker Figuur 28 Maes Music Box... 88

98 98 9 Bijlagen 9.1 Figuren Bijlage I Label Streekproduct.be Bijlage II BOB-label Bijlage III BGA-label Bijlage IV GTS-label Bijlage V Label abdijbier Bijlage VI Label trappist

99 99 Bijlage VII Ratebeer top Bijlage VIII Beeradvocate top